Yoxebal sjol sbiil

Xchantenel

Yu’el Muk’ Ch’ujkawal

Jo’eb swakwinik mantal. Te yawil muk’tsobojibal ta tsoblum sna’stojol, te bit’il yak’o ta sna’el stojol te mantalil tojobteswane, le’ ta ya’yojibal yantikxan:

I. Te xk’axumtayel mantaliletik, te ja’nax yu’un yan stukel ta swenta stsael ajwaliletik sok a’tel tuuneletik, te ya spastay ta:

a) Te stsobiltsobtejklum sok jun tsoblum mok yolil spamal slum sk’inal mejiko;

b) Te stsobil tsob jtejklum sok jun jtejklum;

c) Te jmantal awalil sok te yawil tsoble; ja’iknax sok chikan mach’a chajp’an mantalil le’a mok, le’ ta xchajpel, te abatinel cheoxeb k’aal, ja’nix jich te tsakaw jtsoblum mok ta yolil spamal slumil sk’inal mejiko ta tsoblum;

d) Jun stsob j-a’tel jtunel sok yantixan;

e) Jun tsob-a’yej sok ta yolil spamal slum sk’inal mejiko ta tsoblum;

f) Ta yolil spamal slum sk’inal mejiko ta tsoblum sok jun tejklum;

g) Che’b jtejklumetik ta yantik stsob j-a’tel jtuneletik;

h) Cheb muk’ul at’eletik ta junax tejklum, ja’ yu’un te muk’ul mantalil chapojibal ta xchaptiklayel mok Smantal j-a’tel jtunel ta spisilik;

i) Jun stsob-a’yej sok jun tejklum, ja’ yu’un te muk’ul mantalil chapojibal ta xchaptiklayel mok Smantal j-a’tel jtunel ta spisilik;

j) Jun Estado sok jun munisipio ta yan estado, ayik ta wentainel ta mantalil te binti ya spasike, sok

k) Cheb snail chajpajibaletik swetaine sbaj ta slumal Méjiko, te ayikta wentainel mantalil te binti ya spasike, sok

l) Cheb snail chajpawane swentaine sbaj ta stukel, te teyme tik’il tsakal sok Poder Ejecutivo de la Unión mak ja’ te Congreso de la Unión te wentainbilik ta mantalil yu’un binti ya spasik sok yantik binti ayik ta xch’uunel. Jich bit’il ay sk’oplal ta banti inciso te ya yich’ tuuntesel ta snail chajpajibaletik jich bit’il ay sk’oplal ta banti swakebal artikulo li´ta mantalil jun.

Spisil ora te tsaktomba k’opetik xchajpik te smantal j-a’tel jtunel ta spisilik le’ ta tsoblumetik mok le’ ta tejklumetik mak k’opetik yu’un Jtsoblumetik, te tejklumetik mak k’opetik ta jujun jtsoblumetik, mok ta xchajpel te beluk ya yal ta kumulkun c), h) sok k) k’axemikix, sok ta xchapel a’yejetik le’ ta yawil muk’ tsobojibal ta tsoblum yalik stubel, te beluk yalik yame yich’ xchajpel ta spisil teme koltayot k’axel te mantalil ja’tome te yu’un ak’ot k’axel yu’un waxuktuluk te tsak wanejetik.

Te yantik chapeletik, te xchapel a’yejetik le’ ta yawil muk’ tsobojibal ayme chapeletik ja’nax yu’nik ta stojol chajpalchajp ta tsaktomba k’opetik.

II. Ta spasel ma lek mulil ay swenta chajpel te biluk albile ja’iknax ta stojol te mantalil ta spisil sok ta muk’ul mantalil.

Te spasel tema lek mulil ya stak’ chapel, ta yolil lajune’b xcha’winik k’aal te bit’il chapal sk’oplal yantikxanbeel yu’unme mato staa te bin ora xpujk’ lok’el sk’oplal yich’ chapel, ta:

a) Te oxlajuneb xcha’winik yu’un jo’winik ochemik le’ ta Chapojibal ta chajpan mantaliletik ta tsoblum yu’un ta yawil tsoble, tema jichuk ot’anil yu’un te mantalil ta jtsoblumetik mok ta yolil spamal slum sk’inal mejiko ta tsoblum k’anbil ta yawil tsoble

b) Te oxlajuneb xcha’winik yu’un jo’winik ochemik ta yawil tsoble, tema jichuk ot’anil yu’un te mantalil ta jtsoblumetik mok ta yolil spamal slum sk’inal mejiko ta tsoblum k’anbil ta yawil tsoble mok ta xchapal sk’oplal slamanel niwaktik lum meltsanbilix yu’un ta jtsoblum wentainbil;

c) Te muk’ul ajwalil, ja’ jich ya sk’an te Consejero Jurídico del Gobierno, te ay ma jichuk chapal ya’yejal sok yantik estadoetik.

d) Te oxlajuneb xcha’winik yu’un jo’winik ochemik ta cha’oxtul ta tsakaw Jpas mantalil ajwalil stsob at’el tuneletik, ma yich’ ot’anil yu’un te mantalil k’anbil yu’un ta stojol te tsakwanej, sok

e) Te oxlajuneb xcha’winik yu’un jo’winik ochemik ta tsoble te wolwanejetik ta yolil spamal sk’inal mejiko ta tsoblum, ma jichuk ot’anil yu’un te mantalil ak’bil ta stojol te yu’un te tsobleje.

