U ALMEJEN NOJ A’ALMAJT’AANIL U MÚUCH’ PÉETLU’UMILO’OB MÉXICO
Noj a’almajt’aan ts’áaba’an ojéeltbil tu Jala’ach Tsaalajil Nojlu’um tu 5 k’iinil u winalil febreero tu ja’abil 1917
U ts’ook jelbesajil ts’a’aba’an k’ajóoltbil DOF 27-05-2015
U Jo’op’éel Jo’olts’íib
Ti’ U Péetlu’umilo’ob Nojlu’um Yéetel Ti’ Distrito Federal
U 122 Jatsts’íibil. Jets’a’an tumen le jatsts’íibil 44 ti’ le jets’t’aanil bix yanik u a’almajt’aanilil Distrito Federal, u jala’achile’ ti’ yaan tu kuuch u Nojpáajtalilo’ob Noj lu’um yéetel u mola’ayilo’ob Noj jala’achil, A’almajt’anil yéetel Judicial péetlu’umo’ob, je’el bix ku jets’ik le jatsts’íiba’.
U jala’achilo’ob ti’ u Péetlu’umil Distrito Federale’, A’almaj Mola’ayt’aan, u Jo’opóolil u Jala’achil Distrito Federale’ yéetel u Chuun kúuchilil P’is óol.
U A’almaj Mola’ayt’aanil Distrito Federale’ yaan u meenta’al yéetel jaytúul Pat A’almajt’aan yéeya’ano’ob je’el bix u jets’ik nonoj ya’abil yéetel u representacionil plurinominal, ich jump’éel Tsolk’aaba’ob yéeya’ano’ob ich jump’éel Circunscripsión plurinominal, je’el bix je’ets’iko’ob ti’ le Noj a’almajt’aana’ yéetel u Ya’almajt’aanil Jala’ach.
U Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federale’ yaan u yantal u kuuch ti’ Noj jala’achil yéetel ti’ u Tsolmeyajil kaaj ich Péepetlu’um, yéetel ku kuuchilta’al chéen tumen juntúul máak, yéeya’an wíinik, tu jáalk’abil, tu náapulil yéetel mukbe’enil.
U Chuun Kúuchil P’is Óolal yéetel u Múuch’táambalnáalil u Múuch’kabil Jejeláas P’is Óolalo’ob, yéetel uláak’ mola’ay ku jets’bil tumen u Ya’almajt’aanil Jala’ach, yaan u meentiko’ob u meyajil judicial ti’ Péetlu’um p’éetkanáanil ich u lu’umil Distrito Federal.
U t’o’oxol meyajo’ob ti’ u Nojpáajtalilo’ob México yéetel u jala’achilo’ob u péetlu’um Distrito Federale’ yaan u meyajo’ob yéetel le belbest’aano’oba’:
A. U kuuch u Nojmola’ayil u Nojlu’umil México:
I. Jets’ a’almajt’aan tu yóok’olal Distrito Federal, ba’ale’ ma’ tu yokol le ba’alo’ob ts’aba’ano’obo’ ti’ le A’almaj Mola’ayt’aano’;
II. U beetik u Ya’almajt’aanil Jala’ach Distrito Federal;
III. U Jets’ a’almajt’aan tu yóok’olal u p’axtaak’in u kaajil Distrito Federal.
IV. U jets’t’antik u nojbelbest’aanil ku kanáanto’ob tu beel, tu k’iinil yéetel u ma’alobmeyajil u Nojpáajtalilo’ob México; yéetel
V. Uláak’ meyajo’ob ku jets’ik le Noj A’almajt’aana’.
B. U kuuch u Noj jala’achil u Múuch’ Péetlu’umilo’ob México:
I. U chúunsik a’almajt’aano’ob tu táan u Múuch’ Mola’ayilo’ob México yóok’olal tuláakal ba’ax yaan u yil Distrito Federal;
II. U ts’áajik u tuukul ti’ u Mola’ayil Jets’ A’almajt’aano’ob máax ku tuukultik u jeel, wa yaan u k’e’exel u Jo’olpóopil Distrito Federalo’;
III. U túuxtik ja’abmanja’ab ti’ Múuch’ Mola’ayil México u tuukulil buka’aj p’aax k’a’ana’an uti’al u bo’olta’al u pa’atuukulil xuptaak’in Distrito Federal. Uti’al lelo’, u Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federale’ yaan u ts’áajik u táan u k’ab u Noj Jala’achil Nojlu’um le tuukulo’ob, je’el bix u jets’t’aantik le A’almajt’aano’obo’.
