El mixteco del oeste de la costa, autodenominado como tu’un savi, es una variante del mixteco, que a su vez es parte de la familia lingüística del Oto-mangue.

TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO

Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015

Artiiculo 122. Cha ndoo vaha tiñu cuhva cha cati artiiculo 44 cuhva cha iyo ndatu chi Ñuun Ñucohyo cha cuu chi Xini chi ndihi Ñuhun, ta nu ndacañahan chi iyo nduni tahan cuhva cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta ndihi cuhva iyo cha satiñu ra cuu xini cahan tiñu, ta chi ra sacuaha ta tisovaha ley ta ra, ta chi ñivi ndiso tiñu cuenda cha tachituni tiñu chi ñivi iyo cuati tichi Ñuun Ñucohyo ni, ndihi cuhva cha cahan tichi artiiculo ya.

Cumi tiñu ndehe ndicha cuii tichi Ñuun Ñucohyo ni, cuu ra sacuaha ta tisovaha ley ta nducuiti ra ta ra nu iyo Vehe tiñu cuenda ra, ta maan ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun can, ta ra tachituni chi ñivi iyo cuati iyo Vehe tiñu cahnu nu cutuni ñivi iin cha cuiti.

Ra cua satiñu Vehe nu nducuiti ra ta ra ta tisovaha ra ley tichi Ñuun Ñucohyo, cua coo ndihi ra cua cuu ra sacuaha ta tisovaha ley, cha nacachi ñivi ñuun chihin ra ta ra ta sacanaan ra ti tuvi ñivi nacachi chihin ra ta ra, ta ndihi ra cha ña ni sacanaan ra cua cuu ra tiñu soco cuenda cha cua natahan ndihi voto cha chaha ñivi cuenda nu iyo ra ta ra, cuhva cha iyo lista cha ni chaha ñivi voto ñi, ta iyo sivi ra ta ra cha cua cuu ra tiñu cuenda ndihi ñivi cha chaha ñi voto ñi chi inca tucu cuenda ta cua natahan chi ta cua cuiso tiñu ra ta ra, cuhva cha sanahan Ley Cahnu ya ta cuhva cha cahan chi cuhva cha ndacañahan ra cuu tiñu.

Ra cuu xini cha ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo cua cahan ra tiñu ta cua ndehe ra ndihi tiñu tichi Ñuun, ta iin tuhun ni maan ra cua nacachi ñivi cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu ñuhun, cuhva iyo cha nuna, ta iin cha xehe ni ta iin ndoo cuiti ni.

Ta ra cumi tiñu satiñu Vehe cahnu nu cutuni ñivi, ta cuenda cha cuu Conseju cuenda Judicatura, ta ndihi ca cuhva iyo cha satiñu chi cuhva cha cahan tiñu cuenda cha ndacañahan, cuandehe ra ta ra cuhva cha cua cutuni ñivi ndacu cuati tichi Ñuun Ñucohyo.

Cha cua natahvi cuhva cha tahan chi cha cua ndehe ndihi nduni cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta ra ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo, cua cundicu ra ta ra cuhva cha cahan tiñu ihya:

A. Cha tahan chi cua savaha ra satiñu Vehe nu nducuiti ta nduinuun ra sacuaha ta tisovaha ley:

I. Cua tiso ra ta ra ley cahan cuenda Ñuun Ñucohyo, ta siin cuu cha cua ndehe maan ra satiñu cuenda cha nducuiti ra ta ra Vehe nu sacuaha ra ta tisovaha ra ta ra ley cha tahan chi cha cua ndehe ra ta ra;

II. Cua savaha ra ta ra tutu cahan cuhva cua cundacañahan tiñu Ñuun Ñucohyo;

III. Cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan cuhva cha cua cuiseca tiñu cuenda Ñuun Ñucohyo;

IV. Cua cuhva ra ta ra cuenda cuhva iyo ndihi tiñu cha cua savaha cha cua satiñu vaha ndihi nduni cuhva cha satiñu ra cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo;

V. Ta ndihi ca ndatu sanahan Ley Cahnu ya.

B. Cha tahan chi cua savaha ra cuu Xini ta ndacañahan Ñuhun Ñucohyo:

I. Maan ra cua quechaha cua tihi ley iti nuun ndihi ra iyo Vehe ta sacuaha ra ta tisovaha ra ta ra ley cuenda Ñuun Ñucohyo;

II. Maan ra cua cati iti nuun ndihi ra cuu Senadoor yoo cua cuu quihin tiñu, tu cha cua sama tiñu chi ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo;

III. Iin iin cuiya cua tachi ra iti nuun ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley iyo Vehe cahnu nu nducuiti ra ta ra, tiñu cha cahan yoso xuhun cua cuu cuiseca tiñu cuhva cha chini ñuhun chi cha cua cua tiñu cuenda Ñuun ÑUcohyo. Ta cha cuenda chacan maan ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo cua ndatuhun tahan ra chi ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo tiñu can, ta cuhva cha cati ley;

IV. Ta cua cuhva ra cuhva cha cua satiñu ñivi cuenda ra ta cua sacuinu ñi ndihi ley cha cua savaha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta nduinuun ra ta ra, ta cahan ra tiñu cuenda Ñuun Ñucohyo;

