Xchibal a’yej

Sba ch’akalil

Ti yich’el sba ta muk’ stuk yosilal Mejiko xchiuk k’u x-elan yajvu’el tunel

Jun yoxwinik mantal. Te tejklum ya spas toyol a’tel swenta yolil ay Yuel snail muk tsoble, jich nix bit’il bak’entik tsaltomba jaini, ja’nix jich sok te Stsob tejklumetik, te k’ala ya tsaik ta sjoylejal yutil, te slajibal bit’il chiknantesbil ta ini Muk’ul mantalil stsobil jtejklum sok yantixan Tsob jtejklumetik, ma’yuk mach’a ya stak’ te’buk xk’axumta k’op ta sk’anel bitik yu’un xchapel ta stsobil jtejklum.

Te yach’utesel yuelil ta Pasmantalil sok Mantalteswane ta tsoblum kolem ta spasel te tsawanejetik, ta smelelil sok che’oxeb k’aal, ja’ jich te bit’il yantik xan jtunel:

I. Te partido politico, ja’me na’bil ta komon ta mantalil ja’ yu’un yame xchajpan bit’il ya x-a’tej sok schajpan bitik ya yich’ k’anbeyel yu’un ya yak’ sbaj ta na’el stojol, yu’un me jich ya spas ta lek ya’tel k’alal ya yich’ tsael bik’tal ajwalliletik sok a’tel tuuneletik sok ay me yich’elik ta muk’, ay me sujelalik ta spasel lek ya’tel sok binti yantik ya spas.

Te partido politico, ja’me ya’tel swol tsobel yajwalel lumetik ta schajpanel bit’il ya sk’ojan sbaj a’tel tuuneletik ta swenta política, ja’me ya xchap sbaik te krisanuetike, yame swol tsob ta spasel ta lek yu’un bit’il yich’ leel a’tel tuunelil te komon ya yich’ tuuntesele, jich bit’il chajpanbil k’alal ya yich’ tsael ta stojilal ta stsael sok sleel a’tel tuunelil, pajalme ya yich’ ta muk’ ta winik mak ta ants te mach’a ya sk’an ya x-och ta ajwalinel sok a’tel tuunelil. Te krisanuetik yame stak’ xchiknajtesik spartidoik mak ya yak’ sbaj ta biluk partidoil. Ja’nax mame stak’ teme yan sk’oplal binti ya stsob sbaik yu’un mak yantik binti maba jich sk’oplal ta pasel.

Te at’el túnel tsawanejetik ja’nax me ya stak’ yak’ sbaika-a te beluk ya xchajpa ta yut’il yu’un ta xajt’al xajt’ tsobwanejetik ja’jich te bit’il yalo slajinel te Muk’ul mantalil sok te mantalil.

Te partido politico li’e, yame stak’ stsal sbaik yu’un ya x-ochik ta ajwalinel sok a’tel tuunelil ta tejklumetik. Te partido politikoe, ja’nax wenta teme ma k’axemuk ta olil ya slok’es te najkanwanejetike te k’alal ya yich’ ch’uunele sok te k’alal ya yich’ jelel muk’ul ajwalilel sok yantik muk’ul a’tel tuunelil ta banti muk’ul stsobobail, ja’ into mame xyich’ ch’uunel.

II. Te mantarile yame skolta ta xajt’al xajt’ jtsobwanejil ta tsob jtejklum ya yich’ ich’el ta wenta ta jun pajalnax sok sjo’tak swenta ya spaselbel a te ya’telike yame yak’ ta ilel te tojobtesel te yakuk x-och ta tojel ta stukel ta x-xat’al xat’ sok spukel te tsaojibale, yame sk’an koltael te bitik ya xtun yu’un lum ta yu’ninel te banti ayik ta stukelik.

Te yak’el tak’in yu’un komon stuntesel ta swenta xajt’al xajt’ tsobwanej yakuk skananta te tsak’el ta jun ta patil ta ju’ju ch’oj stsael, yame yich’ naj’kanel jkananetik yu’un yipajib ta a’tel te bit’il joyob chapbil sk’alelal, te binti ya yich’ tael yu’un jtsa’awal k’alal yakal ta tsael a’tel túnel sok nixte stalel xchapelek. Ya yich’ ak’elbel te bit’il ya sk’anbele sok ja’ te bit’il ya sk’an te mantarile:

a) Te stojol komon stuntesel ta swenta yipajib yu’un a’teliletik nojpen yayai te joyob ay yayeyil ju’jun ja’wil, te bayel ya’talul ta spisil te yajwal lum ochem ta sjunil smuk’ul junil tsael a’tel túnel ta swenta jo’eb xchanwinik yu’un jo’winik te bit’il tsajtabil tojolil ta ju’jun k’al ta Yolil Stsobil tsob jtejklum. Te lajune xcha’winik yu’un jo’winik te biyipal chajpal albil ta slikibal, pajalme ya spukbe sbaik te xat’awal ta tsobwanej sok nixte Lajuneb xchanwinik yu’un jo’winik sjilomal chapal sok te bayel ta jo’winik stsael ja’nix jich’ bit’il tsabil te xchapmantariletik te ta sbabial k’axemik.

