Tiitulo Uni

Capiitulo IV

Cuhva cha iyo ra tachi tuni ta ra

Artiiculo 105. Vetiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cua coto ra, ndihi cha sanahan ley ta cuhva satiñu chi, tichi ndihi tiñu cha cua ndehe ra:

I. Ta cha iyo cha ña nduinuun cuhva cha cahan tiñu cuhva cha iyo constitucion, ta ñavi cuenda cha nacachi tiñu chi ra cumitiñu cuu chi, ta que cha tañu ican:

a) Cuenda Ñuhun Ñucohyo, ta tichi iin ñuhun ta tichi ñuun Ñucohyo;

b) Cuenda Ñuhun Ñucohyo ta iin Municipiu;

c) Ra Cumiti Ñucohyo ta vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo, racan ta ra, ta ndaa ra cuu ni cha iyo cuenda Camara cua coo, ta tu cha, Tiñu cha iyo ican cua cuu chi iin nuu cuenda Ñuhun Ñucohyo ta Ñuun cha iyo tichi chi;

d) Iin Ñuhun ta inca chi;

e) Iin Ñuhun ta Ñuun cha iyo Ñuhun Ñucohyo;

f) Ñuun Ñucohyo ta iin Municipiu;

g) Uvi tahan Municipiu cha iyo ndihi nuun ni Ñuhun;

h) Uvi tahan ra ndacañahan tichi iin Ñuhun, cuhva cha cahan ley constitucional cha cua savaha ra ta ra, ta cuhva cha cua cahan ra ta ra tiñu.

i) Iin Ñuhun ta iin Municipiu chi, cuhva cha cahan ley consticional cha cua savaha chi ta tiñu cha cua cahan chi;

j) Iin Ñuhun a iin Municipiu tichi inca Ñuhun, ta iyo cha ña nduinuun cha savaha chi cuhva cha cahan constitución chi cuhva cha ndacu ra ndacañahan ican a ñaan inca cha cuu chi;

k) Uvi tahan cuenda cuhva cha ndaca ñahan ra cumitiñu iyo tichi Ñuun Ñucohyo, cuhva cha ndacu ra ta ra cuhva cha cahan constitución a ñaan inca cuhva cha iyo tiñu,

l) Uvi cuhva cha ndacañahan tiñu ta iyo siin chi cuhva cha cahan constitución, iin chi Ndaca ñahan ra cuu Xini Ñuhun Ñucohyo a ra Satiñu Congreso de la Union cuhva cha cahan constitución cuhva cha ndacu ra ta ra a ñaan inca cuhva cha iyo tiñu. Ta cuhva cha cahan inciso ya cua cuu chi iin cha satiñu cuhva cha cahan Artiiculo 6o. tichi Constitucion ya.

Ndihi chaha cha cua ndatuhun tiñu cua cahan ñi cuenda ndihi tiñu cha iyo niniin cahnu tichi iin Ñuhun a Municipiu cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ndihi Municipiu cha ndacañahan iin Ñuhun, a cuhva cha cahan inciso c), h), chi k), tiñu cha cua ndehe Vetiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni racan cua cati tu ña vaha chi, ndihi tiñu cha cuu coo icahnu ni cua ndehe tiñu un cua coso vaha chi chi una taha ni voto cha cua savaha tiñu.

Tichi ndihi ca tiñu, maa ra iyo Vetiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi iyo chi cha cua tayahvi ra ta ra nda cha ndatuhun tiñu ta cua quihin tahan ra ta ra masi uxu chi.

II. Ndihi tiñu cha cua savaha ra ta ra ta ña cua savaha ra cuhva cha cati constitucioon, ta sama ra ta ra cuhva cha iyo tiñu cha cahan ley cha ndacaha ñahan niniin cahnu tichi constitucioon ya.