V. Ta ndihi ca ndatu chaha Ley cahnu ihya, ta tutu cahan cuhva cua cundacañahan ra ta ndihi ca ley.

C. Tutu cahan cuenda cha ndacañahan ra cuu xini Ñuun Ñucohyo cua cahan chi cuhva cha iyo tiñu ihya:

CHA CUU CHA XIHNA CUII.- Cuenda ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley ta nducuiti ra ta ra Vehe nu satiñu ra ta ra:

I. Ndihi ra cua sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley cua nacachi tiñu chihin ra iin iin tichi uni cuiya, cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu ñuhun, cuhva iyo chan una, iin cha xehe ta iin ndoo iti ni, ndihi cuhva cha cahan ley cua savaha tiñu, cha cua tisovaha cuhva cha cua coo cha cua nacachi ñivi ch ira cua cuu tiñu, ta ndihi cuhva cha cua cuinu tutu cuhva cha chacoo chi, ta yoso cuhva cua cahan yuhu tiñu tu cha ñavaha chacoo chi, cuhva cha cahan ndihi artiiculo 41, 60, ta 99 nu Ley Cahnu ya;

II. Cuhva can cua coo chi chi ra cua cuu tiñu cha cua sacuaha ra ta cua tisovaha ra ley nu nducuiti ra Vehe nu satiñu ra ta ra, ta ndihi ra cua cuu tiñu icaa ni chi ra ta ra, cuhva cha cahan ndihi tiñu indi tichi artiiculo 51, 59, 61, 62, 64 ta 77, fraccioon IV tichi Ley Cahnu ya;

III. Cha cua coo ra cua satiñu nu cuu chi Asamblea Legislativa tichi Ñuun Ñucohyo iin ni cuhva cua ndehe tiñu cuhva cha chahan Artiiculo 116, fracción II, párrafo uni, tichi Constitucion ya;

IV. Cua tiso tiñu quivi cha cua coocha cua nducuiti ra ta ra uvi chaha tichi iin cuiya, ta cua coso inca cuenda ra ta ra cha cua coo ndatu cha cua ndehe ra tiñu iyo tichi nu nducuiti ra ta ra, ta cua cundacañahan chi cuhva cha cua satiñu ra ta ra, ta cha cua cunda tatun ra satiñu can ta ra. Ta ta cha chiniñuhun chi ti cua nducuiti numi xaan ra ta ra, ndihi ra ndiso tiñu tichi ican iyo ndatu chihin ra ta ra cha cua cana ra chi ndihi ra ta ra cuhva cha cua ndaca ndihi ra ndiso tiñu ican chihin ra ta ra, a maan ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo cua ndaca chihin ra ta ra;

V. Ndihi ra sacuaha ta tisovaha ra ley ta nducuiti ra Vehe nu satiñu ra ta ra, ndihi cuhva cha cahan tutu cuhva cha ndacañahan tiñu, iyo ndatu chihin ra ta ra:

a) Cha cua tava ra ta ra ley cha cahan cuhva cua coo cha cua satiñu ra, ta cua cuhun chi nuun ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo, vati ndicha cuii cua quihin cuenda ra chi ta cua cuhva ra tiñu cha cua coto ndihi ñivi tiñu cahan chi;

b) Cha cua ndehe vaha ra, ta cua ndatuhun vaha ra ta cua cosovaha tiñu iin iin cuiya yoso cuu xuhun cua cuatiñu ñuun, chi ley cha cahan cuenda cha quihvi xuhun tichi ñuun Ñucohyo, ta cua cuhva ra ta ra tiñu cuhva cha cua tiahvi ñivi cuhva cha chiniñuhun chi ta cua queta cuhva cua cuatiñu xuhun. Ta ta cha cua cuhva ra ta ra tiñu yoso xuhun cua sacanaan ñivi satiñu tiñu ñuun, ndaa ica cha cua cundicu ra ta ra cuhva cha cahan tichi artiiculo 127 nu Ley cahnu ya.

Ndihi cuhva cha satiñu Ñuun Ñucohyo, cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley, ta ra cuu Xini cahan tiñu, ta ra tachituni chi ñivi, ta ndihi cuhva cha satiñu ñivi ta ndehe maan ñi cuhva cha satiñu ñi ta iyo vaha chi cuhva cha cahan tutu cuhva cha ndacañahan tiñu, ta ndaa ica cha cua tihi tiñu nu cua cosovaha tutu cuhva cha cua coto tiñu yoso xuhun cua cuatiñu tiñu, ta cua coo tutu cha cua cuhva cuenda yoso tahan chi cha cua sacanaan ñivi satiñu cuenda ñuun. Ndihi tiñu cahan cuenda ihya iyo chi cha cua cundicu chi cuhva cha cahan tiñu ta cua quee vaha chi, cuhva cha cua sanaan tiñu xuhun iyo cuenda Ñuun Ñucohyo, vati ndicu chi cuhva cha cati tutu cahan cuenda cha ndacañahan ta ndihi ca ley cha iyo.

