Yo’kajal k’op

Te jujsejp estadoetik sok ta yolil slumal Méjiko

Waklajuneb swakwinik mantal. Te smuk’ul komon-tuntesel sok nix te jtsobjteklumetik yame xat’sbaik, swenta spasel beel te a’tel, ta smantar muk’ j-a’tel jtunel ta jtsoblum, jpas mantaril sok Muk’ jchukawal, sok ma stak’ stsobaik ta cheb mak yantik muk’ j-a’tele’tik jich bit’il ini te ta stukel te jtul winik, ma me ya xk’ot stukel ta sba te jpas mantaril ta jtulnax.

Te muk’ul j-a’tele’tik ta tsobjteklum ya me syomsbaik jich bit’il ya yal ta muk’ul mantaril ta juju ten, jich ya yicho’ pasel te bixi albil ta mantaril:

I. Te a’tel tunel ta tsobjteklumetik ma me stak’ sja’lajik bayel ta wakeb ja’wil ta ya’telik.

Te ta tsael j-at’el jtunale’tik ta tsobjteklum sok te binti sja’lalil ya sjun sbaik te mach’atik tulan ya’telik ta xchajp’anel te mantarile’tik ta jteklum tojme ya x-bat jich bit’il ya yal te ta mantarile’tik yu’un sle’el J-a’tel jtunel ta wentainel.

Te j-a’tel jtunel ta jtsob jteklumetik, te bitik yile’l ya sk’an tsael ta komon te yajwalul lum, yicho’el ta k’al mak maba ya yicho’ ta ka’l, mame ta jch’ojuk sok mame stak’ ya xcha’ spas te a’telil ta me ay ya stae, manchuk nanix teme ay mach’a ya xkot ta ta k’ejel, ta cheoxebnax k’aal, ya sjelolin mak tame ay ja’ te mach’a ay ya’tel ta jchap mulil.

Mame stak’ ya yicho’ tsael ta yan ja’wil:

a) Te j-a’tel jtunel te ya xkoltawan ta a’tel ta komon jich bit’il ya yal te muk’ul mantaril, mak ja’ te mach’a albil ya sk’ases yu’un ma’yuk te ay te mach’ananix ay ta sba, machuk me ay ta bitik aèl.

b) Te j-a’tel jtunel te ya xkoltawan, ya sjelolin mak yajwal lum, te mach’a-uk biluk ya’tel, te maba ayuk ya’tel ta slik’ibal te muk’ul j-a’tel jtunel ta jtsob jteklum, ja’to teme la spas te binti xan sja’lalil ay ta sba ta xchebal slajib ja’wil.

Ja’nax me ya stak’ ya xjil ta muk’ul j-a’tel jtunel ta jtsobjteklum jich biot’il ya yal te muk’ul mantaril ta jtsobjtejklum te jtul yajwalum lum Mejiko teme li jtok’em ta jtsoblum, mak sok ay sna le’ yu’un ayix joeb ja’wil te k’alal ya x-tal ta stsael te mach’a ya xjil ta a’tel.

II. Te bi yipal ya yicho’ tsael te binti sja’lalil ya sjun sbaik te mach’atik tulan ya’telik ta chajp’anel te mantaril ta ju’jun jtsob jteklumetik ja’te bi yipal ta jujun yajwal lum; ja’ ini, ta spisilme te bitik aye, mame stak’ jtebuk ta jukeb te chajp’an mantaliletik ta jtsob jteklum tame li ay bayel te yajwalul lum ma me stak’ xbajk’ yajwalul; ta sbalunebal, tame ay banti stsob’ yajwal lumetik jichnax jelawik te bi yipal ay sok mame stak’ xjelaw ta cha’bajk’ te yajwalul, sok ta sbuluch xch’ebal ju’jun tsobjteklum te ya xjelaw jich me bit’il te li albil-ixe.

Te chajpane mantaliletik te ja’ik te Jtek’lejetik ta snail muk’ul tsoblej ta jujsejp lumetike, yame stak’ yak’beyik sk’oplal ta mantalil te ya stak’ yich’ cha’ najkanel chaneb welta ta ya’telik. Teme ya x-ak’ot yu’un te spartidoe mak ja’ ta partido banti wentainbil yu’une mak ay yan partido mach’a ya x-ak’ot yu’un, ja’nax teme ay ma’yuk slok’eso sbaj ta ya’tel mak ay slok’eso sbaj ta spartido k’alal olil ay ta spasel te ya’tele.

