El mixteco del oeste de la costa, autodenominado como tu’un savi, es una variante del mixteco, que a su vez es parte de la familia lingüística del Oto-mangue.

TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO

Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015

Tiitulo Uvi

Capiitulo I

Cuhva cha cua sacuinu tiñu cha cahan ra cumi tiñu ta cuhva cha ndacu ra cumi tiñu

Artiiculo 41. Ñivi ñuun iyo ra cahan cuhva cha ndacañahan ñuhun nu iyo ñi cuenda ndihi uni cuhva ta nduvi nuun cuhva cha ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo ta cha cuenda cha cua cani tahan ñi cuenda chi ta cha cuenda ñuhun, cuhva cha tahan chi cha ndacañahan chi cuhva cha cahan ley cuenda cha nduvi nuun ñuun ta cuhva cha iyo iin iin ñuun, ta ñahni cha cua cuu casi cuhva cha nduvi nuun iin ñuun ta inca ñuun.

Ta cha cua nduchaa ra tiso vaha ley chi ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo ta cua canihin tiñu chi ñi chi cha nuna, chi cha ndicha ta cua cuu chi iin iin tiempu cha cua cati tiñu, cuhva cha cahan cha vachi ihya:

I. Ndihi ñivi cha cua nducu tiñu cua ndehe ñi ta ñi cuhva cha cahan ley ta ndihi cha chica chi ta cha iyo chi cha cua sacuinu ñi ta cua cuu cunda sivi ñi cuhva cha cua coo tutu ñi, ta cuhva cha cua savaha ñi tichi cha cua canihin tiñu chi ñi, ta cua coto tahan ñi cha cuiti cha iyo chi ñi ta ndaa cha iyo chi cha cua sacuinu ñi, ta cuhva cha iyo chi cha cua tayahvi ñivi chi ñi.

Ñivi cha nducu tiñu cha cuu ñi politico iyo chi cha cua cahan ñi cha na cua canihin maan ñivi yoo chi cuni maan ñi cha cua cuiso tiñu, ta cua ndehe tahan ñi cha na cua nduvi nuun ñivi, tacan cua cuu sacuinu ñivi tiñu ya cuhva cha iyo tiñu, ta cua cahan ñivi cuhva cha saxini ñi, ta cuhva cha cua canihin maan ñi a cua savaha ñi votar yoo chi cuni maan ñi, ta yoni cua sanini chi ñi ta ituhun maan ñi cua coto yoo chi cua savaha ñi votar ta maan ñi cua savaha chi, tacan ni cha inuun cua ndehe tiñu ndihi ñivi cha cua nducu tiñu. Ñivi cha cuu xuñuun iyo un nuna cha cua savaha ñi a cua cuindi ñi cuenda iin partido, ta chacan ñahni ndatu cha cua quihvi a cua tihi ndihi nuun ni ñivi chi ñi ihya ta ni ñahni ndatu cha cua savaha ñi inca tiñu tu cha ñavi cuenda tiñu ya cuu chi, ta ni ñahni ndatu cha cua quihvi inca cuenda ñivi cha ña indi tichi tiñu ya.

Ra ndiso tiñu cuenda vehe cha ndehe tiñu cuhva cha savaha ñivi votar cua cuu cahan ñi cuenda tiñu cha iyo nu satiñu ni ñi cuhva cha cati ley.

Ndihi ñivi cha nducu tiñu iyo cha cuiti chi ñi cha cua quihvi ñi quivi cha cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu iin ñuun cahnu a iin ñuun luhu. Ta ndaa ñivi cha nducu tiñu ta ña cua queta cha cuu uni por ciento voto cua nihin ñi quivi cha cua canihin tiñu chi ñi cha cua nduchaa ñivi cha cua cuu xini a un cuu chi Camara del Congreso de la Union cua sanaan tiñu tutu ñi cha cuu ñi ñivi nducu tiñu.

II. Maan ley cua cuhva cuenda cha inuun cua nducu ndee ra nducu tiñu ta cua cati chi ndaa tiñu cha cua sacuinu ra ta ra cuhva cha cua sanaan ra ta ra xuhun cha cuenda cha chica cuu ra ta ra nducu ra ta ra tiñu, ta cua savaha ra ta ra cha cha suhva ca xuhun cuenda ñuun cua cuatiñu ta ñavi ca xuhun cha chaha ñivi cha iyo cuenda ra ndaca ñahan.

Cha cua tihi tiñu xuhu ñivi ñuun cuenda iin iin cha nducu tiñu ñivi cuenda ñuun cha iyo vaha sivi chi cuhva cua cuhun chi iti nuun ta cha yaha nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuatiñu xuhun cuhva cha satiñu tahan chi ndihi quivi, ta ndihi tiñu cuhva cha nducu tiñu voto tichi quivi cha ni nacahi tiñu chi ra cua cuu tiñu ta ndihi ca tiñu cha iyo cha tahan chi cha savaha cuhva iyo chi. Cua cuhva tiñu cuhva cha cati ley cha cuu chi:

a) Xuhun ñuun cha chatiñu tiñu ndihi ni quivi cua ndehe tiñu chi cuiya ta cuiya ta cua cahvi tiñu chi ndihi ñivi xuñuun cha iyo sivi chi oco chahun siqui iin cientu sacanaan ñivi ndahvi iin quivi cha cuenda ñuhun Ñucohyo. Oco uchi cuhva siqui iin cientu xuhun cha cua quee cuenda cha cahan cha cha yaha cua cuhva tiñu chi chi ra nducu tiñu soco inuun cua cuhva tiñu chi chi ra ta ra ta uni xico uchi siqui iin cientu cuhva cha sacanaan ra ta ra voto quivi cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu cha cuu ra sacuaha ta tiso vaha ley.

