TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO
Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015
Tiitulo Uhun
Cahan chi cuenda iin iin ñuhun un ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo ta cuenda ñuun Ñucohyo cha cuu chi xini ñuun nu iyo cumi tiñu cahnu
Artiiculo 116. Cuhva cha cua natahvi cha cua coo cha ndacañahan iin iin Ñuhun, ta cua satiñu chi, cua coo ra cuu Xini cua tahvi tiñu, cua coo ra Sacuaha ta tisovaha ley, cua coo ra Tachituni chi ñivi, t a ña cua cuu cuiso tiñu uvi tiñu can iin tuhun ni ñivi a iin cuenda nu satiñu ñivi, ta ni ña cua cuu cuiso tiñu iin tuhun ni ñivi cuenda ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley.
Ta cuhva cha iyo cha ndacañahan iin iin Ñuhun can, cua coo chi cuhva cahan ley iyo cha ndacañahan iin iin Ñuhun can, cuhva cha cahan tuhun ihya:
I. Ndihi ra cuu Xini cha ndacañahan iin iin Ñuhun, (Gobernadores) iñu cuiya ni cua ndunahan ra cha ndiso tiñu ra.
Cha cua nacachi tiñu chi ndihi ra cua cundacañahan iin iin Ñuhun ta chi ndihi ra cua Sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley, iin ndoo iti ni cua coo chi cuhva cha cahan ley cuhva cha nacachi tiñu chihin ra ta ra cha cua cuu ra tiñu cuhva cha tahan chi.
Ndihi ra cuu Xini ta ndacañahan ra ta ra iin iin Ñuhun, ta ni tiso ñivi ñuun chihin ra ta ra, a chacoo siin cuhva cha chacoso ra ta ra, ña cua cuu ca ta ni ña tahan ca chi cha cua cuiso tiñu ra ta ra suvi ni tiñu can, a cha cua quihin nuun ra ta ra tiñu ndiso tahan ra ta ra, a cua ndoo nuun ra ta ra ndehe ra tiñu vehe nu satiñu tahan ra ta ra.
Ña cua cuu ca nacachi tiñu suvi ni chi maan ra ta ra, ta cua cuiso tiñu ndico tucu ra inca chaha:
a) Ra cua cuu Xini cha cua quihin tiñu ta cua saqueta ndihi ra tiñu (Gobernador Sust. Const.) ni chiso maa ra Cuu Xini cha ni cha cundacañahan cuhva cha cati ley, a iin ra ni tiso ni tiñu, ta quihin ra tiñu ndiso ra cuu xini can, vati ña ni savaha racan tiñu cuhva cha chiso tiñu ra, a ñaan ca sivi cuu cha ni cumani ra;
b) Ra cuu Xini ta cua saqueta ndihi ra tiñu, (Gobenador Interino) a ra quihin nuu ni tiñu can, a ndaa inca ñivi ñuun cua cuu tiñu can a ñaan cha cuu inca sivi chi, ta cua cuu nuu ra tiñu nuu ra cuu Xini can, ndihi tichi inca uvi cuiya ta cua sandihi chi cuhva cha ndacañahan Ñuhun can.
Ra cua cuu cuu Xini cuhva cha cati ley iin Ñuhun, iin ra cha cacu tichi Ñuhun Ñucohyo, a cha iyo cuii ra iin uhun cuiya niniin, xihna ca cha nacachi tiñu chihin ra cha cua cuu ra tiñu, ta cha queta vaha ra oco uchi cuiya ra quivi cha cua nacachi tiñu chihin ra cha cua cuu ra tiñu, a ña ta queta vaha ra tu cha tacan cati ley cha ndacañahan tichi Ñuhun can.
