El mixteco del oeste de la costa, autodenominado como tu’un savi, es una variante del mixteco, que a su vez es parte de la familia lingüística del Oto-mangue.

TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO

Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015

Tiitulo Iñu

Cha cahan cuenda ñivi satiñu ta cuhva cha cua coo vaha ñi

Artiiculo 123. Ndihi ñivi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua satiñu ñi iin tiñu vaha ta cuu chi iin cha vaha chi ñuun, tac hacan nda ica chic ha cua savaha chic ha cua nducuaha tiñu, ta cua coo cha cua tisovaha ñivi chi ñi ta cua satiñu ñi, cuhva cha cati ley.

Ra sacuaha ta tisovaha ley ta nduinuun ra t ara Vehe nu nducuiti ra cuenda Ñuhun Ñucohyo, ña cua cuu sanaan ra t ara cuhva cha cha iyo ley, soco nda ica cha cua savaha siin ra t ara ley cha cua cahan cuhva cha cua coo cuenda cha satiñu ñivi, ta cua cundacañahan chi:

A. Cuenda ndihi ñivi satiñu nu chinu ndihi nuun ndatiñu, ta ndihi ñivi cuu musu, ta ndihi ñivi satiñu vehe, ta ndihi ñi savaha cuatisuhva cha taqui, ta chi ndihi ñivi satiñu ñaan inca tiñu, cua tutu cuenda cha cua satiñu ñi:

I. Una tahan ni hora nda ica cha cua satiñu ñi;

II. Ta ucha tahan ni hora cua satiñu ñi tu cha chacuaa cuu chi; Ta ñahni ndatu: Cha cua satiñu ñi tiñu quini a tiñu ica, a cha cua satiñu ñi nu chinu cuatisuhva cha chacuaa, a ñaan inca tiñu ta ni cuati xaan ñi ta ña ta queta ñi chahun iin cuiya ñi;

III. Ñahni ndatu cha cua satiñu ñivi cuati ña ta queta chahun cuiya ñi. Ta ñivi cuati cha cha yaha chahun cuiya a ña ta queta ñi chahun iin cuiya ñi cua cuu satiñu ñi iñu hora ni, ta ña cua yaha hora.

IV. Iin iin iñu quivi cha satiñu ñivi cua cunda tatun ñi masi iin quivi.

V. Ndihi ñivi ñahan cha ñuhun sehe ñi ña cua satiñu ñi tiñu vee xaan, vati coto cua tahan ñi tundoho cuenda cha ñuhun sehe ñi, cua saña ñi cha satiñu ñi iñu vita ta cha cha yati cua cacu sehe ñi, ta tacha cha yaha cacu sehe ñi cua cunda tatun ndico tucu ñi inca iñu vita, ta cua tiahvi tiñu ndihi xuhun yahvi ñi ta ña cua quenda tiñu chihin ñi ta ndihi cha cuiti iyo chi ñi cha satiñu ñi. Ta tichi tiempu cha sacaxi ñi sehe ñi uvi chaha iin quivi iin iin sava hora cua cunda tatun nuun ñi cha cua sacachi ñi sehe ñi;

VI. Yahvi luhu ni ñivi cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cuenda ndihi ni tiñu a cuenda tiñu sacuaha vaha ñi. Cuenda cha xihna cuii ya cua coo iin iin tichi ñuhun cuhva cha cua tahan chi, ta cuenda chau vi ya cua tahan chi cuhva cha sacuaha vah ñivi can, a iin tiñu a inca tiñu vaha ca cuenda cha sacuaha.

Ta yahvi luhu cha cua sacanaan ndihi ñivi can cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha cua queta vaha chi cuatiñu ñi cha cuu xini chi vehe ñi, chi ndatiñu ñi, chi ñuun ñi ta cuhva cha iyo ñi, ta cuenda cha nini xaan cua sacuaha sehe ñi. Ta yahvi luhu cha cua sacanaan ñivi sacuaha vaha cua coo chi cuhva cha tahan chi ñaan cuhva iyo tiñu nu satiñu ñi.

Cua coo ñivi cua satiñu cuenda Ñuhun Ñucohyo cha cua ndehe cua tiso cuhva cha cua sacanaan ñivi yahvi luhu ñi, cua coo ra cua cahan cuenda maan ñivi satiñu, cua ra cua cahan cuenda maan ra cuu chitoho tiñu, ta cua coo ra cua cahan cuenda ra ndacañahan, ta cua tindee ñivi ndiso tiñu cuenda cha ndehe ñi mani maan tiñu can, vati tacan cua quee vaha ca tiñu cuhva cha satiñu chi ican.

VII.**** Cuhva cha satiñu ñivi cuhva can cua sacanaan ñi, ta ña cua quihin tiñu cuenda a rai a ñahan cuu ñi a ndaa ñuun ñi.

VIII. Yahvi luhu cha sacanaan ñivi yoni cua casi chihin chi, ta ña cua cuu sananuun ca tiñu chi a cua samani ñivi can chi.

IX. Ndihi ñivi satiñu iin nu satiñu ñi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua nihin tahan ñi siqui cha sacanaan nu satiñu ñi cuhva cha cahan tiñu ihya:

a) Cua coso ñivi cua satiñu nu ndacañahan Ñucohyo cha cua ndehe ñi tiñu cha iyo ñi cuenda ñivi satiñu, ta ñivi iyo cuenda ra cuu chitoho tiñu can, ta ñivi iyo cuenda ra ndacañahan, vati cua tiso ñi cuhva cha cua tiahvi tiñu xuhun sacanaan nu satiñu ñivi can cuhva cha tahan chi;

b) Ñivi ndiso tiñu nu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuenda chi, cua ndehe ñi cua sacuaha ñi cuhva cha iyo tiñu ican, ta cuhva cha satiñu xuhun tichi Ñuhun Ñucohyo. Ta cua ndehe ñi cua savaha ñi cuhva cha na cua coo ca tiñu nu cua satiñu ñivi tichi Ñuhun Ñucohyo, ta cuhva cha cua coo siqui xuhun satiñu, ta yoso cua ndoo ndico tucu xuhun can cua satiñu chi.

c) Ta suvi ni ñivi satiñu cuenda chi, cua ndehe ndico tucu ñi sacuaha ñi inca chaha cuhva cha ni xuhun can siqui chi, vati tacan cua quee vaha cuenda cuhva cha satiñu chi.

d) Maan ley cua cati cha ndihi nu satiñu ñivi ta saquechaha chi, ña cua tiahvi tiñu xuhun sacanaan chi iin tiempu cha ña nani xaan a ña cuaha ni cuiya, chi ndihi tiñu cha sa cuahan ni ndehe tiñu chi a ñaan inca tiñu iyo ican ta tahan chi ti cua cuu chi tacan;

e) Cha cua ndehe ta cua coto tiñu yoso xuhun sacanaan nu satiñu ñivi, cua ndehe tiñu cuhva cha iyo renta cha tiahvi xuhun tiñu, cuhva cha cahan ley cuenda cha tiahvi ñivi xuhun tiñu. Ndihi ñivi satiñu tucha saxini ñi ti ña iyo vaha cuhva cha tiahvi tiñu, cuu cua tiso ñi tiñu can nu Secretariia cuenda Hacienda cha chaha nuun xuhun chi ñivi ñuun, cuhva cha cati ley;

f) Cha cuiti iyo chi ndihi ñivi satiñu cha cua nihin ñi xuhun cha sacanaan nu satiñu ñi, ña cha chi ndatu chi ñi cha cua ndehe ñi tiñu cha sacuenda ñi nu satiñu ñi a cua cuu ñi iti nuun ican.

X. Cha cuu yahvi cua tiahvi tiñu chi ñivi satiñu cuu chi xuhun cha chica tahan maan cuenda cumi tiñu, ta ñahni ndatu cha cua cuhva tiñu ndatiñu xico ñivi cuenda xuhun, ta ni tutu cuati a ficha cha savaha maan ñi a ñaan inca cha ndaa itaniñu ta ñavi xuhun vaha cuu chi.

XI. Ta cha tahan chi cha nda ica xaan cha cua sandaa ca tiñu hora cha cua satiñu ñivi, cua cuhva tiñu xuhun cha cuu yahvi cha satiñu ñi cha cuu iin siendu siqui iin siendu chasuhva ca ta ñavi ca cuhva cha iyo yahvi maan ñi. Ta ña cua yaha uni hora cua satiñu ñivi can cha iin quivi, ta ni ña cua cuu chi uni chaha cha tito tito ni. Ñivi cuati ña ta queta chahun iin cuiya ña cua cuu satiñu ñi tiñu ya.

XII. Ndihi tiñu tichi cuhu, ta ndihi tiñu cha chinu ndihi cuatisuhva, ta tiñu satiñu ñivi tichi ñuhun a ñaan inca tiñu satiñu maan ñi, cha nini xaan cuu chi cuhva cha cahan ley tiñu ya, vati cua cuhva tiñu vehe chi ñivi satiñu cha cua coo ñi ta vaha chi ta ndoo caa nu iyo chi. Ta cha cua cuinu tiñu cuhva cha cahan chi ihya, ndihi nu satiñu ñivi can cua cuhva chi xuhun ndihi nu iyo chi tichi Ñuhun Ñucohyo, vati cua coo xuhun can cuenda ñivi satiñu ta cua coo chi cuenda ñi ta cua tindee chi cha cua sata ñi cha ña yahvi xaan vehe cha cua coo ñi.

Cha vaha cuu cha cua savaha tiñu iin ley cha cahan cha cua coo iin nu cua satiñu ñivi iyo cuenda ra ndacañahan, ta cuenda ñivi satiñu, ta cuenda ñivi cuu chitoho nu satiñu ñi, vati cua ndehe ñi tiñu cuhva cha satiñu xuhun cuenda vehe ñivi tichi Ñuhun Ñucohyo. Ta ley can cua cahan chi cuhva cha cua coo ta cua cunu tiñu chi ta cua nihin ñivi satiñu can vehe nu cua coo ñi cuhva cha cahan chi iti chata ihya.

Ta ndihi cuhva cha cahan tiñu cuhva cha cati paarrafo xihna cuii tichi fraccioon ya, ti ndihi vehe cha iyo iti chata ñuun, nda ica cha cua tiso tiñu sicuela, ta nu cua nduvaha ñivi cuhvi, ta ndihi ca cuhva cha cua cuniñuhun ñivi can nu cua coo ñi.

Inca ndico ti, ndihi nu iyo nu satiñu ñivi can, ta cha cua yaha uvi siendu(sic DOF 09-01-1978) ñivi iyo ican, nda ica chi cha cua nacoo tiñu iin tihyo cha cuu uhun miil metru cuadradu, vati cua coo nu yahvi cha cua sata ñivi can, a ñaan inca vehe cha cua satiñu cuenda municipiu, a nu cua siqui ñivi.

Ta ñahni ndatu cha cua coo ndihi nu satiñu ñivi can, nu cua quiahvi ndixi ta ni vehe nu siqui ñivi xuhun.

XIII. Ndihi nu satiñu ñivi, ta ñaan ni tiñu savaha maan chi, cha nini xaan cha cuu cha cua sanahan tiñu chi ñivi satiñu cuhva cha cua savaha vaha ca tiñu ndacu ñi. Maan ley cua cati yoso cuhva cua sanahan tiñu chi ñivi can, ta ñaan cuhva cua coo chi, cuhva cha nini xaan cua sacuinu ñivi cuu chitoho nu satiñu ñivi can.

XIV. Ñivi cuu chitoho nu satiñu ñivi iyo cha cua ndehe ñi chi ñivi tahan tundoho nu satiñu ñi ta ñaan ndihi cuehe tahan ñi cuenda tiñu savaha ñi, ta chacan ñivi cuu chitoho tiñu can iyo chi cha cua tiahvi ñi yahvi cuhva cha tahan chi, cuhva cha ni tahan ñivi can ta chihi ñi, a ndoo cuehe ñi iin tiempu ni, a ndihi ni tiempu ndoo cuehe ñi, cuhva cha cati ley. Ta masi inca ñivi nducu chi ñivi satiñu can, ra cuu chitoho tiñu can cua ndehe tahan maan ra chi ñivi tahan tundoho can.

XV. Ñivi cuu chitoho tiñu can, nda ica cha cua ndehe ñi ndihi cuhva cha cahan tiñu ni tisovaha ñi cuhva cahan ley cuenda cha cua ndundoo ta cua coo vaha cuhva cha cua satiñu ñivi nu iyo cha satiñu ñi, ta cua ndehe tiñu cha na cua coo vaha nu iyo chi ta ña cua tahan ñivi tunndoho chi maaquina, ta ñaan ndihi ndatiñu cha chatiñu nu satiñu ñi, ta cua coo vaha cuhva cha satiñu ñivi ican, vati tacan ña cua tahan ñivi tundoho ta cuvi ñi, tacan ni cuenda ñivi ñuhun sehe. Ndihi ley cua cahan cuhva cha iyo tiñu ya, ta cua tachituni chi ndihi tiñu cha ña iyo vaha;

XVI. Ndihi ñivi satiñu, ta ndihi ñivi cuu chitoho nu satiñu can, iyo cha cuiti chihin ñi cha cua natahan ñi ta cua cahan ñi cuenda cha iyo chihin ñi, cua tiso ñi cha cuu sindicatu, cua coo cha cua nduinuun ñi cuhva cha sacuaha vaha ñi, ta ndihi ca chi.

XVII. Maan ley cua tayahvi chi cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi satiñu, ta ñivi cuu chitoho tiñu can, cha cua casi ñi a cua saña ñi cha satiñu ñi.

XVIII. Cua cuu casi ñivi nu satiñu ñi tu cha cuenda cha na nduinuun cuhva cha satiñu ndihi cuhva cha chinu ndatiñu ican, ta na nduinuun cha cuiti iyo chi ñivi satiñu ta chi ñivi tihi xuhun nu iyo tiñu can. Ta nu satiñu tiñu cuenda ñuun cha nini xaan cha cuhva ñivi satiñu can cuenda chi ñivi ndehe tiñu iyo nu cuu chi Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu, uchi quivi cha cua quechaha cha cua cundasi tiñu ican. Cha cua casi ñivi nu satiñu ñi ñavaha iyo chi tu cha ñivi tuvi cuu ñi ta cacanitahan ñi chi ñivi ta chi ndihi cha cuu chiin ñivi can, a tu cha tiempu iyo cuati cuu chi ta cacanitahan ñi chi ndihi nu cuu chi cuenda ra ndacañahan.

XIX. Cha cua cucuiñi ñivi cha satiñu ñi, vaha chi tu cha cuaha xaan ndatiñu cha iyo ta ñahni ca yahvi chi iyo cha cuaha chi, ta ñivi ndehe tiñu nu iyo Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu chaha ñi ta ñi ndatu.

XX. Ta cha ña nduinuun ta cahan yuhu ñivi tihi xuhun nu tiñu can chi ñivi satiñu can, cua ndehe tiñu ti cua ndoo ñivi can vaha cuhva cha cua cati ñivi ndehe tiñu iyo Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu, cha ndiso tiñu ñi cuenda ñivi satiñu ta cuenda ñivi cuu chitoho tiñu can, ta iin ñi cuu cuenda ra ndacañahan.

XXI. Ta tu ñivi cuu chitoho tiñu can ña cuni ñi tasoho ñi a ña cuni ñi savaha ñi cuhva cha cahan ñivi ndiso tiñu Junta can, cua tani tiñu cuhva cha cahan tutu cha ni chinu cuenda tiñu can, ta cua ndoo chi ti cua tiahvi ñivi can (sic DOF 21-11-1962) chi ñivi satiñu can cha cuu uni yoo, ta ndihi ca ñaan cha chacoo. Ndihi cuhva cha cahan chi ihya ña cua cuu coo chi cuhva cha cahan fraccioon nu cuahan ihya. Ta tu cha ñivi satiñu ña cuni ñi tasoho ñi cuhva cha cahan tiñu, cua tani cuhva cha cahan tutu chinu cuenda tiñu can.

XXII. Tu cha ñivi cuu chitoho tiñu can ni sacunu ñi chi ra satiñu can, vati ni quihvi ra iin sindicatu a nu nducuiti ñivi, vati chahan ra iin nu chacundasi nu satiñu ñivi, cha nini xaan cuu chi ta maan ra satiñu can cua cuati a cha cua quihin ndico ra tiñu a cha cua tiahvi tiñu chi ra uni yoo cuenda yahvi ra ta cua saña ra tiñu can. Maan ley cua cati tucha ñivi cuu chitoho tiñu can ña cua sacuinu ñi cuhva cha cati tutu chinu cuenda cha satiñu ñivi can, cua tiahvi ñi xuhun cha tahan chi chi ñivi can. Tacan ni cha nini xaan cuu chi cha cua tiahvi tiñu chi ñivi satiñu cha cuu yahvi ñi cha uni yoo ta cua saña ñi cha satiñu ñi ta cha ña vaha savaha ra cuu chitoho can, ta sandehe ra tundoho chi ñivi can, a chi ñasihi ñi a chi sutu ñi a chi sehe ñi a chi yani ñi. Ña cua cuu ndoo nuna ñivi cuu chitoho tu cha ñivi ndehe (sic DOF 21-11-1962) tiñu ñi a ñivi vaha ñi savaha cha ñavaha ta ña cahan ni ñi vati iyo inuun ñi chi ñivi can.

XXIII. Cha cuhva nuun tiñu xuhun chi ñivi satiñu cuenda yahvi cha sacanaan ñi tichi iin cuiya a cha tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha tahan chi, cha nini cuu chi masi iyo inca cha cua savaha tiñu a cha cua coo chaa tiñu a cha cua sandihi chi tiñu can;

XXIV. Ndihi cha ndiseca ñivi satiñu chi ñivi cuu chitoho tiñu can, a chi ñivi cutahan chihin ñi, a chi ñivi vaha ñi, a chi ñivi satiñu chi ñi cuu chitoho tiñu can, iin tuhun ni maan ra satiñu ican cua tiahvi xuhun can, ta ña cua cuu satiahvi tiñu chi ñivi ra ndiseca can, ta ni ña cua cuu quihin tiñu xuhun cha nandoo siqui cha sacanaan racan cha cuu iin yoo.

XXV. Ta ñivi satiñu cha chaha tiñu chi ra nducu tiñu ta ra, ña cua satihvi ñivi can, a cuenda municipiu cuu chi, a cha iyo cha chaha tiñu chi ñivi, a ndaa inca cha iyo cuenda ra ndacañahan a chi ñivi cuu chi.

Ñivi satiñu cuenda chi cua ndehe ñi yoso cuhva cha iyo cha ndaca ñivi nu cua satiñu ñi, ta iin cha inuun cua cuhva ñi tiñu chi ñivi, ta cua ndehe ñi ti cua cuhva ñi tiñu chi ñivi cuu xini chi vehe ñi ta yoni inca ñi satiñu.

XXVI. Ndihi tutu chinu cuenda cha cua satiñu ñivi ñuhun Ñucohyo chi ra cuu chitoho tiñu iyo inca Ñuhun, nda ica cha cua cuinu tutu cua savaha ra cumi tiñu iyo cuenda municipiu cha chito ra tiñu can, tacan ni ra cuu Coonsul inca Ñuhun nu cua cuhun ra cua satiñu can nda ica cha cua cuhva ra tutu ndatu cha cua cuhun racan, ta inca ndico ti ndihi cuhva cha cahan tutu can cuhva cha iyo tiñu can, nda ica cha cua cati tahan nuun chi ti maan ra cuu chitoho tiñu can cua tiahvi yahvi cha cua quichi ndico ra ñuhun ñuun ra.

XXVII. Ndihi cha cati tutu can cha cua savaha ra cua satiñu can, ña ndayahvi chi a ña cua cuu sanini tiñu chi ra cha cua savaha ra chi, masi cahan chi nu tutu can:

a) Tu cha cahan chi cha na cua satiñu yaha cuhva ra vati cuaha xaan tiñu can, ta cuhva cha iyo chi.

b) Ta cua tiahvi ñivi can yahvi cha ña tahan chi cuhva cha iyo tiñu cahan cha cuu Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu.

c) Ta cahan chi cha na cua yaha iin vita ta cua nihin ñivi can yahvi ñi.

d) Ta cahan chi ti cua tiahvi tiñu chihin ñi iin nu siqui ñivi, a iin nu quiahvi cha chachi ñivi a nu quiahvi cafee, a vehe nu quiahvi ndixi, a iin nu cuu chi tienda cua tiahvi tiñu chi ta ñavi ican satiñu ñi.

e) A cahan chi ti cua quihin ñi ndatiñu quiahvi tienda cuenda yahvi ñi, iin nu cua cati maan ñivi can.

f) A cha cuu yahvi ñi cua cuu multa cua tiahvi ñi.

g) A cha cahan cha cua saña ni ñi cha cuiti iyo chihin ñi cha cua nihin ñi yahvi cha tahan chi chihin ñi tu cha tahan ñi tundoho nu satiñu ñi, a cuhvi ñi cuenda tiñu ndacu ñi, a ñaan inca cha savaha tiñu chihin ñi cha ña sacuinu tiñu cuhva cha cahan tutu chinu cuenda tiñu can a sacunu ñivi can chihin ñi nu satiñu ñi.

h) Ta ndihi ca ñaan cha cahan tutu can cha cua saña ñivi cha cuiti iyo chihin ñi cuhva cha cahan tiñu cuenda ñi ta cuu chi ley cha tindee chihin ñi cha cuu ñi ñivi satiñu.

XXVIII. Maan ley cua cati ndaa cha cuu chachi ñivi chi sehe ñi, yoni cua cuu ticuhva chi ta yoni cua satiahvi a cua quenda tiñu chi, ta cua cuu coo tutu chi ta cua ndoo chi chi sehe ñivi cuu xuchiin chi, ta ñahni cha cuaha xaan cua cahan tiñu ta cua ndoo chi cuhva cha tahan chi chi ñivi cuu sehe can.

XXIX. Vaha cha cua coo Ley cuenda Seguro ñivi ñuun, vati cua coo cha cuenda ta cha ndoo cuehe ñivi, a cua nduchahnu ñi, cuenda cha ndito ñi, cuenda cha cua saña ñi cha satiñu ñi soco ñavi cha cuni maan ñi cuu chi, a ta cha cua cuhvi ñi a tahan ñi tundoho, a cha cuenda cha cua cumi ñivi sehe ñi, a ñaan inca cha vaha cua savaha tiñu chihin ñi cha cuu ñi ñivi satiñu, ta ñivi satiñu tichi cuhu, a ñivi ñahni yahvi ñi iyo, a ndaa cuenda inca ñivi ñuun chi ñivi ñi vehe ñi;

XXX. Tacan ni cuu chi cha vaha chi ñivi ñuun, ndihi cuenda cha iyo ta satiñu chi cuenda cha ndaa vehe nu cua coo ñivi, ta ña yahvi xaan chi, ta ndoo caa nu iyo chi, ta cua cuu sata ñivi satiñu chihin chi iin tiempu cha cua cati tiñu;

XXXI. Ta cha cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley cuenda ñivi satiñu, maan ra ndacañahan tichi iin iin Ñuhun cuhva cha iyo nu ndacañahan ra, soco cuenda maan ra cumi tiñu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuu cuenda ndihi cuhva cahan chi ihya:

a) Cuenda ndihi nu chinu cuatisuhva ta ndihi ca tiñu iyo:

1. Nu chinu sahma;

2. Nu cacu ñuhun ndichin;

3. Nu chinu cine;

4. Nu chinu ndihi suchan;

5. Nu chinu azuuca;

6. Nu satiñu ñivi tichi ñuhun;

7. Nu chinu ndihi nuun caa, ta cuenda nu quee ndihi nuun caa ta yuu cha chatiñu ñivi, ta ndihi cuhva cha chinu chi ta cuu chi cha vaha chi ñivi, ta cuenda ndihi nuun caa ndava ta ndihi cuhva cha iyo chi cha cuu chi laamina;

8. Nu quee nduta cayu quee tichi ñuhun;

9. Nu chacoso vaha petroliu ta ndihi nuun cha chinu chi;

10. Nu chinu cementu;

11. Nu chinu caca;

12. Nu chinu carru ta ndihi nuun ndatiñu chi ta cuenda ñuhun chi;

13. Nu chinu ndihi nuun yuti xaan, ta ndihi nuun rimedi;

14. Nu chinu ndihi nuun tutu;

15. Nu chinu ndihi nuun aceite ta xahan chachi ñivi;

16. Nu chinu ndihi nuun cha chachi ñivi, ta quihvi chi tichi lata, ta cha cuindi vaha chi;

17. Nu chinu ndihi nuun cha chihi ñivi ta chacuindi vaha chi tichi lata.

18. Nu chinu ferrocarril;

19. Nu tahnda yutun ta quiahvi chi, ta chinu vitu vaha a ñaan ndihi ca ndatiñu chi;

20. Nu chinu ndihi nuun inu nahnu a ndu taqui chi, a yuti inu;

21. Nu chacoso vaha inu chahmi ñivi, ta ndihi nuun cha chinu chi;

22. Nu satiñu xuhun ta chaha nuun tiñu chi;

b) Cuenda nu satiñu ñivi:

1. Ndihi nu satiñu cuenda ra ndacañahanan a nu ndehe ñivi cutahan chi ra;

2. Ndihi nu satiñu ñivi cha nihin ñi ndatu cuenda ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo cha cua savaha ñi ndihi nuun ndatiñu cha chito ñi savaha ñi;

3. Ndihi nu satiñu tiñu ta cuu chi cuenda ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, nuu nduta tañuhun ta cuu chi cuenda ñuhun Ñucohyo a indi chi tichi cuenda nu satiñu cuenda Ñuun.

Ta cuenda maan ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuu chi cha cua ndehe ra ta cha cahan yuhu iin Ñuhun chi inca Ñuhun tichi nu ndacañahan ra; a cuenda tutu cha chinu cuenda tuvi ñivi ta sanini tiñu chihin ñi tichi uvi uni Ñuhun; a cha cuenda cha nini xaan cha ñivi cuu chitoho tiñu can, cua ndoo ñi vaha cha cua sanahan tiñu chi ñivi cha sacuaha ñi, cuhva cha cati ley, tacan ni cha cua sanahan tiñu chi ñivi yoso cua cuatiñu ñi ndatiñu ta cha satiñu ñi, tacan ni cuenda cha ña cua coo tundoho chihin ñi nu satiñu ñi, ta ndoo caa nu iyo tiñu can, ta ican chihiñuhun ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo cha ra ndacañahan tichi iin Ñuhun cua tindee ra cuhva cha tahan chi cha iyo tiñu can tichi nu ndacañahan ra, ta cua coo chi cuhva cha cati ley cuenda chi.

B. Cuenda cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta cuenda cha ndacañahan tichi ñuun Ñucohyo, chi ndihi ñivi satiñu cuenda chi:

I. Ndihi hora cha cua satiñu ñivi cha chinucahni ta chacuaa una hora ni cua cuu chi. Ta hora cha yaha ca cua tiahvi siin tiñu cuenda chi siendu siqui iin siendu cua cuu yahvi cha cua satiñu tiñu tacha cha yaha ca hora cha satiñu tahan maan ñivi. Ta ñahni ndatu cha cua yaha uni hora cha cua satiñu ñivi, ta ni uni chaha cha tito tito ni;

II. Ta iin iin iñu quivi cha satiñu ra satiñu, cua cunda tatu ra iin quivi ta cua tiahvi tiñu chihin ra;

III. Ñivi satiñu cua cunda tatu ñi oco quivi cha iin cuiya;

IV. Ndihi cuhva cha cua sacanaan ñivi yahvi ñi cua quihvi chi tichi tutu chinu yoso xuhun cua cuatiñu tiñu cuenda chi, ta ña cua cuu nanuun chi tichi tiempu cuhva cha cahan chi cuhva cha ni ndoo tiñu, ta cua savaha chi cuhva cha cati tichi artiiculo 127 nu tutu Ley Cahnu ya.

Ta ña cua cuu nanuun ca yahvi luhu ñivi cha satiñu tichi Ñuun Ñucohyo, ta ndihi ca tichi ñuhun nu ndacañahan chi.

V. Tiñu savaha ñivi cha inuun, inuun yahvi ñi cua coo, ta ña cua ndehe tiñu a rai a ñahan cuu ñi;

VI. Ndicha cuii cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley, cha cua ndoo xuhun cuenda tiñu a cha cua quee xuhun tiñu a cua casi tiñu cuhva cha tiahvi xuhun yahvi ñivi can;

VII. Cua cuhva tiñu chi ñivi can cuhva cha cua ndehe tiñu cha chito ñi ta cuu savaha ñi iin tiñu. Ta maan ra ndacañahan cua tiso sicuela cha Sanahan cuhva cha Satiñu ñivi cuenda ñuun;

VIII. Ndihi ñivi satiñu cua coo cha cuiti cha cua ndaa tiñu chihin ñi, cuhva cha chito ñi ta cuu savaha ñi tiñu ta cha cuaha tiempu satiñu ñi. Ta iin cha inuun cua ndehe tiñu chi ñivi ta cuenda ñivi cuu xini vehe ñi cua ndehe tiñu cha xihna cuii ñi cua nihin tiñu;

XI (sic 05-12-1960). Ndihi ñivi satiñu cua cuu sacuiñi tiñu chihin ñi a cua quenda cuii tiñu chi ñi tu cha ñavaha savaha ñi, soco cua cuu chi cuhva cha cahan ley.

Ta tu cha quenda tiñu chi ñi ta ñahni cha savaha ñi, iyo cha cuiti chihin ñi cha cua quihin ndico ñi tiñu, a cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha tahan chi, ta cha ni yaha chinu tiñu cuhva cha cahan ley. Ta tacha ni quenda tiñu tiñu cha iyo vaha chihin ñi, tahan chi cha cua cuhva ndico inca tiñu cuhva cha satiñu tahan maan ñi, a cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha cahan ley;

X. Ndihi ñivi satiñu iyo cha cuiti chihin ñi cha cua natahan ñi ta cua cahan ñi cuenda tiñu satiñu ñi. Cua cuu casi ñivi nu satiñu ñi tu cha sacuinu ñi ndihi cha cahan ley, cuenda ndihi nu satiñu tiñu cuenda ñuun, ta cha ña sacuinu tiñu ndihi cuhva cha cahan chi, cha iyo cha cuiti chi ñivi satiñu cuhva cha cahan artiiculo ihya;

XI. Ta cuenda Seguro ñivi ñuun cua coo chi cuhva cha cahan chi ihya:

a) Cua ndehe chi cuenda cha tahan ñivi tundoho a cuhvi ñi cuenda tiñu satiñu ñi, a ñaan inca cuehe cha ñavi cuenda cha satiñu cuu chi, cuenda chaa cua cacu sehe ñivi; ta cuenda cha cua queta tiempu cha satiñu ñi, ta cuenda tu cha ndoo cuehe ñi, a cha chahnu xaan ñi ta cua cuvi.

b) Ta tacha cuhvi ñi a tahan ñi tundoho, iyo cha cuiti chihin ñi cha ña cua quenda tiñu chihin ñi ndihi tiempu cuhva cha cati ley.

c) Ta ñivi ñahan ñuhun sehe ña cua savaha ñi tiñu vee vati coto tahan ñi tundoho ta nuun sehe ñi, ta ndaa ica cha cua cunda tatu ñi iin yoo xihna ca cha cua cacu sehe ñi, ta inca uvi yoo ta yaha cacu sehe ñi, ta cua nihin niniin ñi xuhun yahvi cha satiñu ñi, ta ña cua quenda tiñu chihin ñi, ta ndihi cha cuiti iyo chihin ñi cuenda cha satiñu ñi. Ta tichi tiempu cha sacaxi ñi sehe ñi uvi chaha cua coo cha cua cunda tatu ñi iin quivi sava hora iin iin chaha cha cua sacachi ñi sehe ñi. Ta inca ndico ti cua ndehe ra doctoor chihin ñi cuenda cha cacu sehe ñi, ta cua nihin ñi rimedi, ta cua tindee tiñu chihin ñi cuenda cha chaxi sehe ñi, ta cua coo nu cua cumi tiñu sehe cuati ñi.

d) Ñivi vaha ndihi ñivi satiñu iyo cha cuiti chihin ñi cha cua ndehe ra doctoor chihin ñi ta cua nihin ñi rimedi ta cha tahan chi cuhva cha cati ley.

e) Cua coo vehe nu cua cunda tatu ñivi satiñu vati na quihin ñi tundee ini, ta cua coo tienda nu cua sata ñi cha ña yahvi xaan tacan ni ndihi ñivi ñi.

f) Ta cua cuhva tiñu chi ñivi satiñu, vehe cha ña yahvi xaan cua tiahvi ñi ta cua coo ñi a cha cua sata cuii ñi chi cuhva cha iyo tiñu cha cha ni ndoo vaha. Maan ra ndacañahan cua tiso niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cua coo xuhun cua satiñu cuenda ñivi satiñu, vati cua cuhva nuun tiñu xuhun can chihin ñi cha cua sata ñi vehe vaha ta ndoo caa nu iyo chi nu cua coo ñi, a cha cua savaha chaa ñi chi, a cua tisovaha ñi chi, a cha cua tiahvi ñi cha sata ñi ndatiñu cuenda chi.

Ta ndihi xuhun cha cua cuhva tiñu cuenda chi, cua sacoto tiñu chi ñivi ndiso tiñu cuenda Seguro ñivi ñuun, vati cua ndehe tiñu cuhva cha cati ley cuhva cha cua coo tiñu cuenda chi, ta cuhva cha cua cunu tiñu cha cua satiñu cuenda xuhun can, ta cua cuhva nuun tiñu chi cuhva cha iyo tiñu.

XII. Ta cha ndusaca ñivi cha iin tuhun maan ñi, a cha cuu ñi ñivi tuvi, a cuenda cha indi ñi tichi sindicatu cuenda maan ñi, cua cuhun tiñu ya nu iyo ñivi ndiso tiñu cuenda cha Tachituni tichi ñuhun Ñucohyo ta sandumani chi chi ñivi cahan yuhu, cua ndehe ñi tiñu can cuhva cha cahan ley iyo cuenda chi.

Ta tacha ndusaca cuenda cha Ndacañahan ta cahan cuenda cuati ñivi ñuhun Ñucohyo chi ñivi satiñu cuenda chi, ra ndiso tiñu nu cuu chi Judicatura cuenda Ñuhun Ñucohyo cua ndehe tiñu can; ta tacha ndusaca cuenda Vehe Cahnu nu cutuni ñivi iin cha cuiti, chi ndihi ñivi satiñu cuenda chi, cua cosovaha tiñu cua savaha suvi ni maan chi.

XIII. Ndihi ñivi cuu sandadu, a ñivi satiñu nu tañuhun, ta ndihi ñivi satiñu cuenda ra cahan tahan chi cumi tiñu inca Ñuhun, ñivi cahan cuenda ñivi ñuun tacha savaha ñi cuati, ndihi ra sacuaha vaha ta ndehe ra tiñu cuenda ñivi cumi tichi ñuun, cua coo maan ley cha cua cahan cuenda cuhva cua satiñu ñivi can ta ñi.

Ndihi ñivi satiñu cha cahan cuenda ñivi ñuun tacha savaha ñi cuati, ndihi ñivi sacuaha vaha ta satiñu cuenda cha cumi ñivi tichi ñuun ñuhun Ñucohyo, tichi ñuun Ñucohyo, ta tichi iin iin Ñuhun, ta tichi iin iin municipiu, cua cuu quenda tiñu chihin ñi tu cha ña sacuinu ñi cuhva cha cahan ndihi ley cha ndacañahan quivi cha ndiso tiñu ñi ta cua ndoo ñi satiñu ñi nu iyo tiñu can, a cua quenda tiñu chihin ñi ti ñavaha savaha ñi nu ndiso tiñu ñi. Ta tucha ra cumi tiñu ndehe tiñu nu ni satiñu ñi, cua cati ti cua quee ndaa ñi chi tiñu can, a cua cuhun ñi inca chiyo, a cua quenda cuii tiñu chihin ñi cha ña cua satiñu ca ñi, ta quichi quee chi ti ñahni cha ñavaha savaha ñi, ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cha nini xaan cha cua tiahvi tiñu cuhva cha tahan chi, ta ndihi ca cha cua cuhva tiñu chihin ñi cuhva cha iyo cha cuiti chihin ñi, soco ña cua cuu ca quihin ndico ñi tiñu chiso tiñu ñi, masi ni nducu ñi yoo ni cahan cuenda ñi ta ni quichi quee chi cha tacan ni chito tiñu.

Ndihi ñivi cuu cumi tiñu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta tichi iin iin Ñuhun, tichi ñuun Ñucohyo, ta nu cuu chi municipiu, cua ndehe ñi yoso cuhva cua ndunihin satiñu cuenda cha cua coo seguro ñivi ñuun chi ñivi satiñu ta cahan cuenda ñivi ñuun tacha savaha ñi cuati, ta ndihi ñivi satiñu ndihi cuenda cha cumi tichi ñuun, ta ndihi ñivi satiñu cuenda cha sacuaha vaha ñi ta ndehe ñi cuati ñivi, ta chi ndihi ñivi ñi ta ñivi cutahan chihin ñi, cua ndehe ñi cuhva cha cua coo vaha seguro ñivi ñuun chi ñivi can.

Maan cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cua cuhva chi ndihi ra satiñu cuenda sandadu, chi ra satiñu cuenda cha satati ra avioon chi ra satiñu nu tañuhun, ndihi cha tahan chi cha cahan inciso f) fraccioon XI nu cuahan chi ihya, iin ni cuhva cua coo tiñu ti cua coo ñivi cua cuiso tiñu cuenda cha cua coo seguro ñivi ñuun chi ndihi ñivi satiñu iin iin cuenda nu iyo ñivi can.

XIII bis. Ndihi cuenda cha Satiñu ta ndacañahan chi tiñu cuenda ñuhun Ñucohyo, cha iyo chi cuenda bancu Ñucohyo, cua ndehe maan chi cuhva cha cua coo cha satiñu ñivi cuenda chi cuhva cha cahan tiñu ihya.

XIV. Maan ley cua cati ndaa tiñu cuu cha ica ta ndaa ñivi cua satiñu cuenda chi. Ta ndihi ñivi cua savaha tiñu can, cua coo cha cua cumi cuenda yahvi ñi ta cua coo vaha seguro ñivi ñuun chihin ñi.