Sbajkajal K’op

Sbajkumul a’yej

Yich’el ta muk’ jch’iel jk’opojel sok wentainel ta stojolik

Waxakeb xcha’winik mantal. Ta Stsobil Tsob Jtejklum ta mejiko ma stak’ ta chajpnax yajwal swentain te biluk ay (sic DOF 03-02-1983), sok ma stak’ ta pasel biluka ta chajpnax yajwal, te komel sok te yiktael stojel patan te bit’il albil sok te albil yu’un te mantalil. Ja’ nix ya yich’ swentainel sk’oplal te bitik ma stak’ (sic DOF 03-02-1983) pasel ta sbiil skanantayel te snail te ach’ bijil a’tejibaletik.

Te mantal june yame yak’ ta tojel tulan mulil, ja’ yu’un te j-a’tel jtuneletike, ja’ ay ta yok skabik yilel ta lek spisil teme ay mach’a tul cheb mach’a ya stsob sok ya sk’an smak ta stukel yu’un ya sk’ulejtes sbaj ta p’olmalil te patil ya stoybey stojol; spisil bit’il chaptilaybil mak yantik xan bitik ya spastilay te jk’ule chonbajeltike o yantik jk’ulejetike, te ayxanix ma junuk binti ut’il ya sloloy manbajetik yu’un ya stoybey stojol, te tsaltomabail yame yich’ ich’el swentail te manchuk ja’uk ya xlajik ta uts’inel te manbajetike. Ja’ukmeto mulil me ya xk’ot ta swenta te mach’a ya spas jiche.

Te mantaliletik yame yalbe sk’oplalil te bit’il ya sbisbe stojol te biluketik, te bintik ya stak’ ta chonel swenta yu’un ya xtu’un ta sleel sk’ulejalil o bintik ay yu’unik ta tsobil tsob jteklum mok ta stojol slajinik bintik ay yu’unik, ja’nix jich ta sujel ta spukel te biluketike, biluketik mok sit’ yat’elik ta swenta smakbeyel sbe mok ya yich beentesel te bit’il mayuke, ja’nix jich ta stoyel stojol te biluketike. Te mantalil yame skanantay te mambajeletik sok yame yakbey skoltael ta tsobjibal yu’un ta slekilal snopjibal yu’unik.

Te bin ya ya’telin stukel te a’tel tuunel ta Mejikoe, mame smakeluk a’telil ta alel jich biti’il: sbeibal k’op a’yejetik ta jun, radioetik ta ik’, ja’nix jich bit’il yantik k’ulejaletik, bitik ya xtil, kuchibal ta trenetik sok bin yan a’telil ya stak’ ya spas te j-a’tel jtuneletik te bit’il ts’ibabil ta swakebal sok ta sjukebal ta jukeb xcha’winik yu’un Muk’ul mantal jun ta spamal Mejiko, ja’ yu’un te a’teliletike ja’me ya yich’ ta muk binti ya xlok’ ta nopel yu’unik ta Smuk’ul nail Stsobojibal A’tel tuuneletik ta Mejiko. Ja’nix jich binti tsakal k’op ja’ te vía satélite sok te renetik ja’me tulan sk’oplal ta swenta slekubtesel kuxinel jujusep lumetik bit’il ya yal ta jo’eb xcha’winik ta Muk’ul mantal jun; te A’tel Tuunel k’alal ya x-och ya’telin ta spasele yu’un me ya slekubtesbe xkuxlejal sok te slekil utsubtesel o’tanil ta spamal lumetik sok yame yak’ ta na’el te ya xju’ ya yich’ tuuntesel bitik ta chajp spukojibal ya’yojibal banti nitil tsakal ya xlok’ ta a’yel jich bit’il ay yal mantal jun.

Te stsobil jtejklum yame sk’an yich’ ta muk’ te tsobojibalil lekubtesel sok te snail tsobojibalil bijil a’telil te ya xtu’un swenta yu’un ya yich’ beentesel sk’oplali te chajp ta kaj a’tel ta stojol sok tsabil a’telil te bantí, ja jich te bit’il ya yal te mantaliletik, ta stukel jich ya yal, mok sok xat’tsobol winik sok ma komon stuntesel.