f) Te partido politikoetike, yame yak’ sbaik ta na’el ta banti Instituto Nacional Electoral, ja’me chikan te jolol yu’unike, teme ay ma jichuk ta pasel cholbil ta mantalil ta swenta stsael a’tel tuuneletik; ja’nix jich te partido politikoetike yame yak’ sbaik ta na’el ta banti estado yu’unik te ja’me chikan te mach’a jolole, te ay ma jichuk ta pasel ta mantaliletik pasbil yu’unik ta estadoik te mach’a atsakbot sbiil yu’une.

g) Te Comisión Nacional de los Derechos Humanos, ich’bil ta wenta ta mantaliletik yu’un Méjiko, estadoetik sok ta yolil slumal Méjiko, ja’nix jich ta yantik mantaliletik chajpanbiltel ta k’ejel lum te yak’o sbaj ta spasel ya’telul te ajwalil ta Méjikoe ch’uunbil ta banti Senado de la República, te ay jipnax ya slajinbey yip ich’el ta muk’ yajwalel lum ch’uunbil ta mantalil sok yantik mantaliletik chajpanbiltel ta yantik k’ejel lum te yak’o sbaj ta xch’uunel ya’telul te ajwalil ta Méjikoe. Ja’nix jich, yantik snail chajpajibal ta swenta skanantayel yich’el ta muk’ yajwalel lum ta jujsejp estadoetik wentainbil ta slum sk’inal Méjiko, chapbil yu’un chajpane mantaliletik sok ta Comisión de Derechos Humanos ayta yolil slumal Méjiko sok komon chajpanbil ta muk’ul tsoble.

h) Te snail chajpajibaletik jich bit’il ay sk’oplal ta swakebal artikulo li’ta mantalil to, tey me stsak sbajsok yantik mantaliletik wentainbil ta Méjiko, ta jujsejp estadoetik sok yolil slumal Méjiko, ja’nix jich bit’il yantik mantaliletik chajpanbiltel ta yantik k’ejel lum te yak’o sbaj ta spasel ya’telul te ajwalile te ch’uunbil ta Senado de la República, te ay jipnax ya slajinbey yip ta ya’ayel stojol komon k’op a’yejetik sok skanantayel bit’il yak’o sbaj ta na’el te krisanuetike. Ja’nix jich te snail chajpajibaletik te banti kol pajaluk sok chajpanlaybil ta Méjiko sok te ay maba kol pajaluk sok te mantaliletik pasbil yu’unik chajpane mantaliletik ta jujsejp estadoetik wentainbil ta Méjiko te ay maba spajo sbajsok ch’uunbil ta Asamable Legislativa ay ta slumal Méjiko.

i) Te Fiscal General de la República ta stojol Méjiko sok jujsejp estadoetik, ta swenta sk’op ya’ayejal muliletik sok yantik niwaktik muliletik, ja’nix jich bitik xan ya’teline.

Ja’nax ja’mal ta chajpanel te ma jichuk ot’anil yu’un te mantalil tsael tuneletik le’ ta muk’ul mantalil te chabil ta tsob-a’yej.

Te mantalil yu’un tsael at’el tunel ta tsoblum sok tejklumetik yame sk’an xchiknantestel sok xcholel ta lajuneb yo’winik k’aal yu’unme ayto sk’an ja’ch t’unel ta kumulkum te tsael jat’el jtunel te ya xbajt’ik ta yak’el, sok ja’nanix jichbeel ma stak’ ta tijelbeel te chajp’al chajp’ junetik tulanik.

Te xchapel a’yejetik ta yawil muk’ tsobojibal ja’nax ya stak’ xchol lok’el tema stak’ stik’ sba ta xchapel mak k’opetik, ja’nax teme k’asesot waxuktul yu’un te tsael at’eletik.

III. Te ya’tel ay ta swenta spasel te Tribunal Unitario de Circuito mak ja’ te muk’ul ajwalil ta Méjiko, teme ja’ sk’anojel yo’tan te Consejero Jurídico yu’un Ajwalile, ja’nix jich bit’il Fiscal General de la República, te ay ya yak’ sbaj ta xchajpanel te Ministerio Públicoe, yame stak’ sna’ stojol teme ay binti ya sk’an spas yu’un slok’esel chukeletik juesetik teme jich ya xlok’ sk’oplal ta pasel sok teme jich pasel ya sk’an mak yu’un jich swentain ta pasel.

Te xcholel ma lekuk ta chajpanel yich’ bit’il yal le’ ta jun sok xchaxat’al ta xajt’al xat’ ta tsob a’yej mayuk ta chapel tsakajib tojolil, le’k ay ta snopil chap mulil, ja’nixme jich ta tojtesel ta xja’ch’ibal spisil sok mantalile’tik le’k chapal ak’bil ta snopil.

Teme ma la xch’uun xchapel te a’yejetik te bit’il yal ta jun sok che’b xat’al xat’ ta tsob a’yej te ak’bil, swenta yu’un Jnitawal, te sbeibal chapil ta xchebal sbabial Xat’al xat’ ta swaklajunebal xat’al ta juke’b swakwinik tsob a’yej le’’ ta muk’ul mantalil.