El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015


Ni guca’ nirudo’ xaique xti’ ca dxu’ ra guya’ gui’chi’ ri’, ni gucaga xaique xti’ ca xaique ni ruzhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne ruza’ diidxa’ bia’, lu xi beu ri’ guni’ca gaca ca diidxa’ ri’:
VENUSTIANO CARRANZA, Ni guca’ nirudo’ xaique ra guya’ gui’chi’ ri’, ni gucaga xaique ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ Zaguita (mexicu), cuzete’:
Ca xaique ni nuu rari’ ra chicha’ gui’chi’ bia’ ri’ lu nirudo’ xi beu pascua iza 1916, ra biree diidxa’ cabidxibini lu dxi 19 xi beu natibita lu iza queca, diidxa’ ni gulee Nirudo’ binni bitaagu’ diidxa’, ne bi’ni’ ni casi ná lu ndaa 4º. Ne ra bidxaa diidxa’ lu dxi 14 ni gucua’ lu diidxa’ que ca ne bireeni lu dxi 12 xibeu pascua lu iza 1914, ne gucani ndaani’ guidxi Veracruz, ne ra biguu cabe ca diidxa’ xti’ Plan de Guadalupe, dxi 26 xi beu marzu iza 1913, bitaagúca’ diidxa’ ne gulee nduca’:


GUI’CHI’ RO’ BIA’ RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU) RA BIDXAA CA DIIDXA’ LU IZÁ 1857

Diidxa’ lá Nirudo’

Diidxa’ lá’ I

Ca guenda ni napa binni guidxi ne ni Rapa laa

Ndaga 1º. Lu ca guidxi ro’ dxaga guidubi zaguita (Mexicu) guirá’ binni zapa ca guenda rudii gui’chi’ ro’ bia’ di’, ne laaca que zanda guianadxi de gaca cani ná diidxa’ di’ pa cadi laca laani gui’ni’ ni pa zá’ o pa co’.

Guirá’ ca diidxa’ bia’ ni guireendu ne gueda gacane ca guenda nazaca xti’ binni guidxi la? napani xi chinanda cani casi ná lu ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne napani xi chinandani casi xcaadxi diidxa’ bia’ ra bitaagú guidxi ro’ xtiidxa’.

Guirá’ xixe xaique guidxi de racatica cayunica’ dxiiña’ napa cabe xi gapacabe ca guenda nazaca xti’ binni guidxi huaxa nirudo’ napa cabe xi chinanda cabe casi ná ca diidxa’ dede guiralu, qué chu’ tu guini’ pur laaca’ ne cadi guiaana ndahui. Guidxi ro’ napa xi gapa’ guir´’a guenda nazaca xti binni guidxi ne guyubi xi donda guca’, ne cuaqui donda ique ni guniná tuuxa binni huaxa nirudio’ napani xi chinandani casi diidxa’ ca diidxa’ bia’ ca.

Guiruti’ zanda gutoo binni ndaani’ ca guidxi ro’ dxaga guidubi zaguita (Mexicu). Ca binni de xti’ guidxi ni ucua yaga xquidxi la?, casipe’ quixheñeeca’ lu layu xtinú maca bilaca’ ne zapaca’ guirá’ guenda rudii ca diidxa’ ro’ bia’ di’.

Guiruti’ zanda gudxii deche tuuxa tisi binni huala’dxi’ laa, pa zá de gadxe guidxi, ne ca pa naca gunaa naca nguiu, pa nagoola, pa nahuiini’, pa napa xiixa, pa risaaca pa co’, pa nazaaca, pa huará, pa runi xiudu’, runi xtiidxa’ o guni guintiica gacala’dxi’ pa ma bichaaganá’ o pa co’ pa ca guniná ca xquenda ca binni ni cayapa lu gui’chi’ ro’ bia’ di’.

Ndaga 2º. Guidubi naca zaguita (Mexicu) tobi lucha si laa, ne qui zaanda guilaa.

Guidubi naca zaguita (Mexicu) nabeza xtale binni gadxé, gadxé xquendabiaani’, ti ndaani’ ca xquidxi ca binni huala’dxi’ nga biale ca diidxa’ ri’, dxi bizulu’ ca dxu’ bixhatañee xquidxicabe. Ne laca laacabe ribii cabe tu gaca xaique xquidxi cabe, ne gapa cabe bidxichi, guenda xti’ cabe, ne ti lade lade zanda gapacabe ca guenda ri’.

Xquendabiaani’ ca binni huala’dxi’, nga riguixhe tu laa nga zanda icaa ca diidxa’ ro’ bia’ ri’.

Ti guidxi huala’dxi nga ca guidxi huiini dagu’lisaa ne xtale xtipa’, casi lu ca xpidxichica’ ne lu ca guenda ne xpia’ca’ ne ca guenda runi dxiiña’ xtica’ ne ca xpia’ ni nabeezane ca lu ti layu ti zaca ganda guzuubaca’ xtiidxa’ ca xaique ca’, casi pe’ ná lu xquenda ne xpiaca’.

Ca guidxi huala’dxi’ zanda gunica’ bia’ ni ná si ca’ diidxa’ ro’ bia’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne zanda gunica’ ne gutagulisaaca’ guidxi ro’ zaguita (Mexicu). Guirá’ guenda gapa ca guidxi ro’ ne guidxi huiini’ ca la? zaca cani lu ca diidxa’ ro’ bia’ di’ casi ca lu ca diidxa’ dxaaga rari’, huaxa zaqueca naquiiñe’ guniabia’ca’ ca diidxa’ xti’ binni huala’dxi’ ne paraa nabeezaca’.