Te ajwalile, ayme smuk’ul nail banti ya yak’ ta ich’el ta wenta tak’in te ja’me ya yil bit’il ya spas ya’tel. Ja’me tulan sk’oplal ya ya’telin te joyobok wala sutul ta tuuntesel te tak’ine sok yilel skanantayel ta slekubtesel xkuxinel ta spamal Mejikoe. Mame ayuk yan tuunel mach’a ya spasot ta mantal yu’un ya yak’ ta betanel tak’ine. Te ajwalil yu’une ja’me ayta swenta skanantayel sok ya xtuun ta Smuk’ubtesel kuxlejalil sok ja’me ya spas bit’il chapil sk’oplal ta mantal jun, stsobel skanantayel sok spukel ta lek, jich bit’il ya yal ta sjukcholal jukeb xcha’winik mantal yu’un te Muk’ul mantal jun, mame ayuk tey tsakal stukel te stak’inal stojel jpatane.

Mame stak’ ta ak’el beil ta tukelil yu’un muk’ul at’el jich bit’il te yat’el ya spas te stsobil jtejklume, ta swenta yolil snail tak’in te banti ya stak’ jamtiklael te snail tak’in sok slok’esel sjunal tak’inetik. Te yolil snailtak’in, jich bit’il ya yal te mantaliletike sok bit’il ya stak’ ya x-och te j-a’tel tuuneletike te yich’oj yu’une, yame smakbeey sk’oplal te jolonel, jich bit’il ya x-och ta olil sok yantikxan at’elitik, yak’el ta ot’anil te yame xkoltawan te at’el tuunel ta stojteselbeel sok yak’elbeel ta ilel. Te spaselbeel yat’elil yu’un yawiltak’in ayme ta swenta winiketik ya yich’ik ak’el yu’un te mantal ajwalil ta stsobil jtejklum sok k’asesbil yu’un snail pas mantal mok joyob at’el, ja’nanix jich; yame spas yat’el ay sk’alelal sjalalil sok kajalka te ya yalbe sk’oplal te spasel at’el; ja’nax me ya stak’ ta tijel te me ay beluk bayal spasoje sok ma me stak’ sta yan at’elil mok tikunel, ja’naxme te ya spasik ta yilel yu’un te yawil tak’in sok te ma tojtiklabiluk yu’un at’el nopteswane, Toyol bijil taliletik mok yu’un koltael (sic DOF 20-08-1993). Te antsetik winik te yat’elik yu’un spaselbeel yolil snail stak’in, yame stak’ yich ilel ta lekil chapanel yu’un tsowanejil jich bit’il ya yal tsob matal lajuneb swakwinik ja’ ini muk’ul mantalilto.

Te muk’ul ajwalil ta Mejikoe, ayme yok sk’ab te ja’ ya swentain ta yilel bit’il ya xbeen sok ta xchajpanel ya’telul ja’ sbiil, Yaj-a’telinel ta spamal slumal Mejiko ta swenta bitik ya sk’an sok Yaj-a’elinel yilel swentainel Yipal stulanil xojob, jich bit’il ya yal mantalil jun.

Mame yu’unuk chapnax yajwal te bit’il ya stsob sbaik te a’teletik te ya xchap sbaik swenta skanantaik te bitik snopojik spasel ta stukelik sok te tsobol ts’unbalil junax yatelik ta swenta, yu’un skolta sbaik ta biluk snopik spasik ta stukelik sok ta yu’un spisil pam lum, sok te tojik ta xchonel te ch’iwich ta yantik lum te biluk te ya staik te ta slum sk’inalik ta spamal mejiko sok te biluk ya stak’ tael te ta snail bijil atajibaletike te ja’ ya yak’ik te k’ulejal ta cha ox pam lum te banti ya yich tael sok te manchuk ja’ te bitik tulan sk’oplal swenta lajinel, ya me sk’an te joyob te mach’atik ya stsob sbaik ya yak’ sbaik ta kanantayel sok wentainel ta stojol te muk’ul ta spamal slum sk’inal mejiko sok te muk’ul a’tel tunel yu’un estadoetik, sok sk’anel yayejik te chap k’op ayejetik ta skajal kaj te a’tel tuneletik ta mejiko. Te chap k’op ayejetik ja’ iknixan stukelik sok ya sk’an sjok’obeik te muk’ul a’tel tunesel ta spamal slum sk’inal mejiko yu’un stup’el te mantalil chapal k’alal jich ya sujawan te biluk ya xtun yu’un ta spisil lum, te bitik ak’bil spasik ta swenta xchapel sbaik ta stsobel sbaik ta a’tel mach’auka.

