Óoxjo’olts’íib

Péets’el IV

Tu Yóok’olal U Nojpáajtalil P’is Óolal

U 107 Jatsts’íibil. Le k’uuxilo’ob ku ya’ala’al ti’ u 103 jatsts’íibil le A’almajt’aana’, ma’ táan u yookol le tu yóok’olal le yéeybalo’; lela’ yaan u chíimpolta’al ich le beelankilmeyajo’ob ku jets’ik u belbest'aanil a'almajt'aan, je’el bix u tso’olol ti’ le chuunts’íibo’oba’:

I. Le áantaj p’is óolalilo’ mantats’ kun meentbil lekéen k’áata’ak tumen le máax si’ipilta’ano’, le máax a’alik yaan jump’éel u páajtalil wáaj jump’éel u k’a’ana’anil juntúul máak wáaj jump’éel múuch’kabil, chéen wáaj le ba’ax ku ya’ala’al ku péech’ óoltik le páajtalilo’ob chíimpolta’an tumen le A’almajt’aana’ yéetel ka u loobilt u baatsil a’almajilo’, je’el bixake’ ich táats' loobil wáaj ti’ bix anik tu táan le a’almajilo’.

Tu yóok’olal le a’almajmeyajo’ob wáaj jets’t’aan u taalo’ob te’ tu kúuchilo’ob p’is óolalo’obo’, ti’ tsolmeyajilo’ob wáaj tu yóok’olal meyaj, le máax ku takpoolo’ k’a’abet u ya’alik yaan ti’ jump’éel u noj páajtalil máak ku loobilta’al ti’ yéetel jach tu yóok’ol ku lúubul;

II. Le ts'okt'aanil p'is óolal ku ya’ala’al te’ áantaj p’is óolalilo’ chéen yaan u yilik ti’ le jtakpoolo’ob k’atmajilo’obo’, ku xu’ulbesik u bo’oybesajo’ob yéetel u kanano’ob, wa ku béeytale’, chéen tu yóok’olal le ba’ax ku ya’alik le takpoolo’.

Ti’ le Áantaj p'is óolal tu táan a'almajt'aan ichil u xaak’alil, ku kaxta’al u nu’ukbesajil le xma' a'almajt'aanil ti’ jump’éel p’íik’kab belbest’aan u ka’apuul u yúuchul ji’iji’inako’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe' leti’ kun u ts’áaj u yojéelt le jala’ach túuxmajilo’.

U mola’ayilo’ob u Nojpáajtalil P'is Óolal ti’ Méxicoe’ lekéen u jets’ méek'tampáajtalilo’ob uti’al u jel a’ala’al tu’ux ku je’ets’el u xma’ a’almajt’aanil jump’éel píik’kab belbest’aane’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe' leti’ kun ts’íibju’unt le jala’ach túuxtmajilo’. Jmáan 90 u p'éelel k'iinilmeyaj jets’k’iinta’an mix táan u kaxtal u nu’ukbesajil le xma’ a’almajt’aanilo’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is.

Óolal way Méxicoe' yaan u ts’áajik ojéeltbil, wa ku chíimpolta’al tumen u ya’abil kex waxakp’éel yéeybalo’ob, u píik’kab k’a’ayt’aanil xma’ a’almajt’aanil, tu’ux kun jets’bil u naak u meyajtik u páajtalilo’ob yéetel je'el bix u je'ets'el tumen u belbest'aanil a'almajt'aano’.

Le jets’a’an ti’ u ka’ap’éel xóot’ts’íib ts’o’ok u máana’ ma’ táan u jets’meyajta’al ti’ le píik’kab belbest'aano'ob tu yóok’olal bo’olilo’.

Te’ áantaj p’is óolalo’ unaj u jeelts’áabal u jeel le ba’ax ma’ jach jeets’el tu yóok’olal le t’aano’ob ti’ táats’ máansajil wáaj nich’bankuunsajil je’el bix u je’ets’el tumen u belbest’aanil a’almajt’aano’.