Tichi ley cahan cuhva cha quihvi xuhun, ña cua cuu quihvi ndihi cuhva cha cua cuiseca tiñu cha cuaha xaan, ta ña ni chaha xihna ra sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Ñucohyo ndatu cuhva cha cua nihin tiñu xuhun ta cua cuatiñu tiñu chi tichi Ñuun Ñucohyo.

Maan ra cuu xini ndacañahan Nuun Ñucohyo iyo ndatu chi ra cha cua cahan ra cuenda ley cha cahan cuhva cua quihvi xuhun ta cuhva cua cuinu tutu cuhva cha cua quee a cua cuatiñu xuhun can. Ta tiempu cha tahan chi cha cua coto tiñu cuenda tutu can cua sandihi chi nda oco uchi Noviembre, soco tichi cuiya cha tahan gchi cha cua nacachi tiñu cuhva cha iyo tahan maan tiñu cuenda ra cuu xini ndacañahan ñuun Ñucohyo, ta chacan cuu cua sandihi chi nda oco Diciembre.

Ra sacuaha ta tisovaha ley nu nducuiti ra ta ra cuenda Ñuun Ñucohyo cuiya cuiya cua savaha ra ta ra tutu tiñu yoso xuhun cua cuatiñu cuenda ñuun, ta numi ni cua tachi ra ta ra chi, chi ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo, vati tacan cua tihi ra chi tichi tutu nu cua savaha ra cuenda ñuun.

Cua cuu savaha tiñu chi hacienda cuenda Ñuun Ñucohyo, ndaa cha ña tahan chi cuhva cha iyo chi, ta cuhva iyo cha satiñu chi cuenda cha ndacañahan chi, ndihi cuhva cha cahan tichi paarrafo uvi tichi inciso c) tichi fraccioon IV tichi artiiculo 115 nu tutu Ley cahnu ya;

c) Nda ica cha cua ndehe ra ta ra cuhva cha satiñu xuhun cuiya ndihi, ta ra ndiso tiñu cuenda cha sacuenda ra yoso satiñu xuhun ñuun Ñucohyo ta cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley nu nducuiti ra ta ra, ndihi cuhva cati cha indi tichi fraccioon VI tichi artiiculo 74, ndihi cuhva cha cua savaha tiñu.

Cuhva cha satiñu cuenda ñuun cuiya ni yaha nda ica chi cha cua tachi tiñu chi nu cuu chi Asamblea Legislativa quivi oco uchi ndaa abril, ta ña cua nducuee chi. Plazu ihya, tacan ni cha cua sanahan tiñu cuhva cha cua quechaha tiñu cahan ley cuenda cha quihvi xuhun chi tiñu cha cua ndehe ra ta ra yoso xuhun cua cuatiñu chi cha cuenda ñuun, ta cua cuu nducahnu chi tu cha cua tihi ra cuu Xini cha ndaca ñahan Ñuun Ñucohyo cuhva cha tahan cha chini ñuhun chi, ta cuhva cha cua cati ra satiñu nu cuu chi Asamblea.

Cha cuu informe cha chaha cuenda cuhva cha satiñu ra iyo tiso cuenda cuhva cha satiñu ra cumitiñu Ñuun Ñucohyo ndihi ñivi ñuun cua coto cuhva cha iyo chi.

Ra cuu xini cha sacuenda nu satiñu ñivi tichi Ñuun Ñucohyo, cua nacachi ra sacuaha ley chihin ra, uvi tahan cha cuu uni cuhva cuenda ra ta ra cua tiso chihin ra ta cua cuu ra tiñu ucha cuiya, soco iyo chi ti chito vaha ra tiñu cha cha ni satiñu ra uhun cuiya cuenda cha ndehe ra tiñu cha sacuenda ra, cha tava ra cuenda cuhva cha satiñu xuhun ñivi vehe nu cha tihi ñi chi, ta ndehe vaha ra chi maan tiñu can.

d) Cua tiso ra ta ra chi ra cua cuu tiñu cha cuu ra xini chi Ñuun Ñucohyo tu cha cumani cahvi xaan ra;

e) Cua tava tiñu ley cuhva cha cua coo iin iin tiñu cha cuu cuenda hacienda publica, cha cua coto tiñu yoso xuhun cua cuatiñu, ta cuhva cha cua cuiso tiñu cuenda yoso naan maan xuhun can, cha ni chatiñu tiñu chi tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni cha ndehe ta tiso cuenda cua cuhva tiñu chihin chi cuhva cha cua satiñu maan chi cuhva cha chito chi tiñu ndacu chi ta cuhva cha sacunu chi tiñu cuhva cha tahan chi savaha chi, ta cuhva cha cua cati maan chi cuhva cha iyo cha satiñu tichi nu ndaca ñahan chi, cuhva cha iyo chi ta cuhva cha cua tahvi maan chi tiñu. Ta cuhva cha coo cha satiñu cha ndehe ta tiso cuenda tiñu, cua cuu chi cuhva cha chaha ley tiñu, iin cha inuun chi cuhva cha cua cuinu ini tiñu cuhva cha satiñu chi;