Sok mame xkuyot jchapnax yajwal ta swenta xcha’pasel sts’ibuel sok sk’ajintael yu’un slok’esel te ya’tele sok ta yaybelbel yutsil te ya’tejibike, te ya yich’ik ak’el te mach’a ya snopik sok te mach’atik ya slekubtesik te a’telile.

Te tsobjtejklum, ya me stsakbe sk’oplal te bit’il albil yu’un mantaril, ya me tsak’ ta pasel ta swenta stojol komonil, yak’bel sk’asesibal yu’un komon tuntesel mak ta slok’esel bitik, stuntesel sok ya’ybel yutsilal te bitik u’ninbil yu’un tsobiltsobjtejklum, ja’naxme te yantik te bit’il albil yu’un te mantarile. Te mantariletike yame yalbe sk’oplal sok sk’oplalil ta swenta xch’unel ta spasel te a’teliletik sok stuntesel te bitik u’nintalabile, sok yame smakbe sk’oplal te mach’atik te maba te ay yo’tan-ae ta komon stuntesel.

Te sujel ta swenta abatinel yame yak’ sba-a te bit’il albil yu’un te muk’ul mantalil sok janaxme ya stak’ yich’bel ta pasel ta stojol mantalil.

Ya stak’ ak’el ta koltael ta xjachibal a’teliletik, teme spisilik, yu’un yu’un junche’oxenax k’aal sok te ma xyuts’in te stak’in te tsobil tsob jtejklum. Te tsob jtejklum te binti ya spasta sok yame stsaj te ya’telulto.

Te muk’ul ajwalile ay me yok sk’ab ta a’tel te ja’ sbiil Comisión Federal de Competencial Económica, te ja’me swentaine sbaj ta stukel bit’il ya xchajp ta pasel ya’tel sok binti a’tijibaletik ya stuuntes, te ya’tele ja’me ya yil bit’il lek ya yich’ pasel te tsaltomba ta leel te tak’ine, ja’nix bit’il yilel, sojk’oyel y smakbeyel sbej te ay mach’a stukel ya sk’an swentain yu’un ya sk’uletes sbaj , ja’nix jich bitik yantik chopol ta pasel sok ya yil bit’il ya’teul te swenta p’olmajele, ja’ jich bit’il albil ta yantik mantalil jun sok yantik mantaliletik. Te Comisione, ja’me ak’bil yip yu’el yu’un me lek ya spas ya’tel te ja’me ta skananteyel sok yilel, sjintilayel spisil bitik binti ma lek ta pasel sok yilel te pajaluk me ya’aybeyik sok spukbeyel te yip yok sk’abik ta kanar te ja’teletike yu’un me ma’yuk tsaltomba tulchebnax mach’a ya ya’aybey yutsil.

