GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)
Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015
Diidxa’ Lá Guiropa
Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ I
Ca Xhiiña’ Xaique Guidxi Ne Xhiiña’ Ca Binni Xquidxi
Ndaga 41. Sin xtipa’ xti’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, binni guidxi que zanda di guni xiixa ni gacaladxi, paaxa ca binni ri ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) gutaagu ca xtiidxa’ ca la?, zunica’ dxiiña’ bia’ ra ruganda si xtiidxa’ ne xtipaca’ casi na gui’chi’ ro’ xti’ zaguita (mexicu) ri’ ne xqui’chi’ ro’ bia’ xti’ xquidxi ca’ la?, napa cani xi guzuuba’ cani xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ zaguita (mexicu).
Ra guidxaa ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zacani cada lu chonna iza, ne binni guidxi nga che guzé lu gui’chi’ ti guya’ tu laa zanda gaca ni, ne guyaca’ gacani jneza ne casi ná ca diidxa’ ri’:
I. Ca partidu ca la? ca binni guidxi nga gapani lu ná’; diidxa’ bia’ nga guini’ ne cuaqui xi modo guni cabe ti guica lá’ cabe jneza, ne xi zanda guni cabe ora chu’ guenda ribi xaique guidxi ne xiixa ru0 ni ganda guni cabe.
Ca partidu ca nga gu’ya’ca’ che binni guidxi chi guzee lu gui’chi’ dxi’ chibi tuuxa xaique guidxi ne gacane chu’ chahui’ ca binni ni chiguni dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra guihuini xi dxiiña’ chi gaca ndaani’ guidxi ne zaca ganda ca dxiiña’ ca sicarú ne nayado’, huaxa laca naquiñe chu’ guirá xixe binni ndaani’ ca dxiiñari’ ti zaca ganda guni gunaa ne nguiu dxiiña’ ndaani’ cani ne zaca gacani biaca biaca., ne laca naquiñe chu’ ca gunaaca lu ca dxiiña’ ra chibi binni gaca xaique ti laacabe laca zanda quite cabe ne chine xiixa guenda xaique guidxi. Binni guidxi si nga zanda gutaagu binni ti ganda guni ti partidu; nga runi que zanda di’ chu’ tuuxa ca binni ni bidaagu ne hgadxe dxiiña’ ni runica’.
Ca xaique ni ruya’ che binni che guzee lu gui’chi’ la?, zugú rua ca’ lu ca dxiiña’ ni raca ndaani’ si dxiiña’ xti’ ca partidu politicu casi ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, ne diidxa’ bia’ ro’.
Ca partidu ro’ ni jmá napa izá si nga zanda gapa binni ni quite ndaani’ xiixa guidxi ro’ ne ndaani’ ca guidxi huiini xti’. Ca partidu ro’ ni que gueda gapa binni ne qué gueeda gapa chonna gayuaa binni guyuubia’ ti guidxaa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne nuuca’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’a diidxa’ bia’ la? zuniti cabe ra ca lá cabe que.
II. Zuya’ diidxa’ ro’ bia’ gapa ca partidu politicu ca bidxichi ni guni neca xhiiña’ ca’ ne laaca laa nga quiixhe neeza guni cabe xhiiña’ cabe, ne naquiiñe ganna cabe la?, de que jma risaca xpidxichi guidxi ni cacaacabe que xpidxichi tuuxa.
Ca xpidxichi guidxi ni icaa ca partidu politicu ni que guixha’ ra ma biluuxe ca guenda ribii xaique guidxi la?, sacaaca chupa si ndaa bidxichi ti ganda guni ca dxiiña’ ni maca runica’ ne gapaca’ xtale binni guzee lu gui’chi’ xtica’. Zaca cani sicari’, ne casi na diidxa’ bia’ ro’ bia’ nga icaaca cabe ni:
a) Ca xpidxichi guidxi ni icaa ca partidu politicu ti ganda guni ca dxiiña’ ni maca runi ca la?, zacaacabe ni cada iza, ne pa che binni chi ica lá lu ca gui’chi’ xti’ yoo ra rie binni ica lá ti gapa credencial la?, bia’ binni guidxiña’ ca la?, zadale ne ni bia’ ti dxi dxiiña’ ni riaxa binni ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), bia’ gueda gúdii ni ca la?, bia’ ca nga icaacabe. Lu bidxichi ni ma ucuacabe que la?, zaree gande nuu chií beexu lu ti gayua, ti guiazi ni lu xcaadxi partidu que, ne biaca biaca nga icaacabe ni, ne xcadxe gayua ni riana que la?, zalaa ni lu ca binni ni gudxite de diputadu ni bichiña jma binni o ni gupa jma binni bizee lu xqui’chi’.
b) Pa lu iza ra chindi cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ sa ruguita (mexicu), ne laca lu iza caca, cui cabe ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ni ribi cabe diputadu ne senador ca la?, zacacabe galaa de cada gayua de lu xpidxichi guidxi; ne pa dipitadu ro’ si cui cabe la?, zacaacabe gande nuu chií si de cada gayua, ti guni cabe dxiiña’ ni maca runi cabe.
c) Bia’ xpidxichi guidxi ni icaacabe ca la?, zacaacabe chonna beexu lu cada gayua ti guiquiiñe cabeni lu ca dxiiña’ ni jma naquiiñe ndaani’ guidxi casi, guenda rusiidi’ binni uca ne gun’da’ ne guirá’ ru’ dxiiña’ ni gacane binni, casi guenda ruca’ lu gui’chi’ guenda ruyuubi xiixa, guirá’ ndi la?, laaca ricaabecabeni cada iza ti ganda guni cabe dxiiña’ ni maca runi cabe.
Diidxa‟ ro‟ bia‟ nga guiniuini‟ xi modo guilaa ca guidxi ra chibi ca binni ni gacala‟dxi‟ gaca xaique guidxi. Ne laca diidxa‟ bia‟ nga guicaa ca binni ni rizananda ca partiduca; ne guini‟ xi mod gueda gaca ca dxiiña‟ ri‟, ne laca zuyani gaca dxiiña‟ ra sá‟ ca binni ri‟ guyubi tulaa che chi guzee lu gui‟chi‟ ra ca la ca que, ne laca zuuya‟ pabia‟ bidxichi nga
Cuniti cabe lu ca dxiiña‟ ra canayubi cabe binni que, ne pa laacxabe gucheecabe la? laca diidxa‟ ro‟ bia‟ guini‟ xi modo gusabaná‟ laacabe.
III. Ca partiduro’ si ca nga zanda gutiidica’ lu biaani’ zahui ca dxiiña’ racala’dxi’ca’ gunica’ ora laaca’ ma canayubuca’ binni che chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ ca’. Ca binni guidxi ni que gapa xiixa partidu gucaa lá’ la? zapacabe xupa xhonna gubidxa ni ganda gacane laacabe ti zaca ná diidxa’ bia’a gacani.
Lana ro’ A. Yoo ro’ n i ribee gui’chi’ credencial que la? laa nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa’ ca dxiiña’ ni cuidxine ca binni ca binni guidxi lu biaani’ ruzaabi’ diidxa’ lu bi ne lu ca biaani’ zahui ca, ti zaca ná diidxa’ bia’ gueda gacani sicari’ gacani:
a) Dede dxi guzuga ca binni ri’ ma ucaaca’ ridxi binni che’ ca chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ ca que la? zandaani chupa o chonna xigaba huiinisi ne zaqueca lu ca biaani’ zahui ra gului’ cabeni, ti zaca ná ndaa’ d) ri’ gacani. Ra guzulu ca dxiiña’ ra chi ucaa cabi’chi’e ridxi ca binni ni che chi guzee lu gui’chi’ que la? galaa de chupa latengande chií ni chitidi lu ca biaani’ zahui’ ne lu guiiba’ ruche diidxa’ lu que la? ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga iquiñeni ti zaca ná lu ca diidxa’ bia’ ca gacani.
b) Dede bia’ dxi ma chi guzulu ca binni ni chichite ti ganda gaca xaique guidxi ca uca’ ca’ riidxi che binni chi guzee lu xqui’chi’ ca la?, ca partidu politicu ca la?, zapaca cabe ti xigaaba’ huiini xti’ dxi ti ganda tiidi’ xtiidxa’ cabe lu bii ne lu biaani zahui; xcaadxi xigaaba’ dxi ca la?, ma diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ paraa iquiiñe ni;
c) Lu ca dxi ra ucaa cabe ridxi binni che chiguzee lu gui’chi’ ra ca la binni ni gacala’dxi’ gaca xaique guidxi que la? napa xide guiaxa cani neca tapa la tenga gayu bia’ dxi’ de ni cani’ a) xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.
d) Ca diidxa’ ni guzeete’ ca guiiba’ richeeche diidxa’ lu bi ca ne cani guzeete’ biaani’ zahui ca la?, ndaani’ xigaaba’ dxi xti’ ra runi cani dxiiña’ ca nga guiete xtiidxa’ ca binni ri’ ne lu xhopa xigaaba’ dxi ne gande bi tapa xigaaba dxi nga guiete cani;
e) Ca dxi ni ma gu’ta’ guiquiñe ca binni guidxi ni que gapa partidu ca la? zalaani bia’ ri’: chonna late gande chii bi ga’yu’ ne lade ca binni ni npa partidu xti’ huaxa naquiñe guhuini pabia’ binni gupa cabe dxi gulii cabe xaique guidxi ro’ ni chi guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne xhonna bi chii ni biaadxe que la? zandaca gueda guilaani lú ca binni guidxi ni cala xtubi que.
f) Ca partidu politicu ni cadi ca lá ndaani’ yoo ra rica lá ca partidu ni jma narooba’ nuu ndaani’ guidxi ri’ la?, ziete xtiidxa’ cabe lu guiiba’ rucheeche diidxa’ lu bii ne lu biaani’ zahui bia’ dxi si ni ná lu lana huiini ni biete lu guía ri’, ne.
g) Casi ná lu ca lana ro’ A ne B ni cani’ de ca dxiiña’ ra ruyubi cabe binni che guzee lu gui’chi’ ra ca lá tuuxa binni ni gacala’dxi’ quite ti ganda gaca xaique guidxi, ni guicaa chii bi chupa xigaba ti ganda guini’ de ca dxiiña’ chiguni que nga yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial, ti zaca na ca diidxa’ bia’ ca gacani, ne ma yoo ro’ ri’ nga guindaa xti’ xhupa lategande chii xigaba que lu ca partidu ro’ que xcaadxi ni guadax que la?; ma ca binni ri’ gu’ya xi gunine cani. Guirá ca ca partiudu politicu ro’ ca la? ma naana cabe pabia’ nga guiquiñe cabe ne ximodo gunine cabe ni ti zaca ná diidxa’ bia’ gacani. Ne pa cadi cayene cabe la? naquiñe chinanda cabe modo ná yoo ro’ ni ni ribee gui’chi’ credencial ca pacaa ni ná lun ndaa d) xti’ guic’chi’ ri’ n era cani’ni de ca dxiiña’ ri’. Ne pa gueda gaca ti xiixa ni naquiñe gaca la? yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credecial ca guini’ xi modo gacani ne jmá pa guini’ cabe pur tuuxa huaxa pa gaca nga la? naquiñe’ guini’ cabe xiñee gucane cabe buque tidi ca diidxa’ xti’ jmá xadxi lu ca biaani’ zahua que ne lu ca guiiba’ rucheche diidxa’ lu que.
Nin ti partidu ne tuuxa binni ni caguite ti ganda chine ti guenda xaique que la? que zandadi’ quixe cabe o guyuubi cabe tidi’ xtiidxa’ cabe jmá xadxi que xtobi lu ca biaani’ zahui ca ne lu ca guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi ca.
Nin ti binni que zanda di’ quiixe ne xpidxichi o ne xpidxichi xtobi, xiixa xti’ guiiba’ rucheeche diidxa’ lu bi o xiixa biaani’ zahui ne gucheeche xtiidxa’ xti’ tuuxa partidu ra guini’ che binni chi guzee lu xqui’chi’ ngue o guini’ xiixa ni gaca ne o ni gunina tuuxa binni ni caguite ti ganda xaique guidxi. Ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, que zanda di’ tiidi’ xiixa diidxa’ de ca ndi’, neca gucani ndani xquidxi ca gringu.
Ca diidxa’ ni ma bizeete guiropa’ die’ lana ngoola ni ma biete lu guía ri’ la?, napa xi gaca cani ndaani’ ca guidxi ro’ ne ndaani’ ca guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu) ne casi ná diidxa’ bia’ ni runi ca dxiiña’ ri’.
Lana ro’ B. Ora gueda gaca ca guenda ribi tulaa gaca xaique guidxi que la? ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa ca dxi tidi ca diidxa’ xti’ guidxi ro’ lu biaani’ zahui ne lu guiiba’ richeche diidxa’ lu bi huaxa sicarí’ nga napa xi chinandani:
a) Pa, ra gaca ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca gaca ne ni tobisi, ra cui ca guidxi huiini ca, ca xaique xtica’ la?, ca dxi ca la?, zaca cani bia’ dxi ni nabaqui ca lana huiini a),b) ne c) xti’ lana ngoola A ni ca lu guia’ ca;
b) Ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ne que chi guiaba ne xti’ dxiiña’ xti’, xti’ guidxi huiini la?, zacani casi ná diidxa’ ro’ bia’ la?, ne ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne
c) Ca dxi guindaa xtiidxa’ ca binni da’agu’ politicu ca la? ne ca binni nuu xtubi caguite ti gaca xaique guidxi la? napa xi chinandani casi ná lu ca lana A xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne cani’ni’ de ca dxiiña’ ni cayete ri’.
Ora guini’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que huaxie’ dxi pe nga ni cudii ca diidxa’ ni ca luguiá ca la¬? ne xcaadxiru’ ni ma biete jmá luguia tidi xtiidxa’ca’ ca binni ni caguite ti ganda gaca xaique guidxi lu guiiba’ ni ma biete que la? xcaadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ que nga guini’ pa zanda gusaa cha’hui’ xcaadxi dxi o xigaba’ ni cayaadxa tidi xtiidxa’ cabe que huaxa naquiñe chinanda cabe casi ná lu ca diidxa’ bia’ ca ti ganda gacani.
Lana ro’ C. Lu ca diidxa’ ni ucaa ca binni ri’ dxi laaca ma cuidxica’ binni ti che chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá ca’ que la? que zanda di’ gucaa cabe xiixa’ diidxa’ ra cabecea xiixa guendaqueiquiñe’ luguia’ xtobi.
Dede bia’ dxi guzulu ne guiluuxe ca dxiiña’ ra rucaa ca partidu politicu ca binni chee chi guzee lu xqui’chi’ ca la?, xaique guidxi la?, napa xi guchuugu lu ca diidxa’ ra guini’ de guirá’ ca ni ma guca ne binni, ca diidxa’ ri la?, zeeni pa ra ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ne ca xaique ro’ xti’ ca guidxi huiini ca’. Ca ni zanda si guiete lu ca guiiba’ ni rucheeche diidxa’ lu bi ne lu ca biaani zahui ca nga ca de ni gaca binni lu xquenda nabaani, ca ni gusiidi’ binni gun’da’ ne uca o ca ni guzeete yoo ra rie binni ti icá crdecial xti’ o ca ni gaca ne binni pa nuu lu xiixa guenda nagaana casi ra caree guiigu’.
Lana ro’ D. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? zananaba diidxa’ cabe de ca donda ni cani’ ca diidxa’ ri’ ti zaca chine cabe ni ra nuu ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xiaa diidxa’ bia’. Ra que ma ca binni ri’ guini’ pa ma que tidi xtiidxa’ cabe lu ca guiiba’ ca huaxa nirudo’ npa cabe xi chinanda cabe casi ná lu diidxa’ bia’ ca.
IV. Diidxa’ bia’ guini’ ne cuaqui’ pabia’ dxi’ nga sá ca binni ri’ guyubi binni che chiguzee gui’chi’ ra ca lá ne zaqueca laca laani’ guinini’ pabia’ dxi guindaa ca dxi ca.
Ca dxiiña’ ra rica riidxi binni che chi guzee lu gui’chi’ ti ganda guibii xaique guidxi la?, zandaani chonna beu ne ca dxi ri nga chinanda ca binni ni gacaladxi gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu); ne ca binni gacaladxi gaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi’ ni rabi cabe diputadu ne senador ca la?, napa cabe xi chinanda cabe chupa si beu. Ne ca dxi ra ruzulu ca binni ri’ ucaaca’ riidxi binni guidxi la?, que zandaadini bia’ dxi ni nabaqui diidxa’ ro’ bia’ di’ gaca ca dxiiña’ ro’ ni dxandipe ica riidxi binni che chi guzee lu gui’chi’ ti ganda cuica’ xaique guidxi.
Ne pa chu’ binni o tuuxa partidu que guiene ca diidxa’ ni cayabi diidxa’ ro’ bia’ ri’ laa la?, zusaaba ná ni laa.
V. Guirá’ dxiiña’ ni raca, ra rica riidxi binni che chi guzee lu gui’chi’ ti guibii tuuxa xaique guidxi la? Zacani casi ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’.
Lana ro’ A. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? laa nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa’ ca dxiiña’ ni cuidxine ca binni ca binni guidxi lu biaani’ ruzaabi’ diidxa’ lu bi ne lu ca biaani’ zahui ca, ti zaca ná diidxa’ bia’ gueda gacani sicari’ gacani:
Yoo ro‟ ni ribee gui‟chi‟ credencial que la? xtubisi cabe nga guni cabe xiiña‟ cabe; zapa cabe binni ni gacane laacabe gaca ca dxiiña‟ ca. Tobi ca binni ni guni dxiiña‟ ndaani‟ ni que la? zapani ti xaique ne chii binni ni ganda gacane laacabe lu ca dxiiña‟ ri‟ ca binni ri‟ la? zanda guini‟ cabe huaxa que zandadi‟ guni‟ cabe xi nga zanda gaca ndaani‟ ca dxiiña‟ ri‟ laca ziuu ti binni ni guzahuaa lu xtiidxa‟ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa‟ binni guidxi, laca ziuu ti binni ni guzuhuaa lu xtiidxa‟ ca binni da‟gu‟ lu política ne ziuu xti binni ni ganda gacane laacabe; diidxa‟ bia‟ naga guini‟ xi modo guni ca binni ri‟ ca dxiiña‟ ca tulaa nga jmá zanda ucaa ridxi lade guirá‟ cabe ne tulaa nga jma zanda guda xcaadxi biini ni runi dxiiña‟ ndaani‟ xaacadxi yoo ro raca dxiiña‟ xti‟ xaique guidxi. Ca xaique ni napa guenda ni jmá naro‟ba‟ luguiá ca binni ri la? laacabe nga gu‟ya‟ cabe tu binni zanda gacane laacabe guni xiiña‟ cabe. Ziuu ti xaique ndaani‟ yoo ro‟ ne lu ná‟ be nga guiaana ca bidxichi ni guiree ne ni guiaana ne xcaadxi ru‟ dxiiña‟ ni zanda gaca ndaani‟ ni. Ca diidxa‟ bia‟ ni cuee ndu ne ca diidxa‟ ni guini‟ ca binni ni chi guini‟ xi modo gaca dxiiña‟ que la? laasi cabe nga zanda guini‟ cabe xi mod gacani. Lu ca gui‟chi‟ ni rucaa yoo ro‟ ni ribee gui‟chi‟ credencial que lá ca binni la? ca partidu ro‟ si que nga zanda guica lá ti zaca ná cabe gacani. Ca binni ni chiti ruaa mexa dxi chi chi gudiee ne guihuini tulaa zanda gaca xaique guidxi que la? binniguidxi si nga zanda cui ra que ti gu‟ya‟ gaca ca dxiiña‟ que jneza ne nayá.
Ca ra gueda gutaagudiidxa’ ca xaique ri la? napa xi guica canil u gui’chi’ ti ganna binni guidxi cani huaxa napa xi gacani casi ná diidxa’ bia’.
Yoo ro’ ca zapani ti yoo huiini ni gapa xtale guenda ra guni xhiiña’ laani la? chiguyani de ca dxiiña’ de rabi cabe xaique guidxi ne laca diidxa’ bia’ nga gu’ya’ gunini xhiiña’ ni.
Ca xaique xti’ ca dxiiña’ ri’ ne ca xaique sá’ nanda gaca cani ri’ la? zandaa cane ga’ iza lu ca dxiiña’ ca ne má’ que zandadi’ guibi cabe xti bieque. Ra guibi cabe ca la? chonna de gayua de ca xaique ni ribeexiaa diidxa’ bia’ nga gunini ne naquiñe’ gacani sicarí’:
a) Dede dxi guzulug ca binni ri’ ma ucaaca’ ridxi binni che’ ca chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ ca que la? zandaani chupa o chonna xigaba huiinisi ne zaqueca lu ca biaani’ zahui ra gului’ cabeni, ti zaca ná ndaa’ d) ri’ gacani. Ra guzulu ca dxiiña’ ra chi ucaa cabi’chi’e ridxi ca binni ni che chi guzee lu gui’chi’ que la? galaa de chupa latengande chií ni chitidi lu ca biaani’ zahui’ ne lu guiiba’ ruche diidxa’ lu que la? ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga iquiñeni ti zaca ná lu ca diidxa’ bia’ ca gacani.
b) Bia’ dxi gucaa cabe ridxi binni che’ chi guzee lu gui’chi’ ne cui’ tuuxa xaique la? ca partidu ca zapa cabe ti xigaba huiini ti ganda guiete xtiidxa’ cabe ludiidxa’ guiiba’ ruzaabi’ diidxa’ lu bi ne lu biaani’ zahui ne xcaadxi xigaba guiiadxa ca zaquiñeni casi ná diidxa’ bia’;
c) Lu ca dxi ra ucaa cabe ridxi binni che chiguzee lu gui’chi’ ra ca la binni ni gacala’dxi’ gaca xaique guidxi que la? napa xide guiaxa cani neca tapa la tenga gayu bia’ dxi’ de ni cani’ a) xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.
d) Las transmisiones en cada estación de radio y canal de televisión se distribuirán dentro del horario de programación comprendido entre las seis y las veinticuatro horas;
e) Ca dxi ni ma gu’ta’ guiquiñe ca binni guidxi ni que gapa partidu ca la? zalaani bia’ ri’: chonna late gande chii bi ga’yu’ ne lade ca binni ni npa partidu xti’ huaxa naquiñe guhuini pabia’ binni gupa cabe dxi gulii cabe xaique guidxi ro’ ni chi guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne xhonna bi chii ni biaadxe que la? zandaca gueda guilaani lú ca binni guidxi ni cala xtubi que.
Pa guiaadxa ca xaique ni chiti ruaa mexa’ ra chi guihuini xi guirá’ dxiiña’ nga chui gaca de ca guenda ribi xaique guidxi la? zadxela xtobi tu laa guiaana lu ca dxiiña’ que ne má’ la gunduuxe cani. Ne pa guiaadxabe lu xhonna iza ra má’ chi guiluxeni que la? laca zadexala xtobi tu guiaana lu ca dxiiña’ ca.
Ca xaique zuba ruua’ mexa ro’ ne ca xaique huiini xti’ ca dxiiña’ ri la? que zanda di’ gapaca cabe xti’ dxiiña’ huaxa pa chi guzuhuaa cabe lu xtiidxa’ yoo ro’ xti’ ca dxiiña’ ri la? zanda, ne cani rusiidi’ ne ruyubi xtuuba’ xiixa neza ni gacane binni guidxi.
Binni ni gaca xaique xti yoo ro’ la? chupa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga cui laacabe huaxa nirudo’ napa xi gacani casi ná lu ca diidxa’ bia’ ni rini’ deca dxiiña’ ri’ Xhoopa iza nga guindaabe lu ca dxiiña’ ri’ ne ti tiru si nga zandagacabeni. Ra nuu xaique ni ribee gui’chi’ credencial que nga guiaanani ne napani xi gunineni dxiiña’ yoo ro’ ni rutaagu ca dxiiña’ ri’ ti gacaca’ tobisi ti zaca ganda guihuini xi dxiiña’ nga cayuni cabe.
Xaique xti’ ni guni xhiiña’ xaique ro’ ca la chupa chonna de ca nga cui’ laabe huaxa ne xtiidxa’ xaique ro’ nga gacani.
Diidxa’ bia’ nga guini’ xi neza nga gubí ca xaique ro’ ni xti’ ca dxiiña’ ri’, ne xcaadxi binni ni gacane laacabe gacani ne xaique ni gudii credencial binni ti ganda che chiguzee ra chibi binni ti ganda gaca xaique. Ca binni ni guca xaique ndaan’ ca dxiiña’ ri la? ma que zandadi’ gaca cabe xaique ra guyuu biiya cabe guca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique que, ne laca que zandadi’ cui binni laacabe ti ganda quite cabe ti ganda gaca cabe xaique xti’ xiixa guidxi, lu bia’ chupa iza de bi’ni’ cabe dxiiña’ que neca ra ma ziluxeni.
Xaique ni guni dxiiña’ ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ lu gu’chi’, ca partidu ca nga gului’ná’ tulaa zanda gacani. Ti binni si nga zanda guiaana lu cani huaxa guiropa neza de ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga gusuhuini de tunga gueda guiaana ti gaca ca dxiiña’ que.
Lana ro’ B. Ora gueda gaca ca guenda ribi tulaa gaca xaique guidxi que la? ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa ca dxi tidi ca diidxa’ xti’ guidxi ro’ lu biaani’ zahui ne lu guiiba’ richeche diidxa’ lu bi huaxa sicarí’ nga napa xi chinandani:
a) Ca ra gaca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi ro’ ne guidxi huiini:
1. Gusiidi’ cabe binni de ca dxiiña’ ri’;
2. Paraa nuu ca guidxi huiini ni chi gaca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi, guni cabe ti bandaa’ biaani’ ti guihini paraa ruzulu ne riluxe ca guidxi ra chindi cabe ca xaique;
3. Gui’chi’ ra ca lá’ ca binni ni chiguzee lu gui’chi’;
4. Paraa nuu ca mexa’ ni chi guiquiñe’ dxi chindi cabe ca xaique ni caguite gaca xaique guidxi ne pa neza nuucani;
5. Ca neza ni gusiidi’ ne gusiene, ca gui’chi’ ni guica pabia’ binni guye yeguzee lu gui’chi’ cani guzá’ cabe yenabadiidxa’ cabe, xi bizaca dxi guca guenda ribi binni ni gaca xaique que, guenda rigaba naguenda;
6. Guenda rutaguná’ bidxichi ni guiuu ne guiree xti’ ca partidu politicu ne xti’ ca binni ni caguite gaca xaique;
7. Ne xcaadxi ru’ ni guini’ diidxa’ bia’.
b) Ca neza dxiiña’ ni gaca ra ribi cabe xaique guidxi ro’:
1. Ca ra chu’ binni ganda gu’ya’ xi diidxa’ napa ca candidatu ne ca partidu politicu;
2. Gacachahui’ ca dxiiña’ ni chi gusiidi’ dxi chin di’ cabe ca xaique guidxi;
3. Guidiee’ ca gui’chi’ ni guiquiñe ne gudii cabe ni binni ni yene guenda xaique que;
4. Guenda rigaba’ gui’chi’ ne ra chu’ cani casi ná diidxa’ bia’;
5. Ra guini’ cabe xneza guca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi n era icaa ca binni ni yene guenda xaique que ca dxiiña’ que;
6. Guenda rigaba’ gui’chi’ pa tulaa yene guenda xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ndaani ca guidxi ra guca dxiiña’ ri’;
7. Ne xcaadxiru ni guini’ diidxa’ bia’.
Yoo ro’ ni runi dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi que la? zutaaguneni diidxa’ ca xaique ni runi de ca dxiiña’ rin e nuuca’ ndaani’ ca guidxi xti guidxi ro’ huaxa pa ca binni ri’ guinabani laacabe ti ganda gacane cabe laaca huaxa nirudo’ naquiñe chinanda cabe xi ná diidxa’ bia’ ti ganda gacani. Ne pa ca partidu ca guinabani la? zagaba dxi ti ganda gacani huaxa nirudo’ zinandacabe casi ná diidxa’ bia’ ne má’ laa guini’ xi modo gacani.
Guenda rutaguná’ ca xpidxichi ca partidu políticu ca ne lu ca dxiiña’ ni raca guibi tuuxa xaique guidxi la? ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Instituto Nacional Electoral nga gu’ya’ gacani. Diidxa’ ro’ bia’ nga gabi laacabe xi modo guni cabe ca dxiiña’ ca, ne xi modo gaca dxiiña’ ni chiguni cabe que ne pa chu’ xiixa guenda ruchee la? laca zabini laacabe xi modo gusabaná’ cabe ca binni ca. Ra guni yoo ro’ ri’ dxiiña’ la? que zianadxidicabe de guni cabe dxiiña pa que gudii yoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi ca laacabe bidxichi ni guniné cabe xhiiña’ cabe ne ca xaique xti’ guidxi ro’ ne ca guidxi huiini ca nga gacane laacabe.
Pa gacala’dxi’ yoo ro’ ni cayete rari’ ri’ gudii diidxa’ tulaa zanda gu’ya’ de ca dxiiña’ ra rutagunácabe ne guenda rudxiieená’ de ca dxiiña’ ri la? ca binni ni runi xhiiña’ni nga nga gu’ya’ gacani ti zaca ganda gaca ni ná’ ndaga diidxa’ ni ca luguiá’ ca.
Lana ro’ C. Lu ca diidxa’ ni ucaa ca binni ri’ dxi laaca ma cuidxica’ binni ti che chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá ca’ que la? que zanda di’ gucaa cabe xiixa’ diidxa’ ra cabecea xiixa guendaqueiquiñe’ luguia’ xtobi.
1. Ca ra chu’ binni ganda gu’ya’ xi diidxa’ napa ca candidatu ne ca partidu politicu;
2. Guenda rusiidi’ ni napa guidxi;
3. Ca ra chu’ binni ganda gu’ya’ xi diidxa’ napa ca candidatu ne ca partidu politicu;
4. Gacachahui’ ca dxiiña’ ni chi gusiidi’ dxi chin di’ cabe ca xaique guidxi;
5. Guidiee’ ca gui’chi’ ni guiquiñe ne gudii cabe ni binni ni yene guenda xaique que;
6. Guenda rigaba’ gui’chi’ ne ra chu’ cani casi ná diidxa’ bia’;
7. Ra guini’ cabe xneza guca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi n era icaa ca binni ni yene guenda xaique que ca dxiiña’ que;
8. Guenda rigaba’ gui’chi’ naguenda; guenda rinaba’ diidxa’ ne xi guini’ binni de ca dxiiña’ ca, xi bizaca ne xi bigaba’; ti zaca ganda gaca ni ná xigaba diidxa’ ca luguiá’ ca;
9. Guenda rutaagu dxiiña’, xi bizaca lu ca dxiiña’, guenda rigaba’ gui’chi ne guini’ cabe tu yene guenda xaique ne pabia’ binni guye casi ná ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ca;
10. Xcaadxiru’ diidxa’ ni cayapa yoo ro’ ri’ ne.
11. Ne xcaadxi ru’ ni guini diidxa’ bia’.
Ca ni guini’ diidxa’ bia’ ne ra guini’ neca bia’ xhoono binni cayuni dxiiña’ ra Conseju General ne ndaani’ yoo ro’ ni cayete ri’ ne zanda gaca ndi’:
a) Guicaadxipecabe ca dxiiña’ xti’ yoo ro’ ri’ ne cani napani ndaani’ ca guidxi huiinica;
b) Gudii cabe ca dxiiña’ ca guni ca binni ca, casi cani’ ndaa a) xti’ Lana ro’ B de ca ndaga diidxa’ ri’, ne zaca gaca ca dxiiña’ ri’, o.
c) Guya’ cabe de ca dxiiña’ ni ruuya’ ca binni ni runi dxiiña’ de ca dxiiña’ guenda ribi xaique guidxi ni nuu ndaani’ ca gudxi huiini ca.
Pa gueda guidxaa tuuxa binni de ndaani ca dxiiña’ ri la? yoo ro’ lá’ Instituto Nacional Electoral casi nga zanda guchaa laacabe huaxa nirudo’ napa xi chinandacabe casi ná Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.
Lana ro’ D. Ca dxiiña’ ni raca ndaani yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? ruyubi cabe binni guizá’ nga guni dxiiña’, risiidi cabe laaca’, racane cabe ca partidu ca cuidxi binni, riguubia’ cabe xquenda biaani’ ca’, ruchaa cabe laaca ti que gunica’ laaca dxiiña’ queca, pabia’ guindaaca’ lu ca dxiiña’ que ne rusiidi cabe laaca xi modo gunica’ xhiiña’ca’, ne zacaca gueda gaca lu ca dxiiña’ ni gueda guni xcaadxi binni que. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri’ jneza ne nayado’.
VI. Ti ganda gaca guirá’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ni nabaqui gui’chi’ ro’ jneza ne naya do’ la?, laani napani ti neeza ra gudxiilu tuuxa binni ni gudxite ti ganda gaca xaique guidxi, pa ná de que que nigaaba’ di’ ca gui’chi’ ca jneza huaxa naquiiñe chinanda cabe lu dxi ni nabaqui’ diiddxa’ ro’ bia’ ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ti gaacani. Ne ra gaca guirá’ dxiiña’ ni ná lu ndaga 99 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri, casi ca guenda ni gapa binni guidxi ti che chi guzee lu gui’chi’ ti ganda cui tu racalaadxi gaca xaique xquidxi, ne ganda cui cabe laa ti ganda gaca tuuxa xaique.
Lu ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ca la?, ne ca dxiiña’ ni racane tuuxa binni gacaladxi gaca xaique guidxi, gudxiilu ti igaaba’ chahui ca gui’chi’ ni bizee cabe lu que, casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, que zanda di’ ucueza cabe o guxha cabe ca diidxa’ ni ma biree xia que.
Diidxa’ bia’ nga guini’ xi modo ganda guixa’ ca dxiiña’ ni que ñaca xneza dxi bibi tuuxa xaique ro’ o pa bihuini de que guyuu xiixa guenda naxoo ne guenda nayuudxu’ dxi guca guenda ribia xaique guidxi que huaxa naquiñe’ gacani sicari’:
a) Tidi cabe gayu’ bia’ bidxichi ni gucuaacabe gunine cabe xhiiña’ cabe;
b) Pa si cabe jma dxi ne xigaba’ ti guiete xtiidxa’ cabe lu ca guiiba’ que ne jmá pa que chinanda cabe casi ná lu diidxa’ ni cani’ de ca dxiiña’ ri’.
c) Pa guicaa cabe xpidxichi tuuxa ne que ganna cabe paraa bireeni ti ganda cuidxi cabe binni chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá cabe que.
Pa gueda gacani la? napa xide gusuhuini cabe ca donda ni cayacaca’. Zahuini ora iguaba ca binni ni guye yeguzee lu gu’chi’ ne guihuini pabia’ gupa ni yeneni que la ne ni biaana’ guiropa que.
Pa gueda guixa ca guenda ribi xaique guidxi que la? napa xi gacani xti bieque, ne ca binni igaa cayuni ca guendaqueiquiñe que la? ma que zaguitedicabe xti bieque.