II. Cuhva cha tuvi ñivi iyo iin iin Ñuhun, tacan cua coo ra cua cuu tiñu cuenda cha cua Sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley cuhva iyo tichi Ñuhun can, ucha ra ta ra cua cuiso tiñu tu cha cumi cientu mil ñivi iyo tichi Ñuhun can ta ña cua cuu nanuun cuenda can, ta iin tahan ra ta ra tu cha ña yaha una cientu mil ñivi iyo, ta uchi iin tahan ra ta ra tu cha yaha ca cuenda ta tuvi ca ñivi cuhva cha cahan chi ihya.
Ndihi Constitucion tichi iin iin Ñuhun cua tiso chi tiñu cuhva cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Diputado cha cua coo tichi iin iin Legislatura tichi iin iin Ñuhun, nda cha cumi chaha. Ta maan partido ra cua tiso chi ra, a inca partido cha cua ndu inuun ta cua tiso chi ra ta ra, tu cha ña ta quee ra cuenda chi a ña ta naan sivi ra cha indi ra cuenda chi sava tiempu cha ña ta quee ra cha ndiso tiñu ra.
Cha cuu Legilatura cha iyo iin iin Ñuhun cua coo ra cua cuu Diputado chaa cha nacachi tiñu, cuhva cha iyo tiñu cha nacachi tuvi ca ñivi ñuun chi ra a cua cuu ra cuenda cha natahan voto ñivi ta cua ndoo ra cuu ra diputado, cuhva cha cahan ley. Ta ña cua cuu coo Diputado cha cuenda nduvi tahan cuhva can, cha cua yaha una por cientu cuhva cha chaha ñivi voto ñi. Cuhva cha cahan tiñu ya, ña cua savaha tiñu chi partido cha ni sacanaan vaha nu cuu chi distrito ituhun ni ta nihin ra ta ra cuaha ca curul nu iyo legislatura can, ta sucu ca porcentaje cuhva cha nihin tiñu voto can ta inca una por cientu cha icahnu ni. Tacan ni cha cua coo ra ta ra nu iyo legislatura can, cha cuu porcentaje voto ni nihin ra ta ra cua nanuun una por cientu chi. Tacan ni cuhva cha cua coo ñivi cha cua cuiso tiñu, ña vaha cha cua nanuun voto cha iyo chi iin ñivi cha cua cuu cuenda iin partido político, ña iyo chi cha cua nanuun una voto cha ni nihin ñi nda ni cha xihna cuii.
Chi maan ra Sacuaha ta tisovaha ley tichi iin iin Ñuhun, tahan chi cha cua ndehe yoso xuhun tahan chi cha cua cuatiñu tichi iin cuiya cuenda tiñu tichi Ñuhun nu ndacañahan ra ta ra. Ta cua ndehe ra ta ra yoso cuu xuhun yahvi ndihi ra satiñu cuenda tiñu ñuun, ta ndaa ica cha cua savaha ra ta ra cuhva cha cati ley tichi artiiculo cientu oco ucha (127) nu Tutu Ley Cahnu ya.
Ndihi cuhva cha ndacañahan tichi iin iin Ñuhun, cuenda ra Sacuaha ta tisovaha ley, cuenda ra cuu Xini chi Ñuhun can, ta ra Tachituni chi ñivi iyo cuati tichi nu ndacañahan Ñuhun can, a ndaa inca cumi tiñu cha iyo ta ndehe maan ra ta ra tiñu cha ndiso tiñu ra tichi iin iin Ñuhun, cuhva chaha ley ndatu chihin ra ta, nda ica cha cua tihi ra ta ra cuhva cha cua quee xuhun cha cua cuatiñu cuhva cha iyo ndihi cha tiahvi tiñu chi ndihi ra satiñu cuenda ñuun. Ndihi cuhva cha cua coso vaha tiñu ya ta ndihi tutu cha cahan cuenda chi, ta cua cuu quee vaha chi ta cua nihin tiñu xuhun cha tahan chi cua cuatiñu tichi nu ndacañahan Ñuhun can, cuhva cha cahan ndihi Ley Cahnu ta ndihi cuhva cha chacoso vaha tiñu can cuhva cha tahan chi cuhva cati ley can.
Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley iyo tichi iin iin Ñuhun cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua coo inca ndico tucu ra cumi tiñu cha cua ndehe cuhva cha cua satiñu ra satiñu cuenda ñuun, ta cua coo cuhva cha cua satiñu maan ra ta ra cuhva cha chito ra ta ra cuhva cha chinu tiñu, ta cuhva cha iyo ndatu chihin ra ta ra, cha cua ndehe ra yoso cua satiñu maan ra ta ra, ta cua ndehe ra cuhva cha cua cunu tiñu ta cua tisovaha ra ta ra chi, cuhva cha cati ley iyo tichi Ñuhun can. Ta cuhva cha cua satiñu ra ta ra cha cua ndehe ra cuhva cha satiñu ñivi cuenda ñuun, cua cunu tiñu can quivi quihin ra ta ra tiñu ta iti nuun, tichi iin iin cuiya, cuhva cha cati ley, ta inuun ni cua ndehe ra ta ra tiñu ñivi can, ta cua cuinu ini ñivi tiñu savaha ra ta ra.
Ta ra cua cuu Xini chi tiñu iyo tichi iin iin Ñuhun cha cua ndehe ra cuhva cha cua satiñu ñivi cuenda ñuun, maan ra ndiso tiñu cha Sacuaha ta tisovaha ley iyo Vehe nu nducuiti ra ta ra, cua nacachi chi ra cua ndehe tiñu can, ta uvi cha cuu uni cuenda ra ta ra cua nduinuun ta cua tiso ra ta ra chihin ra quivi cha iyo cuiti ra ta ra ican, ucha cuiya ni ta ña cua nanuun tiempu cua cuiso tiñu ra, ta iin ra cha chito tiñu cua cuu ra cha cha satiñu ra iin uhun cuiya cuenda cha ndehe ra tiñu cha sacuenda can, ta chito ra ndehe ra tutu cuenda xuhun ta ndaa inca ca tiñu cha chiso tiñu ra.
Cuenda cha cuu chi ñivi ñuun cuiya yaha iyo cha cua cuhun chi nu cuu chi Legislatura cuenda iin Ñuhun, quivi oco uchi ndaa abril. Ta cua cuu nducuee chi cha cua cuhun chi tu cha cua ndaca ra Gobernador cha tacan, ta cua ndoo ra satiñu Legislatura can vaha cuhva cha ndehe ra ta ra tiñu can.
Cha cuu Legislatura iin iin Ñuhun cua cumi chi cuhva cha cua cuu tihi ñivi ñuun tiñu cuhva cha cuni ñi cha coo ley iti nuun ra satiñu tichi Congreso can.
III. Tiñu cha ndehe cuhva cha tachituni tiñu chi ñivi iyo tichi iin iin Ñuhun, cua ndehe tiñu chi nu cuu chi Vehe nu cutuni ñivi, cuhva cha tiso tiñu chi cuhva cha cati ley iyo cuenda Ñuhun can.
Ra cuu Xini chi tiñu can ta ndihi ra cuu Juee tahan chi cha cua satiñu maan ra ta ra, ta ndihi ley Cahnu ta ndihi ley cahan cuhva cua satiñu ra ta ra cha iyo tichi Ñuhun can, cua cuhva chi ndatu cha cua ndehe maan ra ta ra tiñu, ta cuhva cha cati maan ley can, cua quihvi ra ta ra cua satiñu ra, cuhva cha cua sacuaha ra ta ra ta cua coto ra ta ra tiñu, ta ndihi tiempu cha cua satiñu ra ta ra, cuenda tiñu cha ndacañahan cuhva cha tachituni tiñu chi ñivi tichi iin iin Ñuhun can.
