Yoxebal sjol sbiil

Xchantenel

Yu’el Muk’ Ch’ujkawal

Cheb swakwinik mantal.

A. Te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta yilel Xchajpanel k’opetike yame xchajpan sba Snail muk’ul Chajpajibal ta spamal slumal Mejiko te yu’un ya x-och ta jtunel j-a’tel te yich’oj sba ta muk’ stukele, ay yip stulanil ta stukel sok ay bin ya x-ayan yu’un ta stukel.

Ta swenta te ochel ta jtunel j-a’tel ta Yilel Xchajpanel K’opetik ta spamal slumal Mejikoe ja’ame ya sk’an te: Jnaklumuk p’ejamen ta slum sk’inal Mejiko; ts’akajemuk jo’lajuneb xcha’winik ya’wilal te k’alal ya x-och stsak te a’telile; sk’anme ayuk, lajuneb ja’wil sjalajel, sok ayuk lek sjunil te solem lek ta sna’el spasel te a’telile; lekuk stalel skuxinel, sok teme ma’yuk ochem ta chukel l ta skaj kuch mulil k’ope.

Te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta yilel Xchajpanel k’opetik jukebme ja’wil ya xjalaj ta ya’tel, ja’tome ya yich’ lok’esel sok tenel lok’el te bit’il li’ albil sk’oplale; l.

I. K’alal teme jk’axel la xch’ay sba ta ya’tel te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta Yilel Xchajpanel k’ope, te Snail tsoblej ta Mejikoe yame smali jtab k’aka’l te ya sjachesbey sjunil ta stek’anel lajun tul te mach’a ya x-och swentain te a’telile, teme la yak’ yeik te xch’akajal ta yoxkajal te jtek’lejetik te tenanix ayik-ae; yame stikonbe bael ta stojol te Muk’ul J-a’tel jtunel ta mejiokoe te mach’a tsabil sbilike.

Teme ma k’ot ta stojol te Muk’ul J-a’tel Jtunel ta Mejiko te sjunil bililetik te bin sjalalil sk’ak’alel albile, yame stikonbe bael oxeb bilil ta stojol te Snail tsobleje jich yu’un ya stek’an jayebuk k’ak’al te mach’a ya x-och ta Muk’ul Jtunel j-a’tel ta Yilel Xchajpanel k’ope, te ja’ ya sts’akbael te a’tele yame yich’ tek’anel te mach’a ja’ ya x-och jilel ta tsakel te a’telil te bit’il albil sk’oplal ta xajt’ mantal ini. Jich te Muk’ul Jtunel j-a’tel ta Yilel Xchajpanel k’ope te och jayebuk k’ak’ale yame stak’ ya yich’ tsael te ta oxtul bilile.

II. Teme K’oemix ta stojol te sjunil bililetik te bit’il la yich’ix alel ta kajale, ta slajunebal k’aka’l te Muk’ul J-a’tel Jtunele yame stsa oxeb bilil sok yame stikonbe bael ta stojol te Snail tsobleje.

III. Te Snail tsobleje, ya stsa stek’an oxeb bilil te mach’a tek’anbilik tsabilike, ja’me ya x- och junuk ta Muk’ul Jtunel J-a’tel ta yilel Xchajpanel k’op teme la yak’ ye’ te cha’kajal ta yoxkajal te jtk’lejetik teme ts’akaj te lajuneb k’ak’ale.

Jich te Muk’ul J-a’tel Jtunel teme ay ma la stikon bael te oxeb bilil te bit’il la yich’ix alel ta xajt’ mantale, te Snail tsobleje ayme lajuneb k’aka’al yu’un te xju’ ya stek’an ta Muk’ul Jtunel J-a’tel ta Xchajpanej k’op te mach’atik tsabil tek’anbil sbilike te bit’il ya yal te ta sbaxajt’al mantale.

Teme Snail tsoblej ma stek’an te mach’a ya x-och stsak te a’telil te bin sjalalil albil te bit’il la yich’ix alel talel ya’yejale, te Muk’ul J-a’tel Jtunele yame stek’an te mach’atik tsakal sbilik ta june mak, ja’ te mach’a tsabilix oxeb sbilike.

IV. Te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta Yilel Xchajpaanel Kope yame xju’ ya yich’ lok’sel ta ya’tel yu’un te Muk’ul J-a’tel Jtunel ta Mejiko ta skaj teme ay tulan mulil ta stojol te bit’il albil sk’oplal ta smantal junile. Teme yu’un bayel la yak’ yeik te Snail Stsoblej jtek’lejetik te tananix ayik-ae teme ts’akaj lajuneb jochol k’ak’ale, teme jich k’ot ta pasele te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta yilel Xchajpanel K’ope yame xlok’ ta ya’tel. Teme ma xyak’ sk’op te Snail tsobleje mame xju’ ya yikitay te ya’tele.