Te chajpanel mantalil ta smuk’ul nail tsoblej ta jujun lumetike, ja’me tey ayik te Jtek’lejtik te tsabilike, ja’ chikan bit’il ya xlok’ikl ta tsael jich bit’il ay sk’oplal ta mantaliletik. Ja’nax yu’un mame stak’ ay jun partido te ja’ chikan jay tul ya sk’an yak’ ochel, ja’me chikan te jaytul swinik najkanbil yu’un sok ja’me ch’uunbil bit’il chajpanbil ta mantalil. Te bit’il ya x-oche ta a’tele ja’nax wenta ma xjelaw te jaytul albil sk’oplal ya yich’ tsaele. Mame ja’uk ich’bil ta wenta te partidoe, ja’me te jay swinik ya xnajkanot yu’une, ja’nax wenta te ma’ba k’axem ta waxakeb porsiento. Ja’nix jich, te mach’atik ya x-ochik ta a’tel ta xchajpanel mantalile, ja’me chikan jaytul ya xk’ot ta swentaik ta jun partido sok bit’il chajpanbil sk’oplal te ich’bil ta muk’e.

Ja’me ay ta swentaik ta jujuchajp snail chapajibal mantaliletik ta yilel sok xch’unel jujun ja’wil te tak’in ya yich’ lajinel ta stojilik te j-a’teletike ja’me ya yich’ ch’unel bit’il ay sk’opkal ta sjukebal sjukwinik yu’un te Muk’ul mantalil june.

Te yoxkajal smuk’ul nail chajpajibaletik jich bit’il, Muk’ul Jtunel, Jmantalteswanej sok Jchajpanwanej ja’nix bit’il te yantik snail chajpajibaletik te yich’oj sba ta muk’ stukel ta xchapanel ya’tel yame sk’an ya yak’bey sk’oplal xchajpanel tak’in ya yich’ lajinele, ja’nix bit’il te stojolik te j-a’tel jtuneletik yu’une. Jich yame sk’an ya yich’ ilel ta lek te k’alal ya yich’ ch’unel te ja’yeb tak’in ya xlajin te jujun lumetike jich bit’il ay sk’oplal ta mantaliketik sok yantik mantaliletik chajpanlabile.

Te snail tsoblej yu’un xchajpajibal mantalil ta jujsejp lumetike, ayme j-a’teletik ta yolilik ja’ikme te mach’a ya yich’ik ta wenta bit’il ya spas ya’telike, ja’me ya snopik bit’il ya xchajpan sbaik sok yame yich’ik ta muk’ te bit’il albil sk’oplal ta mantaliletike. Te ya’telike yame sk’an lek ya spasik, olilme ya yak’ sbaik sok ayukme xch’unel te bin ya xk’ot ta pasel yu’unike. Ja’nix jich, yame stusik sok ya yilik bin a’telil ya spasik te jujun lumetik sok jteklumetik ta swenta te tak’in ya stuntesike, te tak’in ya yich’ te jujun lumetike sok betiletike. Jich te ya’tel ya spasik te macha’tik ya stusik te tak’in ya slajes te jujun lumetike sok te mach’a ya yich’ik ta wenta yilele yame yich’ pukel ya’ayejal komon.

Te j-a’tel j-il tak’in yu’un te j-a’tel jtunel ta spmal slumal Mejiko ja’me ya xjil ta a’tel teme ja’ bayel atsaot yu’un te jpas mantaletik ta jujun snail xchajpajibal mantaliletik, ja’nax wenta teme ma k’ax ta jukeb ja’wil ya spas ya’tel sok ja’me ya yich’ ilel teme ayix jo’eb ja’wil ay sp’ijil ta spasel sok yich’el ta wenta te tak’in ya yich’ tuntesel sok yak’el ta yo’tan spasel te a’telil ya swentain spasele.

Te stusel ta wenta tak’in la yich’ pasel junabeytele, yame yich’ beel tikonel ta snail xchajpajibal mantalil ta estado ta slajunebal xcha’winik awril. Ja’nax me ya stak’ najtuptesel sk’aalel ak’el teme k’anbil sok sjunil ta stojol muk’ul ajwalil sok teme muk’ sk’oplal albil binti swentailuke yu’un me ya yich’ ch’uunel ta snail xchajpajibal mantalil.