Lekéen ba’atelt’anta’ak ba’alo’ob yaan wáaj je’el u béeytal u meentik u luk’sa’al u páajtalil u táanlu’umil wáaj le ba’alo’ob uti’alo’ yéetel u ch’a’abal u lu’umilo’ob, u ja’ilo’ob, u su’ukilo’ob yéetel k’áaxo’ob ti’ u k’áaxilo’ob kaaj wáaj le múuch’ kajtalo’ob suuka’an wáaj yaan u páajtalil u kanáantiko’ob le estado comunalo’, wáaj xan ku luk’sa’al ti’ le máaxo’ob meyajtik t’oxbil k’áaxo’ (ejidatarios) wáaj ti’ le máaxo’ob meyajtik u k’áaxil kaajo’ (comuneros), k’a’ana’an u mu’uch’ul tuláakal le ba’alo’ob je’el u béeytal u yáantik le péetlu’umo’ob wáaj le máaxo’ob ts’o’ok u ya’ala’alo’, yéetel u ch’a’at’anta’al le meyajo’ob ku tukulta’al k’a’ana’an uti’al u je’ets’el u páajtalil u meyajta’al lu’umo’ob (derechos agrarios), bey xan tu’ux u taalbal yéetel ba’ax ku p’atik le ba’alo’ob ku ba’atelt’anta’alo’.

Ma’ táan u béeytal le p’is óolalo’ob ku ya’ala’al ti’ le xóot’ts’íib ts’o’ok u máana’, wa uti’al u meentik k’aas ti’ núcleos ejidales wáaj comunales, wáaj xan ti’ máaxo’ob meyajtik t’oxbil k’áax wáaj máaxo’ob meyajtiko’ob u k’áaxil kaaj, u luk’sa’al tu yóok’olal u ch’éenel u meyaj le takpoolo’obo’ ba’ale’ mix xan ka máanak u k’iinilo’ob, ba’ale’ je’el máakalmáak ti’ le ka’ap’éela’ je’el u béeytal u jets’nojt’anta’al wa uti’al u taasik uts ti’obe’. Lekéen meenta’ak ba’atelt’aano’ob yóok’olal waba’ax ku taasik k’aas ti’ u múul páajtalilo’ob múuch’ kajtalo’obe’, ma’ xan táan u éejenta’al ka xúump’ajta’ak mix xan ka chíimpolta’ak ba’ax ku ya’alik le ba’alo’ob ku ba’altelt’anta’alo’, chéen ja’ali’ wa ka ch’a’at’anta’ak le u yáaxil tumen le Noj Mola’ayt’aano’, wáaj xan le u ka’ap’éelo’ ti’ u taal ti’ le je’ela’.

III. Lekéen ba’atelt’anta’ak ba’ax ku meentik u kúuchililo’ob p’is óolalo’ob, ti’ u kúuchilil tsolmeyajilo’ob wáaj u kúuchilil meyaje’, le áantaj p’is óolalo’ chéen ku béeytal u yúuchul ich le je’elo’oba’:

a) Tu yóok’olal u ts'ook ts'okt'aanil p'is óolal, uláak' ts'okt'aano’ob yéetel jets’t’aanilo’ob ku xu’ulsiko’ob u meyajil p’is óolal, ka’alikil le táats’ máansajilo’ ka úuchuk ichilo’ob wáaj, jmeenta’ab ichil le tsolbeelankilo’, ka u meent k’aas ti’ u yáantajilo’ob le máax ku takjo’olo’, ku ts’o’okole’ ka anak ba’ax u yil yéetel u ts’ook ts’okt’aanilo’. Tu yóok’olal le áantaj p’is óolal ku ya’ala’al te’ kóotsts’íiba’ yéetel tu jo’op’éel jatsabil le jaatsts’íiba’, U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal k’a’abet u yéeyik ichil tuláakal le táats’ máansajilo’ob ti’ kaxanxak’alilo’ob meyajnajo’ob yéetel le xan lekéen tsolbejta’ake’ ka u ya’ale’, tu yóok’olal le takpoolo’, yéetel yaan u je’ets’el le túumben jets’t’aano’. Wa le táats’ máansaj tsolbeelankilo’ob ma’ jk’áata’ab ti’ le yáax áantaj p’is óolalo’, mix xan tu tumentaj mix ba’al u Ka’ap’éel Ka’anal Kúuchilil u Nojlu’umil P’is óolal tu’ux ku béeytal u meenta’al u jeel le ts’áaj ojéelalo’, ma’ táan u ch’a’abal bey jump’éel táats’ máansajile’, mix ti’ u xak'alxokil meyaj tu yóok’olal le áantaj p’is óolal kun jóok'ol tu paacho’.