b) Te yak’el tak’in yu’un komon stuntesel ta swenta slok’esel stsael xchunel a’teliletik ta jun ja’wil te k’alal ya tsaike te muk’ul tsob j-a’tel jtunel ta stobil-jtsob jtejklum, muk xchajpanelmantariletik sok xchajpmantariletik ta Stsobil jtsob jteklum, pajalme ya xjil sok ta lajuneb yoxwinik swenta bayel jo’winik te stojol komon stuntesel te ya staik ta ju’jun xajt’ tsobwanej yu’un ya’telik nojpen ya’ye te ju’jun ja’wile; k’ala ya yich’ tsael te chajpanemantaliletik ta Stsobil tsob jtejklum, jteb ma pajaluk ta lajuneb xcha’winik yu’un jo’winik te albil stojol yu’un a’teliletik te chajpanbile.

c) Te stojol komon stuntesel yu’un a’teliletik altiklabile, ja tsako sba sok te p’ijutesele, nojptesel, sjok’oel k’ulejibal sok nix te tsobwanej, jich bit’il sts’ibuel a’telil, jteb ma pajaluk oxeb yu’un jo’winik te yaj’talul ta spisil yu’un stojol komon stuntesel te ya sta ta juj’un ja’wil yu’un a’teliletik chajpanbile. Te lajuneb xcha’winik yu’un jo’winik te yipalul te bit’il albil ta sbabiale, ya me spukbe sbaik jaiknax te xajt’al xajt’ ta tsobwanej ta pajalnax sok te Lajuneb xchawinik yu’un jo’winik te jilem ta chapel te biyipalul la yich’ tsael te jpasmantariletik.

Te mantalile ja’me ya yil k’alal ya x-och ta tsael mach’a ya slej swinik yu’un ya sk’an ya x-och ta a’tel tuunelil. Ja’nix me ta mantalil ya xchajpan jayeb yajtalul swinik sok mach’atik yantik ya xk’anot yu’un ya x-och ta swenta; yame yich’ chajpanel binti kati lek pasel ya sk’an ta yilel k’alal ya slej swinikike, yilel, skanantayel sok stusel jayeb tak’in ya slajinik yu’un stajimalik ta sleel swinikik; ja’nix jich xaal te mach’a ya xk’axumtay mantale ay me stojel smulilel ta swenta stoybail.

Ja’ nix jich, te mantariletik ya xchiknatesbel bit’il swenta slajinel stojel sujeletik yu’un xajt’al xajt’ te mach’a maba ya stabe yajtalul swinik sok sk’oplalilnax te binti skuyo ta yu’une sok chikan kechel ya xjil ta Stsobil tsob jtejklum.

III. Te partido político, ay me ta swenta ta stuuntesel bajtik ya xlok’ ta a’yel stojol k’op a’yejetik. Ja’nix me jich te mach’a stukel ya slej swinike yame yich’ ich’el ta muk’ yu’un ya stak’ ya slej swinik, jich bit’il albil ta mantalil.

Li’ta apartado A. Te Instituto Nacional Electoral, ja’me muk’ul a’tel tuunel yu’un ya yil jayeb k’aal ya yabey ta swenta Estado yu’un ya stuuntes bajtik ya xlok’ ta a’yel stojol k’op a’yejetik te bitik ya spas te partido politikoetik, ja’ jich bit’il albil sok najkanbil li’ta mantalil;

a) Te k’alal ya xkaj slej swinik ja’to bit’il ya staj sk’aalel ta komon sleel, te Instituo Nacional Electoral yame yabey waxakeb yoxwinik minutos jujun k’aal, te xajtilaybil ta cheb mak ta oxeb minuto ta jujun belta ya yich’ lok’esel ta a’yel stojol ta baytik ya xlok´ta a’yel stojol k’op a’yejetike, jich bit’il chapan ta banti inciso d) li’ into. Ja’me tey tsakbil te k’alal nail ya xkaj slej swinike, ja’ yu’un te bajtik ya xlok’ ta a’yel stojol te k’ope, jamal me ya yak’bey sbej te a’tel tuuneletik yu’un sleel stsael te a’tel ajwaliletik sok a’tel tuuneletike. Jich bit’il albil ta muk’ul mantalil ta swenta spukel k’op a’yejetik;

b) Te binti sjalalil sjapelbailetik, te xajt’al xajt’ tsobwanejil yame yak’ ta junax ta jun k’op yajtal ich’om ta ju’juntik ora yu’un sk’asel ta jujuntik sk’asesibal a’yej ta ik’ sok sbelal k’asesibal lok’ombail ta ik’; te ajyeb ora ya xjile yame yich’ te bit’il la slajinbe sk’oplal te mantalile;

c) K’alal yakal ta wol tsobel te krisanuetike, yame yak’ ta na’el stojol te partidoetik mach’atik ya sk’an ya x-ochik ta tuuneleil te yame yich’ ak’bel k’axem ta olil jich sjalil ta stuuntesel jich bit’il albil ta inciso a) li’ ta ya’ayejal to;

d) Te slok’esibal k’op a’yejetik ta ju’jun k’opojibal ta ik’ soknix te sbelal sk’asesojibal lok’ombail ta ik’ yame spukbey sbaik ta yorail te binti chajpanbil nabilstojol ta swakebalik sok chanlajuneb xcha’winik yorail;

e) Te jich sjalalil bit’il ya yich’ ak’beyel ta stojol partidos políticos sok te mach’a stukel ya slej swinik ta tuunelile, pajalme ya yich’ik pukbeyel k’axem ta olil te jay chajp te partidos políticos k’alal ya xlaj ta tusel te botasione, ta swenta diputado federal sok mame staj olil jayeb swinikul te pajalme ya spukbey sbaik sok te mach’a stukel ya slej swinik ta tuunelile.

