La palabra maya sirve para nombrar tanto una lengua (la segunda más hablada en México) como una agrupación y una familia lingüística. En nuestro país, la lengua maya es hablada por 795,499 personas, repartidas entre ...

U ALMEJEN NOJ A’ALMAJT’AANIL U MÚUCH’ PÉETLU’UMILO’OB MÉXICO

Noj a’almajt’aan ts’áaba’an ojéeltbil tu Jala’ach Tsaalajil Nojlu’um tu 5 k’iinil u winalil febreero tu ja’abil 1917
U ts’ook jelbesajil ts’a’aba’an k’ajóoltbil DOF 27-05-2015

Wukp’éel Jo’olts’íib

Tuláakal Yáax Kanáanbal

U 127 Jatsts’íibil. U meyajnáal kaajil nojlu’ume’, ti’ Péetlu’umo’obe’, ti’ Distrito Federal yéetel ti’ Méek’tankaaj, ti’ u kúuchil yéetel u mola’ay, yéetel beeyxan ti’ u administración paraestatal yéetel paramunicipal, u tsolmeyajta’al u taak’in kaaj, mola’ayo’ob, jáalk’ab mola’ay, yéetel je’elba’axak uláak’ ba’al yaan u yil yéetel kaaje’, yaan u k’amik u ma’alob bo’olmeyajil yéetel ma’ táan u béeytal u ya’alik ma’ tu yo’olal le ba’ax ku beetiko’, u meyaj, kuuch wa múuch’kabmeyajil, k’a’abet u ja’atsal je’el bix u ka’akajile’.

Le bo’olmeyajil ku ya’ala’alo’ yaan u je’ets’el ja’abmanja’ab yéetel keet ti’ u pa’atuukulil xuptaak’in k’a’abeto’, yaan u béeykunsik le tojbe’ent’aano’oba:

I. Yaan u ch’a’abal bey bo’olil meyajil wáaj bo’olil tuláakal náajal túujkab wáaj especie, tak le dietas, aguinaldos, gratificaciones, premios, recompensa, bonos, pay óol, comisiones, compensación wáaj je’elmáakalmáak uláak’e’, ba’ale’ jumpáayili’ le áantajo’ob yéetel le xuptaak’in yaan a we’esik bix ta xupajik yéetel ku taal ti’ ba’axo’ob k’a’abet uti’al u beeta’al le meyajo’, beeyxan u xuptaak’inil a bin viaje ti’ meyajo’ob oficial.

II. Mix juntúul meyajnáal kaaj ku béeytal u k’amik bo’olmeyaj, ichil u t’aanilo’ob jatsaljaats yaan táanilo’, tu yóok’olal bix u biilal u meyaj, u meyaj, u kuuch wa múuch’kabilmeyaj, maanal ti’ le jets’a’an uti’al u Noj Jala’chil México ichil le taak’in tukulta’ano’.

III. Mix juntúul meyajnáal kaajil je’el u béeytal u k’amik bo’olmeyajil keet wáaj maanal ti’ u jo’olpóopil u meyaj; chéen wa le máanja’anil taak’ino’ ku taal ti’ u yich u meyaj ti’ uláak’ meyajnáalkaajilo’ob, u bo’olmeyajile’ u yich u ti’ ba’axo’ob ku beetik tu meyaj, ku taal ti’ u meyajil técnico calificado wáaj tu yóok’olal ka’anal meyajil ti’ ba’ax ku beetik, tuláakal le bo’ol meyajilo’obo’ ma’ unaj u máan ti’ u chúumuk u bo’olmeyajil ti’ u Noj Ja’achil u Nojlu’umil México ich taak’in tukulta’ano’.

IV. Ma’ tu ts’áabil mix tu k’am kuchtbil jubilación, pensión wáaj haberes de retiro, mix u láaj bo’ota’al yo’olal meyajo’ob ts’o’ok u beetiko’ob, beeyxan mix prestamos wa crédito, wa ma’ ts’aba’ano’ob tumen le a’almajt’aano’, decreto legislativo, múuch’ paaklank’axt’aan, wa ba’axo’ob bix anik le meyajo’. Le chuun óolal ma’ tu yokolo’ob ichil le bo’olo’. Ku p’áatal paachil u yáantajilo’ob ba’axo’ob k’a’abet ti’ le meyajnáal kaajilo’ob tu yóok’olal ba’ax kuuchil ts’o’ok u beetik.

V. Le bo’olmeyajilo’obo’ yéetel u xuul náajale’ k’a’ana’an u ts’a’abal k’aj óoltbil tumen kaaj, yéetel k’a’abet u jets’iko’ob yéetel u ye’esik u jela’anil tuláakal ba’axo’ob ma’ tu k’éexel yéetel le ku k’éexelo’obo’ je’el bix u bo’olil bey especieo’.

VI. U Múuch’ Mola’ayil Méxicoe’, U Péetlu’um Jaatsk’iin meyajil a’almajt’aan yéetel u A’almaj mola’ayt’aan ti’ Distrito Federal, tak tu’ux ku náakal u muuk’ u t’aane’, yaan u beetiko’ob le a’almajt’aano’ob uti’al u béeykunsa’al u yúuchul le jaatsts’íibila’ yéetel tuláakal ba’axo’ob ku táakpajal, uti’al u bo’olkuchtik penal yéetel u tsolmeyajta’al tuláakal ba’axo’ob ku táakpajal u p’áatal ma’ u béeykunsa’al wáaj u xmáan ichtik le ba’alo’ob jets’a’an ti’ le jaatsts’íibila’.