IV. U ts’aajik ti’ máaxo’ob ku táakpajal ti’ u tsolmeyajil le ba’alo’ob k’a’ana’ano’ob u beeta’al ti’ le a’almajt’aano’obo’ ku beeta’al tumen u Múuch’ Mola’ayil México tu yóok’olal Distrito Federal; yéetel
V. Uláak’ meyajo’ob ku jets’ik le Noj A’almajt’aana’, Ya’almajt’aanil Jala’ach yéetel le a’almajt’aano’obo’.
C. U Ya’almajt’aanil u Jala’achil Distrito Federal yaan u meyaj yéetel le chuunt’aano’oba’;
U YÁAX CHUUN.- Tu yóok’olal u A’almaj Mola’ayt’aanil:
I. U Pat A’almajt’aanilo’ob A’almaj mo’ola’ayt’aan yaan u yéeya’alo’ob óoxoxja’abil ichil yéeytambal, jáalk’abil, náapulil yéetel mukbe’enil je’el bix jets’a’an ti’ le a’almajt’aano’obo’, leti’ob unaj u oksajtukultiko’ob, uti’al u tsoltukulta’al le yéeytáambalo’, u ts’a’abal jala’ach ju’uno’ob yéetel bix je’el u béeytal ma’ u jel sutt’aanta’al u meyajil le yéeytáambalo’, je’el bix jets’a’anil tu jatsts’íibilo’ob 41, 60 yéetel 99 ti’ le Noj a’almajt’aana’;
II. Le ba’alo’obo’ ku k’áata’al uti’al u béeytal a beetik a Pat A’almajt’aanil ti’ u A’almaj Mola’ayt’aano’ ma’ táan u béeytal u p’íitkuunsa’alo’ob ti’ le ku k’áata’alo’ob uti’al u béeytal a beetik a Nojlu’um Pat A’almajt’aan. Yaan u béeykunta’alo’ob ti’ le A’almaj mola’ayt’aan yéetel máaxo’ob ku táakpajali’ tak tu’ux ku béeytal, le ba’alo’ob jets’a’ano’ob tu jatsts’íibilo’ob 51, 59, 61, 62, 64 yéetel 77 ich u IV jaatsaljaatsil le Noj a’almajt’aana’.
III. U beetpajal u A’almaj Mola’ayt’aanil Distrito Federale’ yaan u ts’áajtáanta’al ba’ax ku jets’ik le jaatsts’íib 116, jaatsaljaatsil II, óoxxóoxts’íibil ti’ le Noj A’almajt’aana’.
IV. Yaan u jets’iko’ob u k’a’amal u k’iinil beetpajal sesión ordinario, ich jump’éel ja’ab yéetel u beeta’al ba’axo’ob unaj u beetik u ts’a’abal u meyajil órgano interno ti’ le jala’acho’ob kun meyajo’ob tu k’iinil je’elelo’. U páayt’aanil Múuch’meyaj kun téek k’a’abetchajal ku p’áatal tu k’ab órgano interno ku k’áata’al tumen u ya’abil u máakilo’ob wáaj u Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federal;
V. U A’almaj Mola’ayt’aanil, ich bix jets’a’anik tumen u Ya’almajt’aanil Jala’ach, yaan u yantal ti’ le Nojbéeytalilo’oba’:
a) U beetik u tsol a’almajt’aan, ba’ax yaan u túuxta’al ti’ u Jo’olpóopil Jala’achil Distrito Federal chéen wa tu k’áatik ka u ts’áaj k’aj óoltbil;
b) U xak’alp’istik, u t’analt’anik yéetel ketbes tuukultik u pa’atuukulil xuptaak’inil yéetel u a’almajt’aanil u yookbal taak’inil Distirto Federal, ba’ale’ yaan u yáax jets’ik u bo’oltaak’inil uti’al u chúukbesa’al le xupbil taak’ino’. Lekéen u ye’es bajux ku náajaltik le Ajmeyajnáal kaajo’ k’a’abet u chíimpolta’al ba’axo’ob jets’a’an ti’ jaatsts’íib 127 ti’ le Noj A’almajt’aana’.
U Mola’ayilo’ob Distrito Federal, legislativo, Noj jala’ach yéetel judicial, beeyxan le jáalk’ab mola’ayo’ob k’aj óolta’ano’ob tu Ya’almajt’aanil Jala’ach, unaj u yoksiko’ob ich u pa’ajo’olil xupbil taak’in, u tsolik ma’alob u xuul náajalil bajux ku tukultik k’a’abet u náajaltik le Meyajnáal kaajil. Le tuukulo’oba’ unaj u yiliko’ob bix u beelankilmeyaj uti’al u éejenta’al u pa’atuukulil u xuptaak’inil Distrito Federal, u jets’ik u beelbest’aanilo’ob Ya’almajt’aanil Jala’ach yéetel a’amajilo’ob ku béeytal u meyajta’al.
Ich u ya’almajt’aanil k’amtaak’ine’, ma’ táan u béeytal u yoksa’al p’aaxo’ob máanal ti’ le yáax éejenta’an tumen u Múuch’ Mola’ayil México uti’al u k’amtaakinta’al u pa’atuukulil xuptaak’in le Distrito Federalo’.
U nojbéeytalil tu yóok’olal u ya’almajt’aanil taak’in yéetel u pa’atuukulil xuptaak’in chéen ku béeytal u meyajta’al tumen Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federalo’. U ts’ok k’iin u ts’a’abal k’aj óoltbile’ ku k’uchul tu xuul 30 ti’ nobieembre, ba’ale ti’ le ja’abo’ob ku yéetambalta’al u Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federalo’ u xuul u k’iinile’ 20 ti’ diciembre.
