Yo’kajal k’op

Te jujsejp estadoetik sok ta yolil slumal Méjiko

Cheb sjukwinik mantal. Ya xcholbey lek sk’oplal jtsob mantaril chaneb yoxwinik ta stalemal sk’op mantaril ta yolil sk’inal jtsoblum, soknix te muk’ul j-a’tel ta jtsoblum te ay ta swenta te batik ts’akatik te smantar muk’ j-a’tel jtunel ta j tsoblum, jpas mantaril sok muk’ul chukawal ta jteklum te bit’il albil ta mantaril.

Ja j-a’teletik ta jteklum yu’un yolil sk’inalel tsoblum, te tsobil spasmantar, sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel tsoblum sok nix te chajpajibal ta yutil lekil chajpanel.

Te tsoblej yu’un jpasmantaril ya yolil skinalel tsoblum ja me ya x-och sok te bi yipal tsabil te xchajpanelmantariletik te lebilik te bit’il ta slikibal jich yipal ay sok ta yak’el ta ilel jich yipal, te biyilel tsakal ta jun te mach’a ya tsabil ta sjoylejal cha’ox-xat’ tsaojibal, te bit’il ya yak’ ta nael ta slajibal te muk’ul mantaril soknix te jtojoteswanej ta tsobjteklum.

Te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel tsoblum ayme ta swentaik yilel te smantar muk’ul j-a’tel ta tsoblum soknix te kanantael ta komon tuntesel ta tsobjteklum sok ya me snabe sba ta jtulnax, te mach’ tsabil ta swenta najkanel ta sp’ejel balumilal, kolel, ta stojil sok ma’yuk ta alel.

Te chajpajibal toyol ya’tel ta lekil chajpanel sok nix te tak’uel yu’un sk’opmantaril, soknix te yantik batik tsakajtik te ayuk jtojoteswanej yu’un j-a’tel jtunel ta tsobjteklum, yame spasik te ya’tel muk’ul xchukawal ta snail lekil chajpajibal ta junax ta yolil sk’inalel tsoblum.

Te tsaltomba spukel soknixante toyol a’teliletik ta junax sok te j-a’teletik ta jteklum ta yolil skinal tsoblum ya yil te bitik ay ta swentaik:

A. Ja ay ta swenta te xchajpanelmantalil ta jun-nax:

I. Te xchajpanel jma tsobel ta yolil sk’inal tsoblum, te ay banti jma te snopel a’tel te ak’bil yilik ta tsoblej yu’un spasmantar;

II. Stikunelbel stojobteswanej yu’un j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel tsoblum;

III. Stikunelbel ta snopel te komon betil ta yolil sk’inal tsoblum.

IV. Ya yich’ alel te bit’il ayik ta spisil te yakuk xchapik lek te bit’il ya sk’an, skalelal sok te smuk’ul ya’telul ta junax; sok

V. Te mach’atik yantik ya yak’ ta ilel te muk’ul mantaril.

B. Ja ta swenta te muk’ul j-a’tel jtunel ta junax tsobjteklum yu’un yajwalulum:

I. Te slikib mantaril ta swenta junax xchajpanel mantaril te pajal sok yolil sk’inal tsoblum;

II. Ya yich alel ta yawil tsoblej te mach’a ya stak’ xjil, k’alal ta me ay xat’-tomba, yu’un te sjol muk’ul j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel tsoblum.

III. Te stikunelbel ta ju’jun ja’wil te junax xchajpanel mantaril, te yach’il snojpil te biyipal ya yich’ tojel te betil ta swenta te mach’a ay ya’tel yu’un te bantí tsajtabilix te bit’il ya xlok tojolil te ta yolil sk’inalel stsoblum. Ta swenta bit’il ay, te sjol muk’ul j-a’tel jtunel ta tsoblum ya me yich’ otsesel ta snojpil yu’un te muk’ul j-a’tel jtunel ta yach’il snojpil yu’un tsoblum te wentainbil, te bit’il lajinbil ta alel ta mantaril;

IV. Te jwol yakelbail ta lekil kanantael te tabil ta ilel ta mantaril te ya stikunbel ta junax xchajpanel mantaril te bit’il ay ta yolil sk’inalel tsoblum; sok

V. Te stael yantik te ya yak’ ta ilel jaini muk’ul mantaril, sok te tojobtesel ta tsojol j-a’tel jtunel ta tsoblum soknix te mantariletik.

C. Te stojotesibal ta stojol j-a’tel jtunel ta tsobjtejklum sok ta yolil sk’inalel stsoblum ya me x-och ta yantik yawil:

SBABIAL YAWIL.- Te swenta tsoblej yu’un spasmantaril:

I. Te jchajpanelmantaril ta tsoblum yu’un tsoblej yu’un spaselmantaril yaniwan yich’ik tsael ta ox-oxeb ja’wil ta swenta snakanel ta sp’ejel balumilal, kolel, toj sok mukin te bit’il ya yak’ te mantaril, te bit’il ya sk’an yich’ ta wenta, ta swenta stsobel te jtsaeletik, te bit’il ya yich’bel tikunel te ya’tejibal sok nixte bit’il ya yich’ makel sk’op yu’un snojpil, te bit’il chajpanbil ta tsobmantaril jun yo’winik, oxwinik sok balunlajuneb yo’winik te li ta muk’ul mantaril;

II. Ay bitik ya sk’an ta swenta te mach’a ya sk’an xjil ta tsobel xchapmantaril ta tsoblum mame stak’ x-och te mach’a pek’el ya’wilal ja’ jich ya yich’ k’anel te mach’a ya sk’an xjil ta jchapanelmantaril ta jtsoblum. Ya me yichik ak’el ta tsobel te jpasmantaril soknix te sjo’takik ta biluk a’telil ya spasikbel, te bitik talabi-lixbel ta ju’ju tsobmantaril bulucheb yoxwinik, balunlajuneb yoxwinik, jun xchanwinik, cheb xchanwinik, chaneb xchanwinik sok juklajuneb xchanwinik, ta xchankajal IV jai’ li’ ta muk’ul mantaril;

III. Te k’op a’yej tame la yich’ tael te bi yipal ay ya’talul te ya’tejibal sok tame aynix tsaot te lajuneb cha’winik ta swenta jo’winik ta najkanel ta yolil sk’inalel tsoblum yaniwan yich’ ak’el jich yipal xchajpanelmantariletik ta jtsoblum te ya ya’k’ ta ilel te ay bayel tabil ta swenta stael bayel te ta tsobleje;

IV. Ya me yich’ ak’el bi k’alil ya yich’ pasel ta xcha’kajal ta ju’jun ja’wil sok te biyipalik ayik ta stael te banti tsakajtik ta yutil j-a’tel jtunel te ya spas te binti sjalil ya xkuxyo’tan. Te yalel ta ju’jukaj lekil koltael ayniwan stulanil te batik tsakajtik ta yutil te ya sk’anik ta spisilik te jich jipalik mak sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inal jtsoblum;

V. Te tsoblej yu’un jpasmantaril, te bit’il ya slajin yalel te jtojoteswanej yu’un j-a’tel jtunel ta tsobjtejklum, ayme xan yu’unte yantik stulanil:

a) Stikunelbelte mantarilta juna, te binti ya yich’bel tikunel te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inal jtsoblum; te ja’nax stukel ay ta swenta te xchinatesel;

b) Stikunelbelte mantarilta juna, te binti ya yich’bel tikunel te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inal jtsoblum; te ja’nax stukel ay ta swenta te xchinatesel.

St’unel, ya’yantael sok sk’asesel ta ju’jun ja’wil te tsajtabilix stojol sok nix te mantaril yu’un ochel ta yolil sk’inalel jtsoblum, teya xk’ax ta sbabial spukeliletik te ya sk’an ta swenta smakel te stsatael stojol.

Te ta yutil te mantaril yu’un ochel, mame stak’ x-ochik ta stsobel betil ta yutil te mach’atik alan albil ta junax xchajpanelmantaril ta swenta k’alal ya slok’ stojol te tsajtabil jayeb ya xlok’ ya yolil sk’inalel tsoblum.

