GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)
Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015
Diidxa’ Lá Guidapa
Cani Naquiñe’ Guni Ca Binni Runi Xhiiña’ Guidxi, Ne Ca Guenda Naxoo Ni Gueda Guni Ca Binni Ca Ri’ O Pa Gueda Ndanaca’ Xti’ Guidxi Ro’ Zaguita (Mexicu)
Ndaga 109. Pa ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi gueda guchee ne cani la?, ziaba ti donda ique cabe ne casi ná ca diidxa’ ca xhagueteri nga gaca cani:
I. Casi ca dxiiña’ ni raca ra ruxhuba donda cabe ca politicu ca nga, gaca ti guxhuba donda cabe ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi pa laaca guchee neca guidxi, ne casi ca lu ndaaga 110 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri nga gacani.
Pa gueda guxuba donda cabe tuuxa xaique zaca pa pur ni guni’ si la? que zandadi’ gacani.
II. Pa ca xaique guidxi ni gucheene guidxi o guianane xti’ guidxi la?, diidxa’ bia’ xti’ ca xaique rudxiiba’ donda ca nga gusu xhuba dondane cabe laaca;
Diidxa’ bia’ nga guini’ xi modo guxhuba donda cabe ca xaique ni ma malasi gueda gapa xtale bidxichi lu bia’ dxi cayuni xhiña’ gudxi ro’ o pa runi dxiiña’ gueda gapa jmá, pa laapebe o pa gudiibeni tuuxa binni guicaani pur laabe ne si’ cabe xiixa ni risaca o pa si’ cabe xiixa xti’ gudxi ro’ ne guni xti cabe ni ne jma pa que gapa xi modo gului’ c abe xti cabeni. Diidxa’ bia’ ni rusiene binni rutu nga gu’ya xi gunine laacabe ne laca zaxani laacabe ne pa gueda gudxiña ru’ xiixa donda.
III. Zata’ ti donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi pa laaca’ gueda gunináca’ xquenda nazaca ne guenda racane xti’ dxiiña’ ni cayunica’ ne zaca napa xi guihuini xi cayuni cabe. Ca donda ni guiaba ique ca binni ca zandaca gacani, quixe cabe saca ni gucaa cabe que, guireega cabe de lu ca dxiiña’ ni cayuni cabe que,guiladxi ca xaique ro’ xti’ cabe laacabe; pa gueda tixebe que la? napa xi gacani bia’ca ni gucuaacabe que, ne laca napa xi quixenebeni ne xti donda ni gusaba ca binni ri’ ique cabe. Diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ xi modo gaca ca guenda ruyubi xti’ ca donda ri’ ne xi modo quiba ca donda ca ique cabe.
Ca donda ni jmá naxoo ni gaca la? napa xi guidxela ca neza xtini ne ma’ ca xaique ro’ ni rusia lu diidxa’ xti’ gudxi ro’ nga gunini ne ca xcaadxi xaique ne pa co’ ma’ ca binni ni runi xhiiña’ cabe ne nuu ndaani’ ca guidxi ca nga guni ne ma ca xaique ni naquiñe’ gu’ya’ de ca dxiiña’ ri’ nga cuee xiaa ni. Xcaadxi donda ni gueda gaca la? ma ca xaique ni nuu ndaani ca guidxi huiini ra bizaca ca donda que nga cuee xiaa laa.
Ra guedxela ca duuba’ xti’ ne gata donda ique ca xaique ni guicaa xti’ guidxi ro’ la? napa cabe xi chinanda cabe ni ná lu ndaaga 94 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, zaca qué zacanadi’ ca dxiiña’ n era ruganda xtipa xti’ ca xaique ro’ ni Rusia lu diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ra guiete ni cazaca lu xpidxichi guidxi.
Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ ca neza ne x modo guenda ndee xia cabe ca donda ni gueda gaca ne laca laani ni guini’ni guná nga donda ni jmá naxoo ne ni co’ ni gueda guni ca xaique rusia lu ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiinica..
Ca xaique ro’ ni ribee xiaa diidxa’ xti’ guidxi ro’ la? laca zapa xabe binni ni guni xhiiña’ cabe ti ganda sá’ guyubi xi donda nga bizaca ndaani’ ca yoo ro’ xti’ guixi ro’ ti ma’ laacabe guyubi cabe xi modo cuaqui cabe ca gadxe donda ni qué riba’qui’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ni rusia lu diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’; naquiñe’ gu’ya’ cabe pabia’ bidxichi xti’ guidxi ro’ chu’, guiree, guiquiñe’, guiapa’ ne laca naquiñe’ gu’ya’ cabe xi modo ganda guchiña cabe ca donda ni guizaca ra nuu ca xaique ni rudxiiba’ donda ique cani rica xiixa xti’ gudxi ro’ ti zaca cani’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gacani.
Ca xaique ro’ xti’ ca gudxi ro’ ne ca guidxi huiini ne zaqueca xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca guiidxi huiini ni ruganda lu xtipa xtini, zapa cani yoo ra guiree xiaa donda ti zaca gaca ni ná lu ca ndaaga diidxa’ ni ca luguiá ca.
IV. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee xia donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’ la? zabaqui’ cabe donda ique ca binni guidxi ni gueda gucheene ca dxiiña’ xti’ guidxi jmá’ pa gueda gacani xiixa guenda naxoo, ne zeru’ xiixa guenda naná gueda guiaba lu ni de bidxichi; pa casi gueda guchugulu cabe lu xiixa dxiiña’ o ra cuquixe cabe ti xiixa o gueda guniná cabe lu guenda nazaca ra riapa’ xpidxichi guidxi ro’, ca guidxi ro’ liibilisaane o ca guidxi huiini xti’. Ca binni guidxi ni napa xiixa tienda ro’ laca ziaba donda ique ca’ neca pa tuuxa binni gudxi si bi’ni’ huaxa pa neca nizuhuaasi cabe lu xtiidxa’ buque. Laca zanda gudxiiba cabe donda ique binni guidxi ni nabezá ndaani’ ca guidxi huiini ne ca gudxi ro’ ca pa laacaa gueda gunináca’ xquenda yoo ro’ ra riapa xpidxichi guidxi ro’ zaca ndi’ la? pa gueda ndee ndu ca guidxi ca xiixa bidxichi huiini ne jmá’ pa laca guyuu ca xaique ni runi xhiiña’ binni guidxi ca lu do ora cayaca guenda naná que, o pa ra biquiñe’ cabe binni ti ganda guni cabe xiixa guenda gubaana’ lu xpidxichi guidxi; pa gueda gueda guizaca ndi’ la? napa xi cuezani ora ma biree ndu ca diidxa’ ca. Diidxa’ ro’ bia’ guini’ ne cuaqui’ xi neza ganda guidxela ti ganda gudxiiba’ cabe donde ique cani gucheene laa.
Ca ne ni guiquiñe’ ti gata ca donda ni cani’ ca ndaaga ca luguiá’ ca la? xtubi xtubi can inga guni cani xhiiña’ cani. Qué zandadi’ gudxiiba’ cabe engueca donda ique tuuxa chupa bieque.
Tutica binni guidxi zanda chindaqui xiixa donda ra yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi huaxa nirudo’ naquiñe’ guchiña cabe ti xiixa ni gului’ xi bizaca tu zaca gaca ni ná ndaaga ri’.
Ra gui ca xaique ri’ xhiiña’ de guenda ruyubi donda la? que zandadi’ ucachi’ cabe guir’a cani cazaca de lu xpidxichi guidxi ro’, pa casi ra guiapa’ o guiquiñe cabe xpidxichi ti ganda gutale cabe laa. Ti ma diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ xi neza guiquiñe ti ganda guini’ ca binni ri’ nga cazaca.
Ca xaique ni rinaba diidxa’ xi dxiiña’ ne xi cayaca ndaani’ guidxi ro’ que la? napa cabe xi chinanda cabe modo ná ca diidxa’ bia’ xti’ ni riba’qui’ donda ique binni que ti ganda guni cabe xhiiña’ cabe, huaxa nuirudo’ naquiñe chinanda cabe casi ná lu lana ro’ C ndaa VII xti’ ndaaga 20 ne ndaa III xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.
Gudxi ro’ zaguita (mexicu) nga gaca pa gueda guizaca xiixa ni cadi xneza, casi pa gueda gacaná binni guidxi ne naquiñe gacani xneza la naguenda. Pa gueda guizaca binni guidxi xiixa de ca ni cayete ri la? napani xi chinandani casi ná diidxa’ bia’ huaxa napa guidxi ro’ xi quixe laabe pa gacabe xiixa.