U A’almaj Mola’ay T’aanile’ ja’abmanja’ab yaan u beetik u tuukulil xupbil taak’in ts’o’okole’ yaan u túuxtik tu k’iinil k’a’ana’an ti’ u Jóolpóopil u Jala’achil Distirto Federal uti’al u yoksik ich le ba’ax tu tukultajo’.
Yaan u meyajta’al tumen u Múuch’kaaj xokba’albalil ti’ Distrito Federal, ba’axo’ob ma’ tu yokol ichil u meyaj yéetel tak tu’ux ku náakal u meyaj u mola’ayil jala’acho’ob, le t’aano’ob yaan ich u ka’ap’éel xóot’ts’íib ti’ c) tu jatsaljaats ts’íibil IV jaatsts’íibil 115 ti’ le Noj A’almajt’aana’.
c) U xak’altik u xuuptaak’inil kaaj ti’ le ja’ab ts’o’ok u máano’, tumen u Mola’ayo’ob xak’alkaxta’an u meyajo’ob Distrito Federal ti’ u A’almaj Mola’ayt’aanil, je’el bix jets’a’an ti’ u jatsaljaats ts’íibil VI jatsts’íibil 74, tak tu’ux ku béeytal u meyajta’al.
U taak’in kaaje’ ti’ le ja’ab ts’o’ok u máano’ unaj u túuxta’al ti’ A’almaj Mola’ayt’aan ichil u yáax lajump’éel k’iin ti’ u winalil julio. Le xootk’iin je’ela’, yéetel le jets’a’an uti’al u ts’a’abal k’aj óoltbil u tuukulilo’ob u Ya’almajt’aanil taak’in yéetel tu yo’olal u pa’ajo’olil u Pa’atuukulil xuptaak’in, chéen ku béeytal u ya’abkuunsa’alo’ob wa ku meenta’al jump’éel k’áatankil ti’ u Noj jala’achil Distrito Federal utsil tsola’an yéetel máansa’an tu táan A’almaj Mola’ayt’aan;
Le tsolts’íibil ku t’aan tu yo’olal le xaak’alil beeta’ab ti’ molayil ti’ u noj kaajil Distrito Federal je’el u béeytal u k’ajóolta’al tumeen kaaje’.
U nojochil le Péetlu’umo’ Xak’alkaxan ti’ Distrito Federale’ yaan u yéeya’al tumen ka’axóot’ ti’ óoxxóot’ ti’ le máaxo’ob yano’ob te’ súutuk ti’ le A’almaj mola’ayt’aano’ ichil u xóot’manxóot’ meyajilo’ob ma’ tu máan ti’ wukp’éel ja’ab yéetel unaj u ts’ook jo’op’éel ja’ab jo’op’ok u beetik le meyajo’ tu yóok’olal xaak’al, u xak’almeyajil taak’in yéetel ka’akajil.
d) U ya’alik máax kun jeelintik Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federal, wa ku jach p’áatal mina’an.
e) U beetik A’almaj belbest’aano’ob uti’al u nu'ukbesa’al u Múuch’kaaj xokba’albalil, u taak’inil, u yilik bix u xu’upul le taak’ino’ yéetel u xuup taak’in ti’ u kaajil Distrito Federal; yéetel u kúuchil xak’altaak’in yaan u ts’áajik ti’ le u ka’anal jáalk’abil yéetel u kaxan áantajil u beetik u meyajo’ob, yéetel uti’al u ch’a’at’antik u nu’ukbesajil u meyaj ichilo’ob, bix kun meyaj yéetel u nu’ukbest’aanilo’ob. U meyaj le xak’alkaaxano’ yaan u beeta’al je’el bix jets’a’anik principio de posterioridado’, ja’abmanja’abil, jaajil, ketkuunajil yéetel jets’ óolalil.
