El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015

Diidxa’ Lá Gadxe

Ni Zanda Guirugulú

Ndaga 127. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca guidxi ro’ ni liibilisaaneni, ne ca xaique huiini ni runi dxiiña’ ndaani’ ca guidxi huiini ne ca xaique ni cayuniga dxiiña’ ndaani cani ne ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ xiixa yoo ro’ ni qué riquiñe’ xtipa xtobi ti ganda guni xhiiña’ o xiixa ru’ dxiiña’ la? ziaxaca’ saca cayuni cabe dxiiña’ que, ne qué zandadi’ gudxigueta cabe bidxichi que, ti pa qué cayula’dxi’ guiaxaca’ bia’ que, bidxichi ni guiaxa cabe que la? napa xi gacani biaca dxiiña’ ni guni cabe.

Cani chi guiaxa cabe ca la? cada iza nga guihuini pabia’ ni ne bia’ dxiiña’ guni cabe nga guiaxa cabe ne casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri nga naquiiñe chinanda cani:

I. Ni rica binni zaca guni dxiiña’ nga ti xiixa nacani bidxichi o ti guenda roo, ne laaca ca bidxichi ni ricaa ca binni casi aguinaldu, ra quiiba’ lu xpidxichi cabe o intisiru’ ni icaacabe ti cayuni cabe xhiiña’ cabe, ne cani que zanda icaa cabe o guiaxa cabe nga ca bidxichi ni chi guiree ne cabe pa che cabe chi guiree cabe chi guni cabe xiixa xti’ xhiiña’ cabe.

II. Nin ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi que zanda di guiaxa jma que xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne que ziaxa di cabe de lu ca dxiiña’ ni biete lu ndaa ni ca luguia ca.

III. Nin ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi que zanda di guiaxa jma que xaique xti’; paaxa guiaxa be jma que xaique xtibe la?, naquiiñe gapabe xiixa gui’chi’ ni guini’ de que nannabe xtale de dxiiña’ ni cayunibe que o pa napabe xtale dxiiña’ ni runibe, ne ra igaaba ca bidxchi ni guiaxabe ca la?, naquiiñe gacani huaxie de ni riaxa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

IV. Que ziaxa di ca xaique ni ma bi’ni’ dxiiña’ ma xadxi, ne que zacadicabe xiixa bidxichi huiini pa laacabe que nucaa cabe lá cabe lu xiixa gui’chi’ bia’ ra cudii xtiidxa’ cabe pabia’ dxi chi guni cabe dxiiña’, ti lu diidxa’ bia’ ma cani zaca, o pa cadi cani lu ca diidxa’ bia’ ni rapa binni runi dxiiña’. Ca diidxa’ ri la?, que ziudi cani ndaani ca dxiiña’ ra riaxa binni ti ma bi’ni’ dxiiña’ ma xadxi. Ni que ridaagu lu ca dxiiña’ ri nga cani runi ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ne napa xtipa’ pur xhiiña’.

V. Bia’ guiaxa ca xaique ca la?, napa xi icani lu ti ndaa gui’chi’ ti ganna binni pabia’ nga riaxa cabe, ne naquiiñe guihuini pabia’ nga cacaacabe ne pa cadi cayaxa cabe ne cadi cacaa cabe xiixa la?, laca naquiiñe guihuini xi nga cacaa cabe.

VI. Yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’, ne ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini, ne yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, ra rugaandasi xtipa’ xti’ cabe la?, zabee cabe diidxa’ bia’ ti ganda gaca ni ná ca diidxa’ ni cayete lu ndaga ri’ ne ca xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne laca gusaaba nani ca xaique ni que guni ca dxiiña’ ni cayeté lu ca ndaga ri’.