Diidxa’ lá Nirudo’

Diidxa’ lá’ I

Ca guenda ni napa binni guidxi ne ni Rapa laa

Ndaga 20. Lu ra nuu dinde binni la? napa xi chu’ ti guenda rui diidxa’ ne naquiiñe ica yu cabe ni neza lu xtale binni. Ti chu’ dinde diidxa’, ne cuaqui’ dxi cabe xpiani cabe ti gaca dxiiña’ ca jneza, sin guiana nani, ne naquiiñe guya’ xaique diidxa’ bia’ xtiidxa’ guirá’ binni chi guini’, ne xtiidxa’ ca binni nuu dinde ca ti cue xia be donda ni cayaca que.

A. Cani chi guiete ri la?, naquiiñe gaca cani sicari:

I. Ra riree xtuuba’ donda’ la?, napa xi gaca ni jneza ti guireexia ca guenda naxoo ni guca, ne guiapa’ binni ni gucana que, ti guidegu yoo ni bi’ni’ guenda naxoo que, ne quiixe guirá’ ni bi’ni’.

II. Guirá’ ca guenda ribee xtuuba’ donda la?, napa xi gaca ni neza lu ti xaique diidxa’ bia’, sin cu’ riua tuuxa ra cadinde diidxa’ cabe, ti gaca dxiiña’ ri jneza ne guenda biaani’.

III. Ti guireexia xtuuba ca diidxa’ ca jneza la?, xaique diidxa’ bia’ ca napa xi chi chinanda lu ca diidxa’ ni maca biete ra guyu dinde xtiidxa’ cabe que. Ti ganda guireexia xtiidxa’ tuuxa la?, naquiiñe gaca ni casi na diidxa’ ro’ bia’, ti naquiñepe’ guiete cani;

IV. Lu guenda riu rindinde diidxa’ la?, naquiiñe gacani neza lu ti xaique diidxa’ bia’ ni que ganna de laani. Ti guihuinini dxandi’ la?, naquiiñe ica yu cabe ni neza lu xtale binni;

V. Ti guihuini ni dxandi la?, binni ni ucaná ca naquiiñe chindaqui xtonda ni bi’ni’ni ca ra nuu ti xaqiue rugaani donda’, casi na diidxa’ ro’ bia’. Ca binni ni nuu dinde, biaca biaca zasaca xtiidxa’ ca’, ti ganda gisisacaca’ xtiidxa’ ca’.

VI. Nin ti xaique diidxa’ bia’ que zanda cuaqui chaahui lu ti guenda ridende xti’ tuuxa pa que guini xtobi ni nuu dinde ne que, ti naquiiñe gulabibe guenda ricayuu xtiidxa’ ca. Paaxa na diidxa’ ro’ bia’ ri guidxaani la?, zadxaani;

VII. Pa ma bizulu’, lu guenda ruyuubi xtuuba’ donda ne pa cadi ni cayaani donda’ ique que ucaa ñe yuu la?, diidxa’ ro’ bia’ guini’ ma biluuxe ni. Pa ni cayaani donda ique, que cue rua’ diidxa’ o guíale ni de laa guni’ de que ne la bi’ni’ guenda naxoo que neza lu ca xaique que la?, gapa’ ga si laa, ne jmaru si pa nuu tuuxa guini’ dxandi ne laabe bi’ni’ be ni la?, xaique diidxa’ bia’ ca zabiidxi laabe chi uca diaga be, ni gulee xia xtuuba’ ca xtiidxa’ be. Pa ni caguiiba’ donda’ ique ca ma gulee riua diidxa’ la?, diidxa’ ro’ bia’ ca zaguixhe xi guni be ti quiixe be ni.

VIII. Pa xaique diidxa’ bia’ ca ma nanna chahui de que ni caguiiba’ donda’ ique que bi’ni’ guenda naxoo que la?, zusegu yoo be laa.

IX. Pa caguiiñe cabe tuuxa ti cue rua’ diidxa la?, diidxa’ ca que zaquiiñe di’, Ne.

X. Ca ni ma biete lu ndaga ri la?, laaca zahuini c ni lu ca guenda rica yuu diidxa’.

B. Guenda riapa’ xti’ ca binni ni caguiiba’ donda’ ique:

I. Xaique diidxa’ bia’ que zanda gudxiiba’ donda’ ique tuuxa pa caru guihuini pa la bi’ni’ xiixa guenda naxoo;

II. Zanda guini’ o igani. Ra igaa tuuxa naquiiñe gabi cabe laa, xiiñe gunaze cabe laa, ne que chi guini’ xiixa ni racaladxi, ti cadi quiba’ donda’ ique. Pa ra guinaaze cabe tuuxa, que zanda di uchibicabe laa, ne guniná cabe laa, pa laacabe guni cabe ni la?, zusaaba na diidxa’ ro’ bia’ laacabe. Pa guxuuba’ donda’ cabe tuuxa ne que guinni binni ni chi guzuhua lu xtiidxa’ que la?, que zasaca pe ni xtale;

III. Ra guinaaze cabe tuuxa ne guchiñacabe laa neza lu xaique rugaani donda’ o ne za lu ti xaique diidxa’ bia’ la?, napa cabe xi gabi cabe laa, xiñee bichiiña cabe laa ra que, ne laaca zabi cabe laa guirá’ guenda ni zanda gapa’ laa, ti que chu’ tuuxa o xiixa ni guniná laa. Pa igaa ca ni ribaana’ binni ne rinaaba’ bidxichi la?, ca xaique ca zudii diidxa’ que chi guini cabe lá binni ni cudxiiba’ donda que ne paraa nabeeza.

Pa ca ni caguiiba’ donda’ ique o ni ma dxiiba’ donda’ ique o ca ni ma nuu ndaani’ liidxi guiiba’ gacaneca’ guidxeela xtuuba’ donda’, xti’ ca binni ni ribaana’ binni ne rinaaba’ bidxiichi la?, diidxa’ ro’ bia’ zacane laaca;

IV. Cani caguiiba’ donda’ ique zanda guchiiña’ ca tuuxa binni ni guini’ de que quigapa cabe donda’ ne zanda guchiiña cabe xiixa gui’chi’ ni gula laacabe. Ne bia’ dxi naguixe diidxa’ ro’ bia’ nga gacani;

V. Ra guxuuba’ donda’ be la?, zuni be ni neza lu xtale binni ne neza lu ti xaique diidxa’ bia’. Diidxa’ ro’ bia’ si nga zanda ucuezadxi cadi gacani neza lu xtale binni, ti ganda guiapa’ guidxi ro’ ne guiapa’ binni guidxi, guiapa’ ca binni gucaná, cani bilui’ná’, ne ca xcuidi, jma pa chi guiete xiixa gui’chi’ bia’ ni risaaca, o ti zaca canaaba’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riguiiba’ donda’ ique binni ca gacani.

Lu ca guenda ruyuubi xtuuba’ donda’ xti’ ca binni ni ribaana’ binni ne rinaaba’ bidxichi zazaca ni jma. Jma pa que guidxiña ca binni ni gucaná que ne ca binni ni biuluiná. Cadi tisi ma ucani zaca la?, zanda guninani xquenda ca ni caguiiba’ donda’ ique que, huaxa zanda udxiilu ne guchiiña’ xcadxi gui’chi’ ni gaca ne laa;

VI. Pa guinaababe ca gui’chi’ ni cugaani donda’ ique be que la?, zacaabeni, ti ganda gaca ne ni laabe gudxiilube.

Ni caguiiba’ donda’ ique ne ni chi guzuhua lu xtiidxa be que la?, zanda guiuca’ gu’ya’ ca’ xina ca gui’chi’ ni bigaani’ donda ique ni bigaaque ne pa chi guinaaba’ diidxa’ cabe xiixa o pa chi guxuuba’ donda be. Laaca zaqueca, pa deeru’ chi guxuuba’ donda’ be neza lu ti xaique diidxa’ bia’, ti ganda guyuubi cabe xiixa ni gaca ne laabe guilaa be. Dede nagasi ma que zanda di guiapa’ ca gui’chi’ ni ruyuubi donda’, paaxa ná xaique diidxa’ ro’ bia’ guchaani, ti ganda guiapa’ xtuuba’ ca donda’ ni bidxeela ti cadi guniná xquenda ni caguiba’ donda ique que;

VII. Napa cabe xi guxuuba donda’ cabe laabe ante guizaa tapa beu, pa guenda naxoo ni bi’ni’ be ca que zusaaban’ laabe chupa iza ndaani’ liidxi guiiba’ ne pa tiidi’ de chupa iza xti’ donda’ ca la?, zuni cabe ni lu tubiza, paaxa guinababe guidale dxi ca jma ti ganda guidxela xiixa ni gaca ne laabe;

VIII. Zanda guyuubi be tobi ni guzuhua’ lu xtiidxa’ be, ni gacalaadxibe cuibe casi pe’ guinaaze cabe laabe. Ra cuidxi cabe laabe ne pa que gapa ni quiixe be tu guzuhua lu xtiidxa’ be la?, xaique diidxa’ bia’ ca zudii laabe tobi. Ne laaca chu’ ni chi guzuhua’ lu xtiidxa be ca lu guirá’ ca ni chi gaca, ne napa xi guchiiña’ cabe laa cada cuidxi cabe laabe, ne.

IX. Guiruti’ zanda guseguyoo cabe laa xadxi pa que gapa’ ni quiixe tu guzuhua’ lu xtiidxa’ o pa ganda quiixe bidxichi ni gudiiñe’ o pur xiixa ni bi’ni’.

Lu guenda rizeegu yoo ga xti’ tuuxa ni bi’ni’ xiixa guenda naxoo la?, que zanda di tiidi ni jma de chupa iza, bia’ nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani ne que ziudi dxi gacani jma de chupa iza. Pa guizaa dxi que ne que huaree xia xtuuba’ diidxa’ que la?, zundaa cabe laabe, laga idxela xtuuba’ donda que ne cadi nga guchenda yuucabe ne gudxiiba’ cabe xti’ donda’ ique be.

Ra guireexia xtuuba’ xiixa diidxa’ la?, napa xi igaaba’ dxi guiegu’ yoo ni bigaa que.

C. Ca guenda riapa’ xti’ ca binni gucaná:

I. Chu’ tuuxa ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ti gusiene laabe de cani cayaca; gannabe de ca guenda ni rudii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ laabe ne pa guinaaba diidxa’ be ti ganna be xinga ca yaya cayaca’ ri la?, laca zabi cabeni laabe;

II. Gacane be ca xaique ni rugaani donda’ ca guidxiiña’ ca gui’chi’ ni gaca ne laabe, ti gaca ca guenda ruyuubi donda’ ca jneza ne ganda, guiube lu ca dxiiña’ ni cayuuni ca xaique rugaani donda’ ca bia’ dxi nabaqui diidxa’ ro’ bia’ gaca’.

Pa, ná caxaique rugaani donda’ ca cadi caquiiñe pe ca, ca gui’chi’ ca la?, naquiiñe guini’ca’ xiñee cucueza cani;

III. Casi pe gaca guenda naxoo ca la?, ora queca guya’ ti dotor laabe pa cadi gucabe xiixa ne guya’ xtobi laabe pa cadi guca na xquenda biaani be.

IV. Pa uca na be la guiaxa be. Ra ganda la?, ca xaique rugaani donda’ ca guinaaba’ guiaxa be, sin guinaababe ni laape be; ne pa xaique diidxa’ bia’ ca ma bidii xtiidxa’ iga ni bi’ni’ guenda naxoo que la?, ma que ziaxa di be.

Diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe bia’ dxi guiaxa ca binni ni gucaná;

V. Ma nuu paraa nga napa xi guiapa lá ca binni ni gucaná casi: pa nahuiini cabe, pa guyuu, tulaa gulaxoo laabe, pa guyuu tulaa bitoo laabe lu ná’ xtobi, pa bitaguná’ cabe laabe ne gunaba cabe bidxichi ti gundaa cabe laabe ne pa xaique diidxa’ bia’ que guini’ napa xide guiapa ca diidxa’ ni gului’ tu lá be ne laabe, ti zaca guiapa ca guenda nazaca xti’ ca binni ni gucaná que.

Naquiiñe gapa ca xa ique rugaani donda’ ca binni ni guca na ne ca binni ni chi gului na, ne guirá’ binni ni chundu rua’ lu ca ra ridxeela xtuuba’ donda’. Naquiiñe gapa ca xa ique diidxa’ bia’ ca, ca dxiiña’ ri ti gaca cani jneza;

VI. Binni ni gucaná ca zanda guinaaba’ chu’ tu gapa laa, ti ganda guipa’ ca xquenda. Ne.

VII. Che guini’ neza lu ca xaique ro’ ca’ cani cadi cayuuni ca xaique rugaani donda’ jneza lu ca guenda ruyuubi xtuuba donda’ ni bizaaca que, laaca zaqueca zanda che guxa’ca’ ca donda ni yendaquica que o guxhaca’ ca lu ca guenda ruyuubi donda’ ti pa cadi cayuladxi ca’ bia’ zeni que.