f) U beetik páajtalilo’ob uti’al ka jéets’ek u yantal yéeytambalo’ob jáalk’abil yéetel jaajil tu lu’umil Distrito Federal, tu’ux ka páachajak u yéeybal tuláakal máak, jáalk’abil, mukbe’enil yéetel náapulil, u cha’ik u jets’aanilo’obo’ le ba’axo’ob ku beelbest’aantiko’ob u Ya’almajt’aanil Jala’ach, le je’elo’oba’ yaan u ch’a’ óoltiko’ob le chuunt’aano’ob yéetel beelbest’aan jets’a’ano’ob ich u kóotsts’íibil b) tak o) ti’ u jatsaljaats ts’íibil VI jatsts’íibil 116 ti’ le Noj A’almajt’aana’, uti’al lela’ yaan u ch’a’anukta’al le ba’alo’obo’ ku ya’aliko’ob u kóotsts’íibil j) tak m) tu yóok’olal Noj Jala’ach, péetlu’um pat a’almajt’aan yéetel u mola’ayilo’ob méek’tankaaj, yaan u ch’a’anukta’alo’ob xan uti’al Noj Jala’achil, Péetlu’um Pat A’almajt’aan uti’al A’almaj mola’ayt’aan yéetel u jo’olpóopilo’ob delegacionales;
g) U beetik jets’ a’almajt’aan tu yóok’olal u Tsol meyajil kaaj, u jala’ach jetsmeyajil yéetel u tsolbeelankil tsolmeyaj;
h) U beetik a’almajt’aan tu yóok’olal civil yéetel penal; u beelbest’antik u mola’ayil u kanáanta’al u páajtalilo’ob wíinik, u táakpajal lu’unkabilo’ob; u ma’abo’ol tookil, notariado yéetel u tsolts’íibil kaaj ti’ ba’alba’il yéetel paaklan koonol;
i) U beelbest’antik u kanáanta’al kaaj; u tojbesaj óolal lu’unkabo’ob tu yóok’olal u si’ipil poliso’ob yéetel u ma’alob meyaj jala’ach; u meyajil kanáantbal ku ts’a’abal tumen u kúuchililnáajalmeyajil ma’ uti’al kaaji’; kanáantba’il yéetel u ka’ wíinikkuunsa’al máak; toj óolal yéetel áantajil múuch’kuxtal; yéetel u táanilbenkúunta’al múuch’kuxtal;
j) U jets’ a’almajt’aan tu yo’olal u pa’atuukulta’al u mu’uk’ankuunta’al; tu yóok’olal u mu’uk’a’ankuunta’al nojkaaj, jach ti’ u yóok’olal u meyajil lu’um; u kanáanta’al ma’ u k’astal sijnáal kúuchil yéetel u kanáanta’al sijnáalil; najil; u meyajbil najo’ob yéetel edificacióno’ob; u beejilo’ob kaaj, u máan kisbuuts’ yéetel tu’ux ku je’elsa’alo’ob; u manpajal yéetel u meyajil kaaj; yéetel tu yóok’olal náajalil, u meyajta’al yéetel u jóok’sbal u ma’alob ti’ u ba’albailo’ob Distrito Federal;
k) U jets’ik u áantajil yéetel u bix kun meyajtbil u ts’a’abal u meyaj táankaajilo’ob; yéetel u jets’ a’almajt’antik tu yóok’olal u meyajkaajil transporte urbano, u mo’olol sojol, turismo yéetel u kúuchilo’ob je’elel, k’íiwik koonol, rastro’ob yéetel abasto, yéetel u kúuchil u mu’ukul kimeno’ob;
l) U beetik beelbest’aano’ob tu yóok’olal fomento économico yéetel u kanáanta’al meyaj; u jóok’sa’al táanil u meyajilo’ob paak’alilo’ob yéetel aalak’il; u kúuchilo’ob paaklan koonol; u kanáanta’al ba’alche’ob; u cha’anilo’ob kaaj; u muuk’a’ankiinsa’al meyajtsil, cívico yéetel deportivo; yéetel u meyajil ka’ansaj kaaj je’el bix jets’a’an ti’ u jatsaljaatsil VIII ti’ jaatsts’íibil 3 ti’ le Noj A’almajt’aana’;
m) U beetik u Ley organica ti’ le tribunalo’ob máaxo’ob meentik u meyajil p’is óol ti’ Péetlu’um péetkanáanil ti’ Distrito Federal, tu’ux yaan u chíikpajal u ka’aka’ajilo’ob Ajmeyajkaajo’ob ti’ le molayilo’obo’;
n) Unaj u ts’a’abal k’ajóoltbil u A’almajt’aanil u Molayil P’is óolal Belankil ;
ñ) U jets’ a’almajt’antik u páajtalil u yojéeltik máak ba’axo’ob ku yúuchul yéetel u kanáanta’al u chíikulil wíinik ti’ máaxo’ob ch’a’amajil ti’ u lu’umil Distrito Federal, je’el bix kun tsoltuukulmeyajtbil yéetel tsolmeyajil le ta’akumbáajil, je’el bix jets’a’anik ti’ le chuun a’almajt’aano’ beeta’an tumen u Muuch’ Mola’ayil México, uti’al u jets’ik u chuunts’iibilo’ob, Nojtambal chuunt’aan yéetel bix je’el u meyajta’al le páajtalila’. Distrito Federale yaan u yantal ti’ jump’éel jáalk’ab mola’ay, keetkúunnajil yéetel múuch’meyaj ku ts’áaj u páajtalil u yojéeltik ba’axo’ob ku yúuchul yéetel kanáanta’al u chíikulil wíinik ti’ máaxo’ob ch’a’amajil, yaan u muuk’ a’almajt’aan yéetel u ba’alba’il uti’al, beeyxan u ka’anal jáalk’abil, kaxan áantaj, yéetel u páajtalil u yilik bix kun u meyajtil u taak’in yéetel bix kun meyaj ichilo’ob.
o) U ts’áajiko’ob u tuukulilo’ob a’almajt’aano’ob wáaj jets’nojt’aano’ob tu yóok’olal ba’alo’ob yaan ba’ax u yil yéetel Distrito Federal, tu táan u Múuch’ Mola’ayil México;
p) Uti’al u ts’áajik ich a’almajt’aan bix unaj yéetel ba’ax k’a’abet ti’ le lu’unkabilo’ob ti’ Distrito Federal u béeykuuntiko’ob u páajtalilo’ob u tuukulil tu táan le Mola’ayt’aana’; yéetel
q) U jeelo’ob ku ts’áajik u páajtalil le Noj A’almajt’aana’.