V. Teme ja’ ya xkux yo’tan-a te Snail tsobleje, te Bankilal Jtunele yame stij ta oranax ta xchajpel skajalkaj ta swenta stek’anel mak yak’el ta na’el sk’oplal te slok’esel ta ya’tel te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta Yilel Xchajpanel k’ope.

VI. Slok’el ta ya’tel te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta yilel Xchajpanel k’ope ja’me jich ya yich’ tek’anbel sjelol te bit’il albil sk’oplal ta smantal junile.

Jame ay ta swenta te Muk’ul Jchajpanwanej te bitik muliletik ya yich pasele, ta jujun chajpajibal, ta spisil muliletik ya yich’ pasel ta slum sk’inal Mejiko; sok, ja’nix jich, yame sk’anbe sjunil te banti ya yil te ay smulik te mach’a ya yich’ik chajpanele; yame sle sok ya yak’ ta na’el te yu’un melel pasbil te mulile teme yu’un albil ta mantalil junetik te mulil te bin spasojike; yame yilik bael te jchajpanwanejetik ta slum sk’inal Mejiko ta xchajpanel bael yu’un ya yich’ ak’beyel stoj smulik ja’ jich bit’il albil yu’un te mantalil june.

Te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta Yilel Xchajpanel k’ope yame sk’an, jmaj ya xchajpik bael sok te J-il Jchajpanej k’opetik ta swenta te bitik muliletik ta stek’anel stsael j-a’tel jtuneletik sok yilel te yelk’anel tak’ine, te mach’atik tsabilik yame yich’ik tek’anel sok lok’esel yu’un te Jtunel Jchajpanej K’ope ta slum sk’inal Mejikoe. Te stek’anel stsael sok slok’esel te Jtunel Jchajpanej k’opetike te mato x-och staskik te a’tele yame stak’ ya yich’ik tsael yu’un te Smuk’ul nail Tsoblej teme la yak’ yeik te xcha’kajal ta yoxkajal te jtek’lejetik te tananix ayik-ae, ja’me ta ch’unel te jayeb sk’k’alel albil yu’un te mantele; teme ma xyak’ sk’op te Snail Tsobleje ma xju’ ya yich’ tek’anel.

Te mantal june ja’me ya xchajpanbe sk’oplal ta swenta snojptesel sok sjelontesel te J-a’tel jtuneletik ta Xchajpanel k’ope, ja’ jich bit’il ta swenta snopteselik sp’ijubteselik lek ta spasel te a’tele, yame sk’an ta slekil stojil ya x-a’tejik, ta smeleliluk, jtuneluk, ta sp’ijiluk, lekuk stale skuxinel sok yame sk’an ya stsak ta muk’ te jch’iel jk’opojele.

Te Muk’ul Jtunel J-a’tel ta Yilel Xchajpanel k’ope yame yak’ ta na’el jujun ja’wil ta stojol te Jtunel Jmantalteswanej sok te Muk’ul J-a’tel Jtunel te sjunil a’telil la spase. Yame xch’un teme la yich’ ik’el ta Snail Tsoblej ta swenta te ya yak’ ta ilel na’el stojol te bitik la spase.

Te Fiscal General de la República sok yok sk’ab ta a’tele, ja’me ay ta wentaik spisil teme ay binti chopol ya xlok’, snak’el k’op a’ye sok teme maba la yich’ ta muk’ te mantalile ya skuy ta ya´tele:

B. Ta spisil yak’ sba ta xchapel chonbale’tik ta tsoblum teme jich chapal sk’oplal; te sk’oplalil te at’el tuneletik ta yantik lum sok muk’uk j-at’el jtunel sok te yantikxan beluk yak’ sba ta xchajpel te muk’ul xchapwanej ta spisil slum sk’inal Mejiko ta tsoblum, te muk’ul xchap’anwanej ta slum sk’inal Mejiko yananix spasaa mok stikun te tsobil tunele’tik.

Te snail chajpajibal albil ta yantel parrafoe, yame yak’ik ta na’el stojol ta komon, teme ay binti ma stsak sbaj ta pasel, mach’a sk’an parteil ta stojol tuuneletik. Spisil a’tel tuuneletik sujbilik me ta sujtesel teme ay binti la yich’ik k’anbeyel. K’alal teme ay maba la yich’ ch’uunel te binti ya yich’ k’anbeyele, yame yal binti swentailuk mak ya yal bistuk te maba la xch’uune; ja’nix jich ta banti Cámara de Senadores mak ja’ teme ay xkuxu yo’tanik a te Comisión Permanente sbiile mak ja’ik te jpas mantaleltik te lok’emiktel ta jujsejp estadoe, chikan me mach’auk a, yame stak yich’ ik’el yu’un snail chajpajibal te a´tel tuuneletik mach’atik ay ta swentae, yu’un me xk’ot ta smuk’ul nail tsobobail banti ya yich’ nopel mantaliletik ta xcholel binti swentailuk te maba la xch’uun spasele.

Te snail chajpajibaletike mame ja’uk ay ta swentaik te sk’op ya’ayejal stsael a’tel tuuneletik sok yantik.

Te yawil tsoble sok te jpas mantaliletik ta jtsob jtekjlumetik ta tsoboltsob, le’ ta yawil ts’akal tsaltombaelil, ya xchiknantes jchapmanletik te skanantay yak’ ich’el ta muk’ul ants winiketik swenta koltajibal jchap sk’op mantalil swentaine, te mach’atik snabeyik sba te xchapel ta stojol spasel mok yijk’tayik te balumilal skanantayojik yak’bey jilel chikan mach’a at’el tunel mak abat komon stuntesel, ja’nax teme k’ejel yich’ ak’el te muk’ul at’el chukwane ta banti tsoblum, teme la uts’inel te ich’el ta muk’,

Te muk’ul mantaliletik ta jujsejp estadoetike sok yantik bitik chajpanbil ya yich’ ch’uunel yu’un ajwalil ta slumal Méjiko, yame yak’bey ta swentaik sok bit’il ya xju’ snopik ta stukelik ta spasel ya’telul te ich’el ta muk’ krisanuetike.

Ja’ into te chamaletik ma stak’ stsal sbaik ta xchapel te sleel tunel, j-at’eletik sok sjoylejal chajpanwanej j- at’el jtuneletik.

Te xchapojibal chiknantesoje te snail tsoblejetik ya sleik abat ta spamal slum sk’inal mejiko te yak’ ich’el ta muk’ te antsetik winik; yame yich’ ta swenta te yich’el sbaik ta muk’ ta sk’anel sok yajtael patanul, yame sk’an lek ay te mach’a ya chap sok bintik stukel yu’unike.

Te stsael mach’a jolol ya xjil ta Comisión de los Derechos Humanos sbiile sok mach’a sjoy sbaik ta a’tel. Ja’nix jich bit’il jololetik ta swenta skanantayel ta yich’el muk’ krisanuetik ta jujsejp estadoetik, yame slok’ sk’oplal ta jojk’oyel ta stojol yajwalel lum, ja’into yame sk’an jamal lek ya yich’ pasel, jich bit’il ay sk’oplal ta mantalil jun.

Te ajwalil ta tsoblum yu’un abatinel ta spamal slum sk’inal mejiko ya yak’ ich’el ta muk’ ants winiketik, ja’nix jich ya yich’ ich’el ta muk’ te al mantaliletik, ja’nix jich ya yich’ leel te bit’il yal te slajibal mantalil le’ ta xajt’al k’axemix. Ya xjala ta yat’el jo’eb ja’wil, ya stak’ yich’ xcha’tsael junax ta jch’ojnax sok ya stak’ yich’ tijel ta yat’el jich chajpal ta xchan xajt’al sk’oplal ta banti muk’ul mantalil.

Te ajwalil ta tsoblum yu’un abatinel ta spamal slum sk’inal mejiko te yak’ ich’el ta muk’ ants winiketik ya yak’ ilel ta jujun ja’wil le’ ta Muk’ul snail tsoble at’el ya xchol te at’elil pasbilix. Te xchapel chiknantesel ta snail muk’ul tsoble at’el ya slajin xchapel te bit’il yak’o te mantalil.

Te ya’tel Comisión Nacional de los Derechos Humanos, ja’me ya yich’bey ta wenta lek sk’oplal mach’a ya xk’axumtay ta tulan te ich’el ta muk’e, teme jich pasel ya sk’ane, sok teme jich ya sk’an muk’ul ajwalil ta Méjikoe mak ja’ik te ajwaliletik ta Cámaras del Congreso de la Unión, mak ja’ te muk’ul ajawalil ta estado, ajwalil ta banti yolil slumal Méjiko, jpas mantaletik ayik ta jujsejp estadoetik.