Te Instituto Federal de Telecomunicaciones sbiile, ja’ jun snail a’telil swentaine sbaj ta stukel bit’il ya xchajp ta pasel ya’tel sok binti a’tijibaletik ya stuuntes, yu’un me lek ya spas ya’tel ta swenta yilel sok skanantayel te lekuk ya spas ya’tel banti ya yich’ pukel k’op a’yejetik ta rarioe sok ta sjipubil k’op a’yeje, jich bit’il albil sk’oplal li’ ta Muk’ul mantal jun sok yantik mantalil, ja’me ay ta swenta xchajpanel, spukel, yilel, spikel sok stuutesel bitik tsakal yip ta spukojibal k’op a’yej ta toyole ja’ sbil (espacio radioeléctrico), ja’nix jich yak’el ta tuuntesel te spukel k’op a’yejetik ta rarioe sok te sjipel k’op a’yej ta namal, ja’ jich ya xk’ot ta pasel bitik pasbil sok bitik chajpanbil yu’un tuuneletik. Ja’me ya sk’an ya yich’ pasel ya’telul bin albil ta swakebal sok ta sjukebal ta Muk’ul mantal jun.

Te Instituto Federal de Telecomunicaciones, ja’me muk’ul a’tel tuunel yu’un yilel te tsaltomba tak’in te ya x-ochtel te banti ya yich’ pukel k’op a’yejetik ta rario sok ta sjipubil k’op a’yej ja’me ay ta swenta spasel bit’il albil sk’oplal ta mantal jun sok ta yantik mantaletik, te Comisión Federal de Competencia Economica, yame yil ta pajal te mach’atik ay ta swentaik a’tel sok yame stup’bey ya’telul teme ay mach’a ya stsalawan ta sk’ulejal ta stukel yu’un me jich pajaluk ay te tsaltomabile, ja’me ya yal banti k’alal ay xtixib ta pasel ta pasel te ay mach’a cha’ox chajp smaktilayeik ta tuuntesel te a’tibaletik te banti ya xlok’ ta pukel te k’op a’yejetike, ja’nix jich bit’il ay ya’yejal ta mantal ta swenta ya yich’ chonel te bit’il ya xk’ot ta makel lek te bin sjamalil te k’inale, yame sk’an ja’ ya yich’ tulantesel sk’oplal bin albil ta swakebal sok ta sjukebal ta Muk’ul mantal june.

Ja’ ay ta yok sk’ab Instituto ta yak’el sok smakel, ja’ jich bit’il yak’el ta k’abal mak sjelel te bit’il chapil ya’telinel ta tak’in, mach’a ja’ yu’un mak swentainoj sok te spikel stijel te jmal yomol tsobolik ta ya’telinel te spukel k’op a’yej ta rarioe sok sjipel k’op a’yej ta namale. Te Institutoe yame yalbe ya’i te Secretario te yich’oj ta wenta te k’alal mato slok’esbeyoj te sk’oplal ya’yejale, ta swenta bit’il ya xju’ ya yal ya’yej te bin stulanil spasel. Te yak’el ta k’abal ya’telinele, yame xju’ ya yich’ chonel, te komon yu’nintayele, ta stukel yajwal mak swoloj stsoboj sbaik ja’nix jich tey tsakalik-ek te mach’atik yomol tsobol nakajtik sok slumal bats’il winik antsetike, jich te stukelike yame xch’uunik bt’il ay sk’op ya’yejal ya’telik te ya xlaj tunuke, ja’ jich’ te bit’il chiknajtesbil sk’oplal ta xchebal, yoxebal, swakebal sok ta sjukebal ta muk’ul mantal jun. Te Institutoe ja’me ya xchapbey sk’oplal bin yipal ya xlok’ stojol bitik ya yich’ ak’el ta a’telinel, ja’nix te stojol bitik nitil tsakaltik ta ya’telinele, ja’nax yu’un nailme ya sk’an ya yal sk’op teme ya xk’ot ta yo’tan te yajtuunel jtsob patan tak’in. Jich bit’il ya sk’an yich’ ak’bel ya’yejale mame yu’unuk ya xmakwan sok yame sk’an te ma xk’ax ta lajuneb xcha’winik k’ajk’al ya yich’ alel, teme k’ax bit’il albil sk’ak’alel teme ma’yuk ya xchiknaj ya’yejale, te Instituto yame sjok’ob bael ya’yejal ta spasel bael.

Te yak’el ta k’abal ya’telinel te sjipujibal k’op a’yej ta toyol, te tsaltombae yame yich’ chiknajtesel ta komon sok te bayeluk yajwal ya xk’ote, ayuk ya yich’ ilel te ma tuluk nax mach’a ya x-och ta sk’ab, melel yu’un me slok’es komon tuunel, ja’ yu’un pek’el me ya stojbey spatanil te mach’a ya yich’e; mame ja’uknax tak’in ya schiknajtes yu’un ya stuuntes te mach’a ya yich’ ak’bel ta sk’ab ya’telinele. Te yak’el ta k’abale yu’un me ya xtuun ta komon sok ta jujchap jnaklejetik, pajaluk me ya yich’ tael te tak’ine, jich bit’il ay ya’yejal ta mantalil jun sok ilbiluk lek ya xk’ot ta pasel. Te Instituto Federal yu’un te Telecomunicaciones, yame stsak ta jun jayeb ak’bil ta k’abal ya’telinel. Te mantalil june yame xchapbey sk’oplal ta yak’el ta tojel smulilal teme ay ya yich’ alel te ya xju’ ya yich’ k’anel sujtel k’alal ak’bilix ta k’abal ya’telinele sok yantikxan, ja’me tulan sk’oplal te ya yich’ na’el stojol bit’il u’uninbile. Te sk’anel sujtel k’alal ak’bilix ta k’abal ta ya’telinele, te Institutoe yame yak’bey sna’ sotojol te J-a’tel Jtuunel ta spamal slumal Mejiko yu’un pajaluk ya yich’ stuuntesel teme ay jich ya xk’ota ta pasele, ja’me yip yu’el te ayuk jich beel ta pasele.

Te Instituto Federal de Telecomunicaciones, yame stulantesbey sk’oplal bit’il te J-a’tel Jtunel ta spamal slumal Mejikoe ayuk ta yok sk’ab bin yipal ya’telinel te spukojibal k’op a’yejetik te ya xtuun ta swenta spasel ya’tele.

Te Comisión Federal de Competencial Economica sok te Instituto yu’un te Telecomunicaciones, ta jujun ya snop ya xchap stukelik te bin ya spasike sok bit’il ya x-a’tejike, ich’bil lek swentail stojil ya x-a’tejik jich ta stukelme ya spas te ya’telike, sok ja’me ya yich’ik bael ta muk’ te bit’il ya’yejal ini:

I. Yich’oj sba ta muk’ stukelik ta yak’el sk’op ya’yejal te bin ya chapanike;

II. Yich’oj sba ta muk’ stukelik ta slajesel stak’inik. Te stsoblej Jtek’alejtik ta j-a’tele yame stulantesbe sk’oplal te ayuk lek stak’inik yu’un bit’il ya spas lek yu’unik te bin ja’ ay ta swentaik spasele;

III. Ya yak’beik sjunil xchapenal ya’tel stukelik, ya xchiknaj teme la yich’ik ilel te bayel macch’a ya xk’ot ta yo’tane;

IV. Ya xju’ ya slok’esbeik xchapenal yilel ya’yel te bin ay yu’unike ja’ ta swenta te bit’il ya xk’ot ta pasel te ya’telik ta yilel swentainel te bin ja’ ay ta yok sk’abike

V. Te mantal junetuike ya stulantesbeik sk’oplal, ta stojol jujun snail ya’telinel, te ch’akaluk ya x-a’tejik te J-a’teleltik macha’tik ya sna’ik bit’il ta st’enel leel a’yej sok te macha’tik ya slok’esbeik sk’oplal te k’alal ya yaich’ix cholbel lek ya’yejal te k’alal ya yich’ chapanele;

VI. Te snail ya’telinel yu’un J-a‘tel Jtunele yame sk’an ya k’ot ta pasel yu’un te tulan sk’oplal chajal machaluk ta ilel sok na’biluk aybiluk te k’op a’yeje. Ya xchap sk’opik ta komon sok ta xchapenal te k’ope ja’ jich ta komon te bin ya yalik ta spisilike; te k’alal ya stsobs baik, ya xchapik sok ya slok’esbeik te xchapenela ta komon sitilal ya spasik ja’nax ya xju’ ta muken pasel te banti yalojbe sk’oplal te mantal june;

VII. Te bitik ta komon ay smantalil, bin ya xk’ot ma xk’ot ta pasel yu’un te Comisión Federal de Competencia Ecónomica sok te snail Instituto Federal yu’un te Telecomunicaciones ya stak’ sutesbel ya’yejal te bin xchapojike k’alal ya yich’ k’anel kikanel ta xch’ameltsanel ja’nx yu’un ma’yukme te komele. Ja’nax ya xju’ te batik te Comisión Federal de Competencia Ecónomica ya yak’ ta tojel multa mak xchonel slok’esel ta k’abal te bitik aye, bitik ja’ komon u’nintabil mak ja’ te binax yipale, ja’ jich yu’un ja’ to jich ya xk’ot ta pasel teme chapaj te bin la yich’ ka’nel kikanele, jich yu’un teme ay jich ya xk’ota pasele K’alal ja’ ta swentail te bin xchapanbeyojix sk’oplal te snail ya’telinele teme ja’ tey lok’emtal te bit’il ay te xchapanele ja’nax ya xju’ ya yich’ k’anel te batik ya slajes mak te bitik ya uts’inwan k’alal teme chapaje mak ja’a te ka’lal jachtal ya’yejale; te smantaliltake ta komon tuntesbil ta yorail te k’alal xk’ot te chapanele ja’naxme ya xju’ ya yich’ jachesbel sk’oplal te ta ska’nel kikanel ta chapanel ja’ stsakojik ta muk’ te bin lok’emix sk’oplale. Te sk’anel kikanel ta chapanele ja’me ay ta swentaik te ya stsobeyik lek ya’yejal te jwesetike sok te snail chapanojibale macha’tik snopojbeik lek sk’oplale ja’ jich te bit’il ya yal te ta swaklajunebal yo’winik mantale yu’un te Muk’ul mantal june. Mame ba ya yich’ tsakel te bitik a’yej mak smantal junil te bit’il ta yitilnax ya xchapan sbae;

VIII. Te jyomawaletik ta snail a’tele ta jujun ja’wil ya yak’ik ta a’yel bin yilel xchapoj ya’telik sok ta ox-oxeb u ya yalik te bin ya spaseik ta stojol te J-a’tel jtunel Jmantalteswanej Jtek’lejetik, ya yal ya’yejik ta Stsoblej Jtek’lejetik ta j-a’tel yu’un j-a’tel jtunel sok Stsoblej Jtek’lejetik ja’ jich bit’il ya yal ta yoxlajunebal yo’winik mantal yu’un te Muk’ul mantal june. Te J-a’tel Jtunel ta spamal slumal mejikoe yame xju’ ya ska’n ta snail Stsobojibal Jtek’lejetik yu’un bit’il ya yak’ik ta na’el te bitik la spas ta ya’telik te Jyomawaleyik ta snail te ya’telinele;

IX. Te mantal junetike yame sjachesbeik sk’oplal swenta snail ya’telinel te ayuk jamal chajaluk ta sitilal te bin ya spas te jtuneletike ja’ tulan sk’oplal te j-a’tel jtunel iblil jambil chajambil te bitik sjuniltake;

X. Te bin yipal ya yich’ik tojel te tek’anbil j-a’teletike ja’me ya stsak ta swenta te bin albil sk’oplal ta sjukebal sjukwinik mantal yu’un te ini Muk’ul mantal jun;

XI. Te tek’anbil J-a’teletike yame xju’ ya yich’ik lok’esel ta ya’telik yu’un ta xcha’kajal te ta yoxkajal Jtek’lejetik ayik ta spamal slumal Mejiko, ta skaj yu’un te ma jichuk bat ta pasel te ya’telike, ja’ te bin ya yal te mantal june, sok

XII. Te jujchajp snail a’tel yu’unike, ay me wolwanej te ja’me najkanbil k’axem ta olil te jay tulik te a’teletik banti Smuk’ul Tsobajibal A’tel Jtuuneletike (Cámara de Diputados) jich bit’il ya yal te mantal june.