U KA’AP’ÉEL CHUUN.- Tu yóok’olal u Jo’olp’óopil u Jala’achil Distrito federal:
I. Wakp’éel ja’ab ku xáantal u meyaj tu kuuche’, yaan u chúunul ti’ u k’iinil 5 ti’ u winalil Diciembre ti’ u ja’abil úuchik le yéeytáambalo’, le je’ela’ yaan u meenta’al je’el bix jets’a’anil ti’ u a’almajt’aanilo’ob yéeytambale’.
Uti’al a beetik u Jo’olpóopil Jala’ach ti’ Distrito Federale’ k’a’ana’an u much’ik le ba’alo’ob jets’a’an ti’ u Ya’almajt’aanil Jala’ach, ich lelo’oba’ k’a’ana’an u yantal: lu’unkab sijnáal tu nojlu’umil México tuláakal u páajtalilo’ob yéetel jeets’el kaja’ano’ob Distrito Federal jo’oop’éel ja’ab jeets’el kajlik ti’ le máaxo’ob sijnáalo’ob táanxel péetlu’umil, yéetel ts’o’ok ti’ treinta ja’ab tak tu k’iinil le yéeytáambalo’, yéetel beeyxan ma’ u yáax beetmaj u Jala’achil ti’ Distrito Federali’ je’el ba’axak ti’e’. Ma’ táan u k’exik tu’ux kaja’an chéen tumen tu yóok’olal u meyajtik uláak’ kuuchilo’ob Nojlu’um ti’ u jeel péetlu’umo’ob.
Uti’al u tse’elel u Jo’olpóopil u Jala’achil ti’ Distrito Federale’, u Mola’ayil Jets’ A’almaj t’aano’obe’ yaan u ya’alik yéetel u t’aan u Noj jala’achil u Nojlu’um México, juntúul máax ku ts’o’oksik le kuucho’. Wa ku p’áatal mina’an mixmáak ti’ le kuuch junxóot’ k’iino’obe,’ yaan u p’áatal tu k’ab ti’ le k’ank’ubenkuuchil le ajmeyajkaaj ku ya’alik Ya’almajt’aanil Jala’acho’. Wa ku jach p’áatal mina’ane’, tu yóok’olal p’atkuuch wáaj uláak’ ba’alo’obe’, u A„almaj Mola’ayt’aanil yaan u ya’alik máax kun ts’o’oksik le kuucho’. U p’atkuuchil u Jo’olpóopil u Jala’achil ti’ Distrito Federale’ chéen ku béeytal tu yóok’olal ba’alo’ob jach talamtak. Le Licencias ti’ le kuucho’ yaan u je’ets’el tumen ya’almajt’aanilo’ob.
II. U Jo’opóopil u Jala’achil Distrito Federale’ yaan le páajtalilo’ob ti’ yéetel le ka’aka’ajilo’oba’:
a) U chíimpoltik yéetel u jets’meyajtik le a’almajt’aano’ob tu yóok’olal Distrito Federal le ku beetbil tumen u Múuch’ Mola’ayil México, ti’ u báak’pach u meyaj le Organo ejecutivo wa yaan ti’ u kuuchil wáaj ti’ u mola’ayilo’ob;
b) U Nojts’áaj k’aj óoltbil, u ts’áaj ojéeltbil yéetel u jets’meyajtik le a’almajt’aano’ob ku jóok’sik u A’almaj Mola’ayt’aano’, ka’alikil u tsolmeyajta’al ti’ u beelil ma’alob meyaj, yéetel u jóok’sa’al beelbest’aano’ob, ts’íibt’aano’ob yéetel mokt’aano’ob. Beeyxan je’el u béeytal u ya’alik ba’ax ku tukultik tu yóok’olal le a’almajt’aano’ob ku túuxta’al tumen le A’almaj mola’ayt’aano’ uti’al u Noj ts’aaj k’aj óoltbil, ma’ u máan ti’ lajump’éel u k’iinilo’ob meyaj. Wa le pa’ajo’ol ku xak’alta’al ku k’a’amal tumen u ya’abil ka’ajaats ti óoxp’éel le Pat a’almajt’aano’ob yaano’obo’, k’a’ana’an u Noj ts’áaj k’aj óoltbil u Jala’achil Distrito Federal;
c) U ts’aaj k’aj óoltbil u yáax tsoltuukulil a’almajt’aano’ob wáaj jets’nojt’aano’ob ti’ u A’almaj Mola’ayt’aan;
d) U ya’ala’al máax yéetel u k’e’exel yéetel jáalk’abil le meyajnaál kaajilo’ob táakpaja’ano’ob ti’ órgano ejecutivo péetlu’um, u ts’a’abal wáaj u luk’sa’ale’ ma’ tukulta’an jela’an ti’ le Noj A’almajt’aana’ wáaj ti’ le a’almajt’aano’ob k’a’ana’antako’ob u chíimpoltiko’.
e) U jets’meyajta’al u meyajo’ob u jo’olpóopil le u kanáabalil kaaj je’el bix jets’a’anil ti’ u Ya’almajt’aanil Jala’ach; yéetel
f) Uláak’o’ob ku ts’a’abal u béeytal u beeta’al ich le Noj A’almajt’aana’, u Ya’almajt’aanil Jala’ach yéetel le a’almajt’aano’obo’.