f) Ta xajt’al xajt’ tsobwane ta stsobil jtejklum ma stak’ ya xk’otik ta Yawil Muk’ul tsoble junax ya yich’ ak’bel k’opojibal ta ik’ sok sk’asesojibal lok’ombail ta ik’ janax te banti k’alal smako ta yayejul ta jowinik ta sbabial jchotj, sok

g) Jich’ bit’il albil sk’oplal ta apartados A y B li’ ta ya’ayejal into, k’alal xjajchibal sok k’alal yak ta wol tsobel a te krisanuetik ta swenta mach’atik muk’ul a’tel tuunelil, te Instituto Nacional Electoral yame yich’ ak’beyel lajche por siento ta stojol Estado te yu’un ya stak’ slok’es k’opetik ta radio sok ta televisión, jich bit’il albil sk’oplal ta mantaliletik, ja’ jich meto, te institutoe pajalme ya spukbey ta olil te jaychajp partidoetike; ja’nix jich olil jich sjalalil ya stak’ stuuntes te ajwaliletik ta sjelel ajwalile, jich bit’il muk’ul tuunelil mach’atik ya xbajtik ta Méjiko sok mach’atik tuunelil ta estado. Jujchajp partidoetik ja’me jich ya stuuntesik jich sjalalil ak’bilik ta swentaik bit’il chajpanbil ta mantalil. Ja’uk meto ja’me jich ya yich’ pukel ta ik’ a’yejetik te jayeb ora xchajpanbil yu’un te institutoe, jich bit’il albil ta banti inciso d) li’ ta apartado into. Bitik tulanik sk’oplale ta stojol te partidoetike, te institutoe yame stak’ yak’bey yorail yantik k’op a’yejetik teme yu’un jich ya sk’an pasele.

Te partidoetike sok te mach’a ya sk’an ajwalinele mame stak’ xch’ak sok ya sk’anbey yan krisanu te ay ma junuk binti ya sk’an slok’es ta a’yel ta radio sok ta televisión.

Mayuk jtuluk mach’a ay slek’ilal mok snak’inal, manchukme stukelnax sjol biilil mok ta yat’iklael yoxebal, ya stak’ sk’uban sjapel sk’oplil ta sk’asesibal k’op ta ik’ sok ta k’asesojibal lok’ombail ta ik’ ja ya stotesbebel sk’oplil te tsaojibal yu’un te yawalul lumetike, mayuk ta koltael mok ta bajel te xajt’al xajt’ tsobwanejil mok te mach’atik sjapsbaik ta tsael ta komon; Makal me ya xjil te sk’asesibal k’op te bak’alal smako te tsobil tsob lum jainito tikulbil ts’ib k’ubanbil ta yan lum k’inal.

Te binti ya yal te mantaltesel leta xcha tsalal jilemix ta sbabial yame sk’an yich’ ch’unel ta sjoylejal te tsobtejklumetik sok te Yolil Stsobil jtejklumetik ja’nix jich te bit’il albil yu’un mantalil.

Li’ ta apartado B. Te stsael a’tel tuuneletik ta jujsejp estadoe, te Instituto Nacional Electoral, ja’me ya yil sok ya yich’ ta wenta bit’il ya stuuentes sok bitik ya slok’esbey ya’ayejal ta radio sok ta televisión ta jujchaj bantik ay sok banti k’alal ya xk’op yip ta a’yel stojol ta lum k’inal, ja’ jich bit’il albil sk’oplal into sok bit’il chapal ta mantalil:

a) Ta swenta sk’oplalil spaselbeel tsaojibaletik ta jch’in lum sok ta st’unelbeel tsaojibal te ya tsaksba sok te tsobil tsob jtejklum, te sk’alelil ak’bil ta jujuntik tsob jtejklum yak’osba-a ta yot’il yu’un spisil ak’bil ja jich’ te bit’il ya yal jchot’ a), b) sok c) yu’un xajt’ bil A ja túnel into;

b) Ta yantixan sk’oplil tsaojibal, te slajinel te bit’il yal te mantalile, ja jich’ bit’il ya sk’an yot’an ja ini yipajip yu’un te mu’kul mantalile, sok

c) Te spuktilayel jich sjalalil ya xk’ot ta swentaik jujchajp te partidos político, sok te yantik mach’a yak’o sbaj ta na’el, ja’nix te mach’a stukel yak’o sbaj ta sleel swinike, ja’me jich ya yich’ pasel binti ut’il chapal ta pasel ta banti apartado A sok yich’el ta muk’ bit’il chajpanbil ta mantalil.

Teme ja’ ta snopjibal yu’un Instituto Nacional Electoral te jayeb spisil yorail ta spukel ta radio sok ta televisión bit’il albil sk’oplal li’ta apartado, sok yantiktel teme ja’chuk ay maba tik’ ya ya’ay te bitik ya spuk a’yel te yantik a’tel tuuneletike ta swenta stsael a’tel tuunelelil, mak ja’ te mach’a stukel yak ta sleel swinik, ja’me ya snop stukel binti lek maba stao ta pukel ta a’yel stojol, ja’me ya xch’uun bit’il ya x-abot spas ta mantalil.

