La palabra maya sirve para nombrar tanto una lengua (la segunda más hablada en México) como una agrupación y una familia lingüística. En nuestro país, la lengua maya es hablada por 795,499 personas, repartidas entre ...

U ALMEJEN NOJ A’ALMAJT’AANIL U MÚUCH’ PÉETLU’UMILO’OB MÉXICO

Noj a’almajt’aan ts’áaba’an ojéeltbil tu Jala’ach Tsaalajil Nojlu’um tu 5 k’iinil u winalil febreero tu ja’abil 1917
U ts’ook jelbesajil ts’a’aba’an k’ajóoltbil DOF 27-05-2015

Óoxjo’olts’íib

Péets’el II

Tu Yóok’olal U Nojbéeytalil A’almajil

Noj Jaats III

Tu Yóok’olal U Béeytalilo’ob Nojmola’ay

U 76 Jatsts’íibil. Chéen u béeytalilo’ob u Mola’ayil Jets' A'almajt'aano’ob:

I. U xak’altik le almejenil ich táanxel nojlu’um meenta’an tumen u Noj jala’achil Nojlu’um jeets’el ich u jujunja’ab tsolt’aanilo’ob kun u ts’áajo’ob ti’ Nojmola’ay tumen u Noj jala’achil Nojlu’um yéetel u No’ojk’abil ti’ Nojkúuchil.

Bey xan, u jaajkúunsik u k’axt’aan nojlu’umo’ob yéetel U múuch'tambalil jala'achilo'ob ku joronts’íibtik u Noj jala’achil Nojlu’um, bey xan u t’aan uti’al u xu’ulsik, u takjo’oltik, u ch’e’ensik, u jelbesik, u yutskíintik, u luk’sik ma’ béeytalilo’ob yéetel u meentik na’atbil t’aano’ob tu yóok’olal le je’elo’oba’;

II. U ka’a jaajkuun u kuuch ku ts’a’abal tumen u láayli’ kuchnáal tu yóok’olal u Nojoch Jo'olpóopilo’ob México, wáaj tumen ku yéeya’al juntúul Múuch' almejen mola'ayilo'ob, jumpáayilil ti’ u o'olpóopilo'ob yaan ba’ax u yil yéetel Nojlu’um Áantajil yéetel K’atun K'áak'nabil; u No'ojk'abil ch'a'at'aanil; yéetel u jejeláas ja’alachilo’ob; ka’anal Meyajnáal yaan ba’ax u yil yéetel Ch’a’at’aanil, ti’ le máaxo’ob táakpaja’an ichil le mola’ayilo’ob Múuch'meyaj ku táan óoltik le jets'meyaj tu yóok’olal Náachkunsajts'áaj ojéelalo'ob, U muuk' sakléembalcháak, páajtalil ti’ taak’in, jala’achilo’ob k’atun yéetel u jeel noj jo’olilo’ob ti’ K’atun, K’áak’náab K’atun yéetel Xik’nal K’atun ti’ Nojlu’um, je’ebix jets’a’an ti’ le a’almajt’aano’obo’;

III. U ts’áajik xan u éejenil uti’al u béeytal u cha’ik u jóok’ol múuch’ Nojlu’um k’atuno’ob ti’al u máan tu xuul ujeel Nojlu’um, u máan múuch’ táanxel k’atunilo’ob ich u Nojlu’umil México yéetel u p’áatalo’ob ti’ u ja’ilo’ob México u nojcheemilo’ob ba’ateltáambal ti’ yaanal nojlu’um, máanal ti’ jump’éel winal.

IV. U ts’áajik éejenil uti’al ka béeyak u meyajta’al u Kanáanil Nojlu’um táanxel Péetlu’umo’ob tumen u Noj jala’achil Nojlu’umil, ka je’ets’ek le buka’aj k’a’ana’ano’.

V. U ya’al, lekéen mina’anchajak tuláakal u A'almaj Nojpáajtalil ti’ jump’éel Péetlu’um, k’a’ana’an u ts’a’abal juntúul téek kuuchil jala’ach, leti’ kun páayt’aan uti’al ka meenta’ak yéeybal je’ebix jets’a’an ti’ u noj a’almajt’aanil le láayli’ Péetlu’umo’. U ts’a’abalil le Jala’acho’ yaan u meenta’al tumen u Mola'ayil Jets' A'almajt'aano'ob ti’ le óoxtúul máak kun Túuxt'aantik tumen u Noj jala’achil Nojlu’umo’ yéetel ka k’a’amak ka’ajaats ti’ óoxjaats u máakilo’ob yano’obi’, wáaj ti’ uje’elelile’, tumen le Mantats’ Múuch'kabmeyajil, je’ex jets’a’an ti’ belbest’aano’ob. Le kuchnáal kun ts’a’abal beya’, ma’ táan u béeytal u yéeya’al bey noj a’almajil Jala’ach ti’ le yéeybal ku meenta’al ti’ le páayt’aan tu jóok’sajo’. Le belbest’aana’ yaan u chíimpolta’al wáaj ma’ jets’a’an ti’ u noj a’almajt’aanilo’ob Péetlu’umo’obi’.

VI. U Kaxan nu'ukbesajil le almejen k’áatchi’ob ku taalo’ob ti’ u nojbéeytalilo’ob jump’éel Péetlu’um lekéen úuchuk ti’ u Mola'ayil Jets' A'almajt'aano'ob tu yóok’olal lelo’, wáaj tu yóok’olal le k’áatchi’ob ku náakal u nu’ukbesajil noj a’almajil, ka u yáambes jump’éel ba’atel yéetel u nu’ukulil ba’atel. Ti’ le je’ela’ u Mola'ayil Jets' A'almajt'aano'obe’ yaan u ya’alik u ts’okt’aanil je’ex jeets’el tu Noj a’almajt’aan ti’ Nojlu’um yéetel ti’ Péetlu’umo’.

Le a’almajt’aano’obo’ yaan u belbest’antik u meyajta’al le béeytalila’ yéetel xan le yaan taanil ti’ le je’ela’.

VII. U jets’ikubáaj ti’ u ts’okt’aan P'is óolal uti’al u yila’al ti’ almejen p’is óolil le ma’ chíimpolilo’ob wáaj táats’máansajilo’ob tu meento’ob u Meyajnáal kaajilo’ob ku ts’o’okole’ ku taasiko’ob k’aas ti’ u nojk’a’ana’anilo’ob kaaj yéetel ti’ u ma’alob meyajil, je’el bix jets’a’an ti’ jatsts’íib 110 ti’ le Noj a’almajt’aana’.

VIII. U ts’áajik u Ka'anal P'is Óolal u Xuul Noj Kúuchilil P'is Óolal way Méxicoe', ti’ le óoxtúul máak kun a’albil tumen u Noj jala’achil Nojlu’umo’, bey xan u ts’áajik wáaj ma’ u ts’áajik u t’aanil ti’ le k’áatankil kun meentbil tumen le láayli’ kuchnáalo’ uti’al cha’abalil wáaj u p’a’atal meyaj tumen le je’elo’oba’;

IX. U ts’áajik yéetel u jelk’exik u Jo’olil Distrito Federal ichil le ba’axo’ob jets’a’ano’ob ti’ le Noj a’almajt’aana’;

X. U ts'áajik páajtalil yéetel jets’nojt’aan jaajkuunsa’an tumen u yéeybalil ka’ajaats ti’ óoxjaats u máakilo’ob yano’obo’, ti’ le jets’eknak mokt’aano’obo’ ku máak'antiko’ob ich u náakilo’ob le péetlu’umo’obo’;

XI. U Chíimpooltik u Nojtuukulil Kanáambalil tu Nojlu'umil México te' ichil le k'iino'ob ku je'ets'el tumen le A'almajt'aano’. Wáaj tumen u Mola'ayil Jets' A'almajt'aano'ob ma’ u ya’alo’ob mix ba’al tu yóok’olalo’, ku na’atpajale’ chíimpolta’an;

XII. U ts’áaik ti’ u túuxtbilmeyaj táan óolal mola'ay jeets’el tumen le 6º jáatsts’íib ti’ le a’almajt’aana’, je’el bix jets’a’anilo’ yéetel bix xan je'ets'el tumen le A'almajt'aano’; yéetel

XIII. U Táakbesik u ts'olts'íibk'aaba' ti’ u Noj Mola'ayil Xak'alkaxan tu Nojlu'umil México; u jóok’sik máax u Meyajnáal táankaajil, yéetel u pa'ajo'oltik t’aanalt’aanil ti’ péekil je’ex layli u meyajtik u Noj Jala'achil México, je’el bix jets’a’anil ti’ u 102 jáats ts’íibil, u múulxot'ts'íibil A, ti’ le a’almajt’aana’, yéetel

XIV. Le u jeelo’ob ku ts’a’abal ti’ tumen le Noj A’almajt’aana’.