Te jujchajp wolwanej yu’un ajwalile, ja’nix jich bit’il Comisión Federal de Competencia Económica sok te Instituto Federal de Telecomunicaciones, ayme juktulik tejk’anbil a’teletik, ayme jolol yu’unik te stsajbil yu’un muk’ul ajwalil te ja’me ya yak’beyik ya’tel te tuunel ta smuk’ul nail tsobojibale.

Te muk’ul wolwanej ta jujchajp nail a’telile, najkanbilme ta Smuk’ul Nail Stsobojibal yu’un A’tel Tuuneletik, ja’me ya yak’ sk’opik k’axem ta olil te jay tulike, cha’kaj ta yoxkajal ya a’tejik ta chaneb ja’wil, ya xju’ ya yich’ik cha’tejk’anel teme jich ak’ot ta nopel yu’unike. K’alal ya yich’ik tsael me winik ants, ja’me ya xk’ot ta smuk’ul wolmawaj ja’xanix te bin sjalalil ya sk’an ya xlaj te tek’anbil ya’tele.

Te tek’anbil j-a’teletike yame ska’n te ja’ik te macha’tik te bit’il albil sk’oplal ini:

I. Jnaklumetik te p’ekajemik ta slum sk’inal Mejiko sok te ya xju’ yu’un ta stunesel spisil te yich’el ta muk’ xch’iel sk’opojel sok stek’anel J-a’tel jtunel;

II. K’axem ta jo’lajuneb xcha’winik ya’wilal;

III. Ilbil n’abil te yich’ojbe lek stojil swentail kuxlejale sok ma’yuk banti yalel moel ta sleel smul sok ak’bil stoj ta chukel k’axem ta jun ja’wil;

IV. Ay lek sjunil sp’ijubtesubil bin junil snopoj xchanoj;

V. Ayuk a’tejem, teme jtebnax a’tejeme ja’ oxeb ja’wil, banti tulan la yak’ ta ilel te bin ya sna’ spasel te bin snopojbe sjunile, teme ta ya’tel j-a’tel jtunel mak ta nopteswanej tulan nitil tsakal sk’oplal sok te ya’telinel tak’in k’ulejalil, spukel k’op a’yej ta radio mak sjipel k’op a’yej ta namal, ja’ te bin junukil ya stsak sbael;

VI. Yak’el ta ilel, jich’ te bit’il te la yich’ix alel sk’oplale, te ya sna’ bin yilel stulanil ya’telinel te bin ja’ a’tel ya ych’ teka’nel ta spasele.

VII. Ja’me teme ma’yuk bay k’axem ta Secretario yu’un Estado, Fiscal General sok muk’ul ajwalil mak ajwalil slumal Mejiko, Jtek’lej ta spamal slumal Mejiko mak ta jsep lume mak Ja-‘tel J-a’tunel ta Muk’ul lum Mejiko, k’alal bit’il ya yich’ najkanel yu’un ya’tele.

VIII. Te Comisión Federal de Competencia Económica yame sk’an ma’yuk yoxebal ja’wil a’tejem a sok ma’yuk sbako chajpuk a’tel ta snail a’teletik, ja’me wokol teme ay banti kechel stojol smule sok ma’yuk bay a’tejem ta Instituto Federal de Telecomunicaciones, yoxebaltel ja’wil, yame sk’an ma’yuk bay a’tejem sok ma’yuk ta muk’uljyomawane ta snail a’teletik mak ta yantik, ja’ into ja’me jich ya xchajp te Institutoe.