Te slikinal stulanil ta swenta mantaril yu’un ochemik sok tsatabilix jayeb ya xlok’ik ta ju’jutul te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel tsoblum. Te jayeb k’al ay ta swenta smajanel k’alal ya sts’akaj lajuneb xcha’ winik k’al ta yuilal ts’un, sok yantikxan-a te te ja’wil k’alal ya xk’ot ta tsael j-a’tel jtunel k’alal ya sk’ot ta ich’el ta k’al te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel jtsoblum, ja jich bit’il akbilnanix ta jtab yu’un yuil bats’ul.

Te tsoblej yu’un jpasmantaril ya me spas ju’jun ja’wil te sme’a’telil te stsajtabilix sk’oplal sok ya me yich’ tikunelbel ta animalnax ta stojol te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inalel jtsoblum ta swenta ya yich’ slijkesel te slijkibale.

A’k’bilikme ta skomon spasel stsajtael stsojol yolil jtsoblum, te manchuk jeleluk sok te stalemal sok nix te smantaril a’tel túnel yu’un junax te j-a’tel jtunel ta tsobjtejklum, soknixte bit’il ay ta x-cha’kajal slijkibal ta c) ta sjuk xaj’tal yu’un jo’lajuneb swakwinik ta tsobmantar te ay ta muk’ul mantaril;

c) Te yilel bin yipal ay betil, ta swenta komon stuntesel ta jujun ja’wil, te ya xk’ax tsob jtejklum te st’unel ta jojk’oel ta yolil jtsoblum ta tsoblej yu’un jpasmantaril, jich bit’il ay ta swak x-xa’tal chanlajuneb xchanwinik ta stobmantaril, ja’ te bixi ay ta ak’el.

Te komon ajtael ta ju’jun jawil yame stak’ tikunelbel ta tsoblej yu’un jpasmantaril te ta yutil sbabial slajunebal k’aal ta yuil muk’-uch. Jaini sk’alelal, ja jich bit’il ay ta swenta yak’el ta ilel te slijkibal yochel mantaril sok te sme’a’telil te tsajtabilix stojol te jayeb ya x-och, ja’naxme ya stak’ muk’utesel te k’alal ya yich’ pasel ta k’anel te smantar muk’ul j-a’tel jtunel ta yolil jtsoblum tik’name ya slajil yalel-a ta spaselk’op yu’un tsoblej;

Te sjunil yilel stusel bin yipal tak’in ya xlaj ta Muk’ul lum Mejiko yame yich’ ak’el ta ilel a’yel ta komon

Te na’bilixsbaik ta tsobjtejklum yu’un sts’unel ta jojk’oel ta yolil stsobiltsobjtejklum yame yich’ tsael ta xcha’yoxkajal te te mach’atik te ayik-ae ta tsoblej yu’un jpasmantaril ta swenta ju’un ja’wil sok yame sk’an te ayuk snopoj joebuk ja’wil ta swenta slamanel snojpil, ch’inch’ink’op yu’un stojel patanil sok te ay ta swentaike.

d) Sbiltesel te mach’a ya smak jilel te a’telil tame ay mach’a la skoman sba, sjol j-a’tel jtunel ta tsobiltsobjtejklum ta yolil sk’inal tsomblum;

e) Yak’el stikunelbel ta swenta ya yich’ chajpanel sjunil sok tsobel sok skomon spasej stsajtael stojol, stsajtael stsojol, ta xchapelyaj’tael sok te jich yipal te komon lajinbil ta yolil stsobiltsoblum, soknix te tsobjtejklum te st’unel ta jojk’oel te ya yak’be stukel ta snael spasel sok sk’anel ta pasel ta tael, sok ta swenta snopel tsobelbail ta yutil, jich lek ya xcha’pasta. Te ya’telinel ta st’unel ta pasel yame yich’ tael te ta slikibal ta patil, ju’jun ja’wil, ma’yuk ta cha’toyel mulil, lekila’telil sok lekilo’tanil.