b) Xuhun ñuun cha sanaan tiñu chi cuenda cha cua sanaan ra ta ra voto cuiya cha cua ndehe tiñu ndaa ra ta ra cua cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo, ra cua cuu senador chi ra sacuaha ley ta tiso vaha ra ta ra chi cua cuu chi oco uchi cuhva xuhun cha cua cuhva tiñu xuhun cuenda tiñu cha ndacu ra ta ra ndihi ni quivi.

c) Xuhun ñuun cua sanaan ti chi cuenda cha sacuaha tiñu chi cuenda cha sanahan vaha ca tiñu chi ñivi chi cuenda cuhva cha sacuaha tiñu cuhva cha iyo xuhun ñivi chi cuhva cha iyo ra cumi tiñu, tacan ni cha cua tava tiñu tutu ta cua cuu chi uni siqui iin cientu cuenda ndihi xuhu ñuun cha tahan chi cuenda iin iin cuiya. Ta oco uchi siqui xuhun cha cua quee cha cahan tiñu iti chata, cua cuhva tiñu chi chi ndihi ra nducu tiñu iin ni cuhva cha nihin ra ta ra ta uni xico siqui iin cientu cha cua ndoo cha cuenda voto cha nihin ra ta ra quivi cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu.

Ley cua tiso yoso xuhun cua cuu sanaan iin iin ñivi cha nducu tiñu nu cua coo campaña. Ta suvi ni ley cua cati yoso xuhun cua cuu cuhva tiñu chi ñivi cha indi tichi partido can a chi ñivi cha iyo cuenda can, ta suvi ni maan chi cua cati cuhva cha cua cuu chi ta cuhva cha cua tiso vaha tiñu chi hora cha tahan chi ta cua sacuenda tiñu chi cuhva cha cua cuatiñu ñivi can ta ñi xuhun can tichi tiempu cha cua nducu ñivi can tiñu, ta ndaa iti cua quichi xuhun cha cua cuatiñu ñi chi cuhva cha cua cuatiñu ñi ndihi cha iyo chi ñi, ta suvi ni ley cua cati ñaan cuhva cua tachi tuni tiñu chi ñi tu cha ña cua sacuinu ñi tiñu.

Lin ni cuhva maan ley can cua cati yoso cuhva cua ndihi tiñu cha cua naan sivi ñi cha ndacu ñi tiñu, chi cuati suhva cha iyo chihin ñi ta cuenda ndihi cha ndoo chi ñi chi ra cumi tiñu.

III. Cua cuu cuatiñu ndihi ñivi cha cua nducu tiñu ta cua cha cuu radiu a ndaa inca un cua yaha a cua cahan cuenda ñi. Ñivi cha cua nducu tahan tiñu cua uvi uni cha cuiti chi ñi, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Apartado A. Ñivi cha iyo cuenda Intituto Nacional Electoral iyo chi cha cua cati yoso tiempu cua tahan chi iin iin Estado cha cua yaha cuenda chi tichi radiu a tichi television, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley:

a) Nda quivi cha cua quechaha cahan tiñu cuenda campaña iin iin ñivi cha cua nducu tiñu ta nda cua nda quivi cha cua sava ñivi votar, ñivi cha iyo cuenda Instituto Nacional Electoral cua cuhva ñi uvi xico una minuto ndihi quivi chi ñivi cha cua nducu tiñu, ta cua natahvi ndico ñi uvi a uni minuto cha cua cuu yaha cuenda ñi tichi radiu a tichi television ta cua yaha chi hora cha cahan un cuun chi letra d) tichi tuhun ya. Tiempu cha quechaha tiñu vaha tiñu cha cua cahan tiñu cuenda iin ñivi cha cua nducu tiñu ta tiempu cha quechaha cahan tiñu cuenda ñi, sava tiempu can cha cua yaha tichi radiu chi cha cua yaha tichi teñevision cua cahan tiñu cuenda ñivi cha ndehe tiñu can, ta inca sava tiempu can cua yaha tuhun cha cahan ñivi cha nducu tiñu, soco cua cuu chi cuva cha cahan ley;

b) Tichi cha ni tiso vaha ñi cua caca ñi nducu ñi tiñu cua sacuiti ñi ndihi minuto cha cua quee chi tichi radio chi tele, ta tiempu cha cua ndoo cua cuatiñu tiñu chi cuhva cha cati ley;

c) Tichi cha cua cahan tiñu cuenda ñivi cha nducu tiñu iyo chi cha cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñi, iyo chi cha cua cuinu masi cha cuu cumi xico uhun por cientu tiempu cuhva cha cahan chi nu ndaa letra a) tichi tiñu ya;

d) Cha cua quee chi tichi radio chi tichi tele cua cuu quee chi iin caa iñu chi caa uchi uvi cha chacuaa;

e) Tiempu cha cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ndihi ñivi cha nducu tiñu, tacan ni chi ndihi ñivi cha nducu tahan tiñu cuenda maan ñi, cua natahvi tiñu chi ñi cuhva ya: Cha cuu uni xico uchi por ciento cua natahvi tiñu chi tichi ñivi cha nducu tiñu cuhva cha cua quee chi cha ni savaha tiñu votar, ta cha cuu inca oco uchi por ciento cua natahvi tiñu chi inuun inuun chi, ta nda cuan da cua cuu cuhva tahan tiñu chi chi ñivi cha nducu tahan tiñu cuenda maan ñi;

f) Iin iin partido poliitico cuenda ñuhun Ñucohyo cha ña cua cuhun ra satiñu nu nduvi nuun ra ta ra, radiu ta televisioon cua sanahan yoso cuhva tahan chi ta cua nduvi nuun chi chi inciso cha cha yaha,

g) Cuhva cha ña cua quihin tiñu cuhva cha cati un ndaa letra A chi B tichi tiñu ya chi tichi cha ni cumani cha cua quechaha nducu ñivi tiñu chi tiempo cha cha nducu ñivi tiñu, chi ñivi cha iyo cuenda Instituto Nacional Electoral cua cuu nda cha cuu uchi uvi por ciento ndihi tiempo cha cua cuhva ra cumitiñu cha cua yaha chi nu cuu chi radiu chi tichi televisión, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley chi cuhva cha cua tiso tiñu, tichi ndihi tiempo can cua natahvi cha cuu Instituto tiempo can chi ndihi ñivi cha nducu tiñu ta inuun inuun cua nihin ñi ta ñi cha cuu uvi xico uchi por ciento, ta ndihi ca tiempo cha ndoo can cua cuatiñu Instituto Electoral can chi a inca cumi tiñu. Iin iin ñivi cha nducu tiñu cua cuatiñu ñi ta ñi tiempo cha chaha tiñu chi ñi cuhva cha cati ley ya. Ndihi cuhva cha cua yaha chi tichi televisión cua cuu chi hora cha cua cati Instituto Electoral cuhva cha cua cati ley cuhva cha cati nuun inciso d) tichi tiñu ya. Ta iyo chaha cua cuu cuhva tiñu chi maan tiempu can chi iin ñivi cha nducu tiñu tu cha cuhva can cua cuni tiñu.

Ni iin ñivi cha nducu tiñu ña cua cuu sata ñi ta cua nducu maan ñi uxu ca tiempo cha cua yaha ñi tichi radiu a tichi televisión.

Ni iin ñivi ñuun a cha cuenda sivi ni ñi, a cuenda mani maan ñi a cuenda inca ñivi, ña cua cuu nducu ñi cha cua quee cuenda ñi tichi radiu a tichi televisión ta cua cahan ñi cuenda cha na cuhva ñivi voto ñi, cuenda ñivi cha nducu tiñu a cha na ña cuhva ñivi voto ñi chi ñivi nducu tiñu cuenda ñuun. Ñahni ndatu cuenda cha cua quee tiñu ya tichi ñuhun Ñucohyo cuenda cha cua cahan ñivi inca ñuhun a tiahvi ñi cuenda chi.

Ndihi cha ndiso uvi párrafo cha cha yaha iyo chi cha cua sacuinu tiñu chi cuhva cha cua cati maan ndihi ñuhun can ta cuhva cha cua cati maan Ñuhun Ñucohyo cuhva cha ndiso ley cuhva can cua cui-nu chi.

Apartado B. Instituto Electoral iyo chi cha cua savaha cuenda ta cua natahvi ñi tiempo cha tahan chi ra cumi tiñu iin ñuun cha iyo chi cha cua yaha cuenda ñi tichi radiu a tichi televisión nu tahan chi, ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley:

a) Cha cuenda tiempu cha ndacu tiñu cuenda elector iin ñuun cha cua ndunahan tiñu can nu cua coo junta ta cua ndoo vaha tiñu, tiempu cha sanahan tiñu iin iin ñuun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo iyo chi cha cua savaha chi ndihi cha ndiso a cahan inciso a), b) chi c) cuhva cha iyo chi tichi A;

b) Ndihi ca tiñu cha chinu tichi electorales, cha cua sacoto tiñu cuhva cha sanahan ley ya, ta cuhva cha ndiso tichi constitucion,

c) Ndihi tiempu cha cua cuhva tiñu chi ndihi partido poliitico, nda cha cuu registro local, cua savaha tiñu chi cuhva cha ndiso ta sanahan cuhva cha iyo tichi A cuhva ndacu ñivi ley.

Ta cha cua coo Juicio Instituto Federal E. ndihi chi cua yaha tichi radio chi televisioon - Instituto Nacional Electoral cua ndehe ndihi tiempo cha iyo chi cha cua yaha ñivi cha nducu tiñu tichi radiu chi tichi televisión cuhva cha cati tuhun ya, soco tu ña cua queta tiempo can cuhva cha cuni ñi cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuhva ndico tiñu tiempo cha cua cumani can chi ñivi cha nducu tiñu cha cuenda maan ñi a chi ñivi cha ndiso tiñu, ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley.

Apartado C. Ndihi tutu a ndaa cha cua cuatiñu ñivi cha cua nducu tiñu a tutu cha cua tava Ins-tittuto Nacional Electoral, ña iyo chi cha cua natava maan ñi cha cua cahan ñi cuenda inca ñivi.

Tichi ndihi tiempu cha cua savaha tiñu cha cuu campaña electoral cuenda Ñuhun Ñucohyo a cuenda maan ñuhun can nda cua nda cha cua ndihi cuhva cha tahan chi, ta cua queta chi cuhva cha ni tiso tiñu, iyo chi cha cua cachi tiñu ndihi cha sacoto chi ñivi ndihi nu iyo cha chaha cuenda chi ñivi a cha cana chaa tichi ñuun cuenda ra nducu tiñu can, ta ni cuenda ra cumi tiñu ñuhun Ñucohyo chi ndihi ñuhun tacan cuenda ndihi ñuun cuati, cuenda ndihi ra cuu cutahan chi ra Cumi Tiñu Ñuhun Ñu-cohyo chi ndihi nu ndaca ñahan ra nu cuu chi delegación a nda inca cha cuu cuenda ñuun. Tichi ndihi cha cha cahan tiñu iti chata cuenda campaña, ndicha cuii campaña cha cua sacoto tiñu cuenda ra cu-mi tiñu cha cua cuu tiñu chi cuenda cha cuu cha sacuaha tiñu chi cuenda cha cuu cuenda iqui cuñu, a nda inca cha nini xaan cha cuu cuenda cha cumi tiñu chi ñivi tu iyo iin cha vachi cha numi.

Apartado D. Instittuto Nacional Electoral cua cuu ndehe cuhva cha cuan daca ley ndihi cha ni sa-vaha ñivi cha nducu tiñu, ta cua cuu sacuaha chi ta cua nanducu chi tu cha iyo iin cha ña vaha ni sa-vaha ñi, ta cua tihi chi tiñu can nuun cha cuu Tribunal Electoral del Poder Judicial de la Federacion, vati ñivi cha iyo cuenda can cua ndehe cuhva cha cua tachi tuni ñi ta cua tisovaha ñi tiñu can tu cha tundoho cuu chi. Instittuto Electoral cua cuu cati cuhva cha cua savaha tiñu tichi cha ni sacuaha tiñu tundoho can, ta cua cuu casi chi chi ñivi can un yaha cuenda ñi tichi radiu a tichi televisión, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

IV. Ley cua cati ta cua tiso cuhva cha cua cha cua savaha tiñu cha cua canihin tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu, ta cua cha cua cahan tiñu cuenda ñi, ta cua ndehe tahan chi ndihi cuhva cha cua cuu savaha tiñu cha cuenda cha cua quechaha ñivi can nducu ñi tiñu.

Tiempu cha cua ndunahan ra cua cuu Xini ñuhun Ñucohyo, senador a ra sacuaha ta tiso vaha ley cha cua caca ñi cua nducu ñi tiñu tichi iin cuiya cumi xico uchi quivi; ta cuiya cha cua canihin tiñu chi ra cua sacuaha ta tiso vaha ley ñuhun Ñucohyo cua ndunahan chi uni xico uchi cha cua caca ñi cua nducu ñi tiñu. Ña cua cuu yaha uvi tahan cha cuu uni cuhva cha cua tiso vaha ñi ta ñi cha nducu ñi tiñu tichi tiempu cha cha nducu ñi tiñu.

Ta tu cha cua yaha cava ñivi cha nducu tiñu a inca ñivi tiñu ya cua cutuni ñi cuhva cha cati ley.

V. Ndihi cha cuu organización cuenda cha cua ndehe tiñu yoo cua cuiso tiñu, cuu chi iin cha vachi cunda maan ñuhun can, ta iyo chi cha cua cuinu chi cuhva cha cati Instituto Nacional cuenda Electoral chi cuenda cha nduvi nuun ndihi ñivi ñuun cuenda ñuhun ñi cuhva cha ndiso maan Constitución.

Apartado A. Cha cuu Instituto Nacional Electoral nduvi nuun ta nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu ñuhun Ñucohyo cua ndehe vehe cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu, ta cua ndoo chi cuu chi cha iyo cuhva cha iyo cha cuiti chihin chi ta iyo nu coo chi ta cua cuu cahan tahan ra savaha ley ra nducu tiñu ñuhun Ñucohyo ta ñivi xuñuun cuhva cha cati ley. Cuhva cha cua savaha tiñu chihin chi cha cuenda iin iin ñuun cha cuu chi iin chan dicha cuhva cha iyo ley cha cua cuu savaha ituhun maan chi tiñu cha cuu chi iin cha cuiti ta cua cuu chi cha cua cundacañahan.

Vehe cha cuu Instituto Nacional Electoral iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu cua cuu chi xini cha cua cundacañahan cuenda chi ta ituhun ni maan chi cua ndehe ñaan cha cua savaha chi ta yoso cuhva cua satiñu chi ta cua savaha chi iin tiñu vaha; ta cua coo ra cua cuu xini chi ra sacuaha ley chi ra, chi ra cua savaha cuenda. Ra cahan tiñu cua cuu xini ta cua coo iin ra cua cati tuhun chi ra cua cuu iti nuun ta una tahan ñivi cha cua cati tuhun cuenda cha cua canihin ñi ñivi ta cua cuu cahan ñi soco ña cua cuu savaha ñi votar, ñivi cha cati tuhun chi ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo chi ñivi cha iyo tiñu nuun ra nducu tiñu chi ra Secretario cha sacuaha ley, maan ley cua cati cuhva cha cua coo chi ta yoso cuhva cua satiñu chi, tacan ni yoso cuhva cua cundacañahan tiñu tichi chi. Ñivi cha iyo cha sacuaha ley chi ndehe tiñu ican ta chacan cua coo ñivi cha sacuaha vaha cha cua ndehe vaha chi maan tican. Cha cua savaha cuenda xuhun can cha iyo tichi ndavaha ñi ta ituhun maan ñi cua ndehe tiñu cha iyo ican ta cua sacuenda vaha ñi chi, ta cua ndehe tiñu a vaha iyo xuhun cha quihvi chi xuhun cha quee cuenda vehe can. Cuhva cha cua cuhva ley cha cahan cuenda cha nacachi chi ñivi chi cuhva cha cahan ta cua sacuinu cuhva cha cahan ñivi cha sacuaha vaha tiñu can, ta cua sacuhun iti chi tiñu cuenda ñuun. Ñivi cha cua cuiso tiñu cha cua savaha cuenda tiñu cha nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu, tuvi xaan ca ñivi cha ndaa naan chi ñivi can cua cuindi cuenda cha cua savaha ñi cuenda. Ta ñivi xuñuun cua cunda casilla.

Cuhva cha natahvi ndihi cha cuu órgano cha indi tichi ndihi cha ndehe cuenda ñuun ta iyo chi cuhva cha sanahan ley.

Maan Instituto can cua nduvi nuun chi maan elector cuhva cha iyo ndihi ñivi ñuun tacan cua ndehe ñi cuhva cha cua ndoo maan electoral, ta ndihi tiñu chi cuhva cha sanahan ley cua cuu chi.

Iñu cuiya cua cuiso tiñu ra cua cati tuhun chi ra cuu Xini, ta ituhun chaha cua cuu nacachi tiñu chi ra. Ndihi ra cati tuhun a ndehe tiñu vehe can iin cuiya cua cuiso tiñu ra ta ra, ta cua nduchaa ra ta ra tichi siin siin tiempu ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ra ta ra chi inca cahan. Soco uvi uni ñi cua nacachi tiñu chi ñi uvi tahan cha cuu uni cuhva cha cua nacachi ndihi ñivi cha ndiso tiñu cuenda Vehe nu iyo ra sacuaha ta tiso vaha ley, ta cuhva ya iyo chi cha cua savaha tiñu:

a) Maan ñivi cua cuu cumite cua cuiso iin tutu nu cua cunda ndihi cuenda ñivi nducu tiñu nu tutu cha cua sacoto chi ñivi ñuun, ta ndehe vaha ñi ñaan ndi tutu cha chica tiñu cuenda tiñu cha cua nducu ñi ta tutu vaha iyo chi cha cua cuu chi, ta cua ndaa ñuun cuu ñi ña tiñu ndacu ñi, ta ican cua nacahi tiñu ndaa ñivi vaha vihi cata uhun tahan ñi cua coo cuenda iin tiñu cha cua cuhva tiñu chi ñi, ta cua tachi tiñu chi ñi chi tiñu cha tahan chi cha cua ndehe ñi cuenda política cha iyo Cámara Diputado.

b) Cha cuu Camara Diputado cua ndehe cuhva cha cua ndoo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Xini chi ndihi ñivi cha cua ndehe cuenda elector, ta cua sacoto chi chi ñivi ñuun cuhva cha cua cunu ndihi tiñu cuhva cha cua ndoo chi, ndaa quivi a yoso quivi cua cuu chi ta yoso tiempu cua cha ña cua ndunahan chi sava ta cua cha chinu tiñu cha cua ndehe tiñu yoo cua cuu comité técnico cha cua sa-cuenda, ta ucha ñivi iyo chi cha cua cuu ñi ta ñivi cha chito vaha, ta tichi ican cua quee uni ñivi cha cua cuu xini cha cua ndehetiñu política cuenda Camara cuenda Diputado, ta uvi ñivi cuenda Comisión Nacional chai yo cuenda cha Cuiti cha iyo chi Ñivi, ta uvi ñivi cuenda organismo cha cua ndehe tiñu can cuhva cha vachi articulo 6o. cuenda Constitución.

c) Cha órgano cha ndehe nda nu quechaha política cua sacuhun iti cuhva cha cua coso vaha tiñu cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cati tuhun chi ra cua cuu Cumi tiñu chi ñivi cha cua cahan cuenda elector, tacan hora cha cua coo votación cuenda tiñu ya cuhva cha ndiso ley, cuhva can cua cahan tiñu cuenda chi nu Ndatuhun tiñu nu Iyo Camara cuhva cha ndehe chi a tiso chi cuhva cha tahan chi cha cua savaha chi.

d) Tu cha queta cuhva cha ni tiso tiñu cuhva cha ni ndatuhun tiñu cuhva cha cua ndoo chi cha cahan inciso a) ta ñavi órgano cha ndehe nu quechaha política cuenda Cámara cha ndehe nu chacoo votación a cua tachi chi iin tutu cuhva cha cahan inciso cha cha yaha a ñaan inca cuhva cha cua tiso vaha tiñu chi, tu cha ña cua cuu coo votación cuhva cha chica nu Ndatuhun Tiñu, cua cana tiñu chi ñi inca chaha ta cua nacachi chaa tiñu chi ñivi chi iin sorteo nu tutu cha cha ndaa sivi ñivi cua cuu cumi-te cha ndehe cuhva cua ndoo chi.

e) Quivi cha cua ndihi cuhva cha ni tiso tiñu yoso quivi cua cuu chi cuhva cha sanahan a), masi yoni sanduvi nuun cuhva cha ni nacachi tiñu chi ñivi cuhva cha sanahan inciso c) chi d) Nu iyo cha Nda tuhun tiñu cuenda Suprema Corte de Justicia cha iyo cuenda Nación cua ndehe, cua natahvi chi iti nuun ñivi, ta cua cati ndaa ñivi a yoso cuhva cua savaha tiñu cuhva cha ndaa sivi ñivi nuun tutu cha cua cuu ñi cumite ta cua ndehe ñi tiñu.

Tu cha ñahni ñivi cha cua cati tuhun ch ira Cumi tiñu a nda inca ñivi cha cua cati tuhun cuenda elector tichi iñu cuiya xihna cuii cha ndiso tiñu ñi, iyo chi cha cua nacachi tiñu ñivi cha cua cuiso tiñu nuun, tiñu nuun ñivi cha yoni can, tu cha tichi uni cuiya cha cha cua ndihi ta iin ni cuhva yoni iyo, iyo chi cha cua nacahi tiñu iin ñivi cha cua cati tuhun, cuiya cha cua quechaha chaa.

Ra cati tuhun chi ra cuu Cumi tiñu chi ra cati tuhun cuenda elector ña cua cuu satiñu ra ta ra inca tiñu, a cua savaha ra ta inca tiñu a cua ndotiñu ra ta inca chiyo, cuhva cha cua cati ra ndehe ta cuu xini chi Consejo General ta ndihi ñivi cha ña iyo sivi ta ña ndiso tiñu ñi cuenda asociación, cha cuu científica, a cha ndehe cuhva cha iyo iin ñuun a ñivi cha nanducu cha cuu científica, a ñivi cha tindee chi ñuun.

Ñivi cha cuu xini cha ndehe a tiso cuenda cuenda Instituto cua cati nu cuu chi Cámara Diputado ican cua cahvi tiñu uvi uni ñivi cha cua cuiso tiñu a cua cuu xini cuenda Institucion cuenda ñuun nu cuu chi sicuela cha cha sucu vihi ca, cuhva cha cua ndoo chi a cuhva cha sanahan ley. Iñu cuiya cua cuiso tiñu ñi tacan ta ituhun ni chaha cua cuu nacachi tiñu chi ñi. Ta cuhva can cua coo sivi ñivi un cuu chi vetiñu nu Consejo General ta ican cua ndehe ñi cuhva cha cua ndotiñu ñi cuenda chi cuhva cha chini ñuhun cha cuu Auditoria cha cuu Xini cuenda Ñuhun Ñucohyo.

Ra cuu Secretariu cuenda Ejecutivo cua coso quivi cha cua coo voto nu iyo uvi uni ñivi cuhva cha cahan cha cuu Consejo General cuhva cha chica ra cuu Cumi tiñu.

Ley cua ndaca ndihi tutu cuhva cha cua cuu nducuiti ñivi ta cua ndehe ñi cuhva cha cua coso ra cua cati tuhun cuenda ra Cumi tiñu cuenda Consejo General, chi cuenda ra cua cati tuhun cuenda elector chi ra cua xini chi organi interno ta tiso cuenda chi, tacan ni cuenda ra cua cuu Secretariu cuenda Ejecutivo cuenda Instituto Ncional Electoral. Ta cha cuu ñi ñivi cati tuhun cuenda ra Cumi tiñu a cuenda cha cati tuhun cuenda electoral chi cuenda ra cuu Secretariu Ejecutivo ña cua cuu ca cuiso tiñu ñi a cua cundaca ñahan ñi cuenda ñuun, vati cha ni chiso tiñu ñi, cuhva tiso cha cuu partido chi ñi, ta ni ña cuu ndaca ñi cha cua cuiso tiñu ñi nu nacachi tiñu chi ñivi ñuun tichi uvi cuiya cha va-chi cuhva cha cua coso chi cha cua cundihi cuhva cha ndiso tiñu ñi.

Ndihi ra cati tuhun cuenda Poder Legislativo cua cuu tiso tiñu iin cuenda ñivi cha cua cuu ndoo si-vi ñi cuenda político nu iyo Camara. Iyo chi cha cua coo ituhun ni ra cua cati tuhun chi iin iin cuenda político can, ta ña cua tava vaha ñi chi ni iin Camara cuenda Congreso chai yo cuenda Unión.

Apartado B. Maan Instituto Nacional cuenda Elector cua ndehe cuhva cha sanahan Constitución chi ndihi ley:

a) Cuhva cha cua cuhun tiñu cuenda elector cha iyo Ñucohyo chi ñuhun nu tahan chi:

1. Cuhva cha cundee elctoral;

2. Nda iyo cha cuu electoral ta ndihi cuhva cha ndacu chi ta cuhva cha satiñu chi ndihi un cuu chi distrito cuenda maan electoral can ta nda natahvi iin iin cuenda maan electoral can;

3. Cha cuu tutu ñuun a tutu nu ndaa sivi ñivi cha cuu elector;

4. Nu cua coo maan casilla can ta nu cua coo nu cua cunda ñivi cha tiso tiñu cha cua ndehe ican;

5. Ndihi regla chi cha cua sanduv inuun, chi cha cua ndatuhun tiñu ta cuhva cha cua coo chi yo-so cuhva cua quee cuhva cha cua quechaha tiñu can, cua nducu tuhun tiñu, cua savaha tiñu cuenda ndihi cha cahan ñivi, cua ndehe va ñi nu cua electoral can, quii vua cahvi ñi tutu can, cua tava ñi tutu ta cua sandu cuahan ñi tutu cuenda electoral can;

6. Cua tiso ñi cuenda cuhva quihvi xuhun ta cua cha cua quee chi cuenda partido político chi cuenda maan ñivi cha nducu tiñu can,

7. Ta ndihi cuhva cha cua cati ley.

b) Ndihi cuhva cha cua cuhun tiñu cuenda electoral can tichi ñuhun Ñucohyo:

1. Cua quihin cuenda tiñu chi ñivi cha nducu tiñu chi ndihi cuhva chai yo cha cuiti chi ñi ta cuhva chai yo maan partido político;

2. Cua tiso vaha tiñu yoso tiempu cua satiñu maan electoral can;

3. Cua tava ndihi tutu cha cua cuni ñuhun tiñu, chi ndihi tutu cuenda maan elector;

4. Cua cahvi tiñu tutu cha savaha tiñu votar ta cua ndehe ñi yoso tahan chi, cuhva cha ndiso ley;

5. Cha cua cahan ñi nu tuvi ñivi vaha chi tacan ni cha cua samani tiñu iin tutu a constancia chi ñivi can nu tiso tiñu chi ñivi cua cuu diputado o senador;

6. Cha cahvi tiñu a quee vaha cuhva cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu Cumi Tiñu cuenda Estado Unidos Mexicanos nu cuu chi iin iin distrito electoral uninominal chi,

7. Ta maan ley can cua ndehe ndihi ca chi.

Cha cuu Instituto Naconal Electoral cua ndehe cuhva cha coso vaha tiñu chi ndihi ra cuu cumi tiñu a ra nducu tiñi tichi ñuhun Ñucohyo cuhva can iyo chi cha cua cuu chi, ta cha cuu organización cha ndehe tiñu cuenda lectoral cha iyo iin ñuun, cua savaha chi cuhva cha chandiso ley ta cuhva can cua cuinu chi. Ta cua cahan tahan ndihi partido político yoso cuhva tiñu cha cua cuiso tiñu ñivi, cuhva cha sanahan ley, ta cuu savaha maan ñi nu cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua ndehe chi.

Ñivi cha ndehe cuenda xuhun cha quihvi cuenda partido político chi ndihi campaña cha cua sa-vaha ñivi cha ni tiso tiñu cha cua cuiso tiñu ñi cha cuu Consejo General cuenda maan Instituto Nacio-nal cuenda Electoral can. Ley cua ndehe yoso cuhva cua satiñu ñivi cha cua cuu Consejo can, tacan ni cua sacuenda chi ta cua ndehe chi ndihi tiñu ta cuhva cha cua cuhun chi ñaan cua savaha chi cuenda a cua quee vaha ndihi tiñu can cuhva cha cati ley, cha cuu Consejo General ña cua casi chi ndihi cha cua tixehe bancu,a cha cuenda ndihi xuhun a cuenda fiscal ta cua tindee ra cumi tiñu ñuhun chi ñi tacan ni maan cumi tiñu ñuhun can.

Ta cha cuenda maan Instituto Electoral Nacional iyo chi cha cua cahan cuhva cha cua coo chi ta cua ndehe tiñu can, ta ndihi ñivi cha cua satiñu ican iyo chi cha cua satiñu vaha ñi tacan cua cuu quee chi iti nuun cuhva cha cahan párrafo cha cha yaha iti chata.

Apartado C. Ñuhun Ñucohyo cua ndehe nu cua nacachi a cua tiso iin iin ñuhun chi ñivi cua satiñu chi ñivi ñuun, suvi ni tichi ñuhun can cuhva cha sanahan Constitución, cuhva can cua satiñu ñivi can chehe cuun cha cua coo chi ñi:

1. Vii iyo chi cha cua quihin cuenda tiñu chi ñivi cha tiso tiñu cuhva cha iyo cha cuiti chi ñi ta cuhva cha iyo partido político;

2. Vii iyo chi cua queta cha cuu ñivi ñuun;

3. Cua tiso vaha tiñu yoso tiempu cua coo electoral can;

4. Cua tava tiñu ndihi tutu cha cua cuni ñuhun chi tacan ndihi tutu cuenda electoral can;

5. Cua cahvi tiñu voto ta cua savaha vaha ñi cuenda cuhva cha sanahan ley;

6. Cua ndehe tiñu cha na quee vaha chi ta cua samani tiñu iin tutu a iin constacia chi maan ñivi cha ndehe nu chacoso ñivi cua cuiso tiñu iin iin ñuun;

7. Cua cahvi vaha tiñu cuhva cha ni chacoso ñivi cua ndehe a cua cuu poder ejectivo;

8. Ndihi cuhva cha cua ndehe tiñu cuhva cha cua ndoo chi, a cha ndatuhun tahan tiñu a cua ndehe ni ndihi cha cahan ñivi, cua cumi ñi cuenda chi maan electoral, a quii ni cua cahvi tiñu chi maan voto can, cua cha sanahan chi chi iin cha cuiti cha chaha iti chata;

9. Cua nduvii nuun tiñu, cua sacuhun iti ta cua sanducachi tiñu cuhva cha cua cahnvi tiñu voto, a yoso cuhva cha cua ndoo chi cha ni savaha ndihi ñivi cha ndehe cuhva cha iyo maan tiñu can iin iin ñuhun;

10. Ta ndihi cha ña ni sanaan maan Instituto Nacional Electoral, ta

11. Cuhva cha sanahan ley.

Tu cha ñavi maan ley cua tava vaha cuhva iyo masi ucha voto un cuu chi Consejo General, maan instituto can cua cuu:

a) Sanaan chi ndoo iti ni, nu chacoo tiñu can ta cuhva cha ni ndehe maan ñivi chi maan electoral cha tahan chi cuhva cha iyo tiñu chi iin iin ñuun.

b) Cua tiso tiñu chi ñivi cha cua ndehe nu cuahan tiñu cuenda electoral ta nducu cuhva tiñu chi ñi chi tiñu ya cuhva cha cahan inciso a) cha iyo cuenda Apartado B tichi Base ya, ñahni cha cua casi a cua sanini chi ñi chi tiñu ya ndaa hora cuu ni,

c) Cua coto vaha tiñu ndihi cha ndatuhun tahan ñivi cha cua ndehe ñi tiñu cuenda electoral cha cua coo iin iin ñuhun, cuhva cha vachi tiñu ya cuhva can cua tava ñi chi, tacan cua ndoo chi cuhva cha cua quichi quee vaha chi.

Cha cuu Instituto Nacional cuenda Electoral cua ndehe ta cua cati chi yoso cuhva cua ndoo ñivi cha cua cuu xini cuenda cha cua ndehe ñi iin iin ñuhun cha cuenda ñivi ñuun, cuhva cha sanahan tiñu tichi Constitución.

Apartado D. Cha cuu Servicio profesional Electoral Nacional chito chi ta ndehe chi cuhva cha cua nacachi tiñu chi ñivi, cuhva cha cua quihvi xuhun cuhva cha cua sanahan tiñu, cuhva cha cua tisoho vaha tiñu chi ñivi, cuhva cha cua sacoto ñi, cuhva cha cua ndehe tiñu cha cua quee vaha chi, a ndaa ni cua coo chi, a cua nduanahan chi a cua tiso cuenda tiñu cuhva cha coo vaha chi, chi ndihi ñivi cha cua ndotiñu iin ñuhun cuhva nduvi nuun cha cuu ejecutivo a cha cuu técnico cuenda maan Instituto Na-cional Electoral chi ndihi cha nduvi nuun cuenda iin iin ñuhun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua satiñu maan electoral. Maan Instituto Nacional Electoral cua ndehe cuhva cha cua ndoo chi ta cuhva cha cua Satiñu chi.

VI. Cuhva cha cua cunda yahvi cuhva cha cua quechaha cha cahan ndihi ley ta cua tava vaha chi ndihi cha cua savaha tiñu cuenda electoral iyo chi cha cua coo iin sistema cha cua cahan sanahan cuhva cha cati Constitución chi ley, ta sistema can cua cati ndihi nuun cuhva cha cua coo chi a cuhva cha cua satiñu chi chi maan tiñu cuenda electoral ta cua tayahvi chi cuhva cha cua cumi tiñu cha cuiti cha iyo chi ñivi ñuun cha cua savaha ñi votar, a ñivi cha ni savaha tiñu votar ta nda cuenda iyo ñi, tichi articulo 99 tichi Constitución sanahan chi.

Cha cuu tiñu cha ndehe electoral can ta ndaa ndihi cha cua quihvi cuenda cha cua sanahan chi ñivi, cua tiso vaha chi ta cua sandu cuiti chi, ña cua cuu casi tiñu a cua tiso vaha tiñu cuhva cha sanahan chacan.

Ley cua sanahan a cua cati cuhva cha cua satiñu sistema cua cuhva tundee ini chi cha cua nacachi maan ñuhun Ñucohyo can a iin iin ñuhun , tu cha iyo iin cha cua yaha ndaa tiñu, a cuati cuu chi, chehe iyo chi cha cua savaha tiñu:

a) Tu cha cua yaha cuhva cua sanaan tiñu xuhun cuenda campaña cha cua coo ican, tichi uhun cuhva cha cha ni chaha tiñu;

b) A cua sata tiñu a cua tiahvi ñi ndihi nu cahan tiñu, yoso ni tiempu cua yaha chi tichi radiu a te-levisión, ta ñavi cuhva cha cati ley cuu chi;

c) Tu cha cua quihin tiñu xuhun cha chaha inca cuenda, a xuhun ñivi ñuun ta cua savaha ñi cam-paña. Ndihi cha cua yaha ndaa tiñu iyo chi cha cua cati tiñu iin chan dicha ta cuhva cha tahan chi nda cha ni savaha ñi. Ta cua cati cachi tiñu ndaa cha ni yaha ndaa tiñu ta cua ndehe tiñu nda cha sama a nda cha cua cuu nu cua coo votación a cha xihna cuii a cha uvi ta ninu iyo chi cha cuu chi chi iin uhun cuhva cha chaha tiñu chi ñi.

Tu cha ñahni vaha tundee ini iyo chi maan nu tiso tiñi chi ñivi can, cua sacoto tiñu chi inca chaha nu tiso tiñu chi ñivi, soco ñahni ca ndatu cha cua cuhun ñivi cha cha ni savaha cha ña vaha can.