A. Gui’chi’ ra ca, ca diidxa ro’ ri’ riguixhe xapiaani’ ne rudii ni naquiiñe ca guidxi huiini ne guidxi huala’dxi’ ti gunica’ ni naca’, ne zaqueca, guiapa xpiaca’ ti ganda:

I. Quixheca’ modo zacazanda guibani ca’, ne xquenda lisaa ca’, xhiiña ca’, sica ribica’ xaique xtica’ ne xquenda biaani ca’.

II. Gúnica’ casi ná ca diidxa’ gula’qui’ xquidxica’ ti ganda quixhe cue xia ca’, ca guenda ridinde ni raca ndaani’ xquidxi ca’, huaxa naquiiñe’ chinandaca’ ni ná ca diidxa’ ro’ bia’ ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne guiaapa’ chaahui’ guirá’ ca guenda nexhe’ xti’ tutiisi binni, ca guenda napa guirá xixé binni ne jma rusi naquiiñe guiiapa’ guidubi naca guenda xtica’ gunaa. Ca diidxa’ ro’ bia’ ri’ zaguixhe ca’ xi guirá’ zanda gaca’ ti ca xaique diidxa’ bia’ ne ca binni ruguu binni ndaani’ liidxi guiiba’ ganda guiquiiñe ca’ ca diidxa’ ri’.

III. Gúnica’ casi ná ca diidxa’ gula’qui’ xquidxica’ ti ganda quixhe ne cue xia ca’, ca guenda ridinde ni raca ndaani’ xquidxica’, huaxa naquiiñe’ chinandaca’ ni ná ca diidxa’ ro’ bia’ ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne guiapa chahui’ guirá’ ca guenda nexhe’ xti’ tutisi binni, ca guenda napa guirá xixé binni huala’dxi’ ne jmarusi naquiiñe guiapa’ guidubi naca guenda xtica’ gunaa ne nguiu. Ca diidxa’ ro’ bia’ ri’ zaguixhe ca’ xi guirá’ zanda gaca’ ti ca xaique diidxa’ bia’ ne ca binni ruguu binni ndaani’ liidxi guiiba’ ganda guiquiiñe ca’ ca diidxa’ ri’.

IV. Guiapa’ ca diidxa’ huala’dxi’ xtica’ ne guidale ca guenda ni napa xquenda biaani ca’.

V. Guiapa’ ca ne guidale guenda nabaani xtica’, ndaani’ gudxi layú ra nebeeza ca’ casi ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

VI. Ganda chu’ ca’ tobisi, ne guzuubaca’ ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ xti’ xpixuaana xiixa layú, ne ca diidxa ca’ lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne guirá’ gui’chi’ riree lu xtiidxa’ ni, ne zaqueca naquiiñe guzuuba ca’ xtiidxa’ ca binni huala’dxi’ ni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiini ca, ne xcaadxi binni ni nabeeza ndaani’ cani, ne cani maca naca xpixuaana layú que. Zanda guicaaca’ ne iquiiñe ca’ guirá’ ni rudii guidxi layú ri laaca, casi cani nuu gaxha de ra nabeezga ca’ ti ganda gaca cani ca lú gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne ganda guidagulisaa neca ca diidxa’ bia’ xtini.

VII. Ca binni huala’dxi’ la?, zanda cui ca’, tu la zanda gaca xaique xquidxi ca’.

Ca diidxa’ ro’ bia’ liibi lisaa xti’ ca guidxi ro’ dxaaga zaguita (Mexicu) nga quixhe’ne gusiene ca diidxa’ xti’ ca xaique xti’ guidxi’, ti ganda gapa ca’ xtipa’ ne cuica’ xaique xtica’, casi ná xquenda biaani ca’.

VIII. Ganda chu’ ca’ lu guirá’a xixe dxiiña’ ne xtiidxa’ guidxi ro’ zaguita (Mexicu). Ti ganda gapaca’ ca guenda ri la?, naquiiñe chu’ ca’ lu guirá’ xixe lu ca guenda ridinde xti’ diidxa’ ro’ bia’, pa xtale ca’ o pa xtubi tobi si, ne naquiiñe pe chinanda ca’ ca xquenda ne xpia, ne xtiidxa’ ca binni huala’dxi’, ti ganda gaca ni na gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ca binni huala’dxi’ la?, zanda gapaca’ tuuxa ni gutiixhi xtiidxa’ ca’ ne xtoobi ni guzuhua lu xtiidxa’ ca’, ca binni di la?, naquiiñe pe’ gana ca’ modo nabaani ca binni huala’dxi’ ti ganda guni ca’ xhiiña ca’ jneza.

Ca diidxa’ ro’ bia’ liibilisaa ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (Mexicu) la?, laasi ca’ nga zanda quiixhe ca’ xi dxiiña’ racaladxi ca’ binni huala’dxi’ guni, ti ganda gaca ca binni huala’dxi’ tuuxa ne gaca neca’ ca xaique xquiidxi ca’.

B. Xaique ro’ guidxi zaguita (Mexicu), ne ca guidxi ro’ xti’, ne ca xaique guidxi huiini, zuyuubi ca’ guisaaca xhiiña’ binni huala’dxi’ bia’ ca risaca xhiiña’ tutiisi binni ne cadi cuee chuu cabe laaca’, ne zuyuubi ca’ ti yoo ra guisaaca ne ganda guiapa’ ca guenda xti’ ca’ binni huala’dxi’ ne zaca guirooba ca xquidxi ca’ ne dxiiña gaca ne laaca’.

Ti ganda guirá’ guenda nana’ ne guiluxe guirá’ ni cayaadxa’ gaca’ lu ca guidxi huala’dxi’, ca xaique guidxi napa ca’ xi guni ca’ ca ndi’:

I. Zuni ca’ dxiiña’ ti guirooba’ ca guidxi ra nabeza ca binni huala’dxi’ ti ganda guidale dxiiña’ ndaani’ xquidxica’ ne chu’ guenda nazaaca lu guenda nabaani xtica’, lu ca dxiiña’ ri’ zadaagu lisaa guirá’ ca xaique guidxi, ne zaqueca naquiiñe’ guidxiña ca binni guidxi. Ca xaique guidxi nga quiixhe’ pa bia nga bidxichi guni ne ca guidxi huiini xti’ dxiiña’.

II. Gudiica’ ne gutaleca’ yoo ra riziidi binni ne guireeca’, guyuubica’ guiziidi’ binni ra guidxaaga diidxa’, guenda huala’dxi’ne diidxa’ xtia, guiziidi’ binni huanisi gu’nda’ ne gucaa lu gui’chi’, ne guiluxe ca’ bia’ naquiiñe’ guziidica’ neca qui guiree caaca’ guiziidica’ guinica’ dxiiña’ ne guire caaca’ lu guenda riunda’. Guidxela bidxiichi gata’ lu náca’ binni huala’dxi’ cayunda gui’chi’ bia’ tiisi gacaladxica’ guiziidica’. Gaca ti gui’chi’ ra ica ni guiziidi’ binni huala’dxi’ ni gului ca xquenda ca xquidxica’, ne ra gaca gui’chi’ ri la?, napa cabe xi guinaba diidxa’ cabeni ca binni huala’dxi’ xi modo gacaladxica’ gaca’ ca dxiiña’ ri’, ne guni bia’ binni guirá’a ca guenda huala’dxi’ nuu ndaani’ guidubi guidxi zaguita (Mexicu).

III. Guihuini ra chu’ ra che’ binni guianda ne guidale ra che’ ca binni huara, lu gudubi guidxi zaguita (mexicu) ne laca naquiiñe guidopalu guirá’ sica rusianda ca binni huala’dxi’ saqueca guizaa ni go guirá’ binni huala’dxi’ jma ru si ni go guirá’ xcuidi.

IV. Guihuini chu’ guenda nazaaca ndaani’ ca guidxi huala’dxi’ ne zaqueca ra nabezaca’ ne ra quite ca’. Lu ca dxiiña’ ne lu bidxidxichi rudii ca xaique guidxi laaca ti ganda cui ne gaca chahui yoo ra nabezaca’, ne zaqueca guidale xhiiña’ ca xaique guidxi ne ca binni ni dxandi pe caquiiñeni nga icaani’.

V. Guidxela ti neza ti ganda chu’ ca’ gunaa huala’dxi’ lu intiisi dxiiña’ ti zaca guindisaca’ xquidxi ca’, ne dxiiña’ gacaladxi ca gunica’, ne naquiiñe icaaca’ ti guenda rusianda, ne icaaca’ ti guenda racane ti guiree caaca’ ne guisacaca’ ti zaca guizaca xtiidxa ca’ lu guenda nabaani xti’ xquidxi ca’.

VI. Guixele’ jma neza ro’ ni ganda guchiiñalisaa ca binni gadxé gadxé guidxi, ne guidale ca neza ruchiña ne ruchaga xtiidxa’ binni.

VII. Gacaneca’ chu’ dxiiña’ ni gutale guenda nazaaca lu xquenda nabaani ca binni huala’dxi’ ne guidxela ra ganda gapaca’ bidxichi, ne ca xaique guidxi ne tutiisi binni gacaladxi gudii dxiiña’ lacabe ti gapa cabe ti ndaa bidxiichi, guidxela xi dxiiña’ zanda gunicabe, dxiiña’ ni cue ndu’ cabe ne ni ganda gutoo cabe ndaani’ intiisi luguiaa.

VIII. Ca xaique guidxi guyubica’ gacaneca’, ca binni huala’dxi’ ni rie riguni dxiiña’ gadxe guidxi, casi ca lu ca layu xti’ zaguita (mexicu), zaqueca lu ca guidxi zitu xti’ gringu, ne naquiiñe gaca xiixa ti ganda guiaxa ca binni ni cayuni dxiiña’ ca’ jneza, ne gaca ti dxiiña’ jma jneza ra guiapa’ guenda nazaca xti’ ca gunaa, chu’ ti dxiiña’ ni gacane lu guenda ro xti’ ca xcuidihuiini ne ca’ ni ma huanisihuiini ne badudxapahuiini’ xiiñi’ ca binni ni rie riguni dxiiña’ guidxi zitu xti’ gringu; ne guiapa’ dxichi’ ca xquenda ca xhiiñi ca’ ne guihuini xquenda ca’ ne xpia’ ca’.

IX. Chu’ xtiidxa’ ca binni huala’dxi’ lu ca dxiiña’ ni chiguni xaique ro’ zaguita (mexicu), ne xtiidxa’ ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca, ne xtiidxa’ ca’ xaique guidxi ro’, paque nacabe gunicabe ni la?, neca uca diaga si cabe xtiidxa’ ca’.

Ti ganda gaca guirá’ ca diidxa’ bia’ ma’ ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, yoo ro’ ra dxaaga ca binni zuhua lu xtiidxa’ guirá’ ca guidxi dagulisaa zaguita(mexicu), ca binni zuhua lu xtiidxa’ guidxi ndaani’ ca guidxi ro’ dxaaga, ne ca xaique guidxi bia’ ra nexhe ni gúnica’, zaguixhe ca’ pabia’ bidxiichi iquiiñe’ ca binni huala’dxi’, ti ganda gaca guirá’ dxiiña’ ni ca rari’.

Ti cadi gacaná ca guenda nexhé rari’ ni nexhé gacane ca binni huala’dxi’ ndaani’ xquidxi ca’ la?, laaca zapa guirá’ guidxi huiini ca cani ti gapaca’ tobi si guenda ni ca lu ca diidxa’ ro’ bia’ ri’.

Ndaga 3º. Guirá’ binni napa xide guiziidi’ gun’da’ ne gucaa lu gui’chi’. Xaique xti’ guidxi ro zaguita (mexicu), ne guirá’ guidxi zunica’ dxiiña’ ti guiluxeca’ ne guiree caca’. Ca guenda riziidi’ ri la?, napa xide guiziidi’ guirá’ xixe xcudi ne ni huniisi cani.

Ca guenda rusiidi’ ni napa guidxi ro’, zaguita (mexicu) la?, napa xi guiziidi’ binni ca ni jneza ne nayaguie’, ¿ne lu ca guenda rusiidi’ ri la? napa xi guiziidi’ binni ganaxhii xquidxi ne guidagulisaaca’ binni de xti’ guidxi, ne cadi chu’ dindendeneca’ xti guidxi tisi cadi nuu xiixa jneza.

Guidxi ro’ nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ xti’ guenda riziidi’ jneza ti zaca chu’ jmá xiixa’ ni gusiidine cabe ca xcuidi sicarú ne laca napa xi de gu’ya’ cabe guidagulisaa ca binni rusiidi’ xcuidi ca xneza, laca naquiñe chu’ xtale xiixa ni gusiidi’ ca xcuidi ca, laca naquiñe guiziidi’ ca binni rusiidi’ ca xcuidica gu’nda’ ne gucaaca’ jmá ti zaca ganda gusiidi’ cabe xneza ne nayado’.

I. Ca guenda riapa’ ni riete lu ndaga 24 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ra ná de que ca binni ni rinanda intiisi yu’du’ la?, zaa chinandaca’ ne guriti zabee ni laaca’, huaxa ne ca guenda riziidi’ xti’ ca yu’du’ ri la?, guiruti zaanda gusiidi’ ni ndaani’ yoo ra riziidi’ ca xcuidi gui’chi’.

II. Ca guenda rini’ ni gusiene ca guenda rusiidi’ binni ucaa ne gun’da’ gui’chi’ la?, napa xi chinanda ni lu ca guenda ni nanna jma , ti zaaca jma zaziidi’ binni guchaa, ne ziu xpiaani ne guiruti’ zaguite laa.

Ne jmaru si:

a) Zanda guini’ guirá’ ni racalaadxi’, ne guenda rini’ ni raca la’dxi ca la?, que zaaca di ni casi ná ti xaique diidxa’ bia’ ne que zaca di ni casi ni ná ti politicu, huaxa zaca ni ti guidxi naya, ne zacaneni gapa binni bidxichi, ne zabeezaca’ jma nayeche’;

b) Xtipe’ guidxiro’ nga gacani, ¬ti – que ziuu guenda ridinde ne guiruti’ zuni xtini– zacaneni guidxela guirá’ ca guenda nana ni cadi’di’ binni guidxi, ne ni maca rudii xlayú binni guidxi nga gacane laa pacaa ni maca napa binni nga gacane laa, gudxiilu binni guidxi cadi gacaná ne guixa’ lu guenda ribi binni guidxi, ne binni nga guyubi bidxichi ni ganda guibanine ca lisaa xtica’, cadi zabezadica’ gudiicabeni laaca, ne laca naquiñe gu’ya’ca’ guirooba ne cadi gati’ ca guenda ne xpia’ca’;

c) Zacaneni lu xquenda nabaani binni, ti zaaca gusirooba ni lu guenda riziidi xtica’, ne ca ni nabeeza ndani guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zanaxhii saaca’, ne zaca guirá’ gunaa ne nguiu zadagulisaaca’ ne zasaca xtiidxa’ca biaca biaca.

d) Napa xi gacani xneza ne nayado’, ti zaca jmá zaziidi’ cabe ne jmá zaguuni xpiaani cabe lu ca guenda riziidi’ ca;

