El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015

Diidxa’ Guionna

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ Ii

Xtipa’ Xti’ Ca Xaique Ni Ruzuhua Lu Xtiidxa’ Binni Guidxi

Lu guionna ndaa xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Cani zanda guni ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’

Ndaga 74. Cani naquiiñe’ guni ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe Diputadu:

I. Cuidxi cabe binni guidxi ne uca cabe lari ndxo’ ladxi do’ binni ni yene de xaique ro’ xti’ guidxi ne binni ni yene de xaique guidxi ri’ la?, zani ne binni guidxi ti ganna cabe de que laa nga chi gaca xaique ro xti’ guidxi ri’;

II. Quixhe chaahuini ne cu’ bia’ ni ca dxiiña’ ni cayaca xti’ guidxi ro’, casi ra cahuini xi guirá dxiiña’ ma guca ne xi cayaadxa’ gaca, ti diidxa’ bia’ ma gulaqui’ gacani zaca;

III. Guini’ cabe za’ ni ma guni’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ra ma guli xaique ni chi guya’ ca dxiiña’ de xpidxichi guidxi ro’, pa nda gu’ya’ cabe pa nuu tuuxa xaique ni bidaagu’ ne guca tobisi, pa gueda guizaca ngue la? ma zinanda cabe casi ná ndaa II xti’ ndaaga 76 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’; ne zaqueca pa gueda gacaru’ xiixa de ca xaique xti’ yoo ro’ ra rihuini xpidxichi guidxi ro’.

IV. Cada iza guini’ cabe pabia’ bidxichi nga guiree de ndaani’ guidxi, huaxa niru do’ la?, naquiiñe, icaa yuu ne cabeni, guchaaga bia’ cabe xtiidxa’ cabe pa zanda guiree bidxichi ni gunaaba’ xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que, ne pa na cabe guiree ni la?, zaree ni, ne ica xi modo guiaxani. Laca zaqueca, zanda guini’ cabe, pabia’ bidxichi nga guiree lu ti iza, ti ganda guni binni guidxi dxiiña’ ne zaca gaca ni ná diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ri’; ca bidxichi ni chi guiree di’ la?, zacáni lu ca gui’chi’ ra rica pabia’ xpidxichi guidxi nga caree.

Xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi la?, zuseenda ti gui’chi’ ra ca ti diidxa’ yachi’ ni guini’ pabia’ bidxichi guiree la?, ne guiu ndaani’ guidxi ro’, gui’chi’ ri la?, napani xi chindaani’ lu xhoono guibiidxa lu beu Nativita (septiembre), ne binni ni runi xhiiña’ ca xaique ri nga che guini’ xi ze xani. Ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, napa cabe xi guini’ cabe pabia’ xpidxichi guidxi nga guiree ne zani cabe ni lu chií bi gayu guibiidxa lu beu noviembre.

Ra guzulu xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca guni dxiiña’ casi nabaqui’ ndaga 83 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, napa be xi guzeendabe ti gui’chi’ ra ica ti diidxa’ yachí’ ni guini’ pabia’ xpidxichi guidxi guiu ne guiree, ne naquiiñe guseenda beni lu chií bi gayu gubidxa lu beu pascua (diciembre). Que zanda di’ guiree xiixa bidxichi nagachi de bia’ ni ma nexhe guiree, de lu bia’ bidxichi ni ma ucua cabe; ne que zaree di’ cani neca ne xiixa gui’chi’ ni gudii xaique ro’ xti’ guidxi ri’ laacabe. Pa gacaladxi cabe guindaa ca gui’chi’ ni ca diidxa’ yachi’ lu ca jma dxi la?, napa cabe xi chine cabe ne xtiidxa’ ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca ti gacani, huaxa laaca naquiiñe chine cabe ne xtiidxa’ ca xcadxi xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe diputadu ne senador ca ti gaca cani canaaba cabe que, ne pa co’ la?, naquiiñe che xa binni ni runi xhiiña’ xaique guidxi ro’ que guini’ xiñe canaaba’ ni;

Ra guzulu xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca guni dxiiña’ casi nabaqui’ ndaaga 83, xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que la? napa cabe xi guzeendabe ti gui’chi’ ra ica ti diidxa’ yachí’ ni guini’ pabia’ xpidxichi guidxi guiu ne guiree, ne naquiiñe guseenda beni lu chií bi gayu gubidxa lu beu noviembre.

Pa gacala’dxi’ cabe gusirooba’ cabe ca dxi ra guiree xiixa diidxa’ yachi’ ni gacala’dxi’ cabe guiree ne chu’ bidxichi ndaani’ guidxi ro’ la? napa cabe xi guni cabe ti gu’chi’ ni guinabane cabe ni huaxa nirudo’ naquiñe’ gu’ya’ cabe xi ná ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni gudxi ca xi modo gacani ne guihuini xi modo pe’ nga chi gacani ne pa huandi’ caquiñe cabe jmá’ dxi;

V. Guini’ cabe pa zanda quiiba’ donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ca pa laaca’ guchee ca’ lu ca dxiidxa’ ni nabaqui ndaga 111 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Laaca naquiiñe ganna cabe xi donda caguiiba’ ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ni ná ndaga 110 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti ganda chu cabe laacabe gudxiiba’ donda’ ri’ ique ca xaique ca;

Naquiiñe guya’ cabe pabia’ bidxichi biniti guidxi lu iza gudi’di’ que, ti ganna cabe xi modo nuu xpidxichi guidxi, ne ganna cabe de que dxandi’ biquiiñe ca binni ri’ bia’ bidxichi ni bidii cabe laaca que?, ti gunica xhiiña’ ca’.

VI. Ca guenda rigaba’ ca xpidxichi guidxi la?, ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga guni ni huaxa ca ne ca binni runi dxiiña’ ne gu’ya nuu chahui’ ca xhiiña’ gudxi ro’ nga gaca ca dxiiña’ ri’.

Pa lu guenda riguubia’ ca dxiiña’ nuu xiixa cadi cayenecabe paraa zé’ ca bidxichi ni biuu ne biree que la? pa cayaadxa’ o que ganna cabe xi guni’cabe xiñee cayaadxa’ cani que la? napa xi guiaba donda luguiacabe casi ná diidxa’ bia’. Pa ra cayuni cabe guendariuubia’ dxiiña’ caayadxaru’ xiixa ni ganda gacane ca dxiiña’ ni cayaca que la? ni naquiñe guni ca xaique ri nga’ guini’ cabe xi zanda guni ca binni ri’ xnada gacane laaca’ huaxa naquiñe chinandani casi ná diidxa’ bia’.

Ca bidxichi ni guiree ti ganda guni binni guidxi dxiiña’ la?, napa xi chee ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que, ne dede lu 30 xibeu abril de lu iza ni zeeda que guni cabeni. Ne zanda guindaani’ jmá casi ná ndaa IV, xti’ ndaaga ra ri’; ne pa gacala’dxi’ cabe guindaani’ jmá la?, que zanda di’ tiiddi ni jmá de lu 30 dxi, dxi racadxiiña’ ca ne pa guindaani’ bia’ dxi ca la?, ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi’ ro’ ca la?, laca bia’ dxi ca nga guindaacabe ti ganda guini’ cabe pabia’ bidxichi nga napa guidxi ro’.

Yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que la?, zaluuxe cabe de guya’ cabe pa bia’ xpidxichi guidxi nga nuu de lu 31 lu beu xandu’ de lu iza bidxiiña’ gui’chi’ que ra nuu cabe, ne cani guini’ cabe ca la?, napa ni xi chinandanicasi ná gui’chi’ ni guye ra nuu cabe que, ti gacani ná ndaaga 79 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne sin gunináni ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ni guye ra nuu cabe que?, ti ca xaique ri’ zunica’ xhiiña’ ca’ casi nabaqui’ ndaaga ri’.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, zugu bia’ cabe xpiani ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca ne zanaaba’ diidxa’ cabe laaca xi guirá’ dxiiña’ cayuni ca’;

VII. Cuee cabe gui’chi’ ni guini’ xi dxiiña’ nga nquiñe gaca ndaani’ guidxi ro’. Pa ca ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binniguidxi que, qué guicabica’ bia’ dxi guta que la? napa xi guiree gu’chi’;

VIII. Xtiidxa’ jma’ de galaa de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni nuu ca nga gueda gacani, ca binni xaique ni runi dxiiña’ ti guibani xtbi ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’ cani’ ngue laa ne laasi nanna xi modo caguu ne ribee xpidxichi gudxi ro’, ne.

IX. Ne guirá’ ru’ xtipa’ ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri laacabe.