f) Yak’el ta ilel te bit’ik ya yal te ta olil sk’inalel tsoblum te yakuk yich tsael te kolelil sok te mach’a-uknax ya slijkes , ya me stak’ ya xkoltawan ta sp’ejlejal sk’inalel tsoblum, ta kolelil, te ma’yuk ta alel ja’nax te na’bilix; te ya stak’ ya spoj sba ta sk’op te jich ya xjil ta skaj mantaril yu’un j-a’etel jtunel, te bitik ya spas ta slijkibal sok akbil te mantariletik teta jkaj b) soknix ta ka’lal n) te ta VI kajal ta swaklajunebal ta tsobmantar jai li ta muk’ul mantaril, j ata swenta te bitik li ay ta skajab j) soknix te ta skajab m) ja ya spasik te muk’ul j-a’tel jtuneletik ta tsoblum sok te muk’ul j-a’tel jtunel ta jteklum te ya tsobsbaik, ta spisilik ta j-a’tel jtunel, te mach’a ja sjol j-a’tel jtunel ta jteklum, sok nix te mach’a tejk’anbil ta chapk’op sok te ilwajwetik;

g) Yak’el te bitik kanantabil ta spsil te batik ay, te biyilel ta yutil sok ta yilel kanantaelil.

h) Yak’el te bitik yu’unik te banti ya tsobsbaik sok te muliletik; tas tael-a te tsobelil ta ilaw te binti yilel ya stak’ spasik, te ya stak’ skolta sbaik ta spisilik te yajwalum, koltawanej ta bitik, tsakbilek sok te ay lek sjunil ta jteklum te u’ninbil sok te p’olamlil;

i) Te stael yu’un jich bit’il ta ilel; te ayuk pajal sk’anel bail ta spisil ja yu’un kejcha te kananetik sok te lekil jtunel te mach’atik ya yak’ sk’opik ta swenta te mach’atik ye xkanantawan te majanbil ta swenta snail muk’ul j-a’teletik te u’ninbil; sok yilel;

j) Yak’el te bitik jich chajpanbil ta swenta, te ya xlekubbel lum, te stukel nax y astuntes te balumilal; makel me ya sk’an te bitik ay lekik sok kanatael ya sk’an te te’a’k’etik te chambalametik; naetik; te bitik paslabil sok te muk’ul naetik; te bitik ay ta spisil jkoltawanej ta soral sok te bitik ma stak’ nak’el; te tabil sok te binti spabil ta spisil sok te bitik maba lek, tunem sok swenta slekil te bitik ay ta sk’ulejal yolil sk’inal tsoblum;

k) Spajel te bitik majanbil sok ayuk lek junil te bitik ya yich’ pasel ta spisil; yak’el te biyilel ya yich’ pasel te banti ya stak xk’axik ta beel ta ju’jun lum, mesel, swenta k’ubulil jbeel sok te bitik ya spasik ya xchonik, ta ch’wich, te smilobil chambalametik sok te mukinaletik;

l) Yak’el mantaril swenta yu’un te yakuk xmuk’ub te lekil k’ulejalil sok te a’tele, te ya slekubel te tsubalil swenta wakax; xju’ ya yay yo’tanik-ea te yajwalumetik t a spisilik; xjuto ya ya’yik. Ek ta yilel te binti tilel te kuxlejalil ta spejlejal lum sok te tajimal; te bitik yilel ye ya’telinik spisil ta swenta p’ijubtesel ta spisil yu’un te ay ta skajab sjukebal VII, ta yoxebal ta tsobmantaril .3° te li ay ta muk’ul mantaril.

m) Yame yich’ ak’beyel te smantalil junil yu’un te jnaklumetik ta stojol muk’ul jchajpanwanejetik te mach’atik ay ta swentaik ya’telinel xchajpanel muliletik te ma’ba lon k’ax tulan tey ta Muk’ul lum Mejiko.

n) Yame yich’ ak’beyel ta stojol te smantalil junil yu’un Jnaklumetik te Snail muk’ul Jchajpanwanej Jtak’uwaneje.