Ta snail xchajpanel mantalile, yame yich’ chajpanel sk’oplal yu’un me ya stak’ ya yak’ik te krisanuetik te bin ya stak’ ya x-och ta mantalil june.

III. Te muk’ul j-a’tel jtunel ta tsobjteklum ya yicho’ a’telinelbel sok te ayuk chajp’ajibal te ta muk’ul mantaril te banti k’alal smakoj.

Te kole’lil yu’un olil jtsobwanej ta yile’l mulille’tik sok te xchap’anwanej ta swenta spasel beel te ya’telik ya sk’an chapal sk’oplal ta muk’ul mantaril sok nix te Mantaril junetik ta xchajp’al chajp’ ta jtsobjteklum, ja’ nix jich bit’il ya yalbe sk’oplal ta swenta yotsesel, ta spasel sok spisil k’aal te mach’atik xtuun yu’un te muk’ul j-a’tel jtunel ta tsobjteklum.

Te olil tsob’wanej ta tsoblum sok te sjo’tak te muk’ul j-atel jtunel ta jteklum, yame sk’an tsobi spisil te bitik ya x-k’anot te bit’il ya x-alot ta x-xat’ slikinal k’alal to ta sjoebal te sjo’lajunebal yo’winik ta stob jmantaril ja’í li ta muk’ul mantaril.

Te stek’anel olil jtsobwanej ta jtsoblum sok xchajpanwanej yu’un k’opetik sok te sjo’tak te muk’ul j-a’tel jtuneletik ta jteklum yananix me yicho’ik pasel sok te yantik mach’a ay a’tejemix sok stulanilik sok ta sle’kil ta skanantael sle’kil chajp’anel mak tame ya sk’an muk’ sle’kil, ta tsaltomba sok te bitik k’axemix ta yantik xan yok-sk’ab te juem snopjun ta sjunil mantaril .

Te olil tsobwanej ta jtsoblum yame x-ja’lajik beel ta snopel ta swenta ya’telik (sic DOF 17-03-1987) sok te sk’ale’lal albil ta muk’ul mantaril ta jteklum, yame stak’ yicho’ik xan cha’ tsael, te yakuk xbajt’ik, ja’nax me ya stak’ k’ejel ak’el stukel te bit’il ya yal te ta muk’ul mantaril sok te bitik ya yicho’ ch’unel ta spasel yu’un te majt’anal a’tel ta jtsobjteklum.

Te olil j-tsobwanej ta jtsoblum sok te j-chajp’anel k’op yame staik le’k koltael te mayuk bin ora ya yicho’ ijk’itael, ja’nix jich ma stak’ pejk’antesel te k’alal ay ya’telae.

IV. Jich bit’il ay sk’oplal li’ta banti mantalil jun sok yantik mantaliletik chajpanlaybil, mantaliletik sok yantik mantaliletik chajpanbil ta jujuntik estado ta swenta stsael ajwaliletik sok a’tel tuuneletik, yame yak’bey sbej ta spasel:

a) Te stsael muk’ul ajwaliletik sok mach’atik ya x-a’tejik ta snail xchajpajibal mantalil sok a’tel tuuneletik ta munisipioetik yame yich’ik tsael ta botasion yu’un krisanuetik te ya yich’ pasel ta sbaj k’aalelal domingo yu’un junio te ya’wilal ya xk’ot ta pasele. Te estadoetike ja’me ya yich’ pasel k’alal ya staj ya’wilal ta tsael mach’atik ya xbajtik ta a’tel ta Méjiko sok mame yejtaluk pajal ya xk’ax ta pasel sok xch’uunel binti albil sk’oplal li’e;

b) Te a’telil ya yich’ pasel ta stsael ajwalil sok tuuneletike, ja’me ay ta stojolik te mach’a yich’o ya’telike, ja’ yu’un tojme ya spasik, olil me ya yak’ sbaik, yame xchajpanik binti ut’il ya xlok’ ta pasel, ch’uunbilik me yu’un slekilal, bayuktome k’alal ya yich’ pukel sk’oplal sok jamaluk me ta ilel.

c) Te muk’ul j-a’tel jtunel te mach’atik ay ta swentaik tsael te j-a-tele’tik sok te wentainbil yu’un stsobil jtsobteklum te batik maba le’k spaso te ya’tele’, yame slajinbeik sk’oplal te kole’lil ta spasbel sok stukel nax ya snopik:

1o. Te sle’el muk’ul j-a’tel jtunel te ya stsaltsalsbaik ta swenta skanantael jich bit’il ta sjunik sok te snail sle’el j-a’tel jtunel ta tsoblum te yakuk x-jil ta sba syomel te bi yipal kechel ta sle’el j-a’tel jtunel ta jteklum.