Ndihi ñivi cuu xini ta cuu ñi tiñu cha tachituni chi ñivi tichi iin iin Ñuhun, nda ica cha cua sacuinu ñi cuhva cha cahan fraccioon iin I ta nda uhun V tichi artiiculo 95 nu Tutu Ley Cahnu ihya. Ña cua cuu cuiso tiñu ñivi cha cha cuu Secretariu a ñaan inca tiñu, a chiso tiñu ñi cha cuu ñi ni cahan cuenda ñivi iyo cuati, a ñivi Sacuaha ta tisovaha ley tichi iin iin Ñuhun can, tichi cuiya cha ña ta tiso tiñu chihin ñi.
Ndihi ñivi cua cuu xini Vehe nu cutuni ñivi, ta ndihi ñivi cuu Juee cha cuu ñi tiñu cuenda cha tachituni tiñu chi ñivi tichi iin Ñuhun, cua cuiso tiñu ñi, vati cha ni chiso tiñu ñi iin cha vaha ta quee vaha ñi cuhva cha satiñu ñi ti savaha ñi cha cuiti cuenda cha cutuni ñivi iyo cuati, a cuu ñi iin ñivi ndayahvi xaan, ta cuu vaha ndehe ñi tiñu can, vati cha ni cuu ñi tiñu cuenda inca nu satiñu ñi, ta chito ñi cuhva cahan ley ta cahan ñi cuenda ñivi iyo cuati.
Ta ndihi ñivi cuu xini Vehe nu cutuni ñivi, cua cuiso tiñu ñi tiempu cuhva cha cati ley ndacañahan tichi iin iin Ñuhun can, cua cuu quihin chaa ndico tucu ñivi can tiñu, ta tu cha ni quihin chaa ndico tucu ñi tiñu, maan ley cua cati ndaa tiempu cuu chi cha cua quenda tiñu chihin ñi, cuhva cha cahan ndihi Tutu ley ta ndihi ley cha cahan cuhva cha ndiso tiñu ñivi satiñu cuenda ñivi ñuun tichi iin iin Ñuhun can.
Ndihi ñivi cuu xini Vehe nu cutuni ñivi, ta ndihi ra cuu Juee cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha tahan chi ta ña cua cati ñi ti ña cua satiñu ñi, ta ña cua cuu nanuun cuhva cha tiahvi tiñu chi ñi tichi tiempu cha ndiso tiñu ñi.
IV. Ta cuhva cha iyo inuun tiñu cuhva cha cahan Constitucion ya chi ndihi ca ley cha cahan cuen-da tiñu ya, ndihi Constitucion cha iyo tichi iin iin Ñuhun chi ndihi ca ley iyo ican, cha cahan cuenda cha nacachi tiñu chi ra cumitiñu, cua cuhva ndicha chi ndatu:
a) Cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Gobernador, a chi ra cua satiñu nu cuu chi legislatura iin iin Ñuhun chi ra cua cuiso tiñu nu cuu chi ayuntamiento cua coo chi cha ndihi ñivi ñuun cua cuhva ñi voto ñi, cuhva cha iyo cha nuna chi ñi, iin cha xehe ni ta iin cha cuiti ni, ta quivi cha cua coo voto can cua cuu chi domingu xihna cuii yoo junio cuiya cha tahan chi. Ta ndihi ca Ñuhun nu chacoo tahan cha nacachi tiñu chi ra cumitiñu tichi iin ni cuiya cha chacoo chi cuenda ra cumitiñu Ñuhun Ñucohyo, ta ña iin ni quivi cuu chi cuhva cha cua coo cuenda ra cumtiñu Ñuhun Ñucohyo can, ñahni cua cuu cuenda cuhva cha cahan tiñu ya;
b) Cha cua coo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, cuhva cha cua savaha ra ndiso tiñu cuenda chi, cha cua cuu tundee ini chi, cuu cha ndicha, chi cha inuun cua ndehe tiñu chi, ta cua satiñu maan chi, cuhva cha cahan ley, ta cua coto ndihi ñivi cuhva cha cua satiñu chi iin cha cachi;