f) Cua tava tiñu cuhva cha cua coo ndatu chi Ñuun Ñucohyo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuiso tiñu, ta cua coo chi iin cha nuna iin cha ndicha, ta cua cuhva ñivi voto ñi cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu ñuñivi, iin cha nuna, iin cha xehe ta iin cha ndo iti ni; ta cua cuu chi cuhva cha cahan tiñu cuhva cha iyo Estatuto cuhva cha Ndaca ñahan tiñu cuenda chi, ta cua sacuinu tiñu cuhva cha iyo regla cahan tichi ndihi inciso b) ta nda o) tichi fracción IV Artiiculo 116 tichi Constitucion ya, ta cuhva cha cahan tichi inciso j) ta nda m) cuenda ra cua cuu gobernador, chi ra cua cuu diputado tichi iin iin ñuhun chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin iin ayuntamiento cua sacuinu ra chi, ra cua cuu Xini chi cha cua cundaca ñahan tichi Ñuun Ñucohyo, ra cua cuu diputado nu cuu chi Asamblea Legislativa, tacan ni ra cua cuu Xini chi iin iin Delegacion;

g) Cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan yoso cua satiñu tiñu cuenda ñuun tichi Ñuun can, ta cuhva cha cua cundacañahan chi ta cua cunu tiñu ican;

h) Cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan yoso cua coo ñivi ñuun, ta yoso cua cutuni ñi, cua cuhva ra ta ra tiñu yoso cua coo cha cua cahan cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun, ta cua cahan ñi cuenda ñuun ñi, ta cua coo ra cua cahan chaha ñi, cua coo ra cua taa sivi ndihi cha cuu tihyo ñi a nu xico ñi ndatiñu ñi;

i) Cua tiso ra ta ra tiñu cha cua tindee chi ñivi ñuun, ta cua coo cha cua savaha cha vaha chi ñivi ñuun ta cha cumani ra cumi tichi ñuun a ra ndacañahan iin cha vaha, ndihi cuenda inca nu satiñu ñivi cha cumi ñi ta tiahvi ñivi nu satiñu ñi chi ñi, ta cua ndehe tiñu cha na ña coo xaan cha sandoyo ñuhun chi ñivi a cua cuhun ñi nu cua cosovaha ñi, ta cua coo nu cua nduvaha ñi ta cua tindee tiñu chihin ñi, ta cua ndehe tiñu cha ña cua coo xaan cha ñavaha tichi ñuun;

j) Cua tiso ra ta ra ley cha cahan cuhva cha cua cosovaha tiñu ñuun, ta cua cosovaha tichi ñuun, ta cha nini xaan cha cuenda cuhva cha chatiñu ñivi ñuhun nu iyo ñi, ta cha cua cumi ñi cha na ña ndu quini nu iyo ñi, ta cua cumi ñi ndihi cuhu tandihi cha iyo tichi chi, ta cuenda cha satiñu ra sandaa ndihi nuun vehe, cuenda ndihi iti chica ñivi ñuun, ta cuenda ndihi nu yaha carru ta cuenda ndihi nu chacuindi vaha ri ta ri, ta cuenda ndihi cha sata tiñu ta cuu chi cuenda ñivi ñuun, ta cuenda ndihi cuhva cha satiñu cuenda cha cuu ndatiñu Ñuun Ñucohyo;

k) Cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua coo ndatu ta cua satiñu cha cuu cuenda cha satiñu tichi ñuun, cuenda ndihi carru cha satiñu cuenda ñuun, ta cuenda cha sandundoo tichi ñuun, cuenda cha vachi ñivi inca ñuun ta chicacuu ñi ndehe ñi tichi ñuun ta cuenda ndihi nu chacoo nuun ñi, cuenda nu yahvi, ta cuenda nu chihi ndihi ri quiti cuhu cha chachi ñivi ta cuenda ndihi nuun cha sata ñivi, ta cuenda camasandu;

l) Cua savaha ra ta ra tutu cha cua cahan tiñu cuenda ndihi cuhva cha nducu ndee ñivi chi tiñu satiñu ñi, ta cuenda cha na ña quenda tiñu chi ñivi satiñu, ta cuhva cha na cua cuina ca tiñu satiñu ñivi tichi cuhu ta sacuina ñi ndihi nuun sana ñi, ta cuenda ndihi nuun cha iyo cuenda cha quiahvi, ta cha cua cumi tiñu cuenda ndihi ri quiti cuhu, ta cuenda ndihi nu iyo cha taqui nu chandehe ñivi ñuun, ta cuenda ndihi cha sanahan chi ñivi cuhva iyo cha cuu cuenda ñuun, ta cuenda cha siqui ñivi ndihi nuun cha iyo, ta cuenda ndihi cha iyo cuenda ñuun ta cuenda nu sacuaha ñivi cuhva cha cati fraccioon VIII, tichi artiiculo 3º. Tichi Ley Cahnu ya;

m) Cua tava tiñu Ley Organica cha Tachituni ta savaha cha Cuiti chi ñivi ñuun ta cha cutuni ñi tichi ñuun Ñucohyo;

n) Cua tava tiñu cha cuu Ley Organica cha cuu Tribunal de Justicia cha tachituni chi ñivi ta cha cumani ñi nu satiñu ñi;