U YÓOXP’ÉEL CHUUN.- Tu yóok’olal u tsoltuukulmejta’al u Tsolmeyajil kaaj tu lu’umil Distrito Federal:
I. Yaan u jets’ik u belbeest’aanilo’ob uti’al u t’o’oxol ba’axo’ob ku páajtal u béeytalilo’ob ich órganos centrales, desconcentrados, ku meyaj tu juunal.
II. Yaan u jets’ik le órganos politico-administrativos ich junjump’éel u jaajats xóot’lu’umilo’ob bix t’ooxlil u lu’umil Distrito Federal.
Beyxane’ yaan u jets’ik bix kun t’oxbil u lu’umil Distrito Federal, u kuuchil le órgano político-administrativo ku táakpajalo’ob ichilo’, bix kun táakbesbilo’obi’, bix kun meyajo’ob, beeyxan bix kun múulmeyajo’ob yéetel u órganos yéetel u Jo’olpóopil Jala’achil Distrito Federal.
Le jo’olpóopilo’ob le órgano político-administrativo ti’ le jaajatslu’umo’obo’ yaan u yéeya’alo’ob yéetel u yéeybal wíinik, jáalk’abil, mukulbe’enil yéetel tu náapulil, je’el bix u jets’ik le a’almajt’aano’.
U KAMP’ÉEL CHUUN.- Tu yóok’olal u Chuun kúuchilil P’is óolal yéetel uláak’ órganos judiciales ti’ Péetlu’um péetkanáanil:
I. Uti’al u meenta’al u chuun kúuchilil p’is óolal k’a’abet u much’iko’ob le ba’alo’ob ku k’áatik xan le Noj A’almajt’aan ti’ u ka’anal p’is óolalil u xuul kúuchilil p’is óolal; k’a’abet xan, u beetmaj jump’éel ma’alob meyaj ajka’analna’at wa ichil u meyajo’ob judicial, táanilkúunsik u lu’umil Distrito Federal. U chuun kúuchilil p’is óolale’ yaan u beetchajal yéetel le jaytúul Noj ajp’is óolal ku jets’ik u tsol a’almajt’aanilo’ob tu’ux ku táakapajalo’.
Uti’al u kaxta’al u jeel Ajnojp’is óolal tu’ux mina’an ti’ u Chuun Kúuchil P’is Óolale’, u Jo’olpóopil u Jala’achil Distrito Federale’ yaan túuxtt’antik u tuukul ti’ u A’almaj Mola’ayt’aan. Le Noj ajP’is óolalo’obo’ wakp’éel ja’ab kun u beeto’ob tu kuucho’ob yéetel je’el u béeytal u ka’aje’ets’el tumen A’almaj Mola’ayt’aane’; wa tumen beyo’, chéen ku béeytal u tse’elelo’ob tu kuucho’ob je’el bix jets’a’anik ti’ u Kamp’éel Jo’olts’íibil ti’ le Noj a’almajt’aana’.
II. U tsolmeyajta’al, u kanáanta’al yéetel u toj óolkinajil le u chuun Kúuchilil P’is Óolalil, ti’ le juzgados yéetel uláak’ órganos judicialeso’, yaan u kuuch óolta’alo’ob tumen u Múuch’tambalnáalil u Múuch’kabil Jejeláas P’is Óolalo’ob Distrito Federal. Le Múuch’tambalnáalil u Múuch’kabil Jejeláas P’is Óolalo’obo’ yaan u yantal wuktúul u máakilo’ob, juntúul ti’ leti’obe’ yaan u beetik u jo’olpóopil u Chuun Kúuchil P’is óolal, beeyxan yaan u beetik u jo’olpóopil ti’ le Múuch’táambalo’. Uláak’ u máakilo’obo’ yaan u beetiko’ob: juntúule’ Noj ajp’is óolal, yéetel ka’atúul P’is óolalil yéeya’ano’ob tumen u ya’abil le yéeybalo’ ti’ u ka’axóot ti’ óoxp’éel ti’ le Pleno ti magistrados, juntúule’ ts’aba’an tumen u jo’olpóopil u jala’achil Distrito Federal, yéetel uláak’ ka’atúule’ ku ts’a’abal tumen le’ A’almaj Mola’ayt’aano’obo’. Tuláakal le múuch’tambalnáalo’obo’ unaj u much’iko’ob ba’axo’ob ku k’áata’al uti’al u beetik u Noj Ajp’is Óolalil yéetel k’a’abet máako’ob ts’o’ok u chíikpajal ku beetiko’ob jump’éel tojbe’en meyaj yéetel tsolmeyaj, saj óol yéetel tojtsikbe’enil ichil bix u beetik meyajo’ob, ti’ le ku yéeybilo’ob tumen pleno de magsitrados k’a’abeet u ts’a’abal ti’ob u páajtalil, yéetel u k’am óolta’al ba’axo’ob ts’o’ok u beetik yéetel u ajka’anal na’atil ichil u meyajilo’ob judicial. Jo’op’éel ja’ab kun xáantal te’ kuucho’, junjuntúulil kun k’exbilo’ob yéetel ma’ táan u ka’ats’a’abal uti’al uláak’ túumben jaatsk’iin meyaj.