c) Cha cua ndehe ra cumi tiñu ndiso tiñu cuenda cha cua tiso ra chi ndihi ñivi cha cua ndehe nu cua nacachi tiñu chi ñivi can, ta chi ndihi ra cua ndehe tiñu iin iin nu chacoo cuenda cha nacachi tiñu chi ñivi can, tu cha quee cha cahan yuhu ñivi can cuenda chi, ta maan ñivi ndiso tiñu cuenda chacan cua tahvi tiñu, ta yoni ñivi cua tihi chihin ñi cuhva cha cua cati ñivi ndiso tiñu can:
1o. Ndihi nu cuu cuenda ñivi ñuun cha cuu chi cuenda cha cua tiso tiñu chi iin ñivi cha cua cuu cumi tiñu, iyo chi cha cua coo iin ñivi cha cua cati tuhun vaha chi ra cuu xini ta iñu tahan ra cua ndehe cuenda cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu, ta cua cuu cahan ñi ndaa cha cuni ñi, ta cua cuu savaha ñi votar, ta cuu secretario chi ndihi ca representante iin iin ra nducu tiñu cha cuu iin iin partido cua nducuiti ra ta ra nu cua ndatuhun tiñu, soco ndicha cuii cua cuu cahan ni ra ta ra, iin iin partido ta iyo chi cha cua iin iin ñivi cha cua cuu representante ra ta ra nu cua nducuiti tiñu.
2o. Ñivi cha cua cati tuhun vaha chi ra cuu xini ch ira cua ndehe cuenda cha tiso tiñu chi ñivi cha cuu tiñu, ñivi cha iyo cuenda Consejo General del Instituto Nacional Electoral cua tiso chi ñi, ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley. Ta ñivi cha cua ndehe cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu iyo chi cha cua cuu ñi ñivi xuu ñuun nu cua cua sacuenda ñi, soco tu cha ñavi ñivi ñuun ican cuu ñi, masi tacan cua cuu ndoo ñi, soco tu cha queta masi uhun cuiya cha cha iyo ñi ñuun can, ta cua coo ndihi cha chica tiñu chi ñi ta cua cuu chi cuhva cha cati ley. Tu cha cua quee ndico ñi tichi cumi cuiya cha ndiso tiñu ñi, cua nacachi ndico tiñu chi inca ñivi cha cua sandihi cuiya can, soco tu cha ni cumani uni cuiya ta que era, cua nacachi chaa tiñu chi inca ñivi cha cua ndehe tiñu can ta cua cuiso tiñu ñi ndihi cuiya cha tahan chi.
3o. Ñivi cha cuu consejero cuenda cha ndehe ñi cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu, ucha cuiya cua cuu cuiso tiñu ñi, ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ndico tucu ñi inca chaha, ta cua tiahvi tiñu chi ñi cuenda tiñu cha ni savaha ñi, ta ñivi cha iyo cuenda Consejo General de Instituto Nacional Electoral cua cuu satuñu chi ñi tu cha iyo iin cha ña vaha ni savaha ñi cuhva cha cati ley.
4o. Ñivi cha cuu consejero cha ndehe cuhva cha tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu chi ñivi cha satiñu cuenda ñivi ñuun, ña cua cuu satiñu ñi inca tiñu, ta ni ña cua cuiso tiñu ñi inca chiyo, soco ñivi cha ña ni chaha tiñu xuhun cha cuu ñi ñivi sanahan, científico, a cuenda cultura, a cha sacuaha ñi a cha tindee ñi chi ñivi. Ta ña cua cuu cuiso tiñu ñi cha cuenda ñivi nu cuu chi nu satiñu ñi a nu tindee ñi, ta ni ña cua cuu tiso tiñu chi ñi, ta ni ña cua cuu cuiso tiñu ñi cuenda iin partido tichi uvi cuiya cha cha ni quee ñi cha cuu ñi consejero electoral.
