El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015

Diidxa’ Lá Gadxe

Ni Zanda Guirugulú

Ndaga 130. Dede dxi bixhale yu’du’ de lu ca dxiiña’ ne lu ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, lu ca ndaga ri nga ucua cani. Guirá’ xixe yu’du’ ne tutiica binni rinanda xiixa yu’du’ la?, napa cabe xi chinanda cabe ca ni ca lu ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ri’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri nga guya’ ca’ cha xiixa diidxa’ bia’ ni uca ridxi ca binni ni rinanda tuuxa yu’du’. Diidxa’ bia’ ni guiree ne ulidxi ca binni ni chinanda xiixa yu’du’ la?, napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri’:

a) Ca yu’du’ ne ca binni ni rinanda ni ca la?, ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zapa laacabe huaxa niru do’ naquiiñe ucaa cabe ni lu xiixa gui’chi’ de que naca cabe binni yu’du’. Ne ma ca diidxa’ ro’ bia’ ca gusiene laacabe xi guni cabe ti ganda gapa cabe xqui’chi’ ni.

b) Nin ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi que zanda di chu’ lu ca dxiiña’ ni runi ca binni yu’du’ ca;

c) Tutica binni guidxi xhiiñi’ zaguita (mexicu) la?, zanda gunica’ o gutaagu ca’ binni guidxi ti chinandaca’ intiisi yu’du’ gacaladxi ca’. Casi ca binni guidxi xhiiñi’ zaguita (mexicu) ne ca binni gringu la?, napa cabe xi chinanda cabe cani ca lu xtiidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’ ti ganda guindisa cabe xiixa yu’du’;

d) Tutica xaique xti’ ti yu’du’ que zanda chu’ guni xhiiña’ guidxi ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani. Pa xhiiñi’ guidxi laabe la?, zanda chebe chi guzebe lu gui’chi’ ti ganda cui binni ni gaca xaique xquidxibe; huaxa que zanda di cui cabe laabe gacabe xaique xquidxibe. Ca binni ni gusaana xiudu’ casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia la?, zanda cui cabe laa gaca xaique xti’ xiixa guidxi xti’ zaguita (mexicu).

e) Nin ti xaique ni riza nanda ti yu’du’ que zanda di saa ucaa ridxi binni guidxi che chi guze lu xqui’chi’ tuuxa binni ni caguite ti gaca xaique guidxi, ne laaca que zanda di chu’ lu política. Ne ra cabiidxi cabe binni uca diaga xtiidxa’ cabe que zanda di guini’ cabe xiixa o ucaa nacabe ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’ o ucaa nacabe lari ndxo’ xti’ guidxi ro’ ri’.

Que lica zanda di’ uca ca binni ni riza lu política ca xiixa diidxa’ ni zeeda lu xqui’chi’ ca binni ni riza lade binni yu’du’. Ne laaca que zanda di cuidxi cabe binni guidxi ndaani xiudu’ cabe ne güi necabe laaca diidxa’ ti che ca’ chi guzee ca lu xiixa gui’chi’ ti cuica xaique xquidxi ca.

Ra gudii xtiidxa’ cabe de que zuni cabe ni ná ca diidxa’ bia’ ca la?, napa cabe xi guni cabeni, ne pa que guni cabe ni ná ni la?, ma laani guya’ ni xi guni ne ca binni ca.

Ca xaique xti’ ca yu’du’ ca, bixhozebiida cabe, xhiaga cabe, bichi’ cabe, ne nexeela cabe, ne zacaqueca ca binni dxaga saa necabe ndaani xiixa yu’du’ la?, que zanda di guiaana necabe ca yu’du’ ca, jma pa cadi xhiiñi’ o xiaga ca binni ni biete ca laacabe.

Pa ca binni ni chu’ ndaani ca yu’du’ ca ma bichaganá ca’, o caru’ la?, ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ca nga guya’ ca bieque ri’ ti diidxa’ ro’ bia’ ma gulaqui’ gani zaca, ne laacabe gudii cabe xtipa’ ca binni ri’, ti guni ca ni chiguni ca jneza.

Ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi’ ro’ zaguita (mexicu) ne ca xaique ni runi xhiiña’ ca guidxi huiini ca la?, napa cabe xi guya’ cabe gaca ca dxiiña’ ri’ ndaani xquidxi cabe ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani.