La palabra maya sirve para nombrar tanto una lengua (la segunda más hablada en México) como una agrupación y una familia lingüística. En nuestro país, la lengua maya es hablada por 795,499 personas, repartidas entre ...

U ALMEJEN NOJ A’ALMAJT’AANIL U MÚUCH’ PÉETLU’UMILO’OB MÉXICO

Noj a’almajt’aan ts’áaba’an ojéeltbil tu Jala’ach Tsaalajil Nojlu’um tu 5 k’iinil u winalil febreero tu ja’abil 1917
U ts’ook jelbesajil ts’a’aba’an k’ajóoltbil DOF 27-05-2015

U Yáax Jo’Olts’Íibil

U Yáax Péets’el

Ti’ U Páajtalilo’Ob Wíinik Yéetel U Ya’Almajkanáanilo’Ob

U 4 Jatsts’íibil. Jxiib yéetel xch’uupe’ keeto’ob tu táan a’almajt’aan. Le je’ela’ yaan u kanáantik u nu’ukbesajil yéetel u jóok’ol táanil le láak’tsililo’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ u ch’a’ik u t’aanil ich jáalk’abil, ka’aka’ajil yéetel nu’ukt’aanil, tu yóok’olal jaytúul paal kun antal ti’ yéetel buka’aj k’iin ichil juntúul yéetel uláak’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ ka yanak jump’éel tojbe’en tséentajbáajil, bey nonoj yéetel jach ma’alobe’. Mola’ay Nojpáajtalil kun kanáantik ka úuchuk beyo’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ u kanáanta’al u toj óolal. A’almajt’aan kun jets’ik u tojbe’ent’aanil yéetel u jejeláas béeytalil uti’al ka táakpajak máak ti’ u meyajilo’ob toj óolal, yéetel yaan u jets’ik bix kun táakpajal le Nojlu’um yéetel le péetlu’umo’ob ti’ tuláakal u meyaj le toj óolalilo’, je’el bix u tso’olol te’ tu XVI jatsabil le u 73 jatsts’íibil le Noj A’almajt’aana’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ u yantal jump’éel sijnáal kúuchil toj u yóol uti’al ka jóok’ok táanil yéetel tojbe’en kuxtalil. Mola’ay Nojpáajtalil kun kanáantik ka chíimpolta’ak le páajtalila’. U k’askúunta’al yéetel u bin u k’askúunta’al sijnáal kúuchile’, yaan u beetik u yantal kuch óolal ti’ máax kun máak’antik, je’el bix u tso’olol tumen le a’almajt’aano’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ka k’uchuk ti’, ka u beet ba’ax u k’áat yéetel ka sakchúulta’ak ti’ le ja’o’, uti’al ka k’a’abetchajak ti’ tu yotoch bey nonoj, ma’alob, k’ambe’en yéetel ma’ talam ka k’uchuk ti’e’. Mola’ay Nojpáajtalil kun kanáantik le páajtalila’ yéetel a’almajt’aan kun jets’ik u tojbe’ent’aanil, u yáantajil yéetel u jejeláas béeytalil uti’al ka táakpajak máak u keet k’a’abetkuuns tu beel tuláakal u jejeláasil ja’, ka’alikil u je’ets’el bix kun táakpajal le Nojlu’um, le péetlu’umo’ob yéetel le méek’tankaajo’obo’, bey xan bix kun táakpajal le lu’unkabilo’ob uti’al ka úuchuk le ba’axo’obo’.

Tuláakal láak’tsilil yaan u páajtalil ti’ u ch’a’ik u yutsil jump’éel tsikbe’en yéetel ma’alob naj. A’almajt’aan kun jets’ik le nu’ukulo’ob yéetel le áantajilo’ob k’a’ana’an uti’al ka meentchajak le je’elo’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ ka yanak u k’aaba’ yéetel ka séeb jóok’sa’ak chéen p’el u síijil. Mola’ay Nojpáajtalil kun kanáantik ka chíimpolta’ak le páajtalilo’oba’. Le mola’ay yaan u páajtalil ti’o’, leti’ kun meentik ich xma’ bo’olil le u yáax jala’acht’anta’an ju’unil tu’ux kun jóok’sbil le k’aaba’o’.

Ti’ tuláakal u ch’a’at’aan yéetel u meyaj le Mola’ay Nojpáajtalilo’, yaan u kanáanta’al yéetel u chíimpolta’al u chuunt’aanil ti’ u jach kanáanta’al u páajtalil paalal, ka’alikil u táan óolta’al jach tu beel u páajtalilo’ob. Le mejen paalo’obo’ yaan u páajtalil ti’ob ka yanak ba’ax u jaanto’ob, ka kanáanta’ak u toj óolalo’ob, ka yanak tu’ux u xooko’ob yéetel ka u náays u yóolo’ob tu beel uti’al ka yanak jump’éel chúuka’an mu’uk’a’ankuxtalil ti’ob. Le chuunt’aana’ k’a’abet u nu’ukbesik u pattuukulil, u jets’meyajil, u ch’a’ajo’oltajil yéetel u p’ismeyajil le táankaaj meyajilo’ob tojtáanta’an ti’ le mejen paalalo’obo’.

Le pachalpachch’i’ibalo’ob, le kanampaalo’ob yéetel le kanano’obo’ yaan ti’ob u kuch óolal u kanáantiko’ob yéetel u k’áatiko’ob ka chíimpolta’ak le páajtalilo’ob yéetel le chuunt’aano’oba’.

Le Mola’ay Nojpáajtalilo’ yaan u ts’áajik áantajil ti’ le bo’olkúuchilo’obo’ uti’al ka múul áantajnako’ob uti’al ka chíimpolta’ak u páajtalil mejen paalal.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ uti’al ka táakpajak ti’ le meyajtsilo’ yéetel ka u k’am u yutsil le ba’albalil yéetel le áantajilo’ob ku ts’áajik le Mola’ay Nojpáajtalil tu yóok’olal le je’elo’, bey xan ka u k’a’abetkuuns le u meyajtsil páajtalilo’obo’. Mola’ay Nojpáajtalil kun táakmuk’tik le nu’ukulo’ob uti’al ka ts’a’abak ojéeltbil yéetel ka mu’uk’a’ankuunsa’ak le meyajtsilo’, ka’alikil u táan óolta’al le jéelmanjéel meyajtsilo’ ti’ tuláakal u ye’esajil yéetel u t’aanilo’ob ka’alikil xan u jach chíimpolta’al le jáalk’ab patjo’olo’. A’almajt’aan ku jets’ik le nu’ukbesajt’aano’ob uti’al ka táakpajak máak ti’ je’el máakalmáak meyajtsil e’esajile’.

Tuláakal máak yaan u páajtalil ti’ u kanáantik u wíinkilil yéetel u beetik je’el máakalmáak báaxalile’. Ti’ Mola’ay Nojpáajtalil kun p’áatal tu k’ab u táakmuk’tik, u kux óoltik yéetel u páay óoltik le je’elo’, je’el bix u tso’olol tumen le a’almajt’aan yaan ba’ax u yilo’ob yéetelo’.