Diidxa’ lá Nirudo’

Diidxa’ lá’ I

Ca guenda ni napa binni guidxi ne ni Rapa laa

Ndaga 2º. Guidubi naca zaguita (Mexicu) tobi lucha si laa, ne qui zaanda guilaa.

Guidubi naca zaguita (Mexicu) nabeza xtale binni gadxé, gadxé xquendabiaani’, ti ndaani’ ca xquidxi ca binni huala’dxi’ nga biale ca diidxa’ ri’, dxi bizulu’ ca dxu’ bixhatañee xquidxicabe. Ne laca laacabe ribii cabe tu gaca xaique xquidxi cabe, ne gapa cabe bidxichi, guenda xti’ cabe, ne ti lade lade zanda gapacabe ca guenda ri’.

Xquendabiaani’ ca binni huala’dxi’, nga riguixhe tu laa nga zanda icaa ca diidxa’ ro’ bia’ ri’.

Ti guidxi huala’dxi nga ca guidxi huiini dagu’lisaa ne xtale xtipa’, casi lu ca xpidxichica’ ne lu ca guenda ne xpia’ca’ ne ca guenda runi dxiiña’ xtica’ ne ca xpia’ ni nabeezane ca lu ti layu ti zaca ganda guzuubaca’ xtiidxa’ ca xaique ca’, casi pe’ ná lu xquenda ne xpiaca’.

Ca guidxi huala’dxi’ zanda gunica’ bia’ ni ná si ca’ diidxa’ ro’ bia’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne zanda gunica’ ne gutagulisaaca’ guidxi ro’ zaguita (Mexicu). Guirá’ guenda gapa ca guidxi ro’ ne guidxi huiini’ ca la? zaca cani lu ca diidxa’ ro’ bia’ di’ casi ca lu ca diidxa’ dxaaga rari’, huaxa zaqueca naquiiñe’ guniabia’ca’ ca diidxa’ xti’ binni huala’dxi’ ne paraa nabeezaca’.

A. Gui’chi’ ra ca, ca diidxa ro’ ri’ riguixhe xapiaani’ ne rudii ni naquiiñe ca guidxi huiini ne guidxi huala’dxi’ ti gunica’ ni naca’, ne zaqueca, guiapa xpiaca’ ti ganda:

I. Quixheca’ modo zacazanda guibani ca’, ne xquenda lisaa ca’, xhiiña ca’, sica ribica’ xaique xtica’ ne xquenda biaani ca’.

II. Gúnica’ casi ná ca diidxa’ gula’qui’ xquidxica’ ti ganda quixhe cue xia ca’, ca guenda ridinde ni raca ndaani’ xquidxi ca’, huaxa naquiiñe’ chinandaca’ ni ná ca diidxa’ ro’ bia’ ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne guiaapa’ chaahui’ guirá’ ca guenda nexhe’ xti’ tutiisi binni, ca guenda napa guirá xixé binni ne jma rusi naquiiñe guiiapa’ guidubi naca guenda xtica’ gunaa. Ca diidxa’ ro’ bia’ ri’ zaguixhe ca’ xi guirá’ zanda gaca’ ti ca xaique diidxa’ bia’ ne ca binni ruguu binni ndaani’ liidxi guiiba’ ganda guiquiiñe ca’ ca diidxa’ ri’.

III. Gúnica’ casi ná ca diidxa’ gula’qui’ xquidxica’ ti ganda quixhe ne cue xia ca’, ca guenda ridinde ni raca ndaani’ xquidxica’, huaxa naquiiñe’ chinandaca’ ni ná ca diidxa’ ro’ bia’ ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne guiapa chahui’ guirá’ ca guenda nexhe’ xti’ tutisi binni, ca guenda napa guirá xixé binni huala’dxi’ ne jmarusi naquiiñe guiapa’ guidubi naca guenda xtica’ gunaa ne nguiu. Ca diidxa’ ro’ bia’ ri’ zaguixhe ca’ xi guirá’ zanda gaca’ ti ca xaique diidxa’ bia’ ne ca binni ruguu binni ndaani’ liidxi guiiba’ ganda guiquiiñe ca’ ca diidxa’ ri’.