Te tejk’anbil a’teletike mame stak’ smakik yan a’tel mak yantik biluk ta pasel, ja’naxme ya stak’ teme ta skaj tuunel yu’un nopteswaneje, mame xju’ xchajpanik yan a’yejetik teme snopjibal yu’un stukelik mak ay yan binti ya sk’an spasik, ja’me ya xch’uun bin albil sk’oplal ta mantalil jun sok yame yich’ ilbel smulik jich bit’il albil sk’oplal ta Xchanebal Ya’yejal ta Muk’ul mantal jun sok ya yich’ tulan chajpanel ta yantik muk’ul chajpawanejetik te la xk’axumtay ya’tel jich bit’il ya yal ta muk’ul mantalil. Te mantalil june ja’me ya yilik bit’il ya x-a’tejik sok yantik a’teletik ta swenta te sleel tak’ine.

Te tejk’anbil tuunele, yame xjalaj baluneb ja’wil ta ya’tel, teme ts’akaj yu’une mame stak’ xcha’ och ta yan belta. Yan teme jochol jilel te ya’tele, yame xcha’ yich’ leel yan sjelol jich bit’il chapel sk’oplal ta artikulo, yu’un me jich ja’ ya slajin lok’el te kejchel a’telilel.

Te macha’tik ya sk’an x-och a’tele yame yak’ik ta ilel sok ayukme yu’unik te bin ya yich’ k’anel ta swenta sp’ijilik ta stojol Jchap Jtsawanejetik ilwanejetik, ja’ jich bit’il mach’a ayik ta muk’ul a’teletik yu’un Banco de México, Instituto Nacional para la Evaluación de la Educación sok te Instituto Nacional de Estadística y Geografia. Ja’ yu’un ts’into te mach’a ya yich’ ya’tel yu’un ta stsael te a’teletike, yame stsobawan ta sleel yan yajwal te banti jochol jilem te a’tele, ja’me ya xjil te macha’ bayel ya sta stejk’anel te ja’ wolwanej ya xjil ja’yeb ja’wil ch’akbil sk’oplale.

Te muk’ul wolwaneje yame spukbey sk’oplal ta sleel banti jochol ya xjil te a’tele. Yame sk’an te ts’akaluk ay yu’un bin ya yich’ k’anbey jich bit’il albil sk’oplal ta artikulo, teme k’ot ta ch’uunel yu’une yame yich’ ilel sp’ijil yo’tan yu’un ta spasel te a’tele, ya yich’ ak’el ta a’yel sok komon ilbil ya xjil ta spasel te a’tele.

Ta spasel yak’el ta ilel te sp’ijil yo’tane, te mach’a yich’o ya’tel yu’une yame stsakbey sk’op ya’yejul te niwaktik smuk’ul snail p’ijililetik sok yame spas ta lek te ya’tele.

Te muk’ul wolwaneje, te jujchajp jochol a’tele, yame stikon bael ta stojol muk’ul ajwalil oxtul sbiilik te maba k’axemuk ta jo’tul, te mach’a toyol la yak’ik ta ilel te sp’ijil sjol yo’tanike, teme maba ts’akaj te jaytul albile yananix xlok’ yan sjunil ta ik’el mach’a ya sk’an. Te muk’ul ajwalile ja’me ya stsaj mach’a ya yikitay sok yame xbajt yak’ sbaj ta smuk’ul nail tsoblej yu’un muk’ul tuuneletik.

Te mach’a ya yich’ ak’beyel ya’tele, teme bayel mach’a jich yo’tanik te m’uk’ul tuuneletike, ja’naxme lajuneb xcha’winik k’ajk’al ya yich’ ak’el ta na’el mach’a k’an jiluke. Teme ay jich ma xk’ot ta yo’tanik te Jtek’lejetik te macha’ tikonbil bael sbile yu’un te Jtunel j-a’tele, te muk’ul J-a’tel Jtunel ta spamal slumal Mejikoe yame cha’tikon bael yan bilil ja’ jich bit’il albil sk’oplal ta sbajkajal ta jxat’ mantalil jich te bin yilel ya yich’ pasele, teme mananix ya yich’ tsakele teme yu’un yan te banti albil sk’oplal yu’un te Jchap Jtsawanejetike, ja’me ya yich’ix tejk’anel yu’un a’tel tunel.

Spisil binti ya yich’ pasel ta swenta stsael sok snajkanel mach’a wolwanejetik mame stak’ ta tenel.