El mixteco del oeste de la costa, autodenominado como tu’un savi, es una variante del mixteco, que a su vez es parte de la familia lingüística del Oto-mangue.

TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO

Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015

Titulo xihna cuii

Capitulo 1

Cha cuiti cha iyo chi ñivi cha cua coo vaha ñi ta ñahni cha yuhvi ñi

Artiiculo 6º. Cha cua cahan ñivi iin cha ña vaha chi ñivi cuu cuhva cha iyo a cha cua casi ñivi can cha cuiti cha iyo chi inca ñivi a cua savaha ñi iin cuati a cua sandu saca ñi cuhva cha iyo ñivi, cua cuinu cha cuiti cha cua cahan ñivi can, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley. Iyo chi cha cua savaha ra cuu tiñu cha na cua cuinu cha cuiti ya.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha cua ndcu tuhun ñi a cua coto ñi ndaa cha cuni maan ñi, ta hora cha chini ñuhun ñi chi, iyo cha cuiti chi ñi cha cua nanducu ñi a cua cati tuhun tiñu chi ñi, ta iyo cha cuiti chi ñi cha cua sacoto tahan ñi ndaa tiñu cuni maan ñi ta ndaa cuni maan ñi.

Ra cuu cumi tiñu cua cuhva ndatu ta cuhva cha cua cuini cha cuiti chi ñivi chan a cua nanducu ñi cha cuu cha nditi cha cuu tecnología, ta cuhva cha cua coto ñi iin tiñu, ta cua cuhva tahan ra cha cuiti chi ñi cha cua cuhun ñi nu cuu chi cuenda radiu a nu cuu chi cuenda tele a cha cuu cuenda banda ancha a cha cuu internet. Ra cumi tiñu cua tiso cuhva cha iyo chi cha cua savaha ñivi ta cua cuu coo ndatiñu can chi ñi.

Cua ndehe tiñu cuhva cha cahan Artiiculo cuenda chacan, ta chehe cua ndehe tiñu:

A. Cuhva cha cua sacuinu tiñu cha cuiti cha coto ñivi tiñu cha cuni ñi coto ñi, ra cumi tiñu cuenda chi, chi ra cuu xini cuenda ñuhun nu iyo chi ra cumi tiñu ñuhun Ñucohyo cua ndehe cuenda chi nu iyo iin iin ra ta ra ndihi chehe iyo chi cha cua sacuinu tiñu:

I. Ndihi cha cumi ra cuu tiñu, a iin ñuun a iin cuenda ñivi a ra cuu tiñu cha indi nu cuu chi Poder Ejecutivo chi Legislativo chi Judicial a ndaa inca cuenda ñivi cha cha ndaca ñahan maan ñi chihin ñi, a cuenda iin partido a nu chaha nuun tiñu xuhun a nu cumi tiñu xuhun ñuun, chi ndihi ñivi cuu chi, ta cua cuu cundasi chi, soco cua cuu chi cuhva cha cua cati ñivi cua cuu chi a ra cuu sandadu, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley. Ñivi cha satiñu ican iyo chi cha cua taa ñi ta cua tivaha ñi cha ndacu ñi cuenda ñivi cha satiñu chi ñi a ñaan tiñu ndacu ñi, ta ley cuu cha cua ndehe a ndicha ñi cha cahan ñi cha ndacu ñi, ta yaha chacan ta sa cua ndehe tiñu tu cha ndicha cuu chi.

II. Ta tuhun cha cahan cuhva iyo ñivi vehe ñi, ta cuhva cha iyo ñi cha cuu ñi ñivi ñuun cua cucumi vaha tiñu chi, ta maan ley cua cati tu cha cua coto ñivi cuhva cha iyo ñivi tahan ñi.

III. Ndihi ñivi tahan chi cha cua coto ñi ndaa cha cuni ñi coto ñi, masi ña cua cati ñi ñaan cuenda cuu cha cuni ñi coto ñi a cua cuni ñuhun ñi tuhun can, cua cuu coto ñi tiñu cuenda ñuun, a cuenda ñivi can, a cha cua coso vaha tiñu cuenda chi, ta ña cua tiahvi ñi cuenda cha cua coto ñi tuhun can.

IV. Cua tiso tiñu iin nu cua cuhun ñivi ta cua coto ñi tuhun cuni coto ñi, ta cuhva cha chinu tiñu ta cua ndehe ñi nu chinu tutu can nu cuu chi cuenda iin vehe cha ndaca ñahan maan chi chihin chi, ta chito vaha ñi tiñu can cuhva cha ndaa nuun Contitucion ya.

V. Ndihi ñivi cha tahan chi cha satiñu ñi, ndaa ica cha cua cumi vaha ñi tutu nu cuu archivo nu satiñu ñi cuhva cha cuahan tiñu ndacu ñi, ta cua sacoto ñi tiñu can a cua tachi ñi chi chi correo tichi computadora a ndaa inca nu cuu tava ñi chi a cua tachi ñi chi, ta iyo chi cha cua ndehe tiñu tu cha cuahan ñi sacuinu ñi cuhva cha tahan chi cha cua tiñu ñi cuenda iin tiñu.

VI. Ley cua cati a cua tiso ndihi cha cuiti cha cua coo chi ñivi cha chatiñu cha cuu iin caa ndaa inca cha chatiñu ñi cha cua sacoto ñi iin tiñu chi ñivi, ta cua tiso tahan chi cha cuiti cha cua coo chi ñivi cha quihin cuenda tiñu can a cha tasoho ñi tiñu can, ta cua ndehe tahan tiñu cuhva cha cua cumi tiñu chi.

VII. Tu cha ña cua savaha tiñu cuhva cha iyo cha cua coto ñivi tiñu cuenda ñuun, cua coo cuati ñi cuhva cha cati ley.

VIII. Cha Ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua coo iin cha cua tindee chihin chi ta cua satiñu maan chi, ta chito vaha chi tiñu ndacu chi, ta inuun cua ndehe chi tiñu, ta iyo ñivi can iin cuenda cuhva cha sacuaha ñi, ta cua coo vaha sivi chi cuhva cha cahan ley ta cuhva cha cua coo maan ndatiñu chi, ta cua satiñu maan chi cuhva cha chito chi tiñu, ta cuhva cha cua cunu tiñu, ta chito vaha chi cuhva cha cua cuniñuhun chi xuhun, ta cuhva cha cua coto ñivi cuhva cua satiñu ñi tichi chi, ta cua ndehe vaha chi cuhva cha cua cuu vaha cua sacuinu tiñu cuhva iyo cha cuiti cha cua coto ñivi ñuun cuhva cha iyo tiñu, ta cua cumi chi cuhva cha iyo sivi iin iin ñivi cha cumi ñivi iin cha ica cuhva cha cahan ley.

Ta cha cuu cha cua satiñu maan cuhva cha cahan fracción ya, cua savaha chi cuhva cha cahan ley cha cachin cua coo tiñu, ta cua cuu coto ndihi ñivi ñuun cuenda chi, ta cua cumi chi cuhva cha iyo sivi iin iin ñivi cha cumi ñivi iin cha ica cuhva cha cahan ley, ta cuhva cha cua cahan chi niniin cahnu ñuhun cha cua tisovaha ra Diputado ta ra nu nducuiti ra ta ra nu cuu chi Conreso de la Unión, ta cua cuu coo vaha chi, cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu Ñucohyo chi cuhva cha cua savaha chi cuhva cha iyo cha cuiti ya.

Ta cua satiñu chi cuhva cha cati tiñu iin cha ndicha, cuhva cahan ley, cua satiñu maan chi, iin cha inuun, iin cha vaha ndicha, iin cha cuiti, chi cha chito vaha chi tiñu ndacu chi, chi cha cachin ta cua coto vaha xaan tiñu cuhva cha satiñu chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan iyo ndatu chihin chi cha cua ndehe chi cuhva cha iyo tiñu cha cuu cuenda ñivi ñuun, ta cuhva cha cua cumi tiñu sivi iin iin ñivi cha cuu cumitiñu, iin ñuhun a iin cha iyo cuenda ra Ndacañahan ñuhun Ñucohyo a cuenda ra Ndehe Tiñu ta tisovaha ley a cuenda ra Ndehe Tiñu cha tachituni, a iin cuenda cha Satiñu maan cuenda ra ta ra, a cha cuu partido cha nducu chi ra cua cundaca ñahan, a cha cuu fideicomiso chi cha satiñu cuenda xuhun ñivi ñuun, tacan ni cuenda ñivi, a cha iyo sivi cha satiñu chi, a cha cuu sindicato cha nihin chi xuhun cuenda ñuun ta cuu chi iin tiñu cuenda niniin cahnu ñuhun Ñucohyo. Ta ña quihvi tiñu cuenda cha ndehe cha cuu Corte Cahnu cha Savaha cha Cuiti iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo (Suprema Corte de Justicia de la Na-ción), ta tiñu cuenda chacan cua ndehe iin comité cha cuu uni tahan ra ndehe tiñu ican. Tacan ni cua ndehe tahan chi cuenda tiñu tihi ñivi cuenda tiñu tisovaha cha satiñu maan can, ta chito vaha chi tiñu ndacu chi tichi iin iin ñuhun, tacan ni tichi ñuun Ñucohyo ta ndehe chi cuhva cha ndoo tiñu iin cha cuenda xaan ni, a ñahni cha iyo a yoni cati cuhva cha iyo tiñu can, cuhva cha tiso ley cha cua coo chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan niniin cahnu ñuhun Ñucohyo ta satiñu chi, a cuenda cha ndaca cha satiñu can cha iyo chi tichi iin ñuhun a tichi ñuun Ñucohyo, cua cuu coto chi cuhva cha ndehe tiñu cuhva cha cuahan cha satiñu can iin cha vaha xaan tu cha cuhva can chica tiñu.

Maan ley cua cati cuhva cha cua coto tiñu cha tahan chi cha ña cua cati cachi tiñu a cha cua coto tiñu chi cuenda xaan ni.

Tiñu cha cua tisovaha iin cha iyo cuenda cha ndacañahan sandu inuun chi, ta chacoso vaha chi, ta yoni cua casi chi ñivi cha iyo ica cuenda chi. Ra cuu Consejero Jurídico ra Ndacañahan cua cuu tiso ra tiñu cha cua ndehe ndico tucu tiñu chacan iti nuun cha cuu Corte Cahnu cha savaha cha Cuiti iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo tiñu cuhva cha cahan ley, ndicha cuii ti tu cha tiñu can cuu cua savaha chi cha cua coo tundoho chi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan ley cuenda chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua coso ucha ra cua cuiso tiñu cuenda chi. Ta cha cua quihin ra ta ra tiñu, ra cuu Senador ta ra, ta yaha cha nducutuhun ra ta ra chi ñivi ñuun, a chi ra ndehe tiñu ta ndatuhun tahan ra ta ra ican, ta chi voto yaha sava ra ndehe tiñu iyo ican, cua tiso tiñu chi ra cua cuiso tiñu tichi nu iyo cha nuna can, ta cua cundicu ra ta ra cuhva cha cahan ley. Ta cha chacoso ra ndiso tiñu can ta ña tahan ini ra Ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuenda racan, cuu cua cahan ra tichi uchi quivi cha yaha chacoso racan. Ta tu cha ña cahan ni ra cuenda cha chacoso racan tichi tiempu can, cua cuiso tiñu ra ni quihin tiñu can savaha ra Senador can ta ra cha ndiso tiñu ra ta ra cuenda Ñuhun Ñucohyo.

Ta tu cha ra Ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cati ra ti ñavaha cha ni tiso ra ta ra, ra cuu Senador ta ra cua tiso chaa ra ta ra inca ra, cuhva cha cahan párrafo iti chata, soco chi voto uni tahan cha cuu uhun cuenda ra ndiso tiñu cha iyo ican. Ta tu cha suvi ni ña ni quihin cuenda tiñu cha cuu cha uvi chahan can, ra cuu Senador can ta ra cua savaha ra ta ra cuhva cha cahan párrafo iti chata, chi voto uni tahan cha cuu uhun cuenda ra ndiso tiñu iyo ican, cua tiso ra ta ra chi ra cua cuiso tiñu tichi nu iyo cha nuna can.

Ra quihin tiñu can ta ra cua ndunahan ra ucha cuiya, ta iyo cha cua sacuinu ra ta ra cuhva cha cahan requisito cha cati fracción I, II, IV, V chi VI tichi artículo 95 tichi Constitución ya, ta ña cua cuu satiñu ra ta ra inca tiñu, a cha cua cuhun ra ta ra inca tiñu, ta ña tacan chi ñivi cha ña quihin yahvi iyo tichi cuenda cha sanahan chi ñivi, a cuenda cha nditi, a cuenda cha savaha tumanini chi ñivi, ndicha cuii cua sama tiñu ndacu ra ta ra cuhva cha cahan tiñu tichi Título Cumi tichi Constitución ya, ta cua cutuni ra ta ra cuenda cha ndacañahan ñuun.

Ta cuhva cha cua coo iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua ndehe chi tiñu cha inuun cua ndehe tiñu chi ñivi rai ta ñahan.

Ra ndiso tiñu ta cuu ra xini ican cua quihin ra tiñu, ta suvi ni maan ra ndiso tiñu ican cua tiso chi racan, cha cua cuhva ra ta ra voto ra iin cha xehe ni, tichi uni cuiya cua cuiso tiñu ra, ta cua cuu quihin ndico tucu ra tiñu cha uvi chaha inca uni cuiya, ta nda ica cha cua cuhva ra cuenda chi ra Se-nador can ta ra cuhva cha cuahan satiñu ra, quivi cha cati ley cha cua savaha ra chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua coo cha cuu Consejo Consultivo chi, uchi tahan ra cua cuiso tiñu ican, ta cua nacachi tiñu chihin ra ta ra chi voto uvi tahan cha cuu uni cuenda ra ndiso tiñu iyo ican cha cuu ra ta ra Senador. Maan ley cua cati yoso cuhva cua cunu tiñu cuhva cha cua nda-tuhun ra ta ra vehe nu satiñu ra ta ra. Cuiya ta cuiya cua sama uvi uvi ra consejero cha cha cuaha tiempu ndiso tiñu ra ta ra ican, tu cha ña quihin ndico tucu tiñu chi ra inca chaha cha cua cuiso tiñu ra.

Maan ley cua cati cuhva cha cua coo tiñu cha yatin ni cuhva cha cua savaha cha cuu cuenda cha ndacañahan, tacan cua sacuinu tiñu cha ni cahan tiñu.

Ndihi ra cuu cumitiñu a ndotiñu ra cha cuenda ñuun cha nini cuu cha cua tindee ra chi cha cuu cuenda cha ndacañahan chi ra ndiso tiñu ican, vati tacan cua quee vaha tiñu ndacu ra.

Iin ñivi a iin vehe nu iyo ñivi cha satiñu cua ndehe ñi ta ñi cuhva cha cua sacuinu ñi cha cahan ñi, ta cua ndehe ñi cuhva cha cua cundaca ñi chi nuun ra cumi tiñu, ta cua tivaha tiñu ndihi cha cua satiñu ñi, ta tiso vaha ñi tiñu chi ñivi cha cua sanahan chi ñi cuhva cha cua savaha ñi ta cuhva cha cua tava ñi a cua sacoto ñi iin tiñu, ta cuhva cha cuahan chi niniin cahnu, tacan ni ñivi a vehe cha iyo iin iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo a nu cuu chi ñuun Ñucohyo, cuhva can cua savaha tiñu ta cua coo ca tundee ini ta cua sacoto tiñu chi ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo.

B. Cuenda cha cahan radiu chi cuenda cha chahan tacha nu tati ta queta chi nu iyo ñivi ta ndehe ñi chi:

I. Ra Ndacañahan ñuun cua savaha ra cha ñivi ñuun cua quihvi ñi tichi cuhva cha vachi cha chi-to ñivi ndihi cha cuu ñuñivi chi cha nditi, ta cua nducu ra cuhva cha cua quihvi ndihi ñivi tichi chi cha iyo chi niniin cahnu ñuñivi, tichi iin iin cuiya a tichi iñu cuiya.

II. Cha cuenda (cha chahan tacha nu tati ta queta chi nu iyo ñivi ta ndehe ñi chi) (telecomunica-ciones) cuu chi cha vaha chi ndihi ñivi ñuun, ta chacan ra Ndacañahan iyo chi cha cua savaha ra cha coo iin chi ta inca chi, cha cuu chi iin cha vaha, ta ndinuun chi cua coo, cuhva cha iyo chi niniin cahnu ñuñivi, ta cua cuu tiin tahan chi chi inca tahan chi, ta inuun cua cuhun chi, ta cua sandihi vaha chi tiñu ndacu chi, ta cua coo cha nuna chihin chi, ta yoni cua satahñu chi.

III. Cha cuu cuenda (cha chahan ndusu nu tati) (radiodifusión) cuu chi cha vaha chi ndihi ñivi ñuun, ta chacan ra Ndacañahan iyo chi cha cua savaha ra cha coo iin chi ta inca chi, cha cuu chi iin cha vaha, ta cua cuhva chi cha vaha cuenda cha sacahnu ñivi ñuun nu iyo ñi, ta ndinuun chi cua coo, ta cua cahan chi iin cha ndicha, ta cua sanahan chi cha na coto ñivi cha cuu cha vaha chi cuhva cha cuu ñi ñivi iyo tichi ñuhun ñuun ñi, cuhva can cua tindee chi cuhva cha iyo tiñu cahan artículo 3º tichi Constitución ya.

IV. Ñahni ndatu cha cua yaha cha cahan cuenda cha xico chi nu tati ta cua cati chi ti cahan chi cuenda cha cuu tichi ñuun, iyo chi cha cua coo cha cua ndehe cuhva iyo cha cuni ñivi cha cua yaha chi nu tati chi cuhva cha cua tiahvi ñi cha cua coto ñivi ñuun cuenda chi, tacan ni cha cuu cuenda ñivi cha nihin ndatu cha cua satiñu ñi cuenda chi, ta cua cuhva ñi cha cua cahan inca ñivi cuenda chi, ta ña cua satahñu ñi cha nuna iyo cuenda cha cahan tiñu ta cua coto ndihi ñivi ñuun cuenda chi.

V. Maan ley cua tiso cuhva cha cua coo iin cha cua ndehe tiñu cuenda ñivi ñuun, ta cua ndehe in-ca ñivi chihin chi, ta cua satiñu maan chi, chi ndatiñu maan chi, cuhva cha chito chi, cuhva cha quihin chi tiñu ta cua ndehe chi tiñu, ta cua ndehe chi cuhva cha cua quee cha cahan ñivi tichi radiu ta ñahni yahvi chi cua coo, vati tacan cuaha ca ñivi cua cuu cahan tichi chi tichi iin iin ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo, ta cua coo ca cha cua cahan cha nduinuun ñivi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, cuhva cha sacuaha ñivi chi cuhva cha sacahnu ñi chi cuhva cha tayahvi ñi cuenda cha cuu chi ñuun, ta inuun cua cuu ñi ñahan chi ra rai ta ra, ta inuun cua sacoto tiñu chi ñivi ñaan cha cuu, chi cha vaha, cuhva cha tahan iin cha ndicha cuhva cuu tichi ñuhun Ñucohyo a niniin cahnu ñuñivi, ta cua cuhva tahan tiñu ndatu chi ñivi cha savaha tiñu ndacu maan ñi, tacan ni cha cuenda cha cahan ñivi ndinuun cuhva cha saxini ñi, ta cuhva can ndunihin ca cuhva cha nduinuun ñivi ta cahan ñi cuenda ñuun ñi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua coo cha cuu Consejo Ciudadano chi, cuenda cha cua satiñu maan chi ta cuhva cha cua coo tiñu cha cua cahan chi tiñu iin cha inuun chi iin cha vaha. Ta cua cuiso tiñu íín tahan ra consejero cha ndayahvi xaan ta cua nacachi tiñu chihin ra ta ra cuhva cha nducutuhun tiñu chi ñivi ñuun chi voto uvi tahan cha cuu uni cuenda ra ndiso tiñu iyo ican cha cuu ra ta ra Senador, a ta cha ndaa tatun nuun cha cuu Comisión Permanente. Cua satiñu ñivi cuu consejero can ta cua ndaa tiñu chi ñi suhva suhva ni, ta cua sama nduvi tahan ra ndiso tiñu can cha cha chahnu ca ndiso tiñu ra ta ra ican, tu cha ña cua ndoo ndico tucu ra ta ra cuiso tiñu ra cua savaha ra Senador can ta ra.

Ra cuu xini chi cuenda iin cha ndacañahan cua quihin ra tiñu, cuhva cha cua cati ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, chi uvi cuenda cha cuu uni cuenda ra ndiso tiñu cha cuu ra ta ra Senador, a ta cha ndaa tatun nuun cha cuu Comisión Permanente, ta uhun cuiya cua ndunahan ra cuiso tiñu ra, ta cua cuu quihin ndico tucu tiñu chi ra inca tuhun ca chaha cha cuiso tiñu ra, ta cua cuu sama tiñu chi ra cuhva cha cua cati yaha sava ra cuu Senador can ta ra.

Ra cuu xini cuenda iin cha ndacañahan can cuiya ta cuiya cua cuhva ra cuenda chi cha Ndaca-ñahan ñuhun Ñucohyo chi ra Sacuaha ta Tisovaha Ley ta Iyo Inuun Ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cuahan satiñu ra, cua cuhun ra iti nu nducuiti ndihi ra ndiso tiñu Vehe nu iyo Congreso cuhva cha cati ley.

VI. Maan ley cua cati cuhva iyo cha cuiti chi ñivi cua cuatiñu cuenda telecomunicación can, cuhva cha cua cuhun ñivi cundehe ñi, tacan ni cuhva cha cua satiñu cha cua cumi tiñu cuenda chi.