Li’ ta apartado C. Te bitik k’op a’yejil ya yak’tilay ta ts’ibuyel ta ilel te partidoetike sok sit yelaw te winik ants mach’a ya sk’an x-och ta tuunelelil, mame stak’ yak’ ta ilel chopol k’opetik mak leel ta mulil.

Te binti sjalil smako te sjapelbail tsaojibal stsobil jtejklum sok jch’in lumetik sok ja’to te ba k’alal ya’xla te smako st’unelbeel te tsaojibale, ya me sk’an yich’ kech’anel ta pukbel sk’oplal le’ ta sk’asesibal k’op yu’un tsobol ta spsisil spukbel sk’oplal te ajwalile, jich bit’il yuelik te stsobil jtejklum sok ta tsob jtejklum, jich bit’il tejklumetik, sjotak’ te ajwaliletik Yu’un yolil Stsobil jtejklum te tsobobilsbaik sok yantikxan bitik komon stuntesel. Jipnax k’ejela te sbabial ja’anx te spukel sk’oplal yu’un xcholel te at’el túneletik yu’un tsaojibaletik, ta skajalka at’elil bijupteswane yu’un stulanil, mok yu’un jich ya sk’antikla swenta skoltael joch’ winik teme ay binti alimanax ya sk’ane.

Li’ ta apartado D. Te Instituto Nacional Electoral, jich bit’il choltilaybil ta lek sk’oplal ta mantalil, yame yich’ beintesel ta t’unel te bitik ya yich’ k’axemtayel ta pasel, jich bit’il ay sk’oplal, ya me x-och ta chajpanel lek sjunil yu’un me ya yich’ ak’beyel sna’ stojol sok ya schajpan Tribunal Electoral del Poder Judicial de la Federación. Te Institutoe yame yalbey sk’oplal yu’un ya yich’beyik swentail ta pasel me mauke yame smakbey sbej mak ya stup’in ta oranax te bitik chapal ya spukbey sk’oplal ta radio sok ta televisón, jich bit’il albil ta mantalil.

IV. Te mantalile ja’me ya xchajpan bitik junetik ya yich’ k’anbeyel k’alal ya yich’ik tsael te mach’a tsajbil ya xjil ta tsalaw ta tuunelile te komon lejbil yu’un krisanuetike sok binti ut’il ya x-och swol tsob swinikik.

Te bi sjalalil yu’un te sjapelbail le’ taju’jun ja’wil yu’un tsaojibal swenta yu’un Muk’ul ajwalil ta Stsobil jtejklum, muk’chapanemantaliletik sok chajpmantaliletik ta stsobil jtejklum ja’naxme ta lajuneb yo’winik k’aal; ta jawil ja’naxme ya yich’ tsael chajpamantaliletik ta tsobil tsob jtejklum, te japelbail ya xjala oxwinik k’aal. Mame tebuk ya stak’ ya xkax te japelbail ta chaoxajt’ k’aal te ak’bilix yu’un te sjapelbail te tsaojibal.

Te mach’a ya xk’axumtay ja’ mantalilto yu’un te xajt’al xajt’ mok yantik xan slekilal snak’inal yame stoj smul te bit’il ya yal te mantalile.

V. Te bit’il xchaposbaik te tsaojibal ta stsobil jtejklum ja’ yat’el te tsob jtejklum yu’un spasel ta swenta smeltsanel te bit’il xchapo sba te komon tuntesel te stukelnax te sanil ts’ibojibal Stsobil jtejklum Tsaojibal, ak’bilme at’eletik yu’un chajpanel sok sbiluk stukelik, janix jich yak’osbaik’ ta Yuel Pasmantaliletik yu’un Muk tsobojibal, te xajt’al xajt’ tsobwanejil ta stsobil jtejklum sok te swinklel lum, jich’ bit’il ya sujawan te mantalile. Le’ ta snoptiklael ja’ ini yat’el tsob jtejklum, te smelelil ta stojil kolejibal tenel ten sok smelelil sbabial muk’ nitawal.

Li’ ta Apartado A. Te Instituto Nacional Electoral ja’ jun snail a’telil ta komon yich’oj sba ta muk’ stukel, ay mantalil jun ta sjachibal sok ay sk’ulejal ta stukel, te ta xchapanel sjachesele ay lek yip stulanil ta yalel mantal ta spamal lumetik. Xchapalchajp xajt’benal te jtek’anwanej ta spamal slum sk’inal Mejikoe sok jnaklumetik, ja’ jich te bit’il albil sk’opal yu’un te mantalil june. Te yu’un ya spas te a’telil ay ta swenta j-a’tel jtunele, ta smelelil, stojil ma takal xojol bin ya spas spukel ta a’yel spisil sok ich’bil swentail skuxinel ja’me te tulan sk’oplal yu’un te ya’tele. s.

Te Instituto Nacional Electoral, ja’me j-a’tel tunel te ja’me ya xju’ snop ta pasel binti ut’il ya sk’an sok bit’il ya spas ta sp’ijil te ya’tele; ayme mach’a jwolawal yu’un, ay me swinikil mach’a ya spas te a’tele, mach’a ya xchajpan sok ay me mach’a ya yil bit’il ya xbeen ta pasel ta lek. Te Consejo General ja’me muk’ul wolawal sok chapanbilskonsejero Presidente yu’un, lajun tul konsejeroetik te ja’me ya swol tsob sbaik ta yak’el sk’opik, ja’nax mame xtuch sk’abik, te kosejeroetike chajpanbil sk’op ya’ayejal mantalil. Mach’a stejk’ane sbaik ta swenta partidoetik sok Secretario Ejecutivo; ja’me ya xch’uun bit’il ay ta mantalil ta swenta xchajpanel sbaik sok bit’il ya x-a’tejik te okil k’abaletike, yame spas sbaik mantal sok bit’il ya xk’uxin sbajsok a’teletik ta yantik nail chajpajibaletik. Te wolawale sok chajpane a’teletike, ja’me ya swinikin te mach’a p’ijike yu’un me jich ya spas ta lek te ya’telike sok te binti ay ta stojolik. Ay me tul mach’a ya yil bit’il sok ya skanantay bit’il ya spasik jujchajp ya’telik sok bit’il ya xchajpan sbaik sok binti ya sk’anik, ja’nix jich yich’el lek ta wenta bit’il ya yich’ik tak’in sok bit’il ya slajinik, jich bit’il albil ta mantalil yu’un stsael a’tel tuunel sok Estatuto te chajpabin yu’un Consejero General, pajalme ya stsakbey sbay ya’tel sok a’teletik ta yantik snail chajpajibaletik. Te mach’atik ay ta swentaik yilel xcholel sjunil biililetike ja’me tey tik’il te mach’a stejka’ne sbaj ta swenta partidoetik. Jich te mach’a ya x-och ya’telik ta kanan mexa ta swenta botasione ja’ik me te joch jenteetik.

Te jujun stsobajelik ta jujukaj komon chapil ya’telinel te banti ya syomawam stsobawanike ta sitilalme ya yich’ pasel jich bit’il albil sk’oplal yu’un te mantalil june.

Te snail ya’telinele ayme yu’un te banti ya yich’ tik’el tsobel te junetik ta swenta stsael stek’anel te bin ja’ a’telil ya swentaine ja’ te bin jmaj sk’oplal sok te tsael tek’anele, te bitik ja’ ta swenta spasel sok bin yilel ya x-a’teje ja’ jich bit’il ya yalbe sk’oplal te mantalil june.

Te Jtunel j-a’tel Jwolawale sok Jwolwanejetik ta yilel te stsael j-a’tel jtuneletike yame xjalajik baluneb ja’wil ta ya’telik sok mame xju’ ya xcha’ ich’ik tsael. Yame yich’ik tek’anel teme la yak’ ye te ta xcha’kajal ta yoxkajal te Stsoblej Jtek’lejetike, ja’ jich bit’il ay sk’oplal ta pasel:

a) Te Stsoblej Jtek’lejetike yame yak’be sjunil te chajpanbil k’op ta stsael stek’anel jtunel ta jwolwaneje sok te jwolwanejetik ta yilel te stasel j-a’tel jtuneletike, te jich tsakal ta sjunil te ya yich’ ak’el ta a’yel ta komone, te skajalkaj ya yich’ pasel ta swenta stek’anel junuk te macha’ ya yil baele, nakajbil ta juktul kirsanuetk te macha’tik ay yip stulanilik, te oxtule tsabilik yu’un te jwolwanej yu’un te jchajp k’op a’yejetik te ta Stsoblej Tek’lejetike, cheb ya stsaotik yu’un te Jtunel ta spamal slumal Mejiko te Yich’el ta Muk’ Jch’iel Jk’opojele sok cheb ya stsaot yu’un te snail ya’telinele jich te bit’il albil ta swakebal mantal yu’un te Muk’ul mantali june.

b) Te mach’a yich’oj ya’tel ta yilele yame yich’ ta sk’ab te sjunil te mach’atik ya sk’an swentainik te a’tele yame yil teme chajpal lek sjunik te bit’il albil sk’oplale ta mantaletik sok smelelile, ja’ jich bit’il te bayel sp’ijil ta swenta stsakel spasel te a’tele; yame stsa te mach’atik lek chajpalike jo’tul ya yich’ik tsael ta jujun a’tel te ma’yuk yajwale, sok yame stikon bael te sjunil sbilik ta stojol te jwolwanej yu’un snail jchajpk’op a’yejetik ta Stsoblej Jtek’lejetike;

c) Te jwolwanej yu’un snail jchajp k’op a’yejetike yame meltsanbe sjunil te spasel te chajpanbil k’op ta swenta te stsael stek’anel te Jtunel Jwolwaneje sok jwolwanej ta yilel stasel te j-a’tel jtuneletike, teme la yich’ pasel te stsaelik yu’un te ini jwolwaneje te bit’il ya yal te mantalil june, yame yich’ tikonel bael ta stojol te Snail Tsoblej ta Yak’el sk’opik ta stojol te macha’ tek’anbilik ta stsakel te a’telile;

d) Ts’akaj ska’k’alel te bit’il yich’oj najkanel ta chajpanbil k’ope te albil ya’yejal tey ta inciso a), teme ma spasoj te stsael stek’anel te jwolwanej ta snail te jchajp k’op a’yejetik tey ta Stsoblej Jtek’lejetike sok teme ma stikonoj bael te bit’il albil sk’oplal tey ta inciso te la yich’ix alele, mak teme spasojix, teme yu’un ma yak’ yeik bayel te bit’il yich’oj alele, yame yich’ chajpel ta tsoblej te ya yich’ teka’nel ta sjunil te banti tsabil sbilik yu’un te macha’ ay ta swemta yilel stujsele.

e) Teme k’ax sk’aka’lel te bit’il najkanbil ta chajpanbil k’op te bit’il ya yal tey ta inciso a), teme ma lajem te stsael stek’anel te mach’a ya x-och swentainik te a’tele te bit’il albil sk’oplal tey ta incisos c) sok d), te Stsoblej yu’un te Suprema Corte de Justicia de la Nación yame spas, ta skajalkaj ta komon sitil, stek’anel te bit’il tsakal sbil yu’un te mach’a swenationoj yilel stujsele.

