TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO
Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015
Titulo xihna cuii
Capitulo 1
Cha cuiti cha iyo chi ñivi cha cua coo vaha ñi ta ñahni cha yuhvi ñi
Artiiculo 2º. Ñuhun Ñucohyo ituhun chi iyo ta ñahni inca ñuhun iyo cuhva cha iyo chi ta ña cuu natahvi chi.
Ñuhun ya ndihi nuun cuhva cha iyo chi cha ndacu ñivi ñuun, cha cuu ñivi cha nda ni xihna cuii quechaha iyo ñuhun ya, ta cumi vaha ñi cuhva cha iyo tahan maan ñi chi ñivi tahan ñi chi cuhva cha chatiñu ñi xuhun chi cuhva cha ndacu ñi ñuun ñi chi cuhva cha cuu ñi cumi tiñu ñuun ñi.
Cuhva cha iyo ñivi cuhva can cua coto tiñu tu cha ñivi ñuun cuu ñi ta cua cuinu ndihi cha cuiti cha iyo chi cha cuenda chi.
Ñivi cha iyo uvi uni nu iyo ñi cuu ñi ñivi ñuun ta iyo cuhva cha nduvi caa ñi cuhva cha nihin ñi xuhun (cuhva cha iyo xuhun ñi) ta cuhva cha iyo ñi ta iyo ñi iin ñuhun ta tiso ñi cumi tiñu ñi cuhva cha ndacu maa ñi ta cuhva cha iyo ñi.
Ndatu cha iyo chi ñivi cha cuu ñivi ñuun iyo nu nuna cha cua sandihi ñi ta cua nducu ndee ñi cha savaha ñi cuhva cahan tiñu ya, cha chaha chi cuenda cuhva cha iyo iin iin ñuun ta sanahan chi cuhva cha cua coo inuun ñi tichi ñuhun ñi. Cuhva cha cua savaha ndihi ñuun ta ñivi cha cuu ñivi ñuun cuhva can cua cuinu ley cha niniin xaan cha cua coo inuun ñuhun, chacan iyo chi cha cua savaha ñi cuenda chi ta ndihi ca cha cahan cha xihna cuii icahnu ni cua cuu chi cuhva cha cahan iti chata tichi Artiiculo, ta nacoto ndicha chi cuhva cha iyo ndihi tata ta cahan iin tuhun ñuun ta cuhva cha iyo iqui cuñu ñi.
A. Tiñu ya sacoto chi ñivi ñuun cha iyo cha cuiti chi ñi ta sanahan chi, chi ñivi cuu ñivi ñuun iyo nuna cha cua savaha tahan ñi chi ta cua canihin maan ñi ndaa cha cuu cha chaha chi ta ndaa cuhva cha iyo iin iin ñuun tacan:
I. Cua canihin maan ñi cha iyo tichi chi cha cua coo inuun ñi, cua natahan ñi ta cua ndatuhun ñi, cuenda xuhun, cuenda ra nducu tiñu chi cuhva cha iyo iin iin ñuun.
II. Cua savaha ñi cuhva cha chito maan ñi cha iyo tiñu cua tiso vaha ñi ta cua quee vaha chi chi ndihi tundoho cha iyo ican, soco cua tayahvi ñi cuhva cha cahan nu quechaha tiñu ya, ta cua sacahnu ñi cuhva cha iyo iin iin ñivi, cuhva cha iyo ndatu chi ñivi cha ndacu ñi iin cha vaha ndicha, cuhva cha satiñu ñi ñahan ta ndacu ñi cha vaha. Ley ya cua cuhva cuenda cuhva cha cua ndehe ra cuu cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cuhva cha tahan chi cha cua cutuni ñi.