ñ) Cua cuhva tiñu ley cha cua cahan cuhva iyo cha cuiti chi ñivi cha cua coto ñi a cha cucumi vaha tiñu cuhva cha iyo sivi ñi tichi nu satiñu ñi tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni cuhva cha iyo cuhva cha satiñu ñi chi cuhva cha ndehe ñi tutu, cuhva cha cahan ndihi ca ley cha tava ra satiñu nu cuu chi Congreso de la Union, cha tiso ra ta ra cuhva cha cua coo tiñu can, ta cuhva cha cahan ndihi ca tiñu cuhva cha ndacu tiñu cha cua coo cha cuiti ya. Cha cuu Ñuun Ñucohyo cua coo iin cha cua satiñu maan, cha inuun cua ndehe chi tiñu, ta cua ndu inuun ra ta ra, ta cua savaha ra cha cua coo cha cuiti cha cua coto tiñu, ta cua cucumi vaha tiñu sivi iin iin ñivi satiñu tichi cuenda ican, cua coo maan sivi chi cuhva cha cahan ley chi ndatiñu chi cuhva cha cua satiñu chi, ta cua ndehe maan chi cuhva cha cua satiñu chi, ta cuhva cha cua sacunu chi tiñu, ta maan chi cua cati yoso xuhun cua cuatiñu chi, ta cuhva cha cua coo ñivi satiñu tichi chi;

o) Cua cundaca tiñu ndihi ley a cha cuu tiñu cuenda tichi Ñuun Ñucohyo iti nuun cha cuu Cogreso de la Union;

p) Cha cua savaha tiñu cha cua cuu chi ley cuhva cha cua coo tiñu, ta cua cuu coo cha cuiti chi ñivi tichi ñuun Ñucohyo cha cua cati tahan ñi ñaan cuhva saxini ñi iti nuun cha cuu Asamblea;

q) Chi ndihi ca cha chaha tiñu cuhva cha cahan tichi Constitucion ya.

CHA CUU CHA UVI.- Cahan chi cuenda ra cuu xini cha ndacañahan tichi ñuun Ñucohyo.

I. Cua cuu ra tiñu tichi iñu cuiya, ta cua quechaha chi uhun diciembre tichi cuiya cha cua nacachi tiñu chi ra ndihi cuhva cha cahan ley cha iyo cuenda cha nacachi ñivi chi ra cua cuiso tiñu.

Ta cha cua cuu ra xini cha cua cundañahan ra tichi Ñuun Ñucohyo, nda ica cha cua sacuinu ra ndihi cuhva cha cahan tiñu nu tutu cha cha cahan cuhva cha cua cundañahan tiñu, ta cati chi cuhva ya: cha cuu ra ra xuñuun vaha vati cacu ra tichi ñuhun Ñucohyo ta iyo vaha cha cuiti chi ra ta iyo vaha ra uni cuiya tichi Ñuun ra xihna ca cha cua coo cha nacachi ñivi chi ra tu cha ra ni cacu tichi Ñuun Ñucohyo cuu ra, ta uhun cuiya cua cuu chi tu cha tichi Ñuhun Ñucohyo cacu ra, ta cha queta vaha ra oco uchi cuiya ra quivi ta ni nacachi tiñu chi ra ta ñata cuu ra tiñu tichi Ñuun Ñucohyo. Ta cha cuu ñivi xuñuun vaha Ñuun Ñucohyo ña tani sivi ñi masi cua ndotiñu ñi cuenda ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo ta cuahan ñi inca chiyo.

Ta tu cha sachiyo tiñu chi ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo, ra cuu Senadoor ta ra cua tiso inca ra cuhva cha cua cati ra cuu xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, vati cua saqueta ra cuu ra tiñu cuhva cha tahan chi. Ta tu cha cua saña nuun ni racan tiñu, cuu cua ndoo nuun ra cutahan chi ra cuhva cha cahan tutu cuenda cha ndacañahan. Ta tu cha saña cuii ra tiñu a chaha cuenda vaha ra chi a ñaan inca cuenda cuu chi, ra sacuaha ley ta nducuiti ra Vehe nu satiñu ra ta ra cua tiso chi iin ra cua satiñu ta cua saqueta vaha ra tiñu. Ta cha cua saña ra tiñu ta cua cuhva cuenda ra chi cha cuu ra xini tichi Ñuun Ñucohyo, ña cua cuu saña ra chi tu cha ñahni cha cumani cahvi ra. Ta cha cua ndaca ra ndatu suhva quivi ni cuu cua coo chi cuhva cha cati tutu cahan cuenda cha ndacañahan.

II. Ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo iyo ndatu chi ra ta cua savaha ra ndihi cha ndaa ihya:

a) Cha cua sacuinu ra ta cua savaha ra ndihi cuhva cha cahan ley cuenda tichi Ñuun Ñucohyo ni tiso ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta nduinuun ra t ara, cuenda cuhva cha tahan chi cha ndacañahan ra chi tiñu ndiso ra a cuenda nu ndacañahan ra;

b) Cua cuhva ra tiñu ta cua cuita cuati chi, ta cua savaha ra ndihi cuhva cha cahan ley chaha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, tichi nu ndacañahan ra vati cua sacuinu ñivi chi, cua tachi ra tiñu ta cua cuhva ra cuenda ndihi cuhva cha ni ndoo vaha tiñu savaha ra ta ra. Tacan ni cua ndehe ra a vaha chinu ndihi ley savaha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, vati cua cosovaha chi ta cua quee, tichi uchi quivi. Tu ndihi tiñu cahan ley can quee vaha chi savaha ndihi uvi cha uni cuenda ra sacuaha ley can cha iyo ra ta ra quivi can, cua cuinu chi ta cua quee chi iti nuun ñuun cua savaha ra cuu xini tichi Ñuun Ñucohyo;

c) Cua tihi ra tiñu cha cua cosovaha ley a inca tiñu iti nuu ndihi ra sacuaha ley Vehe nu nducuiti;

d) Cua cuhva ra tiñu a cua sama ra chi ndihi ra satiñu cha ndehe ra ta ra tiñu tichi ñuun can, ta masi ña cahan Ley Cahnu cuhva cha cua quihin ñivi can tiñu a cua quenda tiñu chi ñi.

e) Cua cuu ra iti nuun chi cuenda cha sacuenda cha cumi tichi ñuun cuhva cahan tutu cuenda cha ndacañahan;

f) Ta ndihi ca tiñu chaha Ley Cahnu ya, ta tutu cahan cuenda ra ndacañahan, ta ndihi ca ley cha iyo cha cua sacuinu ra

CHA CUU CHA UNI.- Cha cahan cuenda cuhva cha iyo cha satiñu cuenda ñuun tichi Ñuun Ñucohyo:

I. Cua ndehe ra cuhva cha cua coso cuhva ndihi cuhva cha cua cuita cuati cuhva cha cua satiñu ñivi nu cuu chi xini, ta cua natahvi chi ta cua satiñu maan chi;

II. Cua tiso ra cuhva cha cua coo ñivi satiñu iin iin cuhva iyo tichi ñuun can ta cuhva cha natahvi chic ha cuu chi Ñuun Ñucohyo.

Tacan ni cua ndehe ra cuhva cha natahvi tichi Ñuun can, ta cuhva cha tahan chi cha cua satiñu ñivi ndiso tiñu, ta cuhva cha cua coo inuun ñi, ta cua satiñu ñi, tacan ni cuenda cha cua coo inuun ñi chihin ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo.

Ndihi ra cuu xini iin iin cuenda cuhva cha ndacañahan tichi ñuun can, cua nacachi tahan tiñu chihin ra, cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu nu ñuhun, cuhva cha iyo chan una, iin cha xehe ni ta iin ndoocuiti ni, cuhva cha cati ley.

CHA CUU CUMI.- Cha cahan cuenda ra Tachituni iin cha cahnu ta iin cha cuiti ta cuenda ndihi ñivi satiñu cuenda cha cutuni ñivi ñuun chi cuati savaha ñi:

I. Cha cua cuu ñivi iin ñi cua tachituni ta cua satiñu ñi cuenda nu cutuni ñivi iin cha cahnu, nda ica cha cua sacuinu ñi cuhva cha chica Ley Cahnu ya tiñu cha cua savaha ñi, ta cua cuu ñi ñivi cua tachituni chi ñivi, nu cuu chi Vehe tiñu Cahnu cha cuu Xini chi ndihi ñivi tachituni tichi Ñuhun Ñucohyo; ta inca cha chica tiñu ti tu cha ndehe vaha ñi tiñu nu chiso tiñu ñi cuenda cha sacuaha ñi ley, ta vaha ca tu cha tichi Ñuun Ñucohyo satiñu ñi. Vehe nu cutuni ñivi iin cha cahnu ta iin cha cuiti, maan ley cua cati yoso tahan ra cua satiñu ican cha cua tachituni ra ta ra.

Ta cha cua cumani iin ñivi ndiso tiñu Vehe nu cutuni ñivi, maan ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo cua tihi ra tiñu ya nuun ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu satiñu ra t ara. Ndihi ra cua tachituni can cua cuiso tiñu ra t ara iñu cuiya, ta cua quihin vaha ca ra tiñu cua savaha ra sacuaha ley, ta tu cha cha cuu ra ta tiñu yoni cua quenda tiñu chihin ra t ara, tu cha ñavi cuhva cati Tiitulo Cumi tichi Ley Cahnu ya.