ñ) Spasel mantal junil ta swenta lekil utsilal te ayuk lek ich’el ta ya’yel stsakel te k’op a’yejetike sok swentainel sjunil te bitik ya x-ayin yu’unik te jnaklejetik ta Muk’ul lum mejiko, jich bit’il ta swenta syomel stusel sok swentainel k’ejbil junetik, jich bit’il ya x-alot ta mantal jun yu’un te ja’ ya yak’ te snail muk’ul tsobojibale, te bin ut’il ya yich’ najkanel te sk’op ya’yejale, sjajchibal ta spisil sok bin ut’il ya yich’ bael pasel ya’telul ta swenta ini te ich’el ta muk’e. te Muk’ul lum mejiko ayme chajp j-a’tel jtunel yu’un te yich’oj sba ta stukele, lek ya x-a’tej sok junax yo’tan ya yich’ ta muk’ te ya’tel ta swenta yak’el ta na’el stojol te bitik k’op a’yejil ya xk’ot ta pasele sok yilel skanantayel sjunil spisil te jnaklejetik te mach’atik bitik ay yu’unike, ayme jchajpanwanej yu’unik sok bitik ya x-ayin yu’unik, jich bit’il te ich’el ta muk’ ta sleel sk’anel, sok tulan yo’tan ta snopel ta swenta sk’anbeyel stak’inal te ya’tele sok ta xchajpalchajp te mach’atik swentainoje.

o) Yame yich’ ak’el ta ilel slijkib mantalil mak chajpanbil k’op ta swenta sk’op ya’yejal ta Muk’ul lum Mejiko ta stojol te snail Stsoblej Jtek’lejetike;

p) Ta swenta yu’un jich ya x-och ta wentainel ta mantalil jun te jnaklejetik ta Muk’ul lum Mejiko yu’un yich’elik ta muk’ ta swenta slijkibal mantalil ta stojol te muk’ul tsobleje.

q) Yantikxa k’op a’yejetik te ya yalbe skoplal te Muk’ul mantalil june.

XCHEBAL YAWIL.- Jich bit’il te j-a’tel jtunel ta yolil slum sk’inal tsoblum:

I. Te smuk’ubteselbel a’tel, ja’nax ya stak’ xjil wakeb jawil, ta slijkib sjoebal k’al ta yuil ts’un te ta slajibal k’al ya yich’ tsael, ja jich te bit’il ya yal ta mantaril ta swenta ta tasel.

Ta swenta te sjol muk’ul j-a’tel ta yolil slum sk’inal jtsoblum ya me sk’an stsobik ta me ay te junetik te ya yak’ te mantaril yu’un j-a’tel jtunel, ja sok te mach’atiknanix sjoy sbaik: ta me yajwalulnanix lum ta stojkib te ya stak’ spas te bitik ya sk’an te jaix yajwalum ta me ayix oxeb ja’wil te ay ta slumal, ta sk’alelal ya yich’ stsael ta me tojkem ta yolil slum sk’inal tsoblum, me ya yak’ ta joeb jawil sk’oelbel ta me ma’yuk lok’embel-a te mach’a tojkem ta yan lum, ta me lok’emix lajuneb xcha’winik sjawil te bayelix sk’alelal ta tsael, ta me ma’yuk a’tejem banti a’tejem ta yan, te bayel to ta jun-ae te sjol muk’ul j-a’tel ta yolil sk’inal tsoblum soknix te bitik yilel. Te stulanile mame stak’ ch’ayel ta spasel te a’telil ta komon tuntesel yu’un tsoblum sok ta yanxan sk’inalel.

Jich bit’il ta me jil ta sjol muk’ul j-a’tel jtunel ta yolil slum sk’inal stsoblum, te j-a’tel jtunel tejk’anbil, ta swenta yachil snojpil yu’un muk’ul j-a’tel ta tsoblum, te mach’atik tejk’anbilik ta jeloil ya me stak’ xjil ta stuntesel bitik. Ta me yato sk’an sju’tes, ajk’olme ya xjil ta sba yilel te mach’atik ya yil ta spisil ja ya yak’ te muk’ul j-a’tel jtunel ta tsobjteklum. Ja me ya to sk’an chapel, ta me ya xlok’ te mach’a ya slejtal k’op, ta tsoblej yu’un muk’ul j-a’tel jtunel jchapk’opetik te ya tsaik jtul jelolil manchukme ya slajin te a’tel ya me xch’unik ta ay bitik tulan nopbil. Ta sjunil te a’telil te ya spaj te ta stukel te mantaril.