5o. Tu cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu cuenda cha cua ndehe ñi cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu, uvi uni ñivi cha iyo cuenda Cámara de Senadores iyo chi cha cua tiso chi ñi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.
6o. Iin iin vehe cha iyo cuenda ñivi ñuun nu iyo ñivi cha cua ndehe cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu, iyo chi cha cua coo tahan iin ñivi cha cua ndehe cuhva cha cuahan chi ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley.
7o. Cha cua tihi tiñu cuati ta cha ñavaha chacoo cha nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, cuhva cha cahan base V tichi Artiiculo 41 tichi Constitucion ya, cua savaha cha cuu Instituto Nacional Electoral ta cha cua cunu tiñu cha nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin ñuhun, ra iyo cuenda Tribunal Electoral del Poder Judicial Ñuhun Ñucohyo cua tiso vaha tiñu can cuhva cha cati ley.
d) Ra cumitiñu cha satiñu tichi cuenda cha nacachi chi ra cua cuu cumitiñu cua ndoo ra vaha cha cua ndehe cha cuu Instituto Nacional Electoral cuhva cha cua coo tiñu cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitñu tichi iin ñuhun;
e) Cha cuu partido cha satiñu cuenda ñuun mani ñivi ñuun cua cuiso tiñu ican, ta ñahni ndatu cha cua tihi ñivi satiñu inca cuenda tichi ican, a ndaa ñivi ñuun cuu ni ta ñahni sivi ñi indi cuenda chi. Ta cua nacoto vaha tiñu cuhva cha iyo cha cuiti chihin chi cha cua tiso chi sivi ñivi cua cuu candidato ta cua nacachi ñivi ñuun chihin ñi, ta ñavi cuhva cahan Artiiculo 2º. apartado A, fracciones III chi VII, tichi Constitucion ya;
f) Ra ndacañahan cuenda cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu ndicha cuii tiñu cha iyo cuenda cha nducu tiñu ni ñivi cua ndehe ra cuhva cha cahan tiñu ihya;
Cha cuu partido iyo tichi iin ñuhun cha ña cua nihin chi uni por cientu cuhva cha cua coo voto cha cua nacachi tiñu cha cua nduchaa ra cumitiñu cua cundaca ñahan a ra cua cuu Diputado tichi iin ñuhun, cua cundasi cuhva cha iyo cha satiñu chi chi cuhva cha iyo sivi chi. Ta cuhva cha cahan chi ihya ña cua savaha tiñu chi cha cuu partido cha iyo niniin cahnu Ñucohyo cha cua ndehe cha cua coo tiñu cha nacachi chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin ñuhun;
g) Ndihi cha iyo cuenda cha nducu tiñu cuenda ñuun cua cuhva tiñu chihin chi iin cha inuun, xuhun cha cuu cuenda ñivi ñuun ta cua satiñu chi tiñu cha iyo tahan maan ndihi ni tiempu, ta ndihi tiñu iyo ta cha nducu tiñu voto ñivi ta chinu tiñu cuhva cha nacachi ñivi chi ra cua cuiso tiñu. Tacan ni ta cua coo cuhva cha cua naan ndico cuenda cha iyo cha nducu tiñu ñivi, tu cha tani ndico sivi chi ta ndaa iti cua nandoo ndatiñu cha ni chacoo chihin chi;
h) Cha cua tiso tiñu ndaa ca cua queta cuhva cha cua sanaan partido can ta chi xuhun, ta cha cua savaha tiñu campaña xihna ca cha cua queta tiempu, tacan ni ta cha cua coo campaña can cha nacachi ñivi chi ra cua cuu tiñu, tacan ni ndaa ca cua queta cuhva cha cua cuhva ñivi ndanaan chi partido can xuhun cha tindee ñi chi ra ta cua cuu cumitiñu;