U Múuchtáambalil yaan u yéeyik le Ajp’is óolo’obil Distrito Federal, je’el bix jets’a’anik tumen a’almajt’aano’obe’ ichil u meyajilo’ob u ka’analxookil p’is óolal. Beyxan yaan u jets’ óoltik jaytúul yéetel jayp’éel u jaatsil le a’almaj kúuchilo’ob yéetel kúuchilo’ob pi’s óolal ku yantalo’ob ti’ le U noj páajtalil P’is óolalil Distrito Federal, je’el bix u jets’ik le beelbest’aano’obo’.
III. Yaan u jets’ óolta’al le páajtalilo’ob yéetel bix kun meyaj u beelbest’anilo’ob le u múuch’tambalil P’is óolalo’ob, ba’ale’ yaan u ch’a’aik ba’axo’ob jets’a’an ti’ u jatsts’íib 100 ti’ le Noj a’almajt’aana’.
IV. Yaan u je’ets’el le u chuuntuukulo’ob tu’ux kun jets’bil tumen Tsol A’almajt’aano’ u beelbest’aanilo’ob uti’al u ka’ansa’al yéetel uti’al u ts’a’abal túumben ka’ansaj ti’ le u meyajnáalilo’ob kaajo’; beeyxan uti’al u ya’abtal ba’ax u yojel u ka’anal xookil p’is óolal.
V. Yaan u jets’nakta’al le máaxo’ob yaan ti’ u múuch’táambalil p’is óolalo’, beeyxan ti’ le noj ajp’is óolalo’obo’ yéetel p’is óolalo’ob, ba’axo’ob ma’ tu béeytal u beetiko’ob yéetel bo’olsi’ip’ilo’ob jets’a’ano’ob ti’ u jatsts’íibil 101 ti’ le Noj a’almajt’ana’.
VI. U Múuch’tambalil P’is Óolalo’ob yaan u beetiko’ob u taak’in u chuun kúuchilil p’is óolal Péetlu’um ts’o’okole’ ku túuxtik ti’ u Jo’olpóopil Jala’achil Distrito Federal uti’al u yoksa’al ich u pa’ajo’olil u pa’atuukulil xuptaak’in uti’al u máansa’al ti’ u A’almaj mola’ayt’aanil u chíimpoltej.
U JO’OP’ÉEL CHUUN.- Yaan u yantal jump’éel Nojmolayil P’is óolal Belankil, lela’ unaj u biisik u meyajil tu juunal ti’al u jets’ik u ts’ook t’aanil yéetel ti’al je’ets’el bix u meyajo’ob, ba’ax meyajil, bix u beeta’al yéetel, wáa beyo’, le ba’ax k’a’abet ti’al u jets’ik u ts’ook t’aanil. Le Nojmolaya’ unaj u xu’ulsik le talamilo’ob ku yantal ichil meyajnáal belankilil tu noj kaajil Distrito Federal yéetel le wíinik lu’unkabilo’obo’; u beeta’al , je’el bix u jets’ik le a’almajt’aano’, le bo’olsi’ipilo’ ti’ le meyajnaal kaajilo’ yo’olal u nojbe’enil belankil jach loob yéetel ti’ le kajnáalilo’ob ka’a u beet le noj loobil belankil; bey xan u jets’ik bix máax beet le loobil ti’al u bo’ota’al talamil yéetel si’ipilo’ob yéetel taak’in yo’olal le loobil ku beetbil ti’ u Nojmolayil Meyaj Taak’in Jala’ach ti’ u nojkaajil Distrito Federal wáa ti’ ba’ax u ti’alo’ob u jejeláasil molayilo’ob Distrito Federal.
Ti’al xaak’alil, u beeta’al takpoolal yéetel u bo’ota’al si’ipilil yo’olal nojbe’enil belankil ti’ le máaxo’ob ku meyaj ti’ u Nojmolayil P’is óolal, yaan u beeta’al le ba’ax jets’a’an ti’ u jaatsil II ti’ U KAMP’ÉELIL CHUUN ti’ le jaatsts’íiba’, unaj ma’ u kúulpach t’antik le molayo’ob ku xak’alkaxano’ob yo’olal u meyajta’al, u kanáanta’al yéetel u xu’upul u taak’inil kaaj.
D. U Mola’ayilxak’ankaxan si’ipil Distrito Federale’ yaan u jo’olpóop’ta’al tumen juntúul U Noj Jo’olpóopil P’is Óolal, yaan u ts’a’abal je’el bix jets’a’anik ti’ u Tsol A’almajt’aanil; le beelbest’aan yéetel le tsol a’almajt’aano’ yaan u jets’iko’ob u tsoltuukulil, u muuk’ u t’aan yéetel u beelbest’aanilo’ob u meyaj.