Te nit’awal yu’un tak’uwanej ya xjalaj wakeb ja’wil ta spasel sok x-ch’ojnaxme ya yich’ tsael. Te Jtak’uwanejetik yu’un tsaojibal ya me x-jalaj baluneb ja’wil ta ya’telinel, kechet me yich’ikbeel cha’nk’anel sok ma me stak’ yich’ cha’nak’anel. Ja chikan te bixi sk’oplale, jun te yantike joyobme ya yich’beel tsael yu’un tsael ta xche’yoxebal xajt’ te yawalul le ayik-a ta Muk’tsobojibal yu’un Chapmantaliletik, yak’ sk’opik ta tsoboltsob ta tsobojibal, yame yich’ jok’uel bayal ta stojol yawalul lum. Teme ay mach’a ma xk’ot yu’un te Muk’ul tak’uwaneje mok yantixan tak’uwanejetik y’un tsaojibal, te sjalole yame yich’ tsael yu’un slajinel te at’elil ik’tabil. Te mantalil yame chiknantes ta tojobtesel sok yu’un smak’el yilelbeel.

Te muk’ul nit’awanej sok te tak’uwanejetik yu’un tsaojibaletik ma me stak’ smak ya at’elil, mok abatinel, ja’iknaxme te mach’a ay yat’elik te Tak’uwane ta Spisil mach’a yat’elinejik tsobtiklael pijukteswanejetik, toyol pijilil, taliletik, yu’un jok’oel mok yu’un túnel, ma stak’ tojel. Te stojolik ya yilikbeel pajalnax yak’ojik yu’un te Muk’ tsojbwanej ta tsoblum Toyol Lekil Chajpanel le’ ta Stsobil jtejklum.

Te muk’ul wolawal ta yolil Institutoe najkanbil me yu’un ta banti Smuk’ul Nail Stsobobail yu’un ajwaliletik, ja’tome ch’uunbil teme k’axem ta olil ya yak’ sk’opik te jaytulike, tsajbil me ya xlok’tel ta yantik nail chajpajibaletik ta Smuk’ul Nail Yich’obil ta wenta snopel jun, ja’me ch’uunbil ya’ayejal ta mantalil june. Yame xjalaj wakeb ja’wil ta ya’telik sok yame xju’ xan yich’ik najkanel ta yan belta. Ich’bil me ta wenta yu’un Consejo General sok ya’me xk’uxin sbajsok te nail chajpajibal te ja’ sbiil Auditoria Superior de la Federación.

Te Ts’ibowanej yu’un Mantalteswanej ya yich’ biiltesel ta tsael ta cheb ta ox’ xajt’ yu’un Tak’uwanej Spisil te bit’il ya xk’an yu’un te muk’ul nitawal.

Ja’me ya yich’ ch’uunel bit’il ay ta mantalil bitik junetik te yich’ik k’anbeyel te mach’atik najkanbil ya xjil ta Presidente del Consejo General, Konsejero elektoraletik, jolol mach’a ya x-ilawan ta yolilik sok Secretario Ejecutivo ta Instituto Nacional Electoral. Te mach’atik yich’o yatelik ta consejero presidente, consejeros electorales sok Secretario Ejecutivo mame stak’ spasik yan a’telil sok ay bay bitik najkanbilik ta spasel yan a’tel, wolawal yu’un partidoetik sok xaal teme najkanbil ta komon ta yan a’tel stsakotel sbaj ta xchebaltel ja’wil k’alal ya x-och ta ya’tele.

Te tak’uwanejetik yu’un yuel muk jchapmantalil ya yak’ sk’opik ta tsoboltsob ta tsobobilsbaik te banti yich’ ich’el ta wenta ta oliluk yu’un muk tsobojibal. Ja’nax me tul Tak’uwanej ta jujun tsob te banti tsobosbaik mabe ya staik snaojibalik lea ta bayuknax muk’ tsobojibal yu’un Snail Muk’ Tsoblej.

Li’ ta apartado B. Ja’me ay ta swenta spasel te Instituto Nacional Electoral te bit’il albil sk’oplal yu’un te ini Muk’ul mantalil june sok te smantal juniltake;

a) Ta swenta stsael te j-a’tel jtuneletik ta Mejiko sok ta jujun lumetik;

1. Nojptesel te bin ya sk’an pasel ta stsael te j-a’tel jtunele;

2. Te sjunil batik lum ya yich’ tsael te j-a’tel jtuneletike, ja’ jich bit’il smeltsanel sok yilel te batik lumetik sok xch’akel te lumetik ta skajalkaj stsael te j-a’tel jtuneletike

3. Te Sjunil snakanel sok te sjunil jtsaawaletike;

4. Te batik ya xjil te casillaetike sok stek’anel te j-a’teletik ta yilel stujsel te a’tele;

5. Te ya’yejal, smantalil, sk’oplal sok junetik ta yilel te bit’il yakal ta Abel te stsael j-a’tel jtuneletike, sjok’oyel, mak stujsel k’op a’yejetik xchajel , yajtayel ta ora; slok’esel junetik sok spasel bitik jtuneletik;