III. Ti ganda gaca ni ná lu guiropa’ ndaga de lu ndaa II xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la? xaique ro’ guidxi zaguita(mexicu), nga quixhe modo zanda gaca gui’chi’ ni chi gusiene ca gunaa ne nguiu ni chi guiziidi’ guca ne gu’nda’, guiluxeca’ ne guiree caaca’, ca dxiiña’ ri la? zacani guidubi naca ndaani’ guidxi zaguita (mexicu). Ne huaxa ra gaca ca dxiiña’ ri la? xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita(mexicu) la? naquiiñepe gu’ya’ cabe xtiidxa’ ca xaique guidxi huiini ni liibilisaane zaguita (mexicu) ne xcaadxi guidxi ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ri’, ne laca naquiñe guihuini xtiidxa’ ca binni ni racane chu’ jmá’ guenda riziidi’ ne guenda rucaa, laca zaqueca chu’nu ca jñaa ne bixhooze ca xcuidi ri’ laca zaqueca guihuini xtiidxa’ ca nguiu ne gunaa ni rusiidi’ xcuidi gu’nda’ ne gucaa huaxa naquiñe gacani casi ná lu ca diidxa’ bia’. Ra guidxaa pacaa chu’ tulaa gacala’dxi’ gaca xaique xiixa yoo biaani’ pacaa guicaa xiixa guenda ni rudii guidxi ro’ binni gaca la? naquiñe chu’cabe lu xiixa guenda ruguubia’ xpiaani’ binni ti ganda gaca cabe ni ti zaca zahuini pa ganda gaca cabeni. Diidxa’ ro’ bia’ nga gu’ya’ xi neza gata ca diidxa’ ni chiduubia’ ca binni ni gacala’dxi’ guicaa xiixa de ca guenda ni gudii diidxa’ ro’ bia’ ni ruya’ gaca xhiiña’ guenda riziidi’ xneza, huaxa ra gaca ca dxiiña’ ne diidxa’ ri la? guidxi ro’ bia’ napa xi chinanda casi ná lu ca diidxa’ ni rapa ca guenda nazaca xti’ ca binni ni rusiidi’ xcuidi gucaa ne gu’nda’ ti zaca que zacaná di’ ca guenda nazaca xti’ cabe ti laca cani lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Pa ca diidxa’ bia’ ri’ cadi guini’ guicaa cabe xiixa ni gusirooba’ lu xpidxichi cabe la? que zacadini. Ca diidxa’ ni biete rari’ la? que zacadini zaca para ca yoo ro’ ni cayete lu ndaa VII xti’ ndaga ri’;

IV. Guirá’ guenda rusiidi’ binni ucaa ne gun’da’ la?, que ziaxa di’ nin ti de gaayu’.

V. Ne jmaru’ si ra gaca ca dxiiña’ ni gusiidi’ binni ucaa ne gu’nda’ bia’ tiisi ne guiree caaca’, ti ganda gaca cani ca lu niru do’ diidxa’ ra ruzulu ra rini’ de guenda riziidi’ binni, xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, guidxi ro’ zaguita (mexicu) zuluini tutiisi binni xinga guenda rundaa ne guenda rucaa, ne zuyuubini ca dxiiña’ ni jma sicarú ni guiziidi ca binni nabeza ndaanini, ne zacane ni lu ca guenda ni jma nanna ti guiziidi’ binni jma ne laaca zacaneni guiasa ne guirooba ca guenda ne xpia’ ca binni nabeeza ndaanini.

VI. Ca binni ni rusiidi’ binni ucaa ne gun’da, ni cadi runi xiiña’ xaique guidxi la?, zanda guisiidica’ ca xcuidi modo guiale ladxi’ ca’. Huaxa cadi guiree cue cabe de lu ni na lu gui’chi’ bia’ ri’, guidxi’ ro’ zaguita (mexicu) la?, zanda gudii ti gui’chi’ ca binni ni gunduuxe ne pa que gunica’ jneza la?, laaca laani gaxha ni gui’chi’ que laa. Ca binni ni rusiidi’ binni ucaa ne gun’da’ ni cadi runi xiiña’ xaique guidxi la? napa xi gunica’ ca ndi’:

a) Gucheche naca’ ca guenda riziidi’ gui’chi’ ne chi nanda ca’ casi pe na lu guiropa’ ndaga diidxa’ ni xti’ ndaa IIri’ ne cani calu III ndaa xti’ ndaga ri’.

b) Niru do’ naquiiñe gapa cabe ti gui’chi’ ni guluiná de que zanda gusiidi cabe binni gui’chi’ casi pe na lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

VII. Ca yoo biaani’ ro’ ne xcaadxi yoo ra riziidi’ binni guca ne gu’nda’ ni gudii guidxiro’ laaca xiixa guenda ra guyubica’ laasica’ xi modo guibanica la? laca laaca nga gacaca’ xaique xtica’; ca dxiiña’ ni de guenda riziidi’ ni sá’ nanda ca nga, guyubica’ modo gacaneca’ guidxi ne gusaniruca’ ca guenda ne xpia’ca’ huaxa nirudo’ napaca’ xi chinanadaca’ casi ná lu ndaga ri’, huaxa ra guni cabe ni la? naquiñe chinanda cabe modo ca gusiidi cabe, ne modo cu’ bia’ cabe xquenda biaani’ binni; ne laca laacabe gu’ya’ cabe xi neza cuaqui cabe xi modo gusiidi’ cabe, laca laacabe cuaqui cabe pabia’ guiaxa guica lá binni, xi guni cabe ti ganda cuidxi cabe binni guidxiña’ che chi guica lá ra nuucabe, ne tu binni zanda chu’ ra nuucabe gusiidi’ cabe; ne gu’ya’ cabe xi modo guindisa cabe xpidxichi cabe. Ca dxiiña’ ni gueda lu guenda riziidi’ la? zaca cani casi ná lu ndaaga 123 ne lu lana ro’ A xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne casi ná lu diidxa’ bia’ ni rapa ca binni runi dxiiña’ huaxa zacani casipe’ modo raca xiixa’ dxiiña’ ni jmá nanui, ne laca huaxa naquiñe gu’ya’ cabe modo ná lu ca xtiidxa’ ca yoo biaani’ ro’ ca ne ca diidxa’ ni cani’ ndaa ri’;

VIII. Ca’ xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca la?, zuyuubica gutagu’lisaaca’ xtiidxa’ ca’ ti guihuini pa bia’ nga gusiidi ca’ binni uca’ ne gun’da gui’chi’ guidubi naca ndaani’ zaguita(mexicu), ne zabeca bia’ tiisi diidxa’ ro’ bia’ ni iquiiñe ti ganda guireche ná ca dxiiña’ ri’ ndaani’ guidxi ro’ zaguita(mexicu) ne ca guidxi ro’ xti’ ne ca guidxi huiini xti’, ti guihuini pa bia’ nga quiixe ca binni ni runi xiiña’ ca ni ra gucheca’ ne ca ni gucheneni ne.

IX. Ti guisaca ca dxiiña’ de guenda rusiidi’ la? bi’ni’ cabe ti dxiiña’ ni cu’ bia’ xpiaani’ ca binni ni rusiidi’ xcuidi. Ca binni ni gu’ya gaca ca dxiiña’ ri’ nga cani runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ lá’ Instituto Nacional para la Evaluación de la Educación, yoo ro’ ri la? zaca ni ti yoo ni que zaquiñe’ xpidxichi xtobi ti ganda guni xhiiña’ ne laca qué ziuudi’ tu gucaa ridxi ti gabi xi modo gunini’ xhiiña’ ni. Ca dxiiña’ ni gunini nga cu’ bia’ xpiaani’ ca binni ni rusiidi, ca xcuidi huiini ne cani má’ canaza guiziidi jmá’ ngue runi la? naquiñe’ gaca:

a) Guni cabe ti dxiiña’ ni ganda gusiidi ca xcuidi ca jmá’;

b) Cuee cabe diidxa’ bia ni gucaa ridxi ca binni biziidi’ para gusiidi’ para cani nuu ndaani’ gudxi ro’ la? ne cani nuu ndaani’ ca guidxi huiini ca;

c) Guni cabe ca dxiiña’ ni chi gusiene ca ne gucheche cabe ca diidxa’ ca ne ra gaca ndi’ la? cuee ca neza ni ganda gunichahuine cabe ca guenda nazaca xti guenda rusiidi’ ra guyubi cabe ca dxiiña’ ni gusisaca gunaa ne nguiu tobisi.

Ra gudxiña binni gutaagudiidxa’ ne ca xaique la? gayu binni nga chu’ ndaani’ yoo ro’ xti ra ridaagu diidxa’ ca. Pa guiadxa tobi de cani chi guni dxiiña’ ca la? ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni gudxi ca cui’ tulaa zanda guiaana lu ca dxiiña’ di’. Ra guibi’ binni ri la? chopa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga guini tu guiaana ne napa xi gacani lu chinna te chií dxi. Ne pa ca xaique diidxa’ bia’ que guini xiixa la? ma binni que guicaani.

Pa malasi yoo ro’ ra runi ca xauque ni lu xtiidxa’ binni guidxi que, qué ná icaa de tuuxa ni la?, xaique ro’ guidxi, zuguube tibi naqui’chi’ casi ná ndaaga diidxa’ ni c a luguia ca. Pa guenda guchiña chonna binni ti ganda gu’ya’ cabe tulaa zanda gacani.

Ca binni ni chu’ guni xhiiña’ ca xaique guidxi ca la? naoa xi gaca cabe binni nabae nanna de ca dxiiña’ ri’ ne ca gusaabe ca neza dxiiña’ ni canaba gui’chi’ ro’ bia’ ne gadxe iza nga guindaaca be lu ca dxiiña’ ne zandaca cui binni laacabe ti guni dxiiña’ xti bieque ne cada iza nga ma sichiba cabe de jmá’ dxiiña’. Ca xaique ni guiaana ri la? qué zandadi’ guindaacabe lu ca dxiiña’ ca chií bitapa iza. Pa gueda guiadxa tuuxa lu ca dxiiña’ ri la? binni ni guiaanaga gu’ya gaca dxiiña’ ri la? guyuubi tulaa guiaana lu ni ti ganda gunduuxe dxiiña’ ni biaana nadahui que. Pa gacala’dxi’ cabe guiré ca binni ri la pa huarasi cabe ti zaca ná Diidxa’ lá IV xti’ gui’chi’ ro’ bia’ gacani ne que zandadi’ gapacabe xti’ dxiiña’ huaxa cani che guni xhiiña’ yoo ro’ r inga zanda ne pa canagusiidi’ cabe.

Ca binni cayuni xhiiña’ ca xaique que cui’ tulaa zanda guiaana lu ca dxiiña’ bia’ lu dxi’ nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Diidxa’ ro’ bia’ naga guini’ xi neza guni yoo ro’ ca dxiiña’ ne laani la? napani xi gunini dxiiña’ nayado’, que guiquiñeni xpidxichi xtobi ti ganda gunini xhiiña’ ni, gsuhuini ni xi cayunini, gacane cabe gunaa ne nguiu ne cadi chupa chupa chonna si dede guirá’.

Diidxa’ ro’ bia cuaqui ca neza dxiiña’ ni naquiñe’ ne ni gacane yoo ro’ ca ne ca xaique xti’ ca yoo biaani’ ni nuu ndaani guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ca ni nuu ndaani’ ca guidxi huiini ca, ganda gutaagu cabe diidxa’ ti gaca ti dxiiña’ de guenda rusiidi’ nayado’.

Ndaga 4º. Casi na gui’chi’ bia’ ro’ ri’ la?, guirá’ gunaa ne nguiu napa xi guizaca’ biaca biaca. Ne laaca laani nga gusiroobani, ne gutagulisaani xquenda biaani binni ti guibani ca jneza.

Guirá’ binni nga quixhe panda’ baadu’ gapa, ne casi racaladxi gutale ca xiiñi’ ca’.

Guirá’ binni napa xi gapa ti guendaró chahui’ ni gucha laa, ne ti guendaró ni gusibani laa.