II. Cuhva cha satiñu chi cuhva cha sacuenda tiñu ta iyo cuhva cha satiñu Tribunal Superior cha ndacu cha Cuiti chi ñivi, ndihi nu cutuni ñivi chi ndihi ca nu ndehe tiñu cuati ñivi, maan cha cuu Con-sejo de la Judicatura iyo tichi Ñuun Ñucohyo cua ndehe tiñu can. Ta cha cuu Consejo de la Judicatura cua coo ucha tahan ra cua cuiso tiñu, ta iin ra cua cuu presidente del Tribunal Superior cha ndacu cha Cuiti chi ñivi, ta cua cuu tahan ra presidente chi cha cuu Consejo. Nidhi ca ra cua cuu ra ta ra: iin Ma-gistrado chi uvi juee cha cua nacachi tiñu cha cuaha ca voto ta cuu chi uvi terciu ndihi ra Nducuiti cha cuu ra ta ra Magistrado, iin ra chacoso savaha ra cuu Xini tichi Ñuun Ñucohyo, ta inca uvi ra ta ra cua tiso cha cuu Asamblea Legislativa. Ndihi ra cuu Consejero nda ica cha cua sacuinu ra ndihi cuhva cha ndaca tiñu ta cua cuu cuu ra ta ra Magistrado cha cuu ra iin rai chito vaha ley chi tiñu cha ndehe ra, cuiti rai cuu ra, ta ndayahvi ra cuenda nu satiñu ra, ta ndihi ra cua tiso ndihi ra cuu Magistrado, nda ica cha cua cuu ra ta ra iin rai cha ndayahvi cuhva cha ndehe ra ta ra tiñu cuenda cha cutuni ñivi. Uhun cuiya ni cua cuiso tiñu ra ta ra, ta cua ndunuun iin iin ni ra, ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ra ta ra cha uvi chaha.

Cha cuu Consejo cua tiso chi ra cua cuu Juee tichi Ñuun Ñucohyo, cuhva cha iyo tiñu ta cuhva cha ndehe tiñu cuenda cha cutuni ñivi. Tacan ni cua ndehe chi yoso tahan cuhva cha iyo tiñu, chi cuhva cha cua coo vehe nu cua cutuni ñivi, chi ndihi ca vehe nu cua ndehe ra ta ra tiñu cha cuu Poder Judicial Ñuun Ñucohyo, cuhva cha cua ndu inuun tiñu cua cati cha cuu Consejo can.

III. Cua ndehe tiñu yoso cuhva iyo ndatu ta cuhva cha cua satiñu tiñu Vehe nu cahan tiñu cuenda ñivi cua cutuni (Consejo Jud.), cuhva cha cahan artiiculo 100 nu tutu Ley Cahnu ya;

IV. Cua ndehe tiñu yoso cuhva cha cati ley cha cahan yoso cua sanahan tiñu chi ñivi ta cua coto ñi cuhva nduchaa tiñu cha cuu ñi ñivi satiñu cuenda can, tacan ni cuhva cha nandaa ca cha tuhva ñi cuenda tiñu sacuaha ñi cha cutuni ñivi;

V. Cua savaha tiñu chi ndhi ñivi satiñu Vehe nu cahan ñi tiñu cuenda cha Cutuni ñivi, ta chi ndihi ra cuu xini chi ndihi ra tachituni satiñu cuenda can, vati cua casi tiñu a cua a cua cutuni tahan ra t ara cuhva cha cahan artiiculo 101 tichi Ley cahnu ya;

VI. Ñivi cuu xini Vehe nu cahan ñi tiñu cuenda ñivi cutuni cua savaha tutu yoso xuhun cuu chi cha chiniñuhun chi ta cua satiñu ndihi vehe nu cutuni ñivi tichi ñuun ta cuhun chi nuu ra cuu Xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo, vati cua tihi ra chi tichi tutu tiñu yoso cua sanaan tiñu xuhun cha cua cuhun nuu ra sacuaha ta tisovaha ley vehe nu nducuiti ra ta ra.

CHA CUU UHUN.- Cua coo iin Tribunal de Justicia Administrativa, cha cua ndehe maan chi tiñu, ta cua cati maan chi cuhva cha ndehe chi tiñu, ta cuhva cha iyo nu satiñu chi, ta chinu tiñu ndacu chi, a tu cha ñavaha chacoo tiñu cua ndehe chi yoso cua coso vaha tiñu can. Tribunal can cua ndehe chi tiso vaha chi tiñu ta cha iyo cha ndusaca nu ndaca ñahan ra cumitiñu Ñuun Ñucohyo a chi iin ñivi cha satiñu maan, ta cuhva cha cati ley cua satiahvi tiñu chi ra satiñu cuenda ñuun tu cha cahvi xaan cumani ra, a chi ñivi cha satiñu maan ñi ta cahvi xaan cumani ñi, tacan ni cua tiso chi cuhva cha cua tiahvi tiñu cuenda ñaan cha ni ndoyo ñuhun a cha cua satiahvi tiñu xuhun cuhva cha ni ndoyo ñuhun chachi ñivi a chi cha cuu cuenda Hacienda Publica Ñuun Ñucohyo a ñaan inca ndatiñu inca nu iyo cha satiñu cuenda Ñuun Ñucohyo.

Cha cua sacuaha tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cuati, ta cua satiahvi tiñu chi ñivi cha ni cumani nu satiñu ñi nu cuu chi Tribunal Superior de Justicia, cua ndehe tiñu cuhva cha cahan tichi fracción II cha cuu BASE CUMI tichi Artiiculo ya, ta ña satañu chi chi cuhva cha satiñu ndihi ca cha ndehe ta tiso cuenda cuhva cha chatiñu chi, ta cuhva cha cumi ta ndehe chi cuenda xuhun cha cuu chi ñivi ñuun.