IV. Guiapa’ ca diidxa’ huala’dxi’ xtica’ ne guidale ca guenda ni napa xquenda biaani ca’.

V. Guiapa’ ca ne guidale guenda nabaani xtica’, ndaani’ gudxi layú ra nebeeza ca’ casi ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

VI. Ganda chu’ ca’ tobisi, ne guzuubaca’ ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ xti’ xpixuaana xiixa layú, ne ca diidxa ca’ lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne guirá’ gui’chi’ riree lu xtiidxa’ ni, ne zaqueca naquiiñe guzuuba ca’ xtiidxa’ ca binni huala’dxi’ ni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiini ca, ne xcaadxi binni ni nabeeza ndaani’ cani, ne cani maca naca xpixuaana layú que. Zanda guicaaca’ ne iquiiñe ca’ guirá’ ni rudii guidxi layú ri laaca, casi cani nuu gaxha de ra nabeezga ca’ ti ganda gaca cani ca lú gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne ganda guidagulisaa neca ca diidxa’ bia’ xtini.

VII. Ca binni huala’dxi’ la?, zanda cui ca’, tu la zanda gaca xaique xquidxi ca’.

Ca diidxa’ ro’ bia’ liibi lisaa xti’ ca guidxi ro’ dxaaga zaguita (Mexicu) nga quixhe’ne gusiene ca diidxa’ xti’ ca xaique xti’ guidxi’, ti ganda gapa ca’ xtipa’ ne cuica’ xaique xtica’, casi ná xquenda biaani ca’.

VIII. Ganda chu’ ca’ lu guirá’a xixe dxiiña’ ne xtiidxa’ guidxi ro’ zaguita (Mexicu). Ti ganda gapaca’ ca guenda ri la?, naquiiñe chu’ ca’ lu guirá’ xixe lu ca guenda ridinde xti’ diidxa’ ro’ bia’, pa xtale ca’ o pa xtubi tobi si, ne naquiiñe pe chinanda ca’ ca xquenda ne xpia, ne xtiidxa’ ca binni huala’dxi’, ti ganda gaca ni na gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ca binni huala’dxi’ la?, zanda gapaca’ tuuxa ni gutiixhi xtiidxa’ ca’ ne xtoobi ni guzuhua lu xtiidxa’ ca’, ca binni di la?, naquiiñe pe’ gana ca’ modo nabaani ca binni huala’dxi’ ti ganda guni ca’ xhiiña ca’ jneza.

Ca diidxa’ ro’ bia’ liibilisaa ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (Mexicu) la?, laasi ca’ nga zanda quiixhe ca’ xi dxiiña’ racaladxi ca’ binni huala’dxi’ guni, ti ganda gaca ca binni huala’dxi’ tuuxa ne gaca neca’ ca xaique xquiidxi ca’.

B. Xaique ro’ guidxi zaguita (Mexicu), ne ca guidxi ro’ xti’, ne ca xaique guidxi huiini, zuyuubi ca’ guisaaca xhiiña’ binni huala’dxi’ bia’ ca risaca xhiiña’ tutiisi binni ne cadi cuee chuu cabe laaca’, ne zuyuubi ca’ ti yoo ra guisaaca ne ganda guiapa’ ca guenda xti’ ca’ binni huala’dxi’ ne zaca guirooba ca xquidxi ca’ ne dxiiña gaca ne laaca’.

Ti ganda guirá’ guenda nana’ ne guiluxe guirá’ ni cayaadxa’ gaca’ lu ca guidxi huala’dxi’, ca xaique guidxi napa ca’ xi guni ca’ ca ndi’:

I. Zuni ca’ dxiiña’ ti guirooba’ ca guidxi ra nabeza ca binni huala’dxi’ ti ganda guidale dxiiña’ ndaani’ xquidxica’ ne chu’ guenda nazaaca lu guenda nabaani xtica’, lu ca dxiiña’ ri’ zadaagu lisaa guirá’ ca xaique guidxi, ne zaqueca naquiiñe’ guidxiña ca binni guidxi. Ca xaique guidxi nga quiixhe’ pa bia nga bidxichi guni ne ca guidxi huiini xti’ dxiiña’.

II. Gudiica’ ne gutaleca’ yoo ra riziidi binni ne guireeca’, guyuubica’ guiziidi’ binni ra guidxaaga diidxa’, guenda huala’dxi’ne diidxa’ xtia, guiziidi’ binni huanisi gu’nda’ ne gucaa lu gui’chi’, ne guiluxe ca’ bia’ naquiiñe’ guziidica’ neca qui guiree caaca’ guiziidica’ guinica’ dxiiña’ ne guire caaca’ lu guenda riunda’. Guidxela bidxiichi gata’ lu náca’ binni huala’dxi’ cayunda gui’chi’ bia’ tiisi gacaladxica’ guiziidica’. Gaca ti gui’chi’ ra ica ni guiziidi’ binni huala’dxi’ ni gului ca xquenda ca xquidxica’, ne ra gaca gui’chi’ ri la?, napa cabe xi guinaba diidxa’ cabeni ca binni huala’dxi’ xi modo gacaladxica’ gaca’ ca dxiiña’ ri’, ne guni bia’ binni guirá’a ca guenda huala’dxi’ nuu ndaani’ guidubi guidxi zaguita (Mexicu).