Ndihi cha ñavaha cha cua svaha tiñu cha ñavi cuhva cati constitucioon cuu chi ta cua savaha ra ta cuhva cha chito maan ra, tichi oco uchi quivi cha satiñu tiñu ta fecha cha vachi can cha cua quee ley can:

a) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha tahan chi ndihi ra satiñu cuenda Camara Diputado chi cuenda Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ra ley, tu cha ña nduvi nuun ra ta ra cuhva cha iyo ley cuenda Ñucohyo a ñuun cha iyo Ñuhun Ñucohyo maa ra iyo Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ra ley cua sandihi tiñu can;

b) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha tahan chi ndihi ra satiñu cuenda Senado, ta ndoo ra ta ra vaha cuhva cha iyo ndihi ley Ñucohyo a Ñuun cha iyo tichi Ñuhun Ñucohyo maa ra iyo Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ra ley cua tiso vaha tiñu ta ndihi ca cha ndatuhun taha ra ta ra chi inca ñuhun cha cuenda maa Ñivi Ñuhun Ñucohyo;

c) Ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico Cuhva cha ndaca ñahan ra, racan cua ndehe cuhva cha ñavaha cahan tiñu iyo nu ndaca ñahan ra tacan ni tichi iin iin Ñuhun iyo tichi Ñuhun Ñucohyo;

d) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha tahan chi ndihi ra satiñu ta nduvi nuun ra ta ra chi ra ndacu ley cuenda ndihi ñuhun, ta maa ra ta ra cua tiso vaha ndihi ley can;

e) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha cuenda ndihi ra satiñu cuenda un Nducuiti tiñu cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu iti nuun cuenda ñuun ch iyo tichi Ñuhun Ñucohyo, ta suvi ni maa ra ta ra cua tiso vaha ndihi ley;

f) Ndihi partido poliitico cua coo sivi un tutu cha iyo Vehe cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu, ra ndehe tiñu cuenda ndihi ra cuu xini Ñuhun Ñucohyo, ta iyo nduvi nuun ra ta ra cuhva cha iyo ley Vehe nu ndehe cha cua canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu Ñuhun Ñucohyo a iin ñuun; iyo sivi ndihi partido poliitico iin Ñuhun, cha cuenda maa ra ndehe tiñu can, tu cha ña nduvi nuun ra ta ra cuhva cha iyo ley Vehe un ndehe tiñu ndaa ra cua cuiso tiñu, ndihi ra tiso ley cuenda Ñuhun ta cumi ra ta ra sivi ican racan ta ra cua tiso vaha tiñu. Ndihi cha cuu partido politico ta iyo sivi chi nuun cuu chi Instituto Nacional Electoral, ra cuu xini chi iin iin chi niniin cahnu tichi Ñuhun Ñucohyo racan cua ndehe cuhva cha ñavaha chacoo tiñu cuenda chi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo a tichi iin ñuhun ni; ta ndihi partido cha quihvi sivi chi tichi iin Ñuhun ni, ra cuu xini chihin chi cua ndehe tiñu cuenda chi cha ñavaha chacoso ley savaha ra cuu Diputado tichi iin Ñuhun cha chaha tiñu quihvi sivi ndihi partido can.

g) Cha cuu Comision Niniin Cahnu Ñucohyo cha ndehe cuhva iyo cha Cuiti chi Ñivi Ñuun, (Comision Nacional de los Derechos Humanos) ña cua ndu inuun chi chi ndihi ley cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo a cha iyo tichi iin ñuhun a cha iyo Ñuun Ñucohyo, tacan ni ndihi tiñu inca ñuhun tisovaha ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo ta ndu inuun tiñu savaha ra Senador cuenda Ñuhun Ñucohyo, tu cha cua cuiso cava tiñu cha cuiti iyo chi ñivi cuhva cha cahan Constitucion chi ndihi ca tiñu tisovaha tiñu chi ra ndacañahan inca ñuhun ta ndu inuun Ñuhun Ñucohyo. Tacan ni ndihi ca cha cahan cuenda cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun tichi nu ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, ña cua ndu inuun chi chi ley cha savaha cha cuu legislatura tichi iin ñuhun chi cha cuu Comision cha ndehe cuhva cha iyo cha Cuiti chi Ñivi ñuun tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni chi ndihi ley cha savaha ra Diputado iyo nu cuu chi Asamblea tichi Ñuun Ñucohyo.