i) Ndihi cha iyo cuenda cha nducu tiñu cuenda ñuun cua cuu cahan ñi tichi radiu chi televisioon, cuhva cha iyo tiñu ta cahan chi tichi B nu ndaa chi tichi III tichi artiiculo 41 nu Ley Cahnu ya;
j) Cha cua tiso tiñu regla cuhva cha cua coo campaña xihna ca cha cua queta tiempu a cuhva cha cua coo maan campaña cahnu can cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu cua savaha maan partido nu quee ra candidato can ta ra, tacan ni cuhva cha cua satiahvi tiñu chi ñivi cua cuiso cava regla can. Ta tiempu cha cua ndunahan campaña can cua cuu chi uni xico a cumi xico uchi quivi, ta cua nacachi tiñu chi ra cua cuu xini chi iin Ñuhun, ta oco uchi a uni xico quivi ta cha cua nacachi tiñu chi chi ra cua cuu diputado a ra cua cuu xini chi ayuntamiento, ta ta cha cua savaha tiñu campaña xihna ca cha cua queta quivi maan campaña cahnu can cua ndunahan chi uvi terciu tiempu cuhva cha tahan chi cha cua coo campaña can cha ndihi chi;
k) Cha cua tiso tiñu cuenda cuhva cha cua coo cha cua nducu tiñu ra candidato cha ñavi cuenda ni iin partido iyo ra, ta cuhva cha cua quihvi sivi ra, ta cuhva cha iyo cha cuiti chi ra, ta cuhva cha tahan chi cha cua savaha ra masi candidato nducu siin maan tiñu cuu ra, ta cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cha cuiti chi ra cha cua tindee ñivi ñuun chi ra, ta cuhva cha cua coo cha nuna chi ra tichi radiu chi tichi televisión cuhva cha cahan tichi Constitucion ya chi ndihi ca ley cha iyo ta cahan chi tiñu ya;
l) ua coo tahan cuhva cha cua cahan nihin tiñu cha na cua coo vaha tiñu ta cuhva cha nacachi tiñu chi ñi cua cuu tiñu, cuhva cha cati ley. Tacan ni cua taa cuhva tiñu ndaa cha ñavaha ta ndihi regla cuhva cha cua sacuinu tiñu, nu ndehe ñivi satiñu tiñu can, cuhva cha tahan chi cha ndehe ñi tiñu can, ta cahvi ñi ndihi a suhva ni voto cha ni chaha ñivi;
m) Cua tiso tahan tiñu cha cua casi ta cha chacoo cha nacachi tiñu chi ra cua cuu xini tichi iin Ñuhun, a cuenda ra sacuaha ley tichi iin Ñuhun a cuenda municipiu, ta tiempu cha cua cahan tahan tiñu cuenda chi ta cua cosovaha tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cha cua sandihi chi cuhva cha chinu tiñu cha nacachi tiñu chi ñivi cuu tiñu,
n) Cha cua ndehe vaha tiñu, masi iin cha cua nacachi ñivi chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin ñuhun tu cha iin ni tiempu cua coo chi chi cha cuu cha cua nacachi ñivi chi ra cumitñu tichi Ñuhun Ñucohyo;
o) Cha cua ndehe tiñu ñaan cuati cua savaha chi a ñaan cua cumani chi cha cuenda tiñu cha nacachi ñivi chi ra cua cuu cumitiñu, ta cuhva cha cua satiahvi tiñu chi cuhva cha tahan cha cumani ñivi can.
p) Cha cua tiso tiñu cuhva cha quechaha tiñu chi cha cua ndaca tiñu cha cua savaha ñivi, vati ta cha cua coo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, ñivi cha cua nducu tiñu can cua tihi ñi sivi ñi cha cua cuu ñi candidato, vati tacan cua cuu cuhva ñivi ñuun voto ñi chi ñican cha nducu siin maan ñi tiñu cha cua nacachi ñivi ñuun chi ñi, cuhva cha cahan tichi Artiiculo 35 tichi Constitucion ya.
