El tseltal es parte de la familia lingüística del maya y tiene diversas variantes, las cuales se autodenominan: bats’il k’op (del occidente), bats’il k’op (del norte), bats’il k’op ...

SJUNIL MUK’UL MANTALIL TA SPAMAL SLUM SK’INAL MEJIKO

Muk’ ul Mantalil la yich’ pukel ta a’ yel ta Diario Oficial de la Federacion ta jo’ eb yu’ un ferbrero ta ya’ wilal 1917
Slajib Mantalil jun pukbil ta a’ yel ta DOF27-05-2015

Yoxebal sjol sbiil

Xchantenel

Yu’el Muk’ Ch’ujkawal

Jo’winik mantal. Te mantalil yilel j-at’el ta muk’ul jtuneletik ta tsoblum ja’me Stsakab yame yak’ ch’unel mantalil le’ ta Jtsoblum yu’un stukel sna’elpasel, yu’un sk’anel sok bit’il slok’esik ta xchapel.

Te mantalil ya x-ochesot juktul yajwalul ja’ jich yu’un, tul ya x-och ta ajwalil ta tsoblum le’ ta yawil muk’tsobojibal ta tsoblum, ja’nixme jich te bit’il ya yal te mantalil; oxebme mantaliletik ochesbil ta yawil muk’tsobojibal, ja’me ya yich’ ch’unel teme ay bayalik ta waxuk tuluk te tsawanejetik, ja’nix jich ta olil tsobwanejetik ta sjoylejal sok Chajbanwanejetik te Jnajk’anel ajwalil; cha’tul jmantalteswanejetik ochesbil ta yu’un yawil tsoble, sok tul yu’un te yawil awalil ta tsoblum.

Spisil te pasmantalile’tik ya stsobik te bitik junil ya xk’anot melel jich chajpal ta jo’lajuneb jo’winik tsob-a’yej le’ ta chajpanmantalil sok sk’an winikantsetik te yak’ ta ilel ta binta toyol spijilal sok kanan, lekil ot’anil sok Utsilal ot’anil ta swenta te at’eliletik, yaybeyik yutsilal, ja’nix jich, na’elstojol ta banti Yawil ak’ch’unelmantalil.

Te mantalil yak’ ta tuunel te chajpajemix mok te abatetik. Ay bayal te beluk yich’ chapel yu’un ak’bilix ochel, ts’akal, k’axemikix sok makbil te olil tsobwanejetik sok Chajbanwanejetik, ja’nixme jich te yantik k’opetik ya slajin xchajpel te mantalil.

Te Jkoltawanej awalil yu’un mantalil, te yantik mantaliletik yame xjala jo’eb ja’wil ta yat’el, ja’me smak jilel at’elil te mach’a tijilnax ay sbiil ta jun te at’eltunel xlok’e, ma stak’ stsak yan at’el ta oranax.

Te ak’mantaliletik ma stak’ swol te mach’a ochesot yu’une, ya x-ochik ta at’el ja’iknax stukelik sok slek’il ot’anil. Ja’tome teme lok ta yat’ele, ja’naxme ya yich’ tijel teme yu’un jich yalbey sk’oplal ta xchanebal swenta chajpanmantalil.

Te mantal ya xchiknantes ta cholel ta lek sok yach’ubtesel te at’eltuneletik, ja’nix jich bit’il smuk’ubtesel nopojibaljun ak’ch’unemantalil, ja’ neel ya xjajch’ ta ilel te mach’a toyolspijil, nopbilme ta lek, yutsil ot’anil, toyol sp’ijil sok ja’iknaxme.

Ja’ into junuknax o’tanil yu’un te bit’il xchajbane te mantalile, te ak’mantal yame tsak stulanil ta yak’el chajpel spisil ta lek te beluk ya sk’an yich’ pastiklayelbeel. Te yawil muk’tsobojibal lekil chajbanel yame sk’anbey te ak’mantalil ta yak’el stikunelbel te beluk xchajpanik spisilik ta lek yalik ya sk’an lek smeltsa jilel te sk’op yich’ chapel ta banti wentainbil yu’un tsobil jtsoblum. Teme nojel te yawil tsobleje yame yich’ t’unel sok, yu’un sk’oplal, yich’ sujt’el te beluk skoltay te mantaliletike, yame stak’ spasik mantal waxuktul te tsabil j-at’el jtunel. Te mantal ya slajin xchapel sok Sbeibal te bit’il ya xjil ta chapel te muliletik.

Te beluk xchapik te jpas mantaliletik ja’nanixme ch’unbila-a mok ma’yuk pikel sok, ja’nix jich, ma xbeen te jpas k’op ma’yuk mach’a ta yutsilal, ma xk’ax ta stojolik, te beluk xcholojix lok’el sk’oplal te Jkoltawane, tsakal, snabel sba sok teme stijo te olil jtsobwanejetik sok Chajbanwanejetik, yame stak’ yich’ ilel yu’un te yawil mulil jtsobojibal lekil chajpanel, ja’naxme yich’ t’unel teme lek ilbil jilel yu’un te tojobteswanejetik te bit’il la spasik te mantaril junetik ta chajpalchajp.

Te yawil muk’tsobojibal lekil chajpanel yame chajpan ja’iknax stukelik te bit’il stak’ ta tojel te spatan sok te j-ak’mantal jichme ya pasbey spisil te yak’el ch’unel mantalil le’ ta stsobil tsob tejklum, ma’yuk uts’inel ya yich’ ch’unel te bit’il chapal ta sjuk xajt’al yu’un balunlajuneb yo’winik jtsob-a’yej le’ ta muk’ul mantaril. Te stojel patan ya xchajpanik ta patil ya stikunikbeel ta swenta ajwalil yu’un toyol muk’tsobojibal jich yu’un ya x-ochesot ta sme’at’elil te jtopatan ta slok’ibal Jtsoblum. Te kanan ay ta yawil muk’tsobojibal slekil chajpanel ta tsoblum yame yich’ ta muk’ te ajwalil.