III. Cua savaha ñivi chi cuhva cha iyo ñivi ñuun ñi chi cuhva cha ndacu maan ñi ñuun ñi chi cuhva cha iyo tahan maan ñi ñuun ñi a ra cuu cumi tiñu a chi ñivi cha cuu iti cha cahan cuhva cha ndaca ñahan maan ñi ñuun ñi, ta iyo cha cuiti chi ñi ñahan chi ra rai cha cuu ñivi ñuun cha cua savaha ñi votar a cha cua tiso tahan tiñu chi ñi ta cua cuu savaha tiñu votar cuenda ñi, tacan ni cha cua cuu cuiso tiñu ñi iin tiñu ñuun, ta cua tayahvi tahan ñi cuhva cha ndaca ñahan ñuhun nu iyo ñi. Ña cua cuu casi tiñu ni iin cha cuiti cha iyo chi cha cua cuinu hora cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu cumi tiñu ñuun.
IV. Cua cumi vaha ñi ta cua cahan ñi chi tuhun cahan maan ñi, ta ndihi ca cha iyo cha ndacu ñi ñuun nu iyo ñi ta cuhva cha cuu ñi ñivi ñuun.
V. Cua cumi vaha ñi ta cua nducu ñi cuhva cha cua ndu vii caa ñi ta cua cumi ñi nu iyo ñi ta ña cua saña ñi nu ñuhun satiñu ñi cuhva cha cahan tutu ya chi tiñu ya.
VI. Cua cuni ñi ta cua sacahnu ñi cuhva cha iyo nu cuu chihin ñi ta ñuhun nu satiñu ñi cuhva cha cahan tutu ya ta ley cha ndiso chi, cuhva cha iyo ndatu cha quihin tiñu uni a cha cua natahan ñi cha cuu chi ñivi ñuun, ñivi cha cuahan iti nuun ta ndacu ñi cha cua savaha ñi cha cacu ñi cuhva cha cahan tutu ya. Tu ñaan cua tahan ñi, cuu cua cundicu ñi cuhva cha iyo ley ya.
VII. Ñuun cha iyo cuenda nu iyo ñivi cha cuu ñivi ñuun cua nacachi ñi, iin ñivi cha cua cuu iti nuun ta cundaca ñahan.
Tutu ta ley cha chaha cuenda cuhva cha iyo nu ndaca ñahan iin iin ñuun, cua savaha chi cuenda ta cua cuhva chi nu nuna chi ñuun cha cha cahnu vihi ca, tacan na cua coo ca tundee ini chi ñivi cha indi ta ndacu cuhva ya ta chi ñivi cha nducu tiñu ta cuhva cha iyo maan ñi ñuun ñi ta ndihi ca cha iyo ñuun ñi.
VIII. Cua quivi ndicha tiñu tichi nu ndaca ñahan iin ñuhun. Cha cua cuhva chi ndatu, chi ndihi cha cua ndehe tiñu a vaha a ña vaha cuhva cha iyo ñi, a ituhun a uvi uni ñi iyo chi cha cua coo ndatu cha cua savaha ñi cuhva cha iyo maan ñi ñuun ñi chi ndihi cha ndacu ñi ta cua tayahvi ñi cuhva cha ndiso tutu ya. Ñivi cha cuu ñivi ñuun iyo ndatu chi ñi cha cua coo ñivi cha cua sandico coo tuhun cahan ñi ta ñivi cha cua cuinda naan chihin ñi chito vaha ñi tuhun cahan ñi ta cuhva cha iyo ñuun ñi ta nacoto vaha ndicha ñi chi ñi.
Ndihi cha chaha tutu ya ta ley ya ndayahvi chi chi ndihi ra cuu cumi tiñu cha natahan ra ta ra cua ndehe ñi cha iyo nu tutu ya, ndaha cha vaha cha ndacu iin ñuun a vaha a ña vaha cuhva cha iyo ñuun can, na cua sanahan vaha ñi cuhva cha iyo ñi chi cuhva cha ndito ñuun nu iyo ñivi ñuun cuhva cha ndayahvi ñi, cuhva cha chito maan ñivi cuu ñivi ñuun nda cha iyo cha cua savaha ñi ta ndayahvi ñi ta nacoto ñi ndihi ñivi ñuun.