2o. Te k’op a’yejetik ja’nax me stukel ya stak’ x-och ta swenta yajwal lum te ya stak’ yak’sba sok te tsobol komon, mak sok biluk yantik tsobol sok tame ay ma’yuk tsakbil te yochibal. Ja’ nix jich ya snabeyik sba te ich’el ta muk’ ta stukelik ta swenta sk’anel te ts’akel ta jun yu’un sja’pel bail te ay ta sba te komon tsael, sok k’ejel ya yicho’ ak’el yu’un te ma xtun te bitik ya spase jich bit’il chapal ta x-cha’tsobol mantaril, te ta jkaj A, ta yox xajt’al sok ta sjukebal, (III y VII) ja’i li ta muk’ul mantaril;

3o. Te j-a’tel jtunel yu’un stsael ja’nax me ya stak’ yal stukelik te binti tulan sk’oplal ta chapel ta swentaik ta jtsobwinik jich bit’il albil.

4o. Te yile’l k’op a’yejetik ya stak’ yicho’, ta paja’l nax, snail stojobil patanil ta komon ta swenta yicho’el ta k’aal ta spisil a’telile’tik sok nix stojobtesel ta stsael te bi sna’k xan te kechel ta le’el te j-a’tel jtunele’. Ja’ jich xan ya yicho’ ale’l te bit’il ay ta swenta slajinel te jtsob jwiniketik teme xch’ayik ta stsakel ta jun sok nix te banti ya x-bat te silomal koltae’le’tik.

5o. Ya yicho’ ile’l te bit’il ay sk’oplalil jchajp’anel swenta yak’el sts’akanetik te ya stak’ spuk te k’op a’yejetik ta sbabial ja’pelbail sok te sbabial k’opojel ta stael j-a’tel jtuneletik, ja’ nix jich bit’il ya yak’ik ta ile’l sle’kil stale’kik, jich te bi yipal ta sp’isil mame tsak’ xjelaw ta Lajuneb ta swenta jo’winik te banti ya stik’ ta stuntesel ta sbabial k’opojelil te ya yicho’ lajinel ta swenta stsael muk’ul j-a’tel ta jtsobjteklum; te bi xi ay ta jpasel ta tsajtael sok skanantael te banti tale’n sok stuuntesel spisil te tak’in te bi yipal ya yicho’ ak’el ta ju’jun k’op a’yej; sok ya yicho’ tik’el smul tame ay ma xch’unik te bit’il ak’bilik ya stikunik beel ja’í li ta snojpil;

6o. Te k’op a’yejetik yame stak’ stuntesik te k’opojibal ta ik’ sok nix te sk’asesojibal lok’ombail ta ik, jich bit’il albil ta mantaril ta xat’ B ta yoxebal yawil yu’un jun yoxwinik ta tsomantar li’ ta muk’ul mantaril;

7o. Te ay maba la yich’ ch’uunel ta skaj te bitik k’ot ta pasele, jich bit’il albil sk’oplal ta yox’stsalal ya’yejal ta jun yoxwinik artikulo li’ta mantalil jun, te ay ta swenta spasel te Instituto Nacional Electoral, te mach’a ya xchajpane ja’me ay ta swenta xchajpanel te Tribunal Electoral del Poder Judicial de la Federación, jich bit’il albil ta mantalil.

d) Te a’tel tuuneletik yu’un jelonele ja’me ay ta swenta te Instituto Nacional Electoral, ta swenta yilel sok xk’uxinel ta spasel te banti chajpanlaybile;

e) Te jujchajp partido politikoetike yu’un ay bayel krisanuetik smakoj, ja’nax mame ja’uk tey stik’oj sbaj tsoplejetik te mame jichuk ta pasel mame ayuk mach’a ya yak’ sbiil. Ja’nix jich ay me ta swentaik sk’anel yu’un ya yak’ sbiilik ta swenta ya x-och ta tsaltombail, ja’nax yanme sk’oplal stukel bit’il albil ta banti xche’bal artikulo, ta apartado A, ta yoxebal sok sjukebal fracción li’ita mantalil jun.