h) Ta tiñu cha ndehe ta cahan cuhva cha iyo Artiiculo 6o. tichi Constitucion ya ta ña iyo inuun chi cuhva cha cahan ley cuenda niniin cahnu Ñucohyo, a cuenda iin ñuhun iyo tichi chi, a tichi ñuun Ñucohyo, tacan ni ndihi tiñu tisovaha ra cuu xini Ñuhun Ñucohyo chi cumitiñu inca ñuhun ta ndu inuun ra cuu Senador cuenda Ñuhun Ñucohyo, ta ña ñavaha cahan chi cuenda cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi cha cua coto ñi cuhva iyo tiñu ñuun chi cuhva cha cumi tiñu cuenda sivi iin iin ñivi ñuun. Tacan ni cha ndehe tiñu cha iyo tichi iin iin ñuhun iyo tichi nu ndaca ñahan Ñucohyo, ña cua ndu inuun chi chi ley cha ñavaha savaha ra cuu Diputado tichi iin ñuhun, tacan ni cha iyo ta ndehe tiñu tichi ñuun Ñucohyo tu cha ñavaha savaha ra cuu Diputado nu cuu chi Asamblea tichi Ñuun Ñucohyo.

i) Ra cuu Fiscal ndehe Tiñu Niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo cuenda ley cha iyo niniin cahnu Ñu-cohyo chi cha iyo tichi iin iin Ñuhun nu ndacañahan Ñucohyo, cuenda cha cutuni ñivi chi cha cahan cuhva cha chinu tiñu can, tacan ni ndihi cha cahan cuenda cha satiñu chi;

Ituhun cha cuu savaha tiñu tu cha ña ndoo yo vaha cuhva cha iyo ley cha ndaa nuun Constitución ya cha cuenda articulo ya cha cuenda cha tiso tiñu chi ra cua cuu tiñu.

Ley cha cahan cuenda cha tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu iyo chi cha cua quee chi cumi xico uchi quivi cha ni cumani quivi cha cua quechaha cahan tiñu cuenda chi nu cua cuatiñu tiñu chi, ta tichi tiempo cha cua cuu chacan ña cua cuu sama tiñu chi.

Cua cuu cati tiñu ti ña ndaa yahvi tiñu ni tiso vaha cha cuu Suprema Corte de Justicia tu cha cua queta una tahan ñivi cha savaha votar cha cati ch aña vaha chi.

III. Cuhva cha chinu tiñu a cuhva cha cua ndaca cha iyo cuenda Tribunal Unitario de Circuito a ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico ra Ndacañahan, tacan ni ra cuu Fiscal cha ndehe tiñu niniin cahnu Ñucohyo cuenda tiñu ndehe ra cuu Ministerio Publico, cua cuu coto ra ndihi tiñu cuhva cha tihi ndico tucu tiñu nuun ra cumitiñu tachituni ta cha ñavaha ni chacoo sentencia savaha ra Juee nu cuu chi Xini Ñuun (Distrito) tiñu cha ni ndehe ra ta iyo chi cuenda cha ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, tahan chi cha cua ndehe ra chi, ti tiñu ica ta cahnu cuu chi.

Tu cha ña chacoso vaha tiñu cuhva cha cahan fraccioon I ta II tichi artiiculo ña cua cuu ndehe ra ta ra cha cha yaha, ña cua quihvi chi inu cua cutuni ñivi, cuhva cha quechaha cahan ndihi itiñu ta cati ley cha cua savaha tiñu cuhva cha iyo chi.

Tu cha ña cua sacuinu tiñu ta ña chacoso vaha chi cuhva cha caha fraccioon I ta II tichi artiiculo ya cua savaha tiñu chi, ta cua cunu tiñu ta cua savaha tiñu chicuhva cha cahan uvi cha quechaha tichi parrafo fraccioon XVI artiiculo 107 tichi Constitucioon.