B. Cha natahan ta nduvi nuun ñuun, ñuhun chi ñuun cuati ta cua satuñu ñi cuhva cha cua coo inuun ñi ta cua coo tahan cha nuna chi ñivi cha cuu ñivi ñuun ta cua sanaan ñi ndihi cha tava ndaa ñivi chi ñi, cua coo cha cua sanahan ñivi cuhva cha cua coo ñi tacan cua cuu cahan tahan ra nducu tiñu cha ninin xaan cua tayahvi ñivi cuhva cha iyo ndatu chi ñivi cha cuu ñivi ñuun cuhva iyo ñuun ñi ta cuhva cha ndacu ñi ndihi ca ñuun, chacan iyo chi cha cua ndehe tiñu ta cua cundicu ñi inuun ni chi.
Cha cua tahvi cuati yo ndihi cha nducuihya ta ndihi cha cumani ta chaha chi tundoho chi ñuun ta ndihi ca ñuun nu iyo ñivi ñuun, ta ra cumi tiñu nda ica cha cua savaha ra:
I. Cua sacuhun iti ñi cuhva cha iyo maan ñuhun nu iyo ñivi cuu ñivi ñuun cha na cua coo ca tundee ini chi ñi cha cuenda xuhun ñuun ñi, ta cua nduvii ca cuhva cha iyo ñi ñuun ñi, tichi cha iyo uni cuhva cha iyo ra cumi tiñu ta chaha ra ndaca ñahan a ra cuu xini cha cuenda cumi tiñu, cha ndehe ra ta ra tiñu ñuun. Ra cuu cumi tiñu ñuun cuati cua coo inuun tudee ini cha iyo chi ra chi ñivi ta cua sanahan ra ndaa cha cua savaha ra chi ñivi ñuun ta nda cua cundihi cha tahan chi cha cua savaha ra.
II. Cua cuhva tiñu ta cua sandaa tiñu cuhva cha cua sacuaha ca tiñu ta cua cuni ca tiñu cua sacuaha ñi uvi tuhun chi sicuela cha sanahan cuhva cha iyo ñivi ñuun cuhva cha cua cutuhva tiñu sacuaha ta cua cuu sandihi ñi masi ndicha cuii cha cua cutuhva ñi sacuaha ñi, ta cua coto ñi cuhva cha cua satiñu ñi, ta cua sacuaha ñi cha cha sucu vihi ca chi cha cua sacuahan ñi cha cha sucu ca. Ta cua savaha tiñu cha cua coo cha cua tindee tiñu chi ñivi cha cuu ñivi ñuun cha cua sacuaha ñi ndihi sicuela. Cua ndehe tiñu cuhva cha cua coo cha cua sacuaha ñivi ñuun ñuhun nu iyo ñi ta cua coto ñi cuhva cha iyo ñivi ñuun ñi cuhva cha nacoo ñivi chahnu ñi, cuhva cha iyo ley cha cahan tiñu ya ta cuhva cha cua nducu tuhun tiñu chi ñi cha cuu ñi ñivi ñuun. Ta cua nducu ndee tiñu cha na cua coto ndihi ñivi ta na cua tayahvi ñi cuhva cha iyo iin iin ñuun tichi ñuhun Ñucohyo.
III. Nda ica cha cua coo iin ñivi cha cua ndehe chi ñivi cuhvi, ta cua coo chi niniin cahnu tichi Ñuhun Ñucohyo, ta cua coto ñi cuatiñu ñi yucu ndahvi, tacan ni cua tindee tiñu cha cua cuhva cha cua cachi ñivi ñuun can, ta nini xaan ca cha cua cuhva tiñu cha cua cachi ve cuati ndihi.
IV. Cua sandu vii ca tiñu ñuun nu iyo ñivi ñuun ta ndihi nu nducuiti ñi a nu siqui ñi, ta cua savaha tiñu cha cua coo cuhva cha cua tindee tiñu cha cuenda ñuun a chi iin iin ñivi cha cua coo vehe ñi ta cua nduvii chi, tacan ni cha cua coo ndihi cha cua cuatiñu ñi cha nini xaan cuenda ñuun ñi.