II. Te sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inal tsoblum ya me stak’ spas mantar sok sujbilik-me te yantike:

a) Spasel sok yak’el te mantaril te batik tsakajtik ta yolil sk’inalel tsoblum ja ya yak’bel te tsobojibal ta spisilik, te yak’-a te biyilel ay te tsaltomba ta yak’el te muk’ul j-a’tel jtunel j-ilxchapk’op ta ajk’ol te ay ta swenta yilel te bitik ya’yale;

b) Te stajintael, yak’el ta na’bel sba sok skanantael te mantaril ja me ya stsobawan te muk’ul j-a’tel jtunel jchap k’opetik, te bixi chajpanbiltal ta yomel te mach’a bitik ya skananta te lekuk ya yil, te ay snojpil yu’unik ta swenta mantaril sok jmaj ya snopik. Jich bit’il –lini ta stak spas ta ilel maantaril te tsobwanejetik te muk’ul chapelbel ta swenta spukelbel. Te aynax sk’alelal te ja lajuneb k’al ak’bil. Te bitik chapbil ya ilel ya me sk’an ak’a yak’ ta ilel lek ta spsil te banti ilbilx lek ta xche’yyoxebal jtebuk te mach’a tsabil yu’un te te jteklum, ya me sk’an spuk ta swenta sjol j-a’tel jtunel yu’un yolil sk’inalel jtsolum;

c) Yak’el ta ilel te biyilel slijkib te ta mantariletil te ya spas t amantar te banti ma’yuk to tsob-bil te muk’ul j-a’tel jtunel jchapk’opetik;

d) Yakel sbil sok stijelbel ta k’un te banti jamal te mach’atik ayik ta nitel te banti tsobolik te muk’ul j-a’tel jtunel ta jteklum, ja ya yak’ jlech jun te banti maba ilbil te bayel ta ten ta swenta yu’un te muk’ul mantaril mak ja’ ay ta swenta;

e) Te smuk’utesel a’telil ta stojol te smelelil komon tuntesel ta a’tel te ya xch’un sok te mantaril j-a’tel jtunel ta tsobjteklum: sok

f) Te yantik xch’unojik te muk’ul mantaril, yu’un te j-a’tel jtunel ta tsoblum soknix te mantaril

YOXEBAL YAWIL.- Ja yak’el te biyilel tsob-bil ta kanatael ta spisil te komon tuntesel ta jteklum yu’un yolil slum sk’inal tsoblum:

I. Ja ya slajin yilel spisil ta swenta spukel te ja ya spasik te mach’atik ya tsob sbaik yolil te banti tsakajtik, soknix te maba lek ta yolil sok nix te mana yolil;

II. Te mach’a ala jtebuk ay ta swenta yilel xkuxlejal te yajwalumetik ta skanantael te mach’atik ayik ta jteklum ta yolil sk’inal tsoblum.

Ja’ nime jich ya yil te bixi aybel ta swenta xatel te ts’akan yu’un yolil sk’inalel tsoblum, ta tsaltomba yu’un te batik tsakajtital te tsobwinik- te mach’a ay ta swentaik te bixi ya stak’ x-ochemik, soknix te ya’telike, jich bit’il te banti tsakaltal sok te sjol j-atel jtunel ta yolil sk’inal tsoblum.

Te mach’a swentaine te banti tskaltal tssobwinik- te mach’a ay ta yilel te bak’alal k’axem te ts’akan tsabilikme ta sp’ejel balumilal, kolelil, te ma’yuk ta alel sok toj, jich bit’il ya slajin yalel mantaril.

YAWIL XCHANEBAL.- Jak’el ta ilel biyilel te mukxchajpanwanej yu’un stojel mulil sok nix te yantik batik tsakajtiktal te tsakawaletik te lok’em ta spisil:

I. Ta swenta olil muk’xchajpawanej ya me sk’an tsobik te bitik ja’nanix ya x-k’anot te ay ta muk’ul mantaril te ya sk’an ta swenta muk’ul j-a’tel jtunel yu’un mantaril; ya me x-k’anot jich’nix bit’il nabil sba yilel ta spasel te sp’ijilil mak ja te yok sk’ab tsakawal, te k’anbiltal ta yolil slum sk’inal tsoblum.te mukxchajpanwanej yu’un stojel mulil ya me yich’ otsesel soknix te biyipal te muk’ul j-a’tel jtunel te ya yak’ nael te mantaril ta swenta.

Te mach’atik ya xjil ta sjelol te te muk’ul j-a’tel jtunel. Te ya spas mantar ta yolil sk’inal tsoblum ta me ya stak’ te bixi chapbilix ta tsoblej yu’un te te muk’ul xchajpanwanej ta chapk’op. Te muk’ul j-atel jtuneletik ya me smuk’ubtesbel te ya’telik ta wake ja’wil sok te yilojik me lek ta tsobel; manchukme jich, ja’nax ta stukel yu’ni-nel te ya’tel te ja ya yil stukel te banti ak’bil te bixi yaloj ta xchanebal sjol sbil jai li’ ta muk’ul mantaril.

II. Te kanantawaej yu’u bitik, ja me ya yil sok lek ta me lek ya spas te yilel muk’jchapmantar yu’un tsojel mulil, sok te banti ya x. Chapik sok te yantik batik tsakajtiltal te tsakawaletik, ja me ay ta sba te jtak’uwanej te ya chajpan k’op ta yolil slum sk’inal jtsoblum. Te jtak’uwanej ya x-chap k’op ja’naxme juktul ya’walul, te banti pajal tsobilik te te muk’ul ja’tel jtunel chap k’op, sok nix xante te pasaw ta mantar.te mach’atik jilemik ta a’tel túnel ta xchapel k’op, sok te jtul chajpanwanej sok te ta slekilnax, te tsalabil jich bit’il lek te jtul ak’bil ta sjol j-a’tel jtunel ta yolil sk’inal tsoblum soknix t yan biltesbil ta tsoblej yu’un muk’ul j-a’tel jtunel xchapk’opetik. Spisilme te jtak’uwanejetik ya me sk’an tsobik te bitik ya xk’anot ta swenta te ja jich ya tsak’ xjil ta pas a’tel ta yilel te k’opetik sok ya xjalaj jo’eb ja’wil ta a’tel; ya me sk’an te ayuk mach’a ya x-ilbet ta skajalkaj sok mame stak yich’ ijkitael jilel ta swenta yan ja’wil.

Te jtak’uwanej ya me yak’ jtul xchajpane k’op ta slikibalnax sok nix te yantik mach’a xch’unejil ta yolil sk’inal tsoblum, te bit’il albil te yak’oj ta ilel te binti maba lek ta ilel;

III. Ya yak’ te mach’a ay ta sba sok te mantaril te ya spasik sok jpaswanej ta mantar ta xchapel k’op, ja me ya yich’ ta muk’ te bitik ak’bil ta jo’winik ta tsobmantar jai li ta muk’ul mantaril;

IV. Te me ya yilik te bitik chapbil ta me jich te biyilel te mantaril ja me jich ya sjil ta jmel te mantaril sok ya xjil te me la yich ach’utesel te yilel, ja jich bit’il ya slekubel ta swenta te te snopel tsakwanej;

V. Ya me yich’ ak’el ta swenta yu’unik te jtak’uwanej yu’un sok te jchajpanej k’opetik, ja me ya sk’an smakik sok ya sk’anik tojobil mulil jich’ ilbil ta jun swakwinik ta tsobmantar jai li’ ta muk’ul mantaril.

VI. Te jtak’uwanej yu’un xchajpanel k’op ya snopik te stsajtael te muk’ul j-atel jtunel ta swenta yilel k’opetik ta tsoblum sok yame ya sba lok’el te sjol j-a’tel jtunel ta yolil slum sk’inal tsoblum ja ta swenta te bitik lajto sk’anik ta komon tsoblej sok te muk’xchapmantaril.

SJOEBAL YAWIL.- Ayme jun chajpanojibal yu’un te bitik ya xk’ot ta chapel ta ilel, ay me lek yilel ta stukel ta swenta xkuxet yo’tan te mach’atik yantik sok te muk’ul j-a’tel jtunel te bitik ta spsil ay ta yolil slum sk’inal tsoblum.

Ya me slaji xchajpanel ta swenta yochibal sok ta spukel, te bit’il ya stak’ spastabel ta swenta te mantaril.

