El náhuatl de la Huasteca Potosina es una variante del náhuatl, el cual pertenece a la familia lingüística Yuto-nahua. Sus hablantes...

TLANEJNEUILYOTL TLEN SENTIKMASEUALMEJ

Tlanejneuilyotl katli mopatimakak pan mexko amatlamoyauali pan makuili tonali tlen ome metstli, tlen xiuitl naui tsontli, uan kaxtolpouali uan majtlaktli uan chikome
Moyankuitili ipan nitonali moixpanti DOF 27-05-2015

Eyi Tlaijtolnechikoli

Ome Tekpanali

Machioketstili Tlalotl

Makuili tlakotomitl

Tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen

Expouali uan kaxtoliuan nauitipaj tlaijtoli. Ni tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, tlen machiotlajtoltinin nechikoli, kipias iseltipatekilistli uan katli kichiuas pan katli kimenalua uan katli kichiuas pan iteki, tlen tlajtoua machiotlajtoli.

Katli kichiuas tomintlachilistli kichiuas tlen tlajtoua machiotlajtoli, amochikoliso uan tlalneltokiliso.

Ni tlamokuitlauiltekitomin peuas nopa kualchiualistli ika kaxtiltekatlajtoliuelis ki peualtis sankej iyojuk tonali kasekinok, kampa kimokuitlauia o nojkia kampa tomin ixpanextilistli ika sentik.

Nojkia, kampa tekitilistli peua ni tlamokuitlauiltekitominuelis tlajtlanisej tlatolmej tlayekyekolistli,kampa senkakia.

Ni tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, kichiuas:

I. Tomintlachilis katli asi uan kisa, tlatekiuili, tlamokuitlauili uan tekiuilistli tlen inon tomin tlen machiotinin mexkosenkotili uan mexkotekitinin, nojkia kichiuase tekitlachialistli kenijki tekipanoua uan iasitilistli katli eltok pan ueyi amochtli axkayotl tlen tlajtoua machiotlajtoli.

Tomintlachilistli tlen axkayotl uelis tlajtlanis uan kitlachilis katli achtiui mochijki, ni amo kitosneki amoyok uelis moitas katli tlajtlani, kema moita amapanolistli o katli motekiui katli kipia pan amatlachialistli kiaxitilia chiuali uan san kitlachilia tlan moaxitili tlen amochtli axkayotl tekilistli. Katli moita uan moijtoua kaltli kijtos tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen kijtos san kampa motekiui tomin uan motlachilis.

Kintlachilise tlen tlaltokayolmen katli pano pan tlachialistli, tlen xiuitl tekipanojtok, tlen katli moteluijke uan temaka se amatekichiualistli.Tlan amo kichiuasej tlen tlajtoua machiotlajtoli uajka kin tlayouiltisej.

Ni tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmej uelis tlajtlanis uan kiitas, iuan axtoui sentika tomi kampa uelis ki tlapejpeniya tla amo kimachilia nochi nauatili nochipa tlapotok sentika tomikemaj se tlapaleuilistli o inka ki oliniya ika sekinok tlaxtlauilistli o sekinokej tlapaleuiyanij mexko. Kampa se kimokuitlauiya nopatlakuitlauiltomin, temakaj san katli moneki tlayejyekoli inon tlamokuitlauiltekitomin.

Katli amo panextiya pan itlakotonka axtoui kijtoua ni nauatili, se tlateluili, kuitlauitekitomin tlanauatis nopa tekitijketl uaka uelis moitas kampa axkayo tlayejyekoli tlajtolmej nopa uelis temakas tlajtoli kampa, sankej kijtoua ni nauatili, uan aki axkichiuas kijtoua ni nauatili uaka uelis ki tlayouiltisej. Nikuitlauiltekitominkichiua se amatlajkuiloli san katli nechikolueyitekitini uan kiolinis kitoua wexkatlajpixketl wexketsaliuankampa ki melaua tlaixpanolmej tekitini.

II. Temakas amatekichiuali katli kitlachilijke ipan machiotlajtoltinin nechikoli uan amo uejkauas tlen junio iuan octubre metstli ipan sempouali febrero xiuitl seyok xiuitikapa uan kitlachilisej pan nechikoli machiotlajtoltinin. Pan ni amatekichiuali motlalis tekitlachialistli, tlachilistli, tomintlachilistli axkayotl tlen katli kichijke pan tlaltokayolmen uan tlan kuali tekipanojke ken moneki uan kitsontijke iasitiliso axkayotl uan tlachilistli tlen tlaltokayotl tomintlachialistli uan kipixtos tlan mochijki o kenke amo mochijki katli tlaltokayolmen kiixpanextijke.

Amatekichiualistli katli kiixpanextisej momachiltis pan tlaltokayolmen katli kintomintlachilijkej san kampa kimelaua katli kitake uan yajuanti ma temakaka amatlaneltokili katli monekis, uan yani kipajtitlalise tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, uan kichiuase amatekichiualistli.

Tekitlayakanketl tlen tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, kititlanis pan ueyi tomintlachialistli, pan majtlajtli tonali tlen teipa kema kimakake pan machiotlajtoltinin nechikoli katli kiski pan amatekichiualistli, katli kichiuase uan ni pan ome kaxtoli tonaltekipanolpa, kiixpanextika amatekichijkayotl chiualaistli uan kichiuaka katli moneki, tlan amo kiampa kichiua uajka kintlajtlajkoltise tlen eltok pan machiotlajtoli. Ni achtiui tlajkuiloli amo kiaxilia katli kitlachilijke uan tekiuilistli tlen kijtoua machiotlajtoli.

Tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, tlanauatis pan chikoasempoali tonaltekipanolpa, tlen itlanankilil katli kijtojke tomintlachialistli tlen tlaltokayolmen, tlan amo kichiuase, kitosneki kiselijke katli kiniluijke.

Kampa kinyolmelajke tlen kichiuasej tlen tomintlachialistli tlen tlaltokayolmen moneki temakase pantlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen katli kichijke tekitl o kijtose kenke amo kichijke ken moneki.

Tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, temakas pan machiotlajtoltinin nechikoli pan achtiui metstli mayo uan noviembre sesenxiuitl, amatekichiuali kampa nesi amatlayomelajketl. Ki kuapouia uan ki itakeja, tlajtolmej ki olinikej, uan kimelaua sejse amajtlakuilolmej atla ki ixpanextikej sankejkijtoua ni nauatili. Pan amatlakuiloli mo ixpanextia kampa miyak kiitaj, kuitlauiltekitomin ki sejkotilis tomi ipanajukuil sentika axkayotl o katli kipia maseualmej axkayotl ki olini tlajtolmej kampa tlateluili ka tlaixpanoli ki ixpanextia uan ki peualtikej nopa ueueyitekitikitinikuesoltamachiuali ka maseualkuatilistli.

Tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen, uelis kiajokuis itekilistli tlachialis tlen kema temakas tekiamachiuali pan machiotlajtoltinin nechikoli tlen kijtoua ni pilijtoli; machiotlajtoli kijtos tlaijyouili katli mokuapolouaj;

III. Kitlatemolise katli kichijke o amo kichijke uan ni kipia amo xitlaualiso o katli amo kuali kichijki kampa asi, uan kisa, tlatekiuili, mokuitlauili uan motekiuitomin axkayotl, kin kalpaxalosej, kampa san kitase amochmen, amamen, ama ajokuili kampa kichiuas tlatemolistli tlen tlajtoua machiotlajtolmen; uan.

IV. Kitas tlanauili tlen kichiuiliaj kaltomintlachialistli axkayotl tlateuilistli, ki oliniya tlanauatilistli, atla ki senkaua kuesoli ni kuesoltlatamachiuali maseualkualtilistli tlajtolmej ka tlaixpanolmej, kipiya tlayouiltili ki ixpanextiya ni mexkosentikatlanauatili pan se imaxak pan itlakotonka, ki ixpanextia ka ni tekitini pan tlaltokayotl, teyoualtlatilanketl, uan mexko uan itetenoj iuan sekinok axkayomej.

Machiotlajtoltinin nechikoli kitokaxtis katli kiyekanas tomintlachilistli ka ome o eyi tlauasanili tlen katli paya itstoke. Machiotlajtoli tlajtos keniki mochiuas. Ni tlayakanketl tekitijketl uejkauas pan iteki chikueyi xiuitl uan sempa uelis kitokaxtise san sentipa. Uelis kijkuinise, tlan kichijki ueyi tlaixpanoli tlen machiotlajtoli kijtoua, ka yampatsa tlauasanili tlen kema kitokaxtijke, o katli tlajtoua nauitipaj tlaijtolnechikoli tlen ni tlajneneuilyotl.

Tlen uelis se tlayakanas tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen moneki kipias katli tlanauatia pan I, II, IV, V uan VI pilijtolmen, tlen eltok pan najpoali uan majtlaktli uan makuili tlaijtoli tlen ni tlajneneuilyotl. Kema tekititos amo uelis mokalakis tekitis pan se sentikayotl tlaneneuili,uan amo tekitis pan seyok, uan kena uelis tekitis kampa amo tlaxtlauilo, pan nechikol yankuik ixtlamatili, tlamachtijketl, kuikayotl, o tekitlapaleuis.

Mexkosenkotili tlanauatianin, tlatokayolmen axkayolmen, uan sekinok tomintlachialistli tlapaleuisej kema kinmonekilis tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen tlen uelis kichiuas ininteki, tlan amo kichiuaj, kin tlajyouiltisej tlen tlajtoua machiotlajtoli. Nojkia miyayotl tekichiuanin tlen axkayotilotl, uan katliueli maseuali o tekitinin, miyayotl uan teaxkatekitl, tlanauatikayotl, o seyok tlajtolketsalmen, katli kiselisej o kitekiuisej tominmiyayotl axkayotiloltl, moneki temakase amatekichiualistli uan nochi amamen katli kintlajtlanisej tlamokuitlauiltekitomin chiualistli tlen nochi tlaltokayolmen tlen tlajtoua machiotlajtolmen, uan ni amo kisosolos sekinok tekichiuanin uan inin xitlaualis sekinok katli kipia tomin.Tlan amo temakase amatekichiualistli, tekitinin kin tlaijyouiltise ken tlajtoua machiotlajtoli.

Mexkoueyi tlanauatijketl kitlalis amatekpanali katli tekichiuanin tlainamasejtlen katli tekipanojke uan tlaxtlauasej tlen inon pampa amo kichijke ken moneki uan tlen tlajtoua naui pilijtoli tlen ni tlaijtoli.