V. Cua tindee tiñu chi ñi ñahan ñuun cha cua quihvi ñi iin cuenda tiñu cha cua savaha ñi, ta cua sacuenda tiñu chi ñi cha ña cua cuhvi xaan ñi, ta cua tindee tiñu chihin ñi cha cua coto ñi sacuaha ñi ta cua cuu tindee ñi chi tiñu cha iyo ñuun ñi.
VI. Cua sanducuaha ca tiñu ndihi cuhva cha iyo caa cha satiñu nu tati, ta ndihi ñuun cua quihvi cuenda chi, ta cua savaha tiñu nu cua cuinda chi ta cua nducuaha ca cuhva cha cua satiñu chi, ta cua ndehe ñivi ta cua coto ñi cuhva cha iyo ñuñivi. Cua tiso tiñu cuhva cha ndihi ñuun nu iyo ñivi ñuun, cua nihin ñi ta cua cuu satiñu ñi cuenda caa cha satiñu nu tati can, cuhva cha cati ley cha cahan cuenda chi.
VII. Cua tindee tiñu cha na cua coo nu cua satiñu ñivi nu iyo ñuun cha cuu ñi ñivi ñuun, vati tacan cua nihin ñi xuhun cha chini ñuhun ñi, ta cua tihi ñi xuhun ñi, ta cua cuhva tiñu ndatu cha na cua tihi ñivi ñuun a iin iin ñivi xuhun ñi ta cua nducuaha ca tiñu nu cua satiñu ñi, ta cua nducu ca ñi maquina cha cua tindee chi ñi ta cuaha ca cua satiñu ñi ta cuaha ca cua nihin ñi, ta cua cuu quihvi ñi nu cua xico ñi ndatiñu ñi ta inuun cua ndehe tiñu chihin ñi chi tiñu ndacu ñi.
VIII. Cua savaha tiñu iin cuhva cha tindee tiñu chi ñivi ñuun cha chahan inca ñuhun, a ñuhun nu iyo ñi a inca ñuhun, ta cua cahan tiñu cuenda cha na cua coo cha cuiti chi ñivi satiñu tichi cuhu, ta cua tindee tiñu chi ñi ñahan cha ña cua cuhvi xaan ñi, ta cua tindee tiñu chi ve cuati cha cua sacuaha ve chi cha cua cachi ve, nda chi ñivi tivaa cha cuu sehe maan ñivi cha cuahan inca ñuhun, ta cua cahan tiñu cuenda cha iyo cha cuiti chi ñi ta cua sacoto tiñu chi ndihi ñivi cuhva cha iyo ñi cha cuu ñi ñivi ñuun.
IX. Cua nducu tuhun tiñu chi ñivi ñuun quivi cha cua cuinu tiñu niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua nducuaha tiñu nu ndaca ñahan chi (Plan Nacional Desarrollo) ta tichi iin iin ñuhun ta tichi iin iin municipiu, ta cua quihin tiñu cuhva cha cua cati ñivi can, cuhva cha cua coo cha cua nducu tuhun tiñu chi ñi.
Ta cua ndehe vaha tiñu cuhva cha cua cuinu tiñu cha cahan ihya, ra sacuaha ta tiso vaha ley cha nducuiti vetiñu nu nduvi nuun ra ta ra cuenda Ñuhun Ñucohyo, (Cámara Diputados Congreso de la Unión) ta ndihi ra sacuaha ta tiso vaha ley iyo tichi iin iin ñuhun, ta ndihi nu ndaca ñahan cuenda municipiu, cuhva cha tahan chi cha cua ndehe ra ta ra tiñu can, cua cuhva ra ta ra xuhun cuhva cha tahan chi cha cua cuni ñuhun tiñu ta tiso vaha ra ta ra tiñu cuhva cha cua quee xuhun can, tacan ni cua tiso ra ta ra chi ñivi cua ndehe iin iin ñuun ta cua sacuenda ñi cuhva cha cua sanaan tiñu xuhun can.
Yoni cua casi ndihi cha cuiti cha ndaa ihya cha cahan cuenda ñivi ñuun chi ndihi ñuun nu iyo ñi, ta ndihi ñuun cha nduinuun chi ñivi can cua coo cha cuiti ya chihin ñi cuhva cha cati ley.