f) Ya yicho’ ak’el ta ile’l teme ma’yuk sk’oplal ta stsael te j-a’tel jtunel ta jtsobjteklum, sok te j-a’tel jtunel ta jteklum, jich nix bit’il ay sk’ale’lal ta swenta ya sta slokesik ta spasel te batik maba le’k a’telinbil, te ts’akbil ta wenta te k’alal la yicho’ le’el te winik swenta te ya’tel, sok

Te partido politikoe te ay ma la staj swinik oxeb por siento te jaytul yich’o ta wenta te ya yak’ik sbotasionike, ta swenta jelonel yu’un te muk’ul ajwalil sok chajpane mantaliletik, yame xtup’ sbiil sok yame xtup’ te partidoe. Ja’nax mame jichuk stukel ta swenta partidoetik wentainbil ta Méjikoe te ay slej swinik te bantik chajpanlaybil ta pasele.

g) Te muk’ul mantaril sok te mantaril ta jtsobjteklum ya stak’ ya’telinik te chajp’ajibale’tik sok nix te bit’il k’aemik ta skanantael te bitik sk’anojik ta swenta stukelil te bitik maba jich a’telinbil, te bitik ya stak’ xch’ay tame maba ja’ jich ya sk’an pasel ta swenta xch’ayel yu’un yajwalumetik ta tsoblum sok te banti junchebnax, yak’el te mantaril swenta le’k ta nopel ya’telinel, le’k ya yicho’ a’telinel, te bi yile’l ya xbajt’ sok stak’inul swenta.

h) Yame yich’ chajpanel binti ut’il ya slajinik jujchajp partido te k’alal ya xkajik ta sleel swinikik, jich bit’il jayeb ya yich’ik ak’beyel tak’in yu’un swinikik sok te ay mach’a yantik ak’bilik yu’une.

i) Te jtsoblum sok nix te jtsobjteklum, jich bit’il ya yal ta mantaril, yame stak’ le’k ya yalik te k’alal yakalik ta a’telbeel sok a’tel yu’un komon a’tel tuntesel, te k’alal ya yicho’ beel le’kubtesel swenta yu’un stak’in sok yajwal lumetik te yakuk spasik ta le’k.

j) Yame yich’ chajpanel binti ut’il ya x-ochik ta sleel swinikik sok k’alal nopolix ya yich’ ak’el te botasion ta jujchajp partidoetike, ja’ jich bit’il stojel smulik te mach’atik ya xk’axumtayik te mantale. Yame xjala ta sleel swinikik oxwinik, jo’winik k’aal ta swenta stsael snajkanel te muk’ul ajwalil ta estadoe; lajuneb xcha’winik, ta oxwinik k’aal stukel te diputadoetik ta jujuntik estadoe sok a’tel tuuneletik ta munisipioetik; k’alal slijkibal ya xkajik ta sleel te swinikike mame bayeluk k’alal ya xjalaj te bit’il nopolix ya yich’ ak’el botasión yu’un te swinikike.

k) Yame yich’ ilel binti ut’il ya x-och ta pasel mach’a ya yich’ ak’bel sbej, stsakel ta jun sbiil sok binti ut’il ya yich’ ich’el ta muk’ te mach’a jichnax ya x-och ta tajimal ta sleel swinike, yame yich’ koltayel ta tak’in sok yame stak’ spuk sk’op ya’yej ta radio sok ta televisión, jich bit’il albil ta mantalil sok ta yantik mantaliletik chajpanlaybil.

l) Ya yicho’ik ak’el xchajp’anojibal te yolilal te smakel ta swenta spisil te bit’ik ya spasik sok xcha’chapel sle’el j-a’tel jtunel te maba lom jele’l ya x-ochik ta slik’ib te ma’yuk ta cha’toyel mulil. Paja’l me sok, ya yicho’ ale’l te bitik sok te mantaril swenta ta spasel beel, ta ju’jun skanantaelbeel sok te banti wentainbil yu’un stsobil jtsobteklum, te bi yipal ya yicho’ taelbeel mak x-xat’ snajk’anel j-a’tel jtunel;

m) Ya yicho’ ak’el ta ile’l teme ma’yuk sk’oplal ta stsael te j-a’tel jtunel ta jtsobjteklum, sok te j-a’tel jtunel ta jteklum, jich nix bit’il ay sk’ale’lal ta swenta ya sta slokesik ta spasel te batik maba le’k a’telinbil, te ts’akbil ta wenta te k’alal la yicho’ le’el te winik swenta te ya’tel, sok

n) Xk’ax pasel junbelta stsael tuuneletik ta sk’aalel sok bit’il ya yich’ najkanel ajwaliletik ya xbajtik ta a’tel ta Méjiko.