Le máax ts’o’ok u k’amik jump’éel u yáantaj ts'okt'aanil p'is óolal yéetel le yaan u tuukulil ti’ ma’ u p’atik bey le ba’atelt’aano’, je’el u béeytal u ts’áajik k’aj óoltbil áantaj p’is óolale’, tsaaylanpaach ti’ le ku táakmuk’tik je’el máakalmáak ti’ máaxo’ob jtáakpaj ich le p’is óolal ku ya’alik le ba’atelt’aano’. Leti’ le a’almajt’aan kun jets’ik túun bix k’a’abet u táakmuk’ta’alo’.

Uti’al u béeytal le p’is óolalo’ le áantajilo’ob ku jets’ik le a’almajt’aan yaan ba'ax u yil yéetelo' k’a’abet u láaj meyajta’al; tu yóok’olal le ts’okt’aanilo’ob p’is óolal, uláak’ ts’okt’aano’ob yéetel jets’t’aano’ob tu’ux je’el u béeytal u jelbesa’alo’obe’ wáaj u luk’sa’alo’obe’; u p’atmeyajta’al le áantajilo’ob chéen je’el xan u yúuchule’ wa le a’almajt’aan ku chíimpoltiko’.

Uti’al u ba’atelt’anta’al u ts'ook ts'okt'aanil p'is óolal, uláak’ ts’okt’aan wáaj jets’t’aan ka u xu’uls le p’is óolalo’, k’a’abet u beeta’al u chíimpolil le táats’ máansajilo’ob ti’ u ya’almajt’aanil le beelankilmeyajo’obo’, mantats’ yéetel wa le máax ku takjo’olo’ u jelsutt’antmaj ichil u k’áata’al ka meenta’ak le p’is óolalo’ yéetel le áantajilo’ob wáaj le ba’ax a’almaj áantajil yaan ti’o’ yéetel xan wa tumen ku ye’esik le ordinaria a’almajt’aan tu yóok’olalo’. Le ba’al je’ela’ ma’atáan u k’áata’al ti’ áantaj p’is óolalo’ob tu paach u páajtalil paalal wáaj k’oja’anilo’ob, bix anil (máak) tu táan kaaj, wáaj ti’ u yutsil wáaj u jets’ óolalil le láak’tsililo’, mix xan ti’ le u taalo’ob ti’ p’is óolalo’ob k’a’ayt’a’an tumen le máax ts'okt'anta'an u bo'olsi'ipililo’.

b) Ku yila’al yaan ba’alo’ob ku yúuchul ti’ p’is óolal ku meentik ma’ u kaxta’al utskíinajil, bey jok’a’an tu no’ojbesajil p’is óolale’ wáaj kéen ts’o’okok, wa mina’an mix jump’éel áantaj je’el u béeytal u meyajta’al tu yóok’olale’, yéetel

c) Tu yóok’olal ba’almeyajilo’ob ku meentik k’aas ti’ yaanal máako’ob mixba’al yaan u yilo’ob yéetel le p’is óolalo’;

IV. Tu yóok’olal tsolmeyajile’ le áataj p’is óolalo’ ku béeytal u meenta’al, ts’o’okole’, tu paach le ba’alo’ob wáaj tub óolalo’obo’ u taal ti’ jejeláas u jala’achilo’ob u mola’ayil p’is óolalo’ob, tsolmeyajilo’ob wáaj tu yóok’olal meyaj, ku meent jump’éel k’aasil xma’ utskíinajil ti’, tu yóok’olal le ba’alo’ob a’almaj áantiko’. K’a’abet túun u láaj meyajta’al tuláakal le ba’alo’ob áantiko’ yéetel ka jáawsa’ak u biilal le ba’alo’obo’ je’el bix jets’a’anil te’ a’almajt’aano’ob wáaj tu yóok’olal u k’a’atal jump’éel p’is óolal, áantajil wáaj le a’almaj áantaj beetik u yúuchul le k’aasilo’, yéetel u yéet nakpacho’ob je’el bix le kanáantik le belbest’aanil a’almajt’aano’ yéetel ma’atáan u seen k’áatik ya’ab ba’alo’ob uti’al u ts’ook jáawsajil, mix u maas ya’abil jatsk’iinil ti’ le ku jets’ik uti’al u ts’a’abal ma’ ts’ook jáawsajilo’, lela’ mina’an mix ba’al u yil wa le ba’almeyajilo’ je’el u béeytal wáaj ma’ táan u béeytal u jáawsa’al je’el bix u tso’olol te’ a’almajt’aano’.