6. Te stujsel te jayeb stojol ya yich’ik sok te jayeb ya slajesik te jchajp k’op a’yejetik sok te mch’atik tek’anbilik te ya x-ochik ta j-a’tel jtunele, sok

7. Te yantikxan sk’oplal albil ta mantalile.

b) Ta swenta stsael te j-a’tel jtuneletik ta Mejiko;

1. Ich’el ta muk’ sok ya’yel snojpenal yu’un te mach’atik ya sk’an ya x-ochik ta j-a’tel jtunele sok te jchajp k’op a’yejetike;

2. Xchajpanel te bitik ya yich’ pasel ta sk’ak’alel stsael te j-a’tel jtuneletike;

3. Slok’eslanel junetik sok spasel te bitik jtunel ta swenta stsael j-a’tel jtuneletike;

4. Yilel skanantayel sok ayuk lek chinam tak’inetik te bit’il albil yu’un te mantalile;

5. Yak’el ta na’el sjunil sok yak’el sjunil sna’ojibal te ta sk’ak’alel stsael jtek’lejtik sok te jtek’lejetik yu’un te muk’ul j-a’tel jtunel ta Mejikoe

6. Te yilel ta chinam tak’in te stsael J-a’tel jtunel ta spamal slumal Mejikoe ta jujun te batik lumetik ya yich’ tsael tek’anel yu’une, sok

7. Sok te yantikxan sk’oplal albil ta mantalile ly.

Te Snail Ts’ibojibal ta Stsobil jtejklum Tsaojibal ja’me yat’eline ta tsob ts’akal sok tojlikel, janix jich te mach’atik ya slajinik xchapanel te mantalile, te at’eliletike ja’me swentail ja’me sk’oplil te jnopteseletike sokbijtesel yawalel lum, ta sjoylejal tsaojibal, te beetik sok lekil ta jun pajalnax yak’el ta tsoboltsob sok ta xajt’al xajt’ te tsobwanejile, te bak’uel sok tsak’el bililetik yu’un tsaojibaletik, ts’iboel lok’el at’ejibaletik yu’un tsaojibal, xchajpanel spuk’el sk’oplal tsaojibal, slajibal yatiklael te bit’il yak’o ta ilel te mantarile, yajtalel ta ja’mal yu’un ta ch’untiklael sok stael te sjunil ta tsael te jpas mantaril sok muk’ jpas mantariletik, yajtalael tas tsael muk’ul ajwalil yu’un ta Tsob jtejklum Tsobnax ay ta Mexico ta jujun xajt’ te tsaojibaletik tsobnax ayik’, ja’nix jich ta stojtesel ta snaliel te tsaojibale sok nix te bajk’ujibale mok sjok’uel te biti ya snop swenta te yu’un te tsaojibaletike. Xajt’iklael ta tsoboltsob ta spisil sjotak’ junax tsobojibal yame xchiknantesbeik’ sk’oplalil te bit’il yak’o ta nael stojol te mantarile.

Te stusel yatael stojol yu’un te xajt’alxajt’ tsobwanejil ta stsobil jtejklum ja’me ay ta stojol ta junax tul sna spasel yu’un Tak’uwanej ta Spisil Snail ts’ibojibal Stsobil jtejklum Tsaojiba, ak’bil stuk’el ta xchajpanel, te mach’a muk’ nabilsba ta tsael ta chejyoxebal xajt’al yu’un te tak’uwane te yajye yak’o yu’un te Muk’ul ajwalil. Te mantalil yame smuk’ubtesbe sk’oplalil ta yak’elbail te bit’il ya x-at’ebeel te albil sk’oplal sjutake janix jich te bit’il meltsanelbeel stojel mulil yu’un Tak’uwane Spisil. Te xch’untiklael yu’unik te mantaliletik ta sjotak’ snael spasel ma stak’ ak’el spisol yu’un ta mukin ta sk’ejuwil tak’in, yuninel sok yatael.

Te sjotak’ sna’elpasel ja’me sbelal swenta yu’un te at’el tuneletik tsaltombaetik ta sk’ajalka ta yajlael ta xajt’alxajta’ ta sjoylejal ta tsobtejklumetik yame xjuyunik ta yak’beyel sbisol te binti ya sk’an te sbabial tsal-a’ye.

Li’ ta apartado C. Te Snail ts’obojibal ta Stsobil jtejklum Tsaojibal yame yak’ sba ta xch’unelsbaik’ yu’un te at’el tuneletik ta tsalel sbaik’ ta jujuntik tsob jtejklum te yu’un ja jich ya sk’anike, te tsobelbail yu’un sbeentaelbeel te tsaojibal ta ch’in lum, ta slajibal te pas mantar yak’oje.

1. Ich’el ta muk’ sok ya’yel snojpenal yu’un te mach’atik ya sk’an ya x-ochik ta j-a’tel jtunele sok te jchajp k’op a’yejetike.