o) Stoliyel ta ilel muk’ul muliletik sok bitik muliletik ta swenta jelonel, ja’ jich bit’il yak’el stojel smul te mach’a ya xk’ot ta stojole.

p) Xchajpanel lek sk’oplal ta pasel sok bitik juniletikuk ya yich’ k’anbeyel mach’atik ya sk’an ya x-och ta tsaltombail sok ayme ta swenta yak’el ta jun sbiil yu’un me jich ya xju’ yich’ botasión yu’un krisanuetik ta spisil jujchajp a’tel tuunelile, jich bit’il albil ta jo’lajuneb xcha’winik artikulo li’ta mantalil jun.

V. Te muk’ul mantaril sok te mantaril ta jtsobjteklum ya stak’ ya’telinik te chajp’ajibale’tik sok nix te bit’il k’aemik ta skanantael te bitik sk’anojik ta swenta stukelil te bitik maba jich a’telinbil, te bitik ya stak’ xch’ay tame maba ja’ jich ya sk’an pasel ta swenta xch’ayel yu’un yajwalumetik ta tsoblum sok te banti junchebnax, yak’el te mantaril swenta le’k ta nopel ya’telinel, le’k ya yicho’ a’telinel, te bi yile’l ya xbajt’ sok stak’inul swenta.

Ta yich’el lek sk’oplal ta stojel smul a’teletik ta banti Poder Judicial ta jusejp estadoetik, ja’me ya yich’ ilel bit’il ay sk’oplal ta sjunil mantaliletik ta swenta bitik a’telil ay ta spasel sok yich’el ta wenta bit’il ya stuuntesik ta lajinel tak’in, skanantayel sok yak’el ta tuuntesel binti ut’il chajpanbil ta pasel;

VI. Te bin yilel nitil tsakal ta spasel ya'tel te Jujun lumetik sok te yaj-a'teltake, ja'me ya stsakik ta muk' te mantalil meltsanbil yu'un te Jmantalteswanej ta jujun lumetike ja' jich albil yu'un tey ta oxeb sjukwinik mantal yu'un te Muk'ul mantalil june sok te yantik smantal juniltake; sok

VII. Te bitik yile’l ts’akal te a’tel ta jtsobjteklum sok te mach’atik ya x-a’tejik, ta ya’telik jich bit’il ya yal te mantaril te binti sja’lalil ya sjun sbaik te mach’atik tulan ya’telik ta chajp’anel te mantarile’tik ta muk’ul j-a’tel ta chap k’op ta jtsobjteklum ja’ jich bit’il albil ta oxeb sjukwinikil ta tsob mantar te li ay ta muk’ul mantaril ta jtsob jteklum ta junax tsoblum sok nix te bit’il albil ta mantaril.

Te jujun lumetike ayme ta yok sk'abik ya'ybeyel xchajpanel sjunil te a'telil sok te Jujun Steklumtake, yu'un jich ya skolta sbaik ta ya'ybeyel slekil yutsil te bitik ya x-ayan yu'unik ta komon mak yilel te bitik ya sk'an pasel te bit'il albil ta xajt' a'yej te la yich'ix alele.

VIII. Te binti ut’il chapal te estadoe ayme snail chajpajibaletik yu’un te ya swentain sbaj binti ut’il ya xchajpan ya’telik sok pajal me ya yak’ ya’telik, yame swentainik ta lek yak’el ta a’yel stojol k’op a’yejetik sok skanantayel bitik sbiilik sok binti xan ay yu’unik a’teletik, jich bit’il albil sk’oplal ta banti swakebal artikulo ta sjunil mantalil sok yantik mantaliletik te ya yak’tel ta ch’uunel te Congreso de la Unión, yu’un me ya yich’ lek chajpanel sk’op ya’yejal sok binti ut’il ya’telul te ich’el ta muk’e.

IX. Te mantalil ta estadoe yame yak’bey sk’oplal yu’un ya yich’ ilel ta lek muliletik sok yame yich’ chajpanel ta slekilal, olil me ya yak’ sbaik ta xchajpanel, yame yich’ spasel sok p’ijilil sok yich’el ta muk’ te krisanuetike.