D. Te komon jch’unel mantar ta yolil sk’inal tsoblum ja me ta swenta yu’unbel te ya yak’ te mach’a ay ta swenta yilel, ja’ me te mach’a biltesbil jilel ta mantaril yu’un te muk’ul j-a’tel ta tsobljteklum; jaini xchunel lek spasel sok te biyilel tsob-bilik ta slajinelbel, tsaltomba sok xchajpanel a’teliletik.

E. Te ta yolil slum sk’inal tsoblum ya me yich’ ak’el te bitik albil ta muk’ul j-a’tel jtunel yu’un tsobjteklum ta junax ya’walul, te chapal ay ta xat’ VII ta jolajuneb swakwink ta tsob-mantar jai’ li’ ta muk’ul mantaril. Te ta tsael ya yak’ te mach’atik ta xtun ta spisil, manchuk ta me ya yak’ ta sba yilel ta stukel te machatik kanantabilik ta tsoblum ya me spastaj te bit’il ya yal ta mantaril yu’un muk’ul j-a’tel jtunel.

F. Te snail tsobojibal te tsobilik ta snopel te bitik pasbil ta junax, mak ja’to me kux a’k’uk’, ta ji joyob abatinel ta me stak’ stij te sjol muk’ul j-a’tel jtunel ta tsobjteklum soknix te ta yolil slum skinal jtsoblum te bitik tulal k’oemik ta pasel te ya uts’inot sjunesel sbaik sok te muk’ul j-a’tel ta junax mak ja te komon tuntesel ta yolil slum sk’inal tsoblum. Te sk’anel ak’el te yakuk yak’ ta nael te maba tsakalikix te muk’ul j-a’tel jtuneletik ta spasel te mantaril te mach’a joyob abatinel, jich bit’il ya yal.

G. Ta swenta te lek tsob-bilik ta jmaj yomol te bayel ta ten yilelbel te bitik ta jteklum pajal sok te yantik tsobol sok ta yolil slum sk’inal jtsoblum te xchajpanbil sok yilel te bitik ya spasik te mach’atik ya yich’ jelelbel ta patil sok te ta yolil slum sk’inal tsoblum, te komon x-chapel mantaril te ta jo’lajuneb swakwinik ta tsob-mantar , te ta swak saxt’al VI jai li ta muk’ul mantaril, te bitik ta swenta yajwalum; ja ilel ya sk’an te bitik ya yak’ kuxlejalil, sok ilel ya sk’an sok te pajal yak’el ta kanantael biluketik; sk’anantael sok xcha’pasel spajel te’ak’etik: xkuchwanejetik,poxtabil ja sok papasil ja; stobel ta pasel te bitik jaik tulanik soknix te slekil komon tsutesel, soknix te j-a’te jtunel ta tsobjteklum ya stak yak’ ta najkanel sbil ta jlech jun ta swenta ch’unel te abatinel ta tsobjteklum te yakuk yich ch’nel te smantarike.

Te j-abatineletik otsebilikme ta swenta xch’unel ta stsobnax paselbel. Te j-a’tejibal ta ch’unel ya me sk’an lajinel te bit’il ochem, ta pasel te a’teliletik.

Te janix sok te j-abatineletik te ya ya’k’ike:

a) Te yawil swenta pasel jun, ja me ya yil te j-abatinel ja te bit’il ya xjil ta chapel ta ju’jun te banti ayik ta spasel ta swenta te yilel sok sle’el te bitik pasbil, ta pasel spisil mak ya yil biyilel ta x-bat te a’tel te bixi albil ta sbakajal jai li ta xat’;

b) Te yawil ta swenta yak’el, ta komon xchapel te banti tsobolik te ilawetik, te binti ya spasik, ta swenta te a’teletik ja’ te tsaojike, ja jich te bit’il albil ta spisil te bitik ay ta swenta a’telil yu’un ya’jwalum sok te mach’a ya xkoltawanik ya me sk’an chapel ya’yik, sok

c) Te yantik tojotesibal ta swenta spajel ta junax sok swentainbil yu’un x-ch’iel te ta ju’ju tsoblum, te ya smajan a’telil sok ta spasel snael te jay’ tulik te abatineletik.

H. Te makeliletik sok tsajtael jaini muk’ul mantaril te ak’bil ta swenta tsoblum ya yich’ ak’el ta swenta j-a’tel jtunel ta yolil slum sk’inal tsoblum.