2. Banti ya yich’ pasel;

3. Xchajpanel te bitik ya yich’ pasel ta sk’ak’alel stsael te j-a’tel jtuneletike;

4. Slok’eslanel junetik sok spasel te bitik jtunel ta swenta stsael j-a’tel jtuneletike;

5. Yilel skanantayel sok ayuk lek chinam tak’inetik te bit’il albil yu’un te mantalile;

6. Yak’el ta na’el sjunil sok yak’el sjunil sna’ojibal te ta stsael j-a’tel jtunel ta jujun lumetike;

7. Yilel ta chinam tak’in te stsael Muk’ul j-a’tel jtunel ta Mejikoe;

8. Sjunil yilel; sjok’oyel mak stujsel k’op a’yej; yilel xchajel bit’il yakal ta bael te stsael ja-‘tel jtuneletike, sok yajtayel ta ora, te bit’il albil ta smantalil tey ta apartado te la yich’ix alele;

9. Tsoblej, xchajpel, yilel ta chinam tak’in sok yalel te sjunil yilel yu’un te mach’atik ayik ta tujsel te k’op a’yej yu’un te jnaklumetike;

10. Spisil te batik ma k’ejbil kanantabil yu’un te Instituto Nacional Electoral, sok;

11. Te albil sk’oplal ta mantalil june.

Te sk’oplal bit’il albil yu’un te mantalil june sok teme la yak’ waxakeb voto te Muk’ul Jwolwaneje, te Instituto Nacional Electoral yame stak’;

a) Swentain spasel te a’teliletik ya yich’ pasel ta swentastsael j-a’tel jtuneletik te ja’ ay ta yok sk’ab te j-a’teletik ta yilel stsael te j-a’tel jtunel ta jujun lume;

b) Yak’el ta yok sk’ab te j-a’teletik ta yilel te stsael j-a’tel jtuneletik ta spasel a’telil te bit’il albil ta ya’yejal a) tey ta Apartado B) yu’un te yawil sk’oplaule, te bit’il mayuk k’op teme la xch’a tsakl te ya’tel te bin ora ya skane, mak

c) Ya yich’ ak’beyel sna’ biluk k’op a’yej te ja’ ay ta swenta spasel te j-a’teletik ta yilel stsael j-a’tel jtuneletike, teme ya xchajpanbe sjunil te banti jich ya yich’ pasele mak ta swenta snakanbel ya’yejal ta yilel snojpel.

Ja’me ay ta swenta te Instituto Nacional Electoral stek’anel sok slok’esel te j-a’teletik yu’un te jwolawal ta snail spasel a’telil yu’un jnaklumetik ta jujun lumetik te bit’il albil yu’un te Muk’ul mantalil june. n.

Li’ ta apartado D. Te p’ijil a’tel yu’un stsael a’tel tuunelil ta slum sk’inal Méjikoe, nitil tsakal me ta pasel ya’telul, jich bit’il: p’ijubtesel, spasel ta lek sok sp’ijil o’tanil, sbeintayel, stsajtayel, yilel lekuk ya xlok’ ta pasel sok ak’a me yich’beyik swentail te j-a’teletike, jwolawaletike sok yantik joch a’teletik ta Instituto Nacional Electoral sok yantik snail chajpajibaletik ta jujuntik estaroetik ta swenta stsael sok snajkanel ajwalile. Te Instituto Nacional Electoral ya me xchajpanbey lek ta spasel te ya’telule.

VI. Ta swenta skoltael tesbabialtak yu’un te muk’ul mantarile sok stojil yu’un te bit’ik pastik’labil sok xchajpanlael te tsaojibaletike, yame yich’ chiknantesbel sk’oplal bit’il ma stak’ ch’unel sk’oplal ta slajibaltak’ te yak’o ta ilel te Muk’ul mantalil sok te mantalile. Te bit’il albil yame yak’be slajibal te yantik ta sk’ajalka yu’un te smetsanelbeel te tsaojibale sok yame xchajpan ta skoltael yu’un te sbeik’ tsobelbael yu’un yawalelul ta tsawnej, yu’un tsabilik sok ta tsoboltsob, ta slajibal baluneb yo’winik tsobmantal ta ja’ Muk’ul mantalilto.

Ta xajt’al xajt’ tsaojibal yak’elsba ta ch’unel swenta yu’un maba xch’unel te muk’ul mantaliletik mok stojil, ma stak’ tesmantesbey slok’ib smak’eltak yu’un xchajpojibal mok spasel sbajel.

Te mantarile ya yal te bi xi ta tup’el te tsael a’tel jtuneletik ta spisil Slum k’inal Mejiko sok ta ch’in lumetik teme ay binti mulil k’ot ta pasel ta yorail tsael a’tel jtuneletik, sok teme jich muk’ sk’oplal te jich a k’ot ta pasel.

a) Ya xk’ax te bin yipal te tak’in ak’bil ta swenta stsael j-a’tel jtunele ja’ jo’eb por cirnto ta spisil te tak’in ak’bile.

b) Bayuk tome k’alal ya yich’ pukbeyel jayeb k’aal ak’bil ta radio sok televisión, teme ay jichuk albil ta mantalil;

c) Teme ya yich’ik sok ya slajinik tajbil ta mulil tak’in mak slajinel stak’inal ta nail chajpabijiletik ta stsael te a’tel tuuneletike.

Te xk’axumtayel mantale yame yich’ ch’uunel sok yantik bitik ma jichk ta pasel. Ja’me k’axumtayel mantal sbiil teme ay jich ma jichuk lok’ ta pasel te votasione sok ta sbabial, xche’bal te ay ma staj jo’eb por siento ya spasik votación te krisanuetike.

Teme ay ma k’ot ta pasel stsael te ajwaliletik sok tuuneletike, yame xcha’ yich’ pasel ta yan belta te banti mame stak’ix o-och ta tsalbail te mach’a stojojix smule.