E. Ti’ u lu’umil Distrito Federale’ ku béeytal u meyajta’a tu yóok’olal Noj Jala’achil u Nojlu’umil México le ba’alo’ob jets’a’an ti’ u jatsaljaatsil VII ti’ u jaatsts’íib 115 ti’ le noj A’almajt’aana’. U ts’a’abal wáaj u luk’sa’al meyajnáal kaajile’ yaan ti’ u kuuch u jo’olbesik náapul fuerza publica yaan u meyajta’al je’el bix jets’a’anil ti’ u Ya’almajt’aanil Jala’acho’.
F. U Mola’ayil Pat a’almajt’aano’ob ti’ u múuch’ mola’ayilo’ob Méxicoe’, wa tu jáan je’elsabáajil u meyaje’, u masak’ K’iinmola’aye’, je’el u béeytal u tselik u Jo’olpóolil u Jala’achil u Distrito Federale’ tu yo’olal ba’alo’ob ku jach k’askúuntik u múul meyaj yéetel u Nojpáajtalilo’ob México wáaj yéetel u jets’ óolal kaaj tu péetlu’umil Distrito Federal. U k’áatankil u tse’elel yaan u k’áata’al tumen táanchumuk le m’aaxo’ob ku táakpajal ti’ u Mola’ayil Jets’ A’almajt’aano’ob wáaj ti’ Masabk’iin Mola’ay, wa bey úunchako’.
G. Uti’al u yantal jump’éel ma’alob k’axmeyajil ichil le jejeláas u méek’tampáajtal Péetlu’umilo’ob yéetel u méek’tanpáajtal méek’tankaajo’, ti’ le je’elo’oba’ yéetel Nojlu’um yéetel Distrito Federal uti’al u pa’atuukulta’al yéetel u jets’meyajta’al u meyajilo’ob ti’ u Tojbe’enta’al le múuch’lan kaajo’ob tak’akbalo’ob ti’ Distrito Federal, je’el bix jets’a’an ti’ u jaatsts’íibil VI, ti’ u jatsaljaatsil 115o' ti’ le Noj A’almajt’aana’, ku t’aan tu yóok’olal tu’ux kajakbal máako’ob ti’ jump’éel kúuchil; u kanáanta’al u kúuchilo’ob kuxtal; u ts’aka’antal yéetel u yutskíinsa’al sijnáalil; ba’alo’ob u máan máak, uk’bil ja’ yéetel u beel lu’um ja’; u mo’olol, u jóok’sa’al u yutsil yéetel ba’ax ku meentbil yéetel ts’u’uy sojol yéetel u kanáambalil kaaj, u jala’acho’obe’ je’el u béeytal u meentiko’ob mokt’aano’ob uti’al u pa’ajo’olta’al múuch’kabil meyajo’ob metropolitano tu’ux ku táakpajalo’ob yéetel ka táakpajako’ob je’el bix jets’a’anil ti’ le u ya’almajt’aanilo’obo’.
Le much’kabilmeyajo’obo’ yaan u meenta’alo’ob yéetel múul mokt’aan ichil le máaxo’ob ku táakpajalo’obo’. Ich u ju’unilo’ob bix kun beetbile’ yaan u je’ets’el bix kun táakbesbil, u tsolwíinkilil yéetel ba’ax u meyajo’ob.
Ka’alikil u táak óoltik múuch’kabmeyajilo’ob yaan u je’ets’el:
a) U chuun ts’íibilo’ob uti’al u beeta’al k’axt’aano’obe’, ichil kúuchilo’ob Múuch’kabmeyajil, tu’ux ku ch’a’abil u t’aanil u péetlu’umo’ob yéetel u meyaj tu yóok’ola’al bix kun beetbil yéetel bix kun meyajtbil kúuchilo’ob, prestación de servicios públicos wáaj u beeta’al ba’alo’ob tu yóok’olal le ba’axo’ob a’ala’an tu yáax xóot’ts’íibil ti’ le múulxoot’ts’íiba’.
b) U chuunts’íibil uti’al u je’ets’el, u k’axmeyajta’al tumen le máaxo’ob ku táakpajalo’ob ti’ le múuch’kabilmeyajilo’ob, le ba’ax kun u jach beeto’ob ti’ le ba’axo’ob ts’o’ok u ya’ala’alo’, beeyxan uti’al u múults’áajiko’ob u nu’ukul meyaj, u máakilo’ob yéetel u tojol k’a’abet uti’al u béeytal u meyaj; yéetel
c) Le uláak’ beelbest’aano’ob uti’al u múul jets’meyajta’al yéetel u k’axmeyajta’al u mu’uk’ankúunta’al le zonas conurbadaso’, u ts’a’abal u meyajilkaajo’ob yéetel u beeta’al tojbe’enmeyajo’ob ku ch’a’at’anta’alo’ob tumen máaxo’ob ku táakpajal ti’ le múuch’kabmeyajilo’obo’.
H. Le wet’ba’alo’obo’ yéetel u xu’ulsajilo’ob ku jets’ik le Noj A’almajt’aana’ uti’al Péetlu’umo’obe’ yaan u jets’meyajta’alo’ob uti’al u jala’achilo’ob Distrito Federal.