D. Ra cua ndehe tiñu ndihi ñivi ta cua savaha ra cha cuiti chihin ñi cua cuu ra xini chi ra cahan cuenda ñivi iyo cuati tichi Ñuun Ñucohyo, cua tiso tiñu chi ra cuhva cha cati tutu cahan cuenda cha ndacañahan; ta tiñu ya ta ley cha cahan cuhva satiñu ra ta ra, ta cuhva cha tahan chi cha cua coo tiñu.

E. Ta tichi ñuun Ñucohyo cua cuu tahan chi cuenda ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cati tichi fraccioon VII tichi artiiculo 115 tichi Ley Cahnu ya. Cha cua cuhva ra a cua quenda ra tiñu chi ra ndiso tiñu cuenda cha satiñu cha sacuenda tichi ñuun, ta cua coo cuhva cha cahan tutu cuenda cha ndacañahan.

F. Ra cuu Senadoor nducuiti ra ta nduinuun ra ta ra vehe nu satiñu ra, ta ta cha ña satiñu ra ta ra, ra ndiso tiñu ta iyo ra ta ra ndihi ni quivi, cuu cua sachiyo ra ta ra chi ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo tu cha savaha iin cuati cahnuu xaan ta ña cua cuu ca cahan tahan ra chi ra satiñu cuenda inca cha ndacañahan ta iyo inuun Ñuhun Ñucohyo, a cuenda cha satiñu tichi ñuun Ñucohyo. Ta tutu cha ndaca tiñu ndatu cua savaha sava cuenda ra ta ra cha cuu ra Senadoor a cha ndiso tiñu ra ta iyo ra ta ra ndihi ni quivi nu satiñu ra, tu cha tahan chi cha tacan cuu chi.

G. Ta cua coo vaha cuhva cha cua cahan tahan tiñu chi ndihi cuhva cha ndacañahan tichi ñuun ta tichi ndihi municipiu ta cua cahan tahan ndico chi chi cha ndacañahan cuenda ñuhun Ñucohyo, ta chi cuenda cha ndacañahan tichi ñuun Ñucohyo cuhva cha cua coo tiñu ta cua savaha tiñu ndihi nu ndacañahan iin iin cuenda tichi inca ñuun ta nu tiin tahan chi Ñuun Ñucohyo, cuhva cha cahan tichi artiiculo 115, fraccioon VI tichi tutu Ley Cahnu ya, cuenda nu ñuhun cha cua coo ñivi, cha cua savaha tiñu cuenda cha na ña ndu quini xaan nu iyo ñivi, ta ndihi cuhva cha cua cumi tiñu chan a cosovaha ndico ñuhun nu iyo yo, cuenda cha sacunu ñivi carru ñi, cuenda nduta vaha chihi ñivi ta cuenda nu chinu nduta quini, cuenda cha ndundoo tichi ñuun ta canihin tiñu mihin ta cuenda cha iyo ñivi satiñu cuenda cha cumi ñi tichi ñuun, iin iin cuenda ra ndacañahan cuu cua tisovaha ra ta ra tiñu cha cua coo ñivi cua ndehe tiñu nduvi ni cuenda tichi ñuun ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley cuenda cha satiñu ñi iin iin chiyo.

Ndihi cuhva cha cua cuiso tiñu ñivi cua coo chi cuhva cha cua nduinuun ñivi cua savaha tiñu can. Ta cuhva cha cua quechaha satiñu chi cua ndehe tiñu cuhva cha cua coo ñivi cuenda chi, ta cuhva cha cua satiñu chi.

Ta cuenda ñivi cua cuiso tiñu cua cuu chi cuhva ya:

a) Cha cua savaha tiñu, ta cua tiso vaha ñivi tiñu nu indi ñi ndiso tiñu ñi, cua coo chi cuhva cha cua nduinuun tiñu ndaa ca cua queta xahñu cuhva cha cua ndehe ñi tiñu, ta cuhva cha cua quechaha savaha ñi tiñu can, ta cha cua coo cha cua cuatiñu cuenda ñivi ñuun, a ñaan inca tiñu cuhva cha cahan paarrafo xihna cuii tichi nu cahan chi ihya;

b) Cha cua savaha tiñu, ta cua cuu ndoo cuhva cha iyo ñivi ndiso tiñu ta cua savaha ñi cuhva cha iyo tiñu cahan chi ihya, tacan ni cha cua cuhva ñi ndihi ndatiñu cha cua chiniñuhun chi, ta ñivi cua satiñu ta xuhun cha cua cuniñuhun chi ta cua satiñu chi;

c) Ta ndihi ca cuhva cha cua savaha cha cua nduinuun cuhva cha cua satiñu ndihi chiyo tichi ñuun, ta cuhva cha tiin tahan iin ñuun ta inca ñuun cuhva cha iyo inuun chi, ta cua tiso tiñu ndihi cha cua cuatiñu cuenda ñivi ñuun cha cua savaha ñivi ndiso tiñu cuenda chi.

H. Ndihi cha ña cua cuu savaha tiñu ta cuhva cha tahan ni chi cuhva cha chaha Ley Cahnu ya tiñu chi ndihi Ñuhun iyo tichi Ñuhun Ñucohyo, tacan ni cuu tahan chi chi ndihi ñivi ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo.