El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015

Diidxa’ Guionna

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ Ii

Xtipa’ Xti’ Ca Xaique Ni Ruzuhua Lu Xtiidxa’ Binni Guidxi

Lu guionna ndaa xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Cani zanda guni ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’

Ndaga 76. Ca dxiiña’ ni zanda guni ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi (senado):

I. Gu’ya’ cabe pa cayaca ca dxiiña’ xti’ zaguita (mexicu), jneeza ndaani’ xti’ guidxi ro’, ra ganna cabe de que cayaca ca dxiiña’ ri la?, zunda cabe ni lu gui’chi’ ni guzeenda xaique ro’ xti’ guidxi zaguita (mexicu), ca ra nuu cabe, ne laaca zuseenda ca xaique ni runi xhiiña’ ca xaique ro’ guidxi ca ni ra nuu cabe.

Laaca, zanda gudii xtiidxa’ cabe de guirá ca dxiiña’ runi xtipa’ ro’ ni rzuhua lu xtiidxa’ ne rapa binni guidxi ca guni ndaani’ xti’ guidxi ro’ ni cadi dxaaga zaguita (mexicu), o ni cadi xti’ zaguita (mexicu), casi ca dxiiña’ ra gunduuxe ni xiixa, ni guchaa ni, ni guni chaahui ni, o ra cuaqui chaahui ni xiixa diidxa’ ni ma biete ri’;

II. Gudii xtiidxa’ cabe de que dxandi xtipa’ ni napa ca xaique ni chi guiete rari ca la?, jneza cani, casi ca xaique ni gu’ya’ chu’ guidxi jneza ne sin ti guenda naxoo, ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi zitu ni cadi dagu lisaa zaguita (mexicu), ca xaique xti’ ca dxu’’ ni rapa guidxi ro’ casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gaca ni;

III. Laaca zanda gúdii xtiidxa’ cabe guiree ca dxu’ soldadu ca de ndaani’ guidxi ro’ ri’, ne pan a cabe tiidi’ ca dxu’ de xti’ guidxi ro’ ni cadi dxaaga zaguita (mexicu) la?, ndaani’ ca layu xti’ guidxi ro’ la?, zanda o laca zanda gudii xtiidxa’ cabe guiaana ca dxu’ ca lu ca nisa do’ xti’ guidxi ro’ jma de ti beu;

IV. Laaca zanda gudii xtiidxa’ cabe, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti ganda guzeenda ca dxu’ ni rapa guidxi ro’ ca xti’ guidxi, huaxa naquiiñe guini’ be pabia’ xtipa’ nga caquiiñe be;

V. Guini’ cabe pa chu’ dxi gueda guiniti’ ca xtipa’ ti guidxi ro’ dxaaga zaguita (mexicu) pa gaca nga la?, zabi ti xaique ro’ ni chu’ ga laga cui cabe xti’ xaique ro’ xti’ guidxi casi nabaqui’ diidxa ro’ bia’ xti’ xquidxi cabe.Gui’chi’ ni ica xaique ro’ ni chi chu’ ga que la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ xaique binni guidxi que nga gudii ni laabe, ra gaca ca dxiiña' ri la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga guini’ tu laa zanda gaca ni, huaxa ne xtiidxa’ jma de galaa de ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa' binni guidxi ca nga gaca ni.Xaique ni gulii cabe chu’ ga que la?, que zanda cui cabe laa, ti ganda quite’ ra ribii cabe binni ni gaca xaique guidxi ro’. Ca diidxa’ ri zaca ni pa ndaani’ guidxi ra chindi cabe xaique guidxi que ná de que zaca gaca ni;

VI. Cue xia cabe guirá ca guenda naxoo ni chu’ lade ca xtipa xti’ ca xaique guidxi xti’ ti guidxi ro’ o pa ra guchee necabe gui’chi’ ro’ bia’ ne ucueza cabe ca guenda nagaana ni napa ca xaique.Ne pa gaca xiixa guenda nagana ni biete luguia ca la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni guiidgxi ca nga guini’ xi gaca?, huaxa naquiiñe chinandaca’ casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ne gui’chi’ bia’ xti’ guidxi que;

Diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe’ ca neeza ne ca dxiiña’ ni gúni ca xaique ri’ lu ca guenda nagana ca.

VII. Guiu ca tobisi ne gutagu ixtiidxa’ca’ ti ganda ganna ca de ca donda ni quiba’ ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi, ra gúninaca’ binni guidxi, casi nabaqui’ ndaga 110 xti gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

VIII. Quixhe cabe tu gaca xaique ro’ ni guni dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ne riapa’ xquenda binni guidxi, ne tobi de ca ni guini’ tu zanda gaca ni nga, xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu), ne laca zaqueca gu’ya’ cabe pa za guiree o guiu tuuxa ni guni dxiiña’ ni cayeté ri’;

IX. Cui’ cabe ne guchaa cabe tulaa gaca xaique Guidxi ro’ zaguita (mexicu) casi ná Gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

X. Guini’ cabe gaca ti gui’chi’ ni gacane gaca ca dxiiña’ ri’ huaxa nirudo’ naquiñe guini’ jmá’ galaa de ca binni runid dxiiña’ rari’ ti ganda gacani, gui’chi’ ri’ chi guini’ pabia’ nga lu xlayú cada guidxi huiini;

XI. Cuee ndu cabe ca diidxa’ ni gusiene guidxi ro’ xi modo guni dxiiña’ bia’ dxi nabaqui’ diidxa’ bia’ gacani. Ne pa ca xaique diidxa’ bia’ ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi qué cuee ndu cani bia’ dxi ma nexhe que la? binni ziene de que ma ngue nga laani;

XII. Cui cabe tulaa gaca xaique xti’ yoo ro’ ra riapa’ lá binni guidxi bia’ dxi’ ma nabaqui’ ndaaga 6° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ti zaca ná ca diidxa’ bia’ ca gacani; ne.

XIII. Cuee cabe ti gui’chi’ ra guica lá tuuxa binni ti ganda guyubi cabe tuuxa ni gaca xaique ni gu’ya’ que chu’ xiixa guenda naxoo nadaani’ guidxi ro’; ne guini’ cabe tulaa gaca xaique ca, ne guini’ cabe pa ca xaique ni ribee diidxa’ bia’ que gueda ndee pacaa guchaa ni guli cabe que, ti zaca ná lana ro’ A xti’ ndaaga 102 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gacani, ne.

XIV. Ne guirá’ ru’ xtipa ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri laacabe.