Guirá’ xixe binni guidxi npa xide gapa ti guenda ra guiapa ca xquenda nazaca xti’ xquenda nabani. Diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ xi neza dxiiña’ gaca ti ganda gapa binni guidxi ca guenda riapa lu xquenda nabani ne laca ca neza dxiiña’ ri’ gusiene ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca ti zaca gaca ni canií ndaa XVI xti’ ndaga 73 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Guirá xixe binni napa xide guibani ndaani’ ti guidxi naya ra que chu’ gu’xhu’ ni guniná xquenda nabani ti zaca ganda guirooba ne guinisi sicarú. Guidxi ro’ nga gu’ya’ gaca ca diidxa’ ni ca rari ri’. Cani guniná guidxi guzaqui’ ne guni xiixa gu’xhu’ ra guniná ndaani’ guidxi la? luguiabe guiaba donda que ti zaca ná diidxa’ bia’ ni rapa guidxi ti que chu’ xiixa guenda naná ca gacani.

Guirá’ xixe binni napa xi gapa cabe nisa ni gue cabe ne ni guiquiñe cabe bia’ naquieñe guiquiñecabe. Guidxi ro’ nga cuaqui ca guenda nazaca ti ganda gapa cabe ne guiquiñe cabe xiixa nisa biaca biaca huaxa ca diidxa’ bia’ ca nga cuaqui ca neza ganda guiquiñe cabe cani, ne laca naquiñe chu’ guidxiro’, na ca guidxi ni nanda deche gudxi ro’ ca lu ca dxiiña’ ri’, laca napa xi ca guidxi huiini ni nanda deche ca gudxi ni bite lu guiropa de ca diidxa’ ni biete ri’, ti ganda gaca ca dxiiña’ ri’ jmá sicarú la? laca naquiñe chu’ binni guidxi gutaagu xtipa ti ganda gaca cani xneza.

Guirá’ lisaa napa xi gapa ti lidxi huiini pipi do’. Diidxa’ ro’ bia’ nga quiixhe pa bia’ ti’ nga caquiiñe ti gaca ni na ni.

Guirá’ xixe binni napa xi gapa xiixa gui’chi’ ni guini’ padé laa ne casipe’ gale napa xide che’ guica lá ti gapa ti gui’chi’ ni guini’ tu lá ne paraa gule. Xaique ni runi ca dxiiña’ ri la? napabe xide gudiisibe gui’chi’ ri’ dxi nirudo’ ca binni ri’ guica lá luni.

Guirá’ ni gacala’dxi’ guidxiro’ guni la? naquiñe gu’ya’ cabe cadi guniná cabe xquenda ca xcuidi huiini ca, ti zaca ganda chu’ jmá guenda ni gapa laacabe. Guirá xcuidi huiini laca napa cabe xtale guenda ni gudii laacabe ti guendaró cha’hui’, gubanani cabe xneza ti que gapa cabe xiixa guenda huará, laca naquiñe che cabe ndaani ca yoo biaani’ ca ti ganda guziidi’ cabe gu’nda’ cabe ne gucaa cabe ne laca naquiñe gapa cabe ti xigaba’ nalate ti ganda chichite cabe caadxi.

Ca lisaa, ne ca ni cusuniisi ne ca ni cayapa ca xcuidi, napa xi guya que chi gana ca guenda ni rapa ca xcuidi. Ca guidxi ro’ xti’ zaguita nga quiixhe ni caquiiñe ti guinisicabe jneza. Ne iquiiñe ni laacabe.

Zudii guidxi ro’ guirá’ ni zanda gacane binni, ti ganda gaca ne ca’ guiapa’ ca guenda xti’ ca xcadcuidi.

Guirá’ xixe binni napa xi chu’ lu ca guenda ne xpia’ ca xpinni ne lu guirá’ xiixe ca dxiiña’ ni rudii guidxi ro’ ri’, casi na ca diidxa’ ni cayeté ra ri’, zaqueca lu ca dxiiña’ ni bisaana nee ca binni guenda laacabe. Guidxi ro’ nga gucheeche diidxa’ xti’ ca guenda ni napa binni huala’dxi’ ti zaca ganda guiroobaca’ lu guidubinaca xiiña’ ca’ ne xtiidxa’ ca’ ne guiriti’ guxiidxi laaca’. Diidxa’ ro’ bia’ nga quiixhe ca neeza ti ganda chu’ ca binni di’ lu ca xquenda ne xpia’ ca binni huala’dxi’.

Guirá’ xixe binni napa xi che’ sá’ guxhooñe’ ne guziidi’ xiixa ni ganda gacane laa cadi gaca gasti’ lu xquda nabani casi quite’ tapudxi’.

Ndaga 5º. Nin ti binni que zanda ucueza cabe laa, lu intiisi dxiiña’ ni racaladxi guni o dxiiña’ ni guluiladxi guni ne cadi gucheene diidxa’ ro’. Ca dxiiña’ di zanda guianadxi ca ni ra guiree xiixa diidxa’ ro’ bia’ nacubi, ra guchee necabe xtobi o pur xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi o cani guni’ diidxa’ ro’ bia’ ne ra guninacabe xquenda ca binni guidxi. Guiruti’ zanda guiaxa ni ribee ndu’ xiiña’ pa cadi ne xtiidxa’ ti xaique diidxa’ bia’.

Diidxa’ ro nga zanda quiixhe ndaani’ ca guidxi ni liibilisaa ne zaguita (mexicu), xi dxiiña’ nga caquiiñe gui’chi’ ti ganda gaca ne tu zanda guni ni, xinga naquiiñe’ guni cabe ti ganda gapa cabe ni, ne tu nga xaique zanda gudiini.

Guiruti’ zanda uca’ cabe laa guni xiiña xtobi ne que guiaxa jneza, caxaique ro’ si nga zanda uca’ ca’ tuuxa guni dxiiña’ pa bichee neca diidxa’ ro’ bia’, ca dxiiña’ ri la? napani xi chinanda ni ni lu ndaa I ne II xti’ ndaga 123 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca dxiiña’ ni guinaaba’ si ne uca guidxi laacabe nga que ziaxa di, casi na diidxa’ ro’ bia’, casi ca guiiba’ ni riquiiñe’ ca dxu’, ne ca ni ruzuuba’ cabe xtiidxa’ ne zaqueca xiiña’ ca binni ni runine xaique guidxi dxiiña’, ne zaqueca ca binni ni ribiicabe ne ni que ribii cabe para gapa ti guenda ndaani’ yoo lahui’. Ca dxiiña’ ni runi binni ra rie rinaaba’ diidxa’ ne chitopa’ panda miati’ nabeeza ndaani’ ti yoo, ne ca binni ni cheti rua mexa ra chi guzee cabe lu gui’chi’ laaca que ziaxa di ca’, huaxa ca binni ni guni ca dxiiña’ ri’ jneza la?, zanda guiaxa ca’ casi na lu gui’chi’ bia’ ri’ ne casi na lu xtiidxa’ diidxa’ ro’ bia’. Ca dxiiña’ ni rudii ca binni ni biziidi’ la?, napa cabe xi gudii cabe ni ne guiaxa cabe ca si na lu diidxa’ ro’ bia’ ri’.

Guidxi ro’ que zudii xtiidxa’ di ra gaca ti gui’chi’ o xiixa ni guchugu’ lu ti guenda xti’ binni ra guni ni gacaladxi pur xiixa si.

Laaca que zanda di’ guni ni ti gui’chi’ ra gacaladxi ni guiladxini tuuxa o uca’ cabe binni que guni ti gui’chi’ ra gudii xtiidxa’ pur chupa chonna gubidxa o guiana ca’ tobi si tiru de guni xiiña’ o gutoo ni racaladxi.

Gui’chi’ ni raca ra chi gaca ti dxiiña’ zanda ucani ni lii gunu dxiiña’ bia’ dxi si biidii lu xtiidxa’ lu ne xtiidxa’ diidxa’ ro’ bia’, que zanda di tiidi ni jma que ti iza pa cayuni naani tuuxa ni runi dxiiña’ ne que zanda di tidi ni jma iza ne guchugu’ cabe binni ra cayuni xiiña’.

Pa’ ni cayuuni dxiiña’ ca’ que guni casi ni ná gui’chi’ ra bini firmar que la?, zucaani laabe guni be dxiiña’ ni ma guni’be gunibe, ne pa que gunibe ni la?, guiruti zanda gusegu’ yoo laabe ndani lidxi guiiba’.

Ndaga 6º. Ca guenda rini’ ni racalaadxi’ que zanda di gutayoo cabe laa pur ngasi, huaxa pa guini’be o guzeetebe xiixa de tutiisi binni, pa guni’be xiixa donda, o pa gunibe xiixa yaya ndaani xiixa neeza; pa gacaladxi tuuxa guidxigute xiixa diidxa’ pa que ñuu ladxi ni la?, napa xi chinanda casi na lu diidxa’ ro’ bia’. Pa gaacaladxinu gannanu xiixa la?, xaique xti’ quiidxi ro’ nga gabi laanu xi cayaca.

Guirá’ xixe binni napa xi che guziidi’ sá’ ne quite tapu’dxu’ ti cadi guizaca xiixa lu ladxido’.

Guidxiro’ naquiñe gu’ya’ ne sá’ nanda gaca ca dxiiña’ ri’ huaxa naquiñe chinanda cabe lu ca diidxa’ bia’ ni runi dxiiña’ de cani cani’ rari’.

Ti gueda gaca ca guirá’ ni ná lu ndaga ri la? napa xi gaca cani ca xaguete’ ri’:

A. Pa gacaladxi binni guidxi ganna xi cayaca ndaani xquidxi la?, ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la? zuni cabe xhiña’ cabe ca dxiiña’ ri’ ndaani’ xquidxi cabe huaxa zacani casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri’:

I. Guirá’ xixe diidxa’ ni ucaa tutiisi’ xaique, guca be xaique huiini o xaique ro’ ne ca diidxa’ pacaa ni gapá tutiica binni la? tutisi binni guidxi zanda gu’ya’ cani ne zanda guiapa cani chupa chonna gubidxa si pa zaca naquiele gacani huaxa pa gacani zaca la? napani xi chinandani casi ná lu ca diidxa’ bia’ ca. Ra gacala’dxi’ cabe guiene cabe ca diidxa’ ri’ la? napa cabe xi gucheche cabe ni. Guirá xaique ni guni xiixa dxiiña’ la? napa cabe xi gucaa cabe guiracani lu gui’chi, o xi dxiiña’ runi cabe, huaxa ma diidxa’ bia’ guini’ xi diidxa’ nga zanda guica ne ni co’ ne pa gucaa cabe xiixa la? zucaa diidxa’ ro’ bia’ ca laacabe guxha cabeni.

II. Ca gui’chi’ ra ca laa binni ne ca xcaadxi diidxa’ ni gului xquenda nabaani xtobi la?, ziapa cani casi na lu diidxa’ ro’ bia’ ri’ ne laani nga zanda guliu ni bia’ ra ganda ti’.

III. