El mixteco del oeste de la costa, autodenominado como tu’un savi, es una variante del mixteco, que a su vez es parte de la familia lingüística del Oto-mangue.

TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO

Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015

Titulo xihna cuii

Capitulo 1

Cha cuiti cha iyo chi ñivi cha cua coo vaha ñi ta ñahni cha yuhvi ñi

Atiiculo 16. Yoni cua satahñu chi ñivi ni chi ñivi ñi vehe ñi ni nu iyo ñi a chi cha iyo chi ñi chi ñivi ñi chi tutu ñi chi ndihi cha iyo chi ñi ta tu ñavi ra cuu cumi tiñu cua cati a cha cua quee nu tiñu cuu chi.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha yoni inca ñivi cha cuu coto ndihi cuhva cha iyo tutu ñivi, ta ituhun ni maan ñi iyo ndatu cha cua coto chi a cua sama ndaa cha cua sama ñi a cua cani ñi cha cua sanaan ñi chi, ta cua cuu casi ñi nuun nda cha ña tahan ini ñi cuhva cha cua cati ley, ta cua cati chi ñaan cuhva cuu chi cha cuenda cha cua cumi tiñu niniin cahnu nu ñuhun ya chi cha cuenda ndihi ñivi chi cha cua coo vaha ñi ta ña cua cuhvi ñi ta cua cumi chi cha cuiti cha iyo chi ndihi ñivi/inca ñivi.

Ña cua cuu cha cua tiin maan ñivi chi ñivi iyo cuati ta tu ñavi ra cuu policía cha tahan chi cua savaha chi ta ña cua cunu cuati can a cua cani ñivi can chi ñi ta cuu chi cuati cha cuenda ley, ta ñahni ca cha nuna cua coo chi ñi ta cua ndoyo tutu cuhva cha chacoo cuati can ta iyo cuati maan ra savaha chi a cha cuindi ra nu cha coso vaha tiñu can.

Ra cumi tiñu cha cua tava tutu cuati can iyo chi cha cua nacoo ra chi ra iyo cuati can chi iin ra juez (chi ra cua tachi tuni), ta ña cua nducuee chi ta cua cumi xaan tiñu cuenda chi cha cua savaha tiñu cuhva cha tahan chi. Ta cuati cha cahan tiñu iti chata maan ra cumi tiñu cua cati yoso cuhva cua cuni tiñu.

Nda ñivi cuu ni cuu tiin chi ñivi ndacu cuati cuu cuu chi suvi ni hora can a cha sayaha ni savaha ñivi can cuati can ta quii ni cua cunaa tiñu chi ñivi can, nuun ra cumi tiñu cha iyo yatin ican ta ra cumi tiñu can quii ni cua sacoto tahan ra chi ra iyo cuanda Ministeriu Publico. Ta quii ni cua taa tiñu nu tutu cuenda cuati ya.

Ndicha cuii iin cha nini xaan cuu chi ta ica maan tiñu can, cuhva cha cati ley cha cua coto tiñu cuhva cha iyo tiñu ta cua cuu quee ndatiñu cha cua savaha ñivi cha tachi tuni ta tu cha ña cua cuu cuhun ñi nuun ra cumi tiñu cha cuenda hora cha cati ñi a cha cuenda nu iyo ñi a ñaan inca cha tahan ñi, chacan ra iyo cuenda Ministerio Publico cua nacoo ra chi siqui maan ñivi can ta cua tachi ra, cua cutiin tiñu chi ñivi can ta cua cati tiñu ñaan chaha cha cua tiin tiñu chi ñi.

Tu cha nini xaan cuu chi a cha cuu suvi ni hora ta ra juez cha cua quihin cuenda tiñu cuenda cuati can iyo chi cha cua cati ra ñaan cuenda cua tiin tiñu chi ñivi can.

Ndicha cuii ti, tu ñaan cha numi tu cha ñaan iin cuati cahnu cuu chi, ley can cua cati yoso cuhva cua cuu chi a cua quihvi chi cuhva ndiso ley a cua suhu ñi cuhva cha iyo cha cuiti, soco ña cuu cuhun ra cuu cumi tiñu iti nuun cha cuenda hora, ndaa cua cuu chi a ndaa inca cuu chi, ra cumi tiñu Ministerio Publico tichi ndaha racan ta ra tiñu ya, maan ra ta ra cua cati tu cua cucuiñi chi, soco cua cati tiñu ñaan chaha ta cua sanahan ra ta ra ñaan cha cuu chi cuhva can cua coto tiñu cuhva iyo chi.

Tu tiñu numi cuu chi a ña chini ñuhun chi prueba, ra cumi tiñu cha tachi tuni chi ñivi cua ndehe ñaan cua savaha ra chi ra tiin tiñu, numi ni cua cati ra ñaan cha cuu ta tiin tiñu chi ra a cua nacoo nuna tiñu chi ra cuhva cha cati ley.

Ra cumi tiñu, cuhva cha cua cati ra cuu Ministerio Publico tu ñaan cha cumani ñi a savaha ñi cuati, ra cumi tiñu cua tiso vaha tiñu tu ña cuu quee ñivi can, cuhva caa nu iyo ñi ta nda tiempu cha cua cati maa ley ca, soco ña cua yaha uvi xico quivi, tacan cua savaha tiñu ndihi chaha ta cua quee vaha cha nanducu tiñu, tacan ñahni cua tahan ñivi ta cuhva cha iyo ndatu chihin ñi, a tacha vachi iin tundoho-

Cha cuenda cha cua cutiin tiñu chi ñivi can cha ndicha cuii ra cuu autoridad judicial cua cuu tava chi maan tiñu can cha cuenda Ministerio Publico, ta cua taa tiñu cuhva cha caa nu cua ndehe tiñu cuenda ñivi cha cua tiin tiñu chi cuenda ndihi cha cua nanducu ñi a inca cha ña cua cuu ndancucu ñi ta cua quihin tiñu chi ta cua ndoyo iin tutu cuenda chi ta cua coo uvi testigu cha tiso ñivi cha iyo vehe nu cua ndehe tiñu ta cuenda tiñu cha quii cua savaha ñi.

Ñivi chatiñu ndatiñu ya cuenda maan ñi yoni cua cuiso cava chi. Maan ley cua tachituni chi cha cumani tiñu cuenda cha iyo cha nuna ta iyo chi cuenda ituhun ñivi, tu cha ñavi maan ñivi can ni cati cuhva cha iyo ini maan ñi cha cuu ñi ñivi iyo tichi cuenda can. Ra cumitiñu tachituni cua ndehe ndaa cuhva cha queta chacan, tu cha cahan chi cuenda cha savaha tiñu iin cuati. Ta yoni cua ndehe tuhun cha cahan cha na cumani tiñu chi tiñu cha ña tahan chi coto ndihi ni ñivi cuhva cha cahan ley.

Ndicha cuii ra cumitiñu tachituni niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, tu cha cua ndaca ra cumitiñu ndacañahan ñuhun Ñucohyo cuhva cha chaha ley ndatu a ra cuu iti nuun chi Ministerio Público tichi iin ñuhun cuhva cha tahan chi, cua cuu cuhva ra ta ra ndatu cha cua quihvi ndaa iin cha satiñu cuenda ituhun ñivi. Ta cuenda chacan, ra cuu cumitiñu chito vaha tiñu cua tiso ra chi ta cua sacuhun ra chi iti nuun cha na coo vaha chi cuhva cha cahan ley cuhva cha ni chica tiñu can, ta cua cati tiñu cuhva cha ndacu tiñu chi ñivi iyo ican chi tiempu cha cua coo chi. Ra cumitiñu tachituni niniin cahnu Ñucohyo ña cua cuu cuhva ra ndatu ta cha cahan chi cuenda ra nducu tiñu chi ra cua cundaca ñahan, a cha cuenda cha satiahvi tiñu chi ñivi, a cuenda cha xico ñivi, a cuenda ñivi ñuun, a cuenda cha satiñu ta ndehe tiñu nu satiñu ñivi, a cuenda ra cahan nu tati ta tiin tiñu chi ra ta ndaca ra chi ra cua cahan cuenda ra.

Cha Ndacañahan Cuenda cha Tachituni cua coo ra cuu juee cha cua tisovaha ra tiñu, iin cha quii ni ta ndaa chiyo cuu ni, cha ndaca tiñu cha na cua tiso tiñu cuenda, ta cua nducu tiñu cuhva cha na ña coo tundoho, tacan ni cua nducu tiñu cuhva cha cua coto ra cumitiñu, cuhva cha cuni chi cha cua cumi ra cumitiñu tachituni, ta cua ndehe ra cha na ña cua cuiso cava tiñu cha cuiti iyo chi ñivi cha-quihin cuati a ñivi cha ni yaha ñi cha uhvi a cumani tiñu chi ñi. Ta nda ica chi cha cua coo nu taa tiñu sivi ñivi iin cha ndicha ndihi cuhva cha ndatuhun tahan ra cuu juee chi ra cuu Ministerio Público chi ndihi ca ra cumitiñu chito vaha tiñu.

Cha cua ndehe tiñu cuhva cha iyo ndatu cua cuu chi cuhva cha iyo requisito ta ndaa ca cua queta chi cuhva cha cahan ley. Ta ndihi cha cua quichi quee cuhva cha ni ndehe tiñu can cha ña cua sacuinu cuhva ya, ña cua cuu chi cha cuiti.

Ra cumitiñu cha ndehe tiñu ñivi cuu cua cuhun ra ta ra vehe nu iyo ñivi cha cua ndehe ra ta ra, tu cha sacuinu tiñu cuhva cha iyo regla cuenda cha ndundoo chi ta cuenda ra policía, ta cua sanahan tiñu libru chi tutu cha chatiñu ican, vati tacan cua coto tiñu cha sacuinu ñivi satiñu ican cuhva cahan ley fiscal, ta cuhva can tasoho tiñu ley can chi cuhva cha iyo tiñu cahan cha cua ndehe nu iyo chacan.

Ndihi tutu cha ndasi vaha ta cuahan chi savaha vehe correo yoni cua cuu ndehe chi, ta tu cha cua cuiso cava tiñu chacan cua cutuni ñivi savaha ley.

Ta tiempu cha ñahni cuati iyo, ni iin ra cuu sandadu cha iyo ra cuenda ra Ndacañahan ña cua cuu ndoo ra vehe ndahvi ñivi tu cha ra cuu chitoho vehe can ña chaha ra chi, ta ni ña cua cuu sanini tiñu chi ra cha na cuhva nuun ra ñaan ndatiñu ra. Ta tiempu cha iyo cuati, ra cuu sandadu ta ra cua cuu ndaca ra ta ra nu coo ra, cha cuu ndatiñu, cha cachi ra ta ra a ñaan inca cha cua ndaca ra ta ra, cuhva cha chaha ley sandadu ndatu chihin ra ta ra.