V. Ndihi ley iyo cuenda iin iin Ñuhun cuu cua tiso chi iin Vehe nu cua cutuni tiñu ta cha cahan yuhu tiñu nu satiñu ñivi, ta cua ndehe maan chi cuhva cha cua cutuni ñivi can, ta cua ndehe tiñu cha cua cosovaha cuhva cha cahan yuhu ñivi ñuun chi satiñu ra cuu tiñu cha ndacañahan, ta cua coso cuhva cha cua coo chi ta cua satiñu chi, ta cua cunu tiñu ta ndihi cuhva ta cha ña cuu cosovaha chi.
Cha cua sacuaha, ta cua ndehe vaha tiñu cuhva cha iyo cuati, ta cuhva cha cua satiahvi tiñu chi ñi-vi satiñu nu cuu chi Poder Judicial cha iyo tichi iin iin Ñuhun, cua savaha tiñu cuhva cha cahan ndihi Constitucion iyo tichi iin iin chi, ta ña cua cuhva chi tundoho cuhva cha tiso cuenda tiñu tichi iin iin ñuhun can cuhva cha satiñu chi, ta cuhva cha cumi chi ta chatiñu chi xuhun ñivi ñuun;
VI. Ta cuhva cha cua coo ñivi satiñu cuenda iin iin Ñuhun, maan ley tiso ra Sacuaha ta tisovaha ley, cua cati yoso cuhva cua coo ñivi can chi cuenda ra ndacañahan iin iin Ñuhun cuhva cha cahan artiiculo 123 nu Tutu Ley Cahnu cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo chi ndihi cuhva cha cahan chi.
VII. Cha ndacañahan Nuhun Ñucohyo ta chi ndihi Ñuhun iyo tichi chi, cuhva cha cati ley, cua cuu tisovaha tiñu cuhva cha ndaa tiñu cua savaha ñivi ndiso tiñu ican, ta yoso cua cahan ñi tiñu ta cua savaha ñi cuhva cha iyo chi, ta cuhva cha cua coo ndihi cha cua cuatiñu ñivi ñuun, ta cha cua nducahnu ñuun can cuhva cha satiñu chi ta iyo ñivi tichi chi.
Iin iin Ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo cua cuu tisovaha chi tiñu chi ndihi cha cuu Municipiu, vati tacan cua ndehe maan municipiu can yoso cua savaha chi ndihi nu cua cuatiñu ñivi ñuun ta ndihi cuhva cha tahan chi cha cua savaha chi cuhva cha cahan paarrafo iti chata.
VIII. Ndihi cha cuu Constitucion iyo tichi iin iin Ñuhun cua tiso chi cha cuu cua ndehe tiñu cha cua satiñu maan chi, ta ñivi tuhva vaha cua ndehe tiñu can chi cha inuun, ta cua nducuiti tiñu, ta cua sacuaha vaha tiñu chi, ta cua ndehe ñivi can cuhva cha iyo cha cuiti cha cua coto tiñu, ta cua cumi vaha tiñu cuhva cha iyo sivi ñivi cha iyo tichi ican, cuhva cha cahan tiñu ta iyo chi tichi Artiiculo 6o tichi Constitucion ya chi tichi ndihi ley cha cua tava Congreso de la Union cuhva cha cua coo tiñu, chi ndihi ca tiñu cha iyo ta cuhva cha cua coo cha cuiti cuenda chehe.
IX. Ndihi cha cuu Constitucion tichi iin iin Ñuhun cua savaha chi cha cua coo cuhva cha cua satiñu cha cuu cuenda cha cutuni ñivi ta savaha tiñu cha cuiti chi ñivi, cua coo chi cuhva cha cahan tiñu cuhva cha cua satiñu maan chi, iin cha vaha, iin cha inuun, iin cuhva cha cahan ley chi cha cachi chi cha chito vaha chi tiñu ndacu chi, ta tiñu quihin chi ta tayahvi chi cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun.