TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO
Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015
Tiitulo Uni
Capiitulo IV
Cuhva cha iyo ra tachi tuni ta ra
Artiiculo 102.
A. Ñivi cha iyo cuenda cha cuu Ministerio Público cua ndehe ñi cuhva cha cua ndehe ñi tiñu cha cua cuu chi Fiscalía General de la República, ta maan chi cua cundaca ñahan chihin chi, ta iyo chi cha cua coo maan ndatiñu ñi ta cua cuu ñi iin cuenda ñivi cha iyo cuenda ra cumi tiñu.
Tu cha cuni yo cua cuu yo Fiscal General iyo chi cha cua cuu xuñuun Ñucohyo nda cua nda ni cacu yo, tu cha queta yo oco chahun cuiya yo quivi cha cua tiso tiñu chihin yo, ta tu cha queta uchi cuiya cha cha indi tahan maan yo cuenda ican, tu cha iyo tutu vaha yo cha cuu chi título cuhva cha ni sacuaha yo cha cuu derecho, tu cha vaha iyo yo, tu cha ñahni cha caa ica yo nuun ra cumi tiñu cuenda iin cuati.
Iin cuiya cua cuiso tiñu ñivi cha cuu Fiscal General, ta cua cuu sama tiñu chi ñivi cuhva cha cahan ihya:
I. Tichi quivi cha ña cua satiñu ca ñivi cha cuu Fiscal Genaral iyo oco quivi chi ñivi cha iyo cuenda Senado de la República cha cua tiso ñi sivi uchi tahan ñivi cha cua cuu quihin tiñu can, soco uvi uni ñivi cha iyo cuenda can iyo chi cha cua nduinuun ñi ta cua ndoo ñi vaha cha cuenda ñivi can, ta sa cua tachi tiñu chi ñivi cha cuu Ejecutivo Federal.
Tu cha ñahni tutu can cua queta nuun ra cuu cumi tiñu cahnu can tichi tiempo cha ni cati tiñu, cua cuu tiso ñi chi ñivi cha cua Fiscal General can, ta cua quechaha ñi satiñu ñi cuhva cha cahan articulo ya. Ta cua cuu tahan ñivi cha cuu Fiscal General can cuhva cha cuu ñivi satiñu ican.
II. Quivi cha cua quihin cuenda tiñu sivi ñivi cha cahan tuhun cha vachi iti chata cha cuu chi uchi quivi, cua tiso vaha ñi tiñu ta sa cua tachi ñi chi nuun ñivi cha iyo cuenda Senado.
III. Cua savaha ñivi cha iyo cuenda Senado cuhva cha ni chacosovaha tiñu ta cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu Fiscal General can, soco uvi uni ñivi iyo chi cha cua savaha votar cuenda ñi tichi uchi quivi can ta cua cuu ndoo ñi.
Tu cha ña cua tachi ra cuu xini can cuhva cha cahan tuhun cha vachi iti chata can, uchi quivi cua coo chi ñivi cha iyo cuenda Senado cha cua tiso ñi chi ñivi cha cua cuu Fiscal General, soco tichi lista cha cahan fracción I can iyo chi cha cua nacachi ñi chi ñivi can.
Tu cha ña cua nacachi ñivi cha iyo cuenda Senado chi ñivi can tichi quivi cha cahan párrafo cha cahan iti chata, ra cuu xini cua tiso chi ñivi cha cua cuu Fiscal General tichi lista nu ndaa sivi ñivi cha ni tiso tiñu.
IV. Cua cuu satuñu ra cuu xini, ra cuu Ejecutivo Federal chi ñivi cha cuu Fiscal General tu cha iyo iin cha ña vaha savaha ñi, soco cua savaha ñi cuhva cha cati ley. Cua cuu sama cuhva cha ni ndoo tiñu can soco tu uvi uni ñivi cha iyo cuenda Cámara de Senadores cua cahan tichi uchi quivi can, cua cuu quechaha satiñu ñivi cha cuu Fiscal General. Tu cha ñivi iyo Senado can ña cua cahan, cua nihin tiñu cuhva ti ñahni tundoho.
V. Tichi cha quee nuun tatu ñivi cha iyo cuenda Senado, cua sacuiti ñivi cha iyo cuenda Comisión Permanente chi ñi ta cua ndehe ñi cua tiso a cua sama ñi chi ñivi cha cua cuu Fiscal General.
VI. Tu cha ña cua satiñu ca ñivi cha cuu Fiscal General cua cuu chi cuhva cha cati ley.
Ñivi cha iyo cuenda Ministerio Público cua ndehe cuenda tundoho nu cuu chi nu tachi tuni tiñu tacan ni ndihi cuati, ta cua cuu ndaca ñi tutu cuati ñivi cha iyo cuati, ta suvi ni ñivi cha cuu Ministerio Público cua cua sacuaha ta cua nanducu ta cua cuhva cuenda ñi ndihi cha cua sanaha cha savaha ndicha ñivi can cuati, ta cuati cua cuu chi tu cha ña vaha ndicha savaha ñivi can, ta cua ndehe ñi tiñu can cuhva cha cua tachi tuni chi ñivi can ta quii ni na savaha tiñu cha cuiti chi ñivi ñahni cuati, ta cua ndaca ñivi ñahni cuati can cha na cua savaha tiñu chi ñivi iyo cuati cuhva cha cati ley, cuhva cha cua cutuni ñi.
Iyo chi cha cua coo ñivi cha chito cuenda cha cuu cuati cuenda ta cha tiso ñivi chi ra cua cuu tiñu, iyo chi cha cua coo ñivi chito vaha can chi ñivi cha cuu Fiscalía General de la República. Cha cua tiso tiñu a cua sama tiñu chi ñivi cha cuu Fiscal can cha ni cahan iti chata cua cuu cahan ñivi cha iyo cuenda Senado de la República cuenda ñi cha cuenda uvi uni voto cha ni chaha ñivi cha iyo cuenda can a cha ni tiso chi ñi, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley, soco tu cha ñahni cha cua cahan ñi, cuni cati chi ti ñahni tundoho iyo.
Ley cua cati cuhva cha cua cuu chi ta cuhva cha nduchaa ñivi cha cua satiñu cuenda Fiscalía, ta cuhva cha cua sacuaha vaha ñivi can, ta iyo chi cha cua cuu iin cha ndicha, chi iin cha vaha chi iin cha vii cuhva cha sacuaha ñi, ña cua suhu ñi ta cua tayahvi ñi ndihi cha cuiti cha iyo chi ñivi.
Ra cuu Xini cuenda Fiscal ndehe tiñu ñivi iyo cuati ta savaha ra cha cuiti chihin ñi ñuhun Ñucohyo ta ndihi ra cutahan chi ra (agente), cuati maa ra ta cuu cha cua cumani, nda cha ña cua savaha ra a cua yaha ndaa ra ley cha tahan chi cua savaha tiñu.
Ra Fiscal ndehe tiñu tichi ñuhun Ñucohyo chi ndihi ra cuu agente satiñu chi ra, siqui maan ra ta ra ndoo chi tu cha ña cua sacuinu ra ta ra a cua cuiso cava ra ta ra ley cha ndiso tiñu ra ta ra.
B. Vehe nu nducuiti ta nduvi nuun ta tiso ra sacuaha ley ta tiempu cha cua cuiso tiñu ra Ñuhun Ñucohyo, nda tiñu cha savaha ra ta ra, cua coo inuun cua cha cua cumi ra ta ra ndatucha iyo chi ñivi cuhva cha sanahan ndihi ley chi ñivi Ñucohyo, ndihi ñivi chi nda cha ñavaha a cha cuamani tiñu cuenda tiñu cha savaha ra a ndehe ra ta ndaa cha vachi cha cua ndehe ra cumi tiñu a ra satiñu cuenda ñuun, cuhva cha ndacañahan ra Cumi tiñu tachi tuni cuenda Ñuhun Ñucohyo, tu cua yaha ndaa ra ta ra ndihi cha cuiti ya.
Ra ndiso tiñu cuhva cha cahan parrafo iti chata, cua cati tuhun ra ta ra cuhva cha cua coto ñivi tiñu cuahan a cuati chacoso iti nuun ndihi ca ra cumitiñu cha ndehe tiñu can. Ndihi ca ra cumitiñu ñuun nda ica cha ndehe ra ta ra tiñu cuhva cha cati tuhun racan ta ra. Ta tacha ña sacuinu ra cumitiñu can ta ra cha cahan ra cuu xini can, nda ica cha cua cuhva ra ta ra cuenda ñacu ña cuni ra savaha ra cuhva cha quee tiñu chihin ra ta ra; ta inca ndico ti ra cuu Senador ta ra cua cana ra ta ra chi ra, a cha cuu Comision Permanente hora cha nuna ra ta ra Vehe nu satiñu ra, a ra cuu Diputado cha iyo tichi iin iin ñuhun Ñucohyo cuhva cha tahan chi, cua cana ra ta ra chi ra ndiso tiñu can cha na cua cuhva ra ta ra cuenda iti nuun ra cuu Senador can a ra cuu Diputado can ñacu ña cuni ra ta ra sacuinu ra ley can.
Ra ndiso tiñu ya ña tahan chi cha cua ndehe ra ta ra tiñu ta cha cua coso ra cumitiñu chaa ta cuenda cuhva cha ndaca ñahan ra ta ra.
Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo; cua cuhva ñi cha nuna cha cua sacuenda maan ñi xuhun cha tahan chi, ndihi cuhva cha iyo ñivi sacuaha ley ta cuenda ndatiñu cha iyo chi ñi.
Constitucion cha iyo tichi iin iin Ñuhun Ñucohyo, tacan ni cha iyo tichi ñuun Ñucohyo cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua satiñu maan iin iin cuhva cha ndaca ñahan ra satiñu cuenda cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun.
Ra Cumi tiñu cha cuenda Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo cua coo iin ra cua cahan tiñu a cua ndehe chi, ta uchi taha ra ta ra canihin tiñu chi voto cha cuu uvi tahan cha cuu uni cuhva ra satiñu cuenda Camara Senador, a quivi cha ña satiñu ra ta ra, cha cuenda Tiñu cha iyo ican cuenda vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo, iin cuhva cua cahvi tiñu cha cua savaha ra ta ra votar, Ley cua cati cuhva cua ndoo tiñu cha cua cundicu nda cha cua savaha Camara can. Cuiya ta cua sama tiñu chi uvi tahan ra cahan tiñu ta ndehe cuahva iyo chi, tu cha caha tiempu cha ndiso tiñu ra, tu cha cua tiso tiñu inca ra cua tiahvi tiñu cha cuu uvi cuiya.
Ra Cumi tiñu cha cuenda Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo; ta cuu tahan chi chi ra cahan tiñu cuenda ta tasoho ndihi cha cahan ra Cumi tiñu, iin ni cuhva cua nacachi tiñu chi ra cuhva cha cahan parrafo cha yaha. Uhun cuiya ni cuan ndunahan chi, ta ituhun chaha ni cua nduchaa chi ta cuu cua sama tiñu cha ndiso ra cuhva cahan un quechaha un Cumi cha indi tichi Constitucioon ya.
Ta cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu xini cuenda cha cua Cuiso tiñu ra Niniin Cahnu Tichi Ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo cha Cuiti chi Ñivi Ñuun, (Comisión Nacional de los Derechos Humanos) tacan ni ra cua cuiso tiñu cuenda Consejo Consultivo, tacan ni chi ndihi ra cua cuiso tiñu cha cua cumi ra ta ra cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun tichi iin iin nu ndaca ñahan iin iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo, nda ica chi cha cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua nducu tuhun tiñu chi ñivi ñuun, ta cua coo chi iin cha cachi ndihi tiñu cuhva cha cati ley.
Ra Cumi tiñu cha cuenda Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo iin iin cuiya taha chi cua cuhuva ra cuenda cuhva cha satiñu ra nuu ra cuu Xini cuenda nduvi nuun ta tiso ta sacuaha ley. Iin ni cuhva cua cuhun chi nuun ra iyo cuenda Camara un nduvii nuu ñivi ta tiso ley.
Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo cua coto ñi nda cha cha nduvi nuun tiñu un cua ndatuhun tahan ñi , cua nduvi nuun ñi nda cha cumani cha cuenda un nduvi nuun ñivi can ta cuhva cha iyo chi tichi Ñuhun Ñucohyo.
Cha cuu Comision Nacional de los Derechos Humanos cua cuu ndehe ra ta ra tiñu ta cha yaha cava tiñu cha cuiti iyo chi ñivi ñuun, a ta cha cua ndehe ra cuhva cha iyo tiñu can a cua ndaca ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo, a cua ndaca ra cuu Senador a Diputado Ñuhun Ñucohyo (Cámaras del Congreso de la Unión) a ra Gobernador tichi iin ñuhun a ra cuu Xini chi Ñuun Ñucohyo (Jefe del Gobierno del Distrito Federal) a cha cuu Legislatura iyo tichi iin iin Ñuhun nu ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo.