El tseltal es parte de la familia lingüística del maya y tiene diversas variantes, las cuales se autodenominan: bats’il k’op (del occidente), bats’il k’op (del norte), bats’il k’op ...

SJUNIL MUK’UL MANTALIL TA SPAMAL SLUM SK’INAL MEJIKO

Muk’ ul Mantalil la yich’ pukel ta a’ yel ta Diario Oficial de la Federacion ta jo’ eb yu’ un ferbrero ta ya’ wilal 1917
Slajib Mantalil jun pukbil ta a’ yel ta DOF27-05-2015

Sbajkajal K’op

Xchankumul a’yel

Ta swenta jnaklumetik ta Mejiko

Chanlajuneb xcha’winik mantal. Ja’me yawalul stsobil jtejklum te winiketik sok te antsetik binti, te le’bek’ajemik ta stsobil jtejklum, tsobo, ja’nix jich, yantikxan bitik k’anbil:

I. Teme ts’akajem waxaklajuneb ya’wilal, sok

II. Ya sk’an ay slekil yot’an ta kuxinel.

Jo’lajuneb xcha’winik mantal. Ja’me yich’elik ta muk’ jnaklumetik:

I. Snakanel ta komon tsael j-at’el jtunel;

II. Ya xju’ yich’ tejk’anel biluk a’tel tuunelil komon lejbil yu’un krisanuetik, ja’me jich slekilal bit’il albil ta mantal jun. Yame yich’ ich’el ta muk’ teme ya sk’anyak sbaj ta tsaltombail ta a’tel jtuuneleil ta partido politikoetik sok teme ay stukel ya yak’ sbiil ja’nax wenta teme ya xch’uun te binti ya xk’anot ta chajpanbil mantalil;

III. Te stsobelbail ta tukelil sok te kolemalil ta swenta yu’un ayuk te slamalil k’inal sok te xchajpel k’op yu’un jtsobwanejetik ta tsobil tsob jtejklum.

IV. Stsakel stujk’ bit’il Soltaroetik ta skoltayel yuts’inel Slumal Mejiko sok snail chajpajibaletik yu’un jich bit’il nakal sk’oplal ta mantal jun;

V. Spasel spisil ta biluknax a’tel te yich’el ta muk’ te bin ya yich’ ka’nel jok’oyele

VI. Yame xju’ yich’ najkanel ta a’tel tuunelil mak yantik ch’uunel k’op, teme ay slekil bit’il albil ta mantal jun;

VII. Lijkesel sk’op ya’ayejal mantaliletik jich bit’il xchajpanbil sok binti ya xk’anot ta Muk’ul mantalil sok Mantalil ta Snail stsobojibal muk’ul a’tel jtuuneletik. Te Instituto Nacional Electoral ayme ta swenta spasel bit’il ya x-abot ta mantalilel, sok

VIII. Ta k’ak’alel jok’oyel ta swenta y’ayejal te stsael snakanal j-a’tel jtunel ta spamal Mejiko ja’me ya xch’unik bael te bit’il ini:

1o. Ja’ ya xtijawan ta ik’el te Stsobojibal Jtek’lejetike, teme yu’un ay la ska’n te:

a) Muk’ul J-a’tel Jtunel ta spamal slumal Mejiko;

b) Jkaj ta yoxkajal jtek’lejetik ta banti junukil te Stsoblej jtek’lejetik yu’un te jteklume mak;

c) Ja’’ik te jnaklumetike, teme yu’un jich ya sk’anik cheb ta jujun sjo’winikal te mach’atik tsakal sbilik ta sjunil stek’anel stsael J-a’tel jtuneletike, ja’ ya yich’ tsakel ta muk’ te bin ya yal te mantalil june.

Te bin albil sk’oplal yu’un te makbil jchol c) mame ayuk ta tijel, te bin ya yich’ ka’nele yame yich’ pasel jok’oyel yame ska’n ya yak’ ye te jujun Stsoblej Jtek’lejetike,

2o. K’alal teme la yak’ yeik cha’winik ta sjo’winikal te jayeb tsakal sbilik ta sjunil stek’anel te J-a’tel jtuneletike, te bin ya xk’ot ta chapel te ya x-och ta ch’unel yu’un te Jtunel j-a’tele sok jmantalteswanejetik ta spamal slum sk’i nal Mejiko sok te yantik j-a’teletik te ay ta swentaik yilele;

3o. Mame stak’ ya x-och ta jok’oyel teme ya stak’ ya yich’ bik’tajtesel makel te yich’el ta muk’ jch’iel jk’opojeletike te albil sk’oplal te muk’ul mantalil june; ja’nix jich te tulan a’yej tsakal te ta xcha’wik mantalile; swenta stsael stek’anel j-a’tel jtunel; te tak’in ay yu’un sok ya slajes te J-a’tel Jtunele; te yilel skanantayel lumetike sok te bin yilel chapal, ya x-a’tej sok yilel sba te ya’tel soltaroetike. Te Smuk’ul nail Chapanwanej ta spamal slumal Mejikoeya yal, k’alal sk’anto ya xlok’ te sk’oplal tijel ik’el yu’un te Stsoblej Jtek’lejetike, teme ay yip stulanil ta mantal jun te bin ya yich’ jok’oyel sk’oplale.

4o. Te Instituto Nacional Electoral ay ta stojol xcholel bitik ya xk’anot jich bit’il ay sk’oplal ta inciso c) ta sbabial apartado li’ta fracción, ja’ jich bit’il schajpanel, spasel, yotsesel ta chinam tak’in;

5o. Te sjok’yel ta jteklume jmaj sk’ak’alel ya yich’ pasel sok k’alal ya stsaot j-a’tel jtunel ta spamal Mejiko;

6º. Te bitik ya xk’ot ta pasel yu’un te Instituto Nacional Electoral ya xju’ ma sch’uun jich bit’il ay sk’oplal li’ ta swakebal fracción ta jun yoxwinik artículo, ja’nix jich bit’il ta yoxebal fracción ta sbalunlajunebal yo’winik mantal li’ta Muk’ul mantalil jun; sok

7º. Te mantaliletike yame schajpanbey sk’oplal sok yame spas binti lek ta pasel, ja’ jich bit’il ay sk’oplal li’ta fracción.

Waklajuneb xcha’winik mantal. Ja sujelil yu’un te yajwalel te stsobil tsob jtejklum:

I. Tsakel ta bajk’uel ta jtejklumetik, ya yak’ ta ilel te bak’alal ja yu’un stukel te yajawalume, snail spasobil bitik, sbijubteselbail mak a’tel bitik tael; jich bit’ilxan tsakal ta jun sok j-ich’awal ta swenta yu’un swinklel lum, ja’nax te bit’il slajinbe sk’oplalil te mantalile.

Te stsobelbail sok te mach’a joyob ay ya’telik te ya X-ich’wan ta wenta ta stsobil tsob jtejklum yu’un yajwalel lum sok sk’anel sjunil te ak’bil yu’un yajwalul tsobil tsob jtejlum jaik tuntesel te ya xtun ta komon stuntesel, sok ja’nix jich ya’telik smakojik te Tsob jtejklume soknix te swinkilel lum te bit’il chiknatesbil skoplalil yu’un te mantaril;

II. Xchapanelbail ta Kanan Stsobil tsob jtejklum;

III. Stsael a’tel tuunel sok sjok’obeyel ya’ayejal, jich bit’il schajpanbil ta mantalil jun;

IV. Te a’telil makbil ta tsa’awil ta komon yu’un ta Stsobil tsob jtejklum mak ta Jtsob jtejklum, mame stak’ jtebuk te me maba ya yich’ tojele; sok

V. Te at’elil smakojik te jtak’uwanejetik yu’un tejklum te banti nainemik, bitil ya x-a’tejik te tsaojibale sok te sk’aseswanejetike.

Juklajuneb xcha’winik mantal.

A) Ma jtuluk winik ma stak’ ya yich’ makel ta Stsobil tsob jtejklum yu’un.

B) Te slumal batsil ya’walul mejiko ta swenta stalemal ya xch’ay yu’un te bitik yantikbele:

I. Ta sk’anel spasemal o’tanil ta Stsobil tsob jtejklum ta yan lum k’inal, mak yu’un ch’unel mak stuntesel sjol ixtabililetik jich bit’il ya sta-a te bitik ya sk’an ta Tsob jtejklun yanlumk’inal, sok

II. Swenta sjalajel yu’un ta joeb ja’wil ta joyob ta yanlumk’inal.

C) Te yajwalum ta mejiko ya xch’ay:

I. Swenta xch’unel mak stuntesel sjol ixtabililetik yu’un ajwaliletik ta yanlumk’inaletik;

II. Ya yich’ sch’uunel ta spasel mak ya’telal ta stojol yan lum a’tel tuunel teme ma’yuk yak’oj ya’aye te ya xju’ x-a´tej ta a’tel tuunelil ta Mejiko.

III. Stsakel stuuntesel matanil ya yak’ yan lum a’tel tuunel te banti ma’yuk yak’o ya’ayej te a’tel tuunel ta slum sk’inal Mejikoe;

Te muk’ul a’tel tuunel ta Mejiko sok jtek’lejetik yu’un jnaklumetik ta smuk’ul nail Stsobojibal muk’ul chajpanwanejetik, tojobteswanejetik ta Snail Muk’ul Chajpanwanej ta spamal slum sk’inal Mejiko yame xju’ stsakik sok stuuntesik mantalil ta yich’el ta muk’ yu’un yan lumetik;

IV. Xch’uunel ta stojol yan lum a’tel tuunel, yich’el ta muk’ a’telil te ma’yuk jojk’oybil ta stojol muk’ul tuunel ta spamal Mejiko, ja’nax ya xju’ stsael yich’el ta muk’ swenta ts’ibajel sok p’ijil tulan a’tel ta stojol ch’iel k’opojel, ayuk makel stukel;

V. Yu’un skoltael, ta sp’ajel te Tsobil tsob jtejklum, ta jun yan lum k’inal, mak jtul Ajwalil ta yan lum k’inal, chikan biluk ya yalik te snail ts’ibojibal mak ta jun muk jchajpanwanej ta sp’ejel balumilal, sok

VI. Te yantikxan bitik te yal te mantaliletik.

Waxaklajuneb xcha’winik mantal. Te beetik mak slekilaltak’ te swinklel lum ya yich mak’el:

I. Yu’un ma yich’ojok pasel, te ma’yuk slikib ta ch’unel, te ma bilukuk nax sujelil ya tsak’ otsesel ta waklajuneb xcha’winik mantaril. Ja’ ini makelil yame xjala jun ja’wil sok yame yakxan ta ch’unel yantik muliletik ja’nanix jich te biti pasbil te binti yak’o ta na’elstojol te mantarile;

II. Teme yu’un subil ta spasel muk’ul mulil yu’un mulil teme ya sk’an ya yich’ tojel ta wolajelil, ya xlik ta ajtael skalal smelelil jun yu’un chukel;

III. Te sjalalil slajinel stojel te mulil yu’un wolajelil;

IV. Ta swenta paxetel mak yakubel te jich chajpalix sk’oplal jich bit’il smako te mantaliletike;

V. Te mach’a lok’em ta anel ta swenta lekil chajpanel, ja’to te k’alal ya slok sk’opalil ta tsakel yame xjajch’ sjunal te binti mulil spabil; sok

VI. Ta swenta xch’ak’el ya’wilal ya yich pasel ya smak ta tojel mulil yu’un xkejch’anel.

Te mantarile jame ya yal te mach’a ya xk’ot xch’ayuke, sok soknix te yantik smakelil ich’bil ta muk’ yu’un ya’walum, sok te yantik x-mak’ te beetike yu’un swinklel lum, sok bit’il yilel ta pasel ta chajtojtesel.