III. Guihuini ra chu’ ra che’ binni guianda ne guidale ra che’ ca binni huara, lu gudubi guidxi zaguita (mexicu) ne laca naquiiñe guidopalu guirá’ sica rusianda ca binni huala’dxi’ saqueca guizaa ni go guirá’ binni huala’dxi’ jma ru si ni go guirá’ xcuidi.

IV. Guihuini chu’ guenda nazaaca ndaani’ ca guidxi huala’dxi’ ne zaqueca ra nabezaca’ ne ra quite ca’. Lu ca dxiiña’ ne lu bidxidxichi rudii ca xaique guidxi laaca ti ganda cui ne gaca chahui yoo ra nabezaca’, ne zaqueca guidale xhiiña’ ca xaique guidxi ne ca binni ni dxandi pe caquiiñeni nga icaani’.

V. Guidxela ti neza ti ganda chu’ ca’ gunaa huala’dxi’ lu intiisi dxiiña’ ti zaca guindisaca’ xquidxi ca’, ne dxiiña’ gacaladxi ca gunica’, ne naquiiñe icaaca’ ti guenda rusianda, ne icaaca’ ti guenda racane ti guiree caaca’ ne guisacaca’ ti zaca guizaca xtiidxa ca’ lu guenda nabaani xti’ xquidxi ca’.

VI. Guixele’ jma neza ro’ ni ganda guchiiñalisaa ca binni gadxé gadxé guidxi, ne guidale ca neza ruchiña ne ruchaga xtiidxa’ binni.

VII. Gacaneca’ chu’ dxiiña’ ni gutale guenda nazaaca lu xquenda nabaani ca binni huala’dxi’ ne guidxela ra ganda gapaca’ bidxichi, ne ca xaique guidxi ne tutiisi binni gacaladxi gudii dxiiña’ lacabe ti gapa cabe ti ndaa bidxiichi, guidxela xi dxiiña’ zanda gunicabe, dxiiña’ ni cue ndu’ cabe ne ni ganda gutoo cabe ndaani’ intiisi luguiaa.

VIII. Ca xaique guidxi guyubica’ gacaneca’, ca binni huala’dxi’ ni rie riguni dxiiña’ gadxe guidxi, casi ca lu ca layu xti’ zaguita (mexicu), zaqueca lu ca guidxi zitu xti’ gringu, ne naquiiñe gaca xiixa ti ganda guiaxa ca binni ni cayuni dxiiña’ ca’ jneza, ne gaca ti dxiiña’ jma jneza ra guiapa’ guenda nazaca xti’ ca gunaa, chu’ ti dxiiña’ ni gacane lu guenda ro xti’ ca xcuidihuiini ne ca’ ni ma huanisihuiini ne badudxapahuiini’ xiiñi’ ca binni ni rie riguni dxiiña’ guidxi zitu xti’ gringu; ne guiapa’ dxichi’ ca xquenda ca xhiiñi ca’ ne guihuini xquenda ca’ ne xpia’ ca’.

IX. Chu’ xtiidxa’ ca binni huala’dxi’ lu ca dxiiña’ ni chiguni xaique ro’ zaguita (mexicu), ne xtiidxa’ ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca, ne xtiidxa’ ca’ xaique guidxi ro’, paque nacabe gunicabe ni la?, neca uca diaga si cabe xtiidxa’ ca’.

Ti ganda gaca guirá’ ca diidxa’ bia’ ma’ ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, yoo ro’ ra dxaaga ca binni zuhua lu xtiidxa’ guirá’ ca guidxi dagulisaa zaguita(mexicu), ca binni zuhua lu xtiidxa’ guidxi ndaani’ ca guidxi ro’ dxaaga, ne ca xaique guidxi bia’ ra nexhe ni gúnica’, zaguixhe ca’ pabia’ bidxiichi iquiiñe’ ca binni huala’dxi’, ti ganda gaca guirá’ dxiiña’ ni ca rari’.

Ti cadi gacaná ca guenda nexhé rari’ ni nexhé gacane ca binni huala’dxi’ ndaani’ xquidxi ca’ la?, laaca zapa guirá’ guidxi huiini ca cani ti gapaca’ tobi si guenda ni ca lu ca diidxa’ ro’ bia’ ri’.