Mina’an mix ba’al jets’ik u láaj meyajta’al le áantajilo’ob wáaj le ba’alo’ob áantiko’, wáaj xan le takjo’olilo’ mina’an mix ba’al no’oxtik wáaj chéen ku ya’ala’al tu táats’máansaj le a’almajt’aana’.

V. Le áantaj p’is óolal tu yóok’olal u ts'ook ts'okt'aanil p'is óolalo’ob, uláak’ ts’okt’aano’ob wáaj jets’t’aano’ob xu’ulsik u meyajil le p’is óolalo’ yaan u k’a’ayta’al tu táan U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal iliko’ je’el bix u tso’olol tumen le a’almajt’aano’, chéen wa ka úuchuk le ba’alo’oba’:

a) Yóok’olal waba’ax bo’olsi’ipile’, ku paachilkuntik u ts’ook jets’t’aano’ob jets’t’anta’an tumen u kúuchil p'is óolalo’ob, kex tumen wa le je’elo’oba’ ti’ nojlu’umo’ob, ti’ péetlu’um wáaj ti’ ajk’atuno’ob.

b) Yóok’olal waba’ax tsolmeyajile’, lekéen ba’atelt’anta’ak tumen máako’ob ma’ táan u meyajo’ob uti’al kaaje’ le u ts’ook ts’okt’aanil p’is óolalo’ob yéetel le jets’t’aanilo’ob xu’ulsik u meyajil le p’is óolal jets’a’an tumen u kúuchilil p’is óolal ti’ tsolmeyajilo’ob wáaj ti’ u kúuchilil p’is óolalo’obo’, tu’ux ma’ mina’an utskíinajil ti’ yéetel uláak’ waba’ax, p’is óolal wáaj yéetel a’almajt’aan áantaj suuk u meenta’alo’;

c) Yóok’olal bix u kuxtal máake’, lekéen ba’atelt’anta’ak le u ts’ook ts’okt’aanil p’is óolalo’ob jets’a’an ich p’is óolalo’ob ti’ nojlu’um wáaj ti’ komba’albalil p’is óolalo’ob, kex wa ti’ nojlu’um wáaj ti’ péetlu’um le jala’ach a’alik u ts’ook ts’okt’aanilo’, wáaj ti’ p’is óolalo’ob suuk u meenta’al ti’ péetlu’um.

Ti’ le kajnáalil p’is óolalo’ob ku taal te’ nojlu’umo’ le ts’ookt’aanil p’is óolalo’ob je’el u meenta’al u ba’atéelt’aanil ich áantajil p’is óolal ti’ je’el máakalmáak ti’ le jaatso’obo’, tak xan tumen le Nojlu’umo’, uti’al u kanáantik le ba’albalilo’ob yaan ti’obo’, yéetel

d) Yóok’olal u meyaj máake’, lekéen ba’atelt’anta’ak le uláak’ ts’okt’aano’ob jets’t’anta’ano’ob tumen le Múuch’taambalil péetlu’umo’ob wáaj tumen le Múuch’taambalil Nojlu’um Paaklan Bisajbáajil yéetel P'is Óolalo’, wáaj tumen xan U Nojlu’um Kúuchilil Paaklan Bisajbáajil yéetel P'is Óolal ti' u Meyjanáalilo'ob le Mola'ay Nojpáajtalilo';

U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolale’, tumen u meyaj wa tumen ku tsol k’áata’al tumen U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal, bey xan ti’ U Noj Xak'alkaxannáalil Nojlu’um, ti’ le ba’almeyajo’ob tu’ux ku táakpajal U Nojlu’um Mola'ayil Xak'alkaxansi'ipil, wáaj ti’ U Noj Jala’achil México, yéetel u yáantaj u A’almaj Múuch’tambalnáal ti’ Noj Jala’achil, je’el u béeytal u k’aj óoltik le áantaj p'is óolal tu táan páajtalilo’ob tu yóok’olal ba’ax yaan u yilo’ob yéetel u jach k’a’abetilo’obo’.

VI. Ti’ le ba’axo’ob ku máanchi’itik le jatsa ts’o’ok u máana’, u belbest’aanil a’almajt’aan yaan u ya’alik bix kun beelankilmeyajtbil yéetel ba’ax k’a’ana’an u éejentik U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal yéetel wa xan unaje’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe' uti’al ka jets’t’anta’al u kjets’t’aanilo’ob waba’ax;

VII. Le áantaj p’is óolal tu yóok’olal ba’alo’ob wáaj ti’ tub óolalo’ob táan u yúuchul, paachil ti’ wáaj lekéen ts’o’okok le p’is óolalo’, wáaj xan ka u meent k’aas ti’ yaanal máako’ob mixba’al yaan u yilo’ob yéetele’, tu paach píik’kab belbest’aano’ob wáaj tu paach ba’alo’ob wáaj u tub óolalo’ob u tsolmeyaj jala’ach, yaan u máansa’al tu táan P’is óolal le jatsaljaats tu’ux ku táakpajal le kúuchil tu’ux ku yúuchul wa ku tukulta’al u meyajta’al le ba’atelt’aano’, ku ts’o’okole’ u táak óolile’ yaan u chíimpoltik chéen le ba’ax ku ya’alik le jala’acho’ yéetel u beeta’al jump’éel multunt’aan, ba’ale’ uti’al lelo’ yaan u t’a’anal yéetel u túuxta’al k’áatbil ba’ax unaj u yojéelta’al, beyxan ka k’a’amak le jaajkunaj chíikulal yaan ti’ le máaxo’ob u jupmajubáajo’ob te’ ba’atelt’aano’ ka u yu’ubo’ob ba’ax kun a’albili’, te’ multunt’aan láayli’a’ ti’ kun ts’áabil ojéeltbil u ts’okt’aanil p’is óolalo’.

VIII. K’a’abet u xak’alta’al u ts’okt’aanil p’is óolalo’ob yóok’olal le áantaj p’is óolal ku ya’alik le P’is Óolalo’ob wáaj le U Yáax Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolalo’. Ti’ le je’elo’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolale’ yaan u k’aj óoltik:

a) Le píik’kab belbest’aanilo’obo’ wa lekéen jelsutt’anta’ak ikil u meyajta’al le áantaj p’is óolalo’, tumen ku táan óolta’al ma’ táan u jach chíimpoltik ba’ax ku ya’alik le Noj A’almajt’aana’ yéetel xan ka p’áatak ich le áantajilo’ le talamil ti’ a’almajt’aanilo’.

b) Lekéen úuchuk le ba’alo’ob ts’o’ok u ya’ala’al te’ II yéetel III jatsabilo’ob yaan tu 103 jatsts’íibil le Noj A’almajt’aana’.

U Xuul Noj Kúuchilil P’is Óolale’, tumen u meyaj wa tumen ku tsol k’áata’al tumen U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal, ti’ U Noj Xak'alkaxannáalil u Noj lu’umil Méxicoe’ ti’ le ba’almeyajo’ob tu’ux ku táakpajal U Nojlu’um Mola'ayil Xak'alkaxansi'ipil, wáaj ti’ u Noj Jala’achil México, yéetel u yáantaj u A’almaj Múuch’tambalnáal Noj Jala’ach, je’el u béeytal u k’aj óoltik le Áantaj p'is óolal ku xak’alta’alo’, tu yóok’olal ba’ax yaan u yilo’ob yéetel u jach k’a’abetilo’obo’.

Ti’ le ba’axo’ob ma’ tukulta’an u yúuchul ti’ le xóot’ts’íibo’ob ts’o’ok u máana’, U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal yaan u k’aj óoltiko’ob ba’ax ku xak’alta’al yéetel u ts’okt’aanil p’is óolalo’ob yóok’olal bo’ol si’ipile’ ma’ táan u éejentiko’ob mix jump’éel áantajil;

IX. Le áantaj p'is óolal tu táan páajtalilo’obo’ ku bin tu paach u ts’okt’aanil p’is óolalo’ob ku kaxan nu'ukbesajo’ob tu yóok’olal u ya'almajt'aanilil le p’íik’kab belbest’aano’obo’, le áantajilo’ ku béeytal u xak’alta’al, ku jets’iko’ob u xak’altuukulil jump’éel u ya’almajil ti’ le Noj A’almajt’aana’ wáaj xan leti’ob ku ch’a’ik u t’aanil ma’ u meentiko’ob mix ba’al yóok’olal le ba’alo’obo’ ts’o’okili’ u ya’ala’alo’obe’, mantats’ wa ku jets’ik u jach k’a’ana’anilo’ob, je’el bix u na’atik U Xuul Noj Kúuchilil P’is Óolal way Méxicoe’, ich u chíimpoolta’al le píik’kab belbest’aao’ob ti’ le Báankabilo'. Tu yóok’olal le áantajilo’ chéen yaan u meenta’al le ch’a’at’aan tu yóok’olal le a’almajt’aanilo’obo’, ma’ táan u béeytal u yoksikubáaj ti’ uláak’o’ob;

X. Le ba’alo’ob ku ba’atelt’anta’alo’obo’ je’el u béeytal u jáawsa’al wa ka úuchuk yéetel le kanáantajbáajil ku jets’ óoltik u belbest’aanil a’almajt’aanilo’, ba’ale’ uti’al lelo’ u mola’ayil méektampáajtalil ti’ áantaj p’is óolale’, wa le ba’alo’ob ku ba’atelt’anta’alo’ob ku ts’áajik u páajtalilo’, k’a’ana’an u meenta’al jump’éel kanan xak’alxíix ti’ u chíikpajal jump’éel ma’alob páajtalil yéetel k’a’abet ti’ u táan kaajo’.

Le jáawsajilo’ k’a’abet u ts’a’abal yóok’olal u ts’ook ts’okt’aanil p’is óolal tu yóok’ola bo’olsi’ipil lekéen ts’a’abak ojéeltbil u júupch’inta’al le áantajil p’is óolalo’, tu yóok’olal kaaj, komba’albalil yéetel tsolmeyajil, ka u táan óolt le máax ku takjo’olo’ uti’al ka u bo’olt le loobilajo’ob yéetel le ba’alo’ob ku tukulta’al je’el u béeytal u taasik le jáawsajil ti’ uláak’ maáko’. Le jáawsajilo’ yaan u p’áatal mixba’al u biilal wa le u ts’ooka’ ku ye’esik ma’ táan u béeytalo’, uti’al u táan óolta’al u su’utul tu ka’atéen le ba’alo’ob je’el bix yaniko’obo’ wa ku ts’a’abal le áantaj p’is óolalo’ yéetel xan uti’al ka u bo’olt le loobilajo’ob yéetel uláak’ ba’alo’ob tu taasajo’;

XI. Le takpool ti’ áantaj p'is óolal tu táan páajtalilo’ob yaan u k’u’ubul tu táan le jala’ach iliko’, leti’ kun u ch’a’ u t’aanil u jáawsajil. Ti’ uláak’ takpoolo’obo’ yaan u k’u’ubul tu táan le U Yáax Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal wáaj tu táan U Yáax Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal leti’ob kaxan nu’ukbesik le jáawsajilo’, wáaj xan tu táan u kúuchilo’ob p’is óolal yano’ob te’ péetlu’umo’obo’, tu’ux le a’almajt’aano’ ku ts’áajik u páajtalil u meenta’al;

XII. U táats’ máansa’al le a’almajkananilo’ob ku ya’alik u 16 jatsts’íib tu yóok’olal bo’olsi’ipilo’, bey le 19 yéetel 20 xano’, yaan u ba’atelt’anta’al tu táan u nojochil u kúuchil p’is óolal kun meentik le ba’alo’, wáaj tu táan u P’is Óolal wáaj ti’ U Yáax Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal unaj u meyajtiko’, tu’ux je’el u béeytal u ch’a’t’anta’al, ti’ jump’éel yéetel ti’ uláak’ ba’al, le u ts’okts’t’aanil p’is óolalo’ob kun a’albilo’obo’, je’el bix u tso’olol tumen ba’ax ts’íibta’an ti’ le VIII jatsabo’.

Wa le P’is Óolali wáaj xan U Yáax Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal ma’ kajakbal láayli’ te’ kaaj tu’ux kajakbal le jala’ach meyajtik le p’is óolalo’, a’almajt’aan kun a’alik ti’ máax p’is óolal wáaj máakalmáak kúuchilil p’is óolal tu’ux je’el u béeytal u k’u’ubul u ts’íibil le áantaj p’is óolalo’, tumen chéen le ba’al bey je’el u béeytal u jáawsik le ba’atéelt’aan ku yúuchulo’, ikil u chíimpolta’al ba’ax ku tsolt’antik le a’almajt’aano’.

XIII. U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil ti’ jump’éelili’ Nojlu'um P'is Óolale’ wa ka u ts’áajo’ob u muuk’ le tuukulo’ob ma’ no’oja’an uti’al u p’is óolalil le áantajil p’is óolal ku béeytal u meyajtiko’obo’, U Noj Xak'alkaxannáalil Méxicoe’ tu yóok’olal bo’olsi’ipilil yéetel u tsolbeelankil xak'alsi'ipililo’, yéetel le yaan ba’al u yil yéetel u ka’aka’ajilo’, u kúuchilo’ob p’is óolal ts’o’ok u máan chi’italo’obo’ yéetel le máaxo’ob jo’olintiko’, u P'is óolalo’ob, le máaxo’ob táakpajo’ob te’ p’is óolalo’ob tu’ux ts’a’ab u muuk’ le tuukulo’obo’ wáaj u Noj Jala’achil Méxicoe’, yéetel u yáantaj u A’almaj Múuch'tambalnáal Noj Jala’ache’ je’el u béeytal u takpoltiko’ob le ba’ax ku yúuchulo’ ba’ale’ tu táan u Báankabil u Noj Kúuchilil P’is Óolal iliko’, yéetel u tuukulil ka u ch’a’ob u t’aanil yóok’olal ba’ax tuukulil k’a’abet u p’áatal bey Méek'tampáajtalile’.

U Báankabilo’ob u Kúuchilo’ob jejeláas P’is Óolalo’, u Báankabilo'ob Noj P'is Óolalo'ob tu yóok’olal jump’éelili’ Noj p’is óolal wáaj U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal ti’ jump’éelil Noj p’is óolal, yéetel yaanal meyaj ku meentik ka u ts’áajiko’ob u muuk’ le kúulpacht’aano’ob ma’ no’oja’ano’ob úuch u kaxan nu’ukbesik le kúulpacht’aano’obo’ wáaj le u meyajo’obo’ je’el máakalmáak ti’ le Kúuchilo’obo’, le Ka'anal P'is Óolalo’ob ti’ U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe', U Báankabilo'ob Noj P'is Óolalo'ob, bey xan le mola’ayo’ob ku ya’alik le xóot’ts’íib ts’o’ok u máano’, je’el u béeytal u takpoltiko’ob le kúulpacht’aano’ob te’ tu táan U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolalo', ba’ale’ ka’alikil u meyajo’ob je’el bix suukile’ ku ch’a’iko’ob u t’aanil yóok’olal máakalmáak tuukulil k’a’abet u p’áatal.

Lekéen u no’oxt kúulpacht’aano’ob u Kúuchil ti’ U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoo' ich áantaj p’is óolal yaan u páajtalil ti’e’, le Ka'anal P'is Óolalo’ob, U Ka'ap'éel Noj Kúuchilil Nojlu'um P'is Óolal yéetel le máaxo’ob jo’olintiko’, le P’is óolalo’obo’, U Noj Xak'alkaxannáalil México, ku meyajtiko’ob bo’olsi’ipilil yéetel u tsolbeelankil xak'alsi'ipilil, bey xan ti’ le yaan ba’al u yil yéetel u meyajo’obo’, u Noj Jala’achil Méxicoe’ yéetel u yáantaj u A’almaj Múuch'tambalnáal Noj Jala’ache’, yéetel le máaxo’ob meento’, je’el u béeytal u takpooltiko’ob le ba’ax ku yúuchulo’ ba’ale’ tu táan u Báankabil u Noj Kúuchilil P’is Óolalo’, je’el bix u tsolik u belbest’aanil a’almajt’aano’, uti’al u kaxan nu’ukbesaa’al le kúulpacht’aano’.

Le ts’okt’aanil p’is óolalo’ob ka a’ala’ak tumen le Báankabilo’ wáaj u tumen u Kúuchilil U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal bey xan u U Báankabilo'ob Noj P'is Óolalo'ob je’el bix u tsolik le xóot’ts’íibo’ob ts’o’ok u máano’obo’, chéen yaan u páajtalil ti’ uti’al u jets’ik le méektampáajtalilo’ yéetel ma’ táan u béeytal u meentik k’aas ti’ le ba’alo’ob ts’o’ok u je’ets’el yéetel ku taalbal ti’ le u ts’okt’aanil p’is óolalo’ob yóok’olal bo’ol si’ipil ku ya’ala’al te’ p’is óolalo’ob tu’ux bíin úuchak u yúuchul le kúulpacht’aano’;

XIV. Ku luk'sa'al.

XV. Le U Noj Xak'alkaxannáalil Nojlu’um wáaj u Kuchnáalil U Nojlu’um Mola'ayil Xak'alkaxansi'ipil kun yéeybil uti’al u meent le meyajo’, yaan u táakpajal ti’ tuláakal le áantaj p’is óolalo’ob tu’ux le ba’ax ku ba’atelt’anta’alo’ ku taal ti’ u beelankilmeyajilo’ob tu yóok’olal bo’olsi’ipilil yéetel le ku jets’ik le a’almajt’aano’;

XVI. Wa kex ts’aaja’an le áantaj páajtalilo’ le jala’ach meyajtiko’ ma’ tu chíimpoltaj le ts’okt’aanil p’is óolalo’, ba’ale’ wa le xma’ chíimpolalil úuch oksaj óolta’ano’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe', je’el bix tsola’anil k’a’abet u tsolmeyajta’al tumen le belbest’aanil a’almajt’aano’, yaan u ts’áajik jump’éel jets’k’iin uti’al u meenta’al le chíimpolalo’, le jets’k’iin ku ya’aliko’ je’el u béeytal u chóowaktale’ wa le jala’ach ku k’áatiko’. Wa mix oksaj óolta’an wáaj ts’o’ok u máan u jets’k’iinil u chíimpolta’alo’, ku tse’elel u kuuch u nojochil le jala’ach meyajtiko’ yéetel ku máansa’al tu táan P’is óolal. Tu yóok’olal u jach nojochil le jala’achil ajkuchmuuk’ láayli’ leti’ le nu’ukbesajilo’ob kun ch’a’abil wa ma’ tu meentaj u meyaji’, bey xan kun úuchul ti’ u nojochilo’ob, wa yáax máanja’an u meent u jala’achil ajkuchmuuk’, ma’ tu chíimpoltaj u xuul ts’okt’aanil bo’olsi’ipilil.

Wa kex ts’aaja’an le áantaj p’is óolal, ku ka’atéen úuchul le ba’ax ku ba’atelt’anta’alo’, U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe', je’el bix tsola’anil k’a’abet u tsolmeyajta’al tumen le belbest’aanil a’almajt’aano’, ku tse’elel u kuuch u nojochil le jala’ach meyajtiko’ yéetel ku máansa’al tu táan U Nojlu’um Mola'ayil Xak'alkaxansi'ipil, tuláakal le ts’o’ok u ya’ala’ala’ ma’ táan u yúuchul wa ma’ yéetel u jaajil u yóol tu meentaji’ yéetel ka u lúuk’s u biilal le ba’ax ts’o’ok u ka’atéen meentiko’ ma’ili’ ts’a’abak u jets’t’aan U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe'.

U chíimpolta’al u jeel le ts’okt’aanil p’is óolalo’obo’ ti’ le áantaj p’is óolalo’ je’el u páajtal u k’áata’al tumen le máax ku takpoolo’ ti’ le méektampáajtalil mola’ayo’, wáaj jets’nojt’anta’an u meyaj tumen U Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe', lekéen u loobilt ti’ u ya’abil le kaaj le utsilo’ob ku taasik ti’ le máax ku takpoolo’, wáaj xan tu yóok’olal le ba’alo’, jach ma’ táan u páajtal wáaj jach talam u jel su’utul le ba’alo’ob je’el bix yanik ma’ili’ úuchuk le táats’máansajo’. Tu yóok’ol le ba’ax ts’o’ok u yúuchulo’ yaan u ts’a’abal bey ts’o’ok u yúuchule’ yéetel u bo’ota’al le loobilo’obo’ yéetel ba’alo’ob k’as ku taasik ti’ le máax ku takpoolo’. Le máaxo’ob ku táakpajalo’ob ti’ le p’is óolalo’ je’el u béeytal ch’a’t’antiko’ob u chíimpolta’al u jeele’ yéetel jump’éel bo’olsi’ipil k’axt’aanil tu táan le mola’ayil méektampáajtalilo’.

Ma’ táan u páajtal u líik’sa’al wa ba’ax áantaj p’is óolali’, kex ma’ beeta’ak le u ts’okt’aanil p’is óolalo’ tu ts’áaj le a’almajt’aan kananilo’;

XVII. Le jala’ach meyajtik ma’ tu chíimpoltik jump’éel jáawsajile’ wáaj xan, ka ya’al yéetel u k’asa’anil wáaj tu jaajil ma’ tu meentaj u meyaje’ wáaj ma’ tu meentaj u meyaj ka u ye’es chéen tuus wáaj ma’ chúuka’an túun u muuk’ uti’al u k’a’amale’, yaan u ts’a’abal u bo’olsi’ipil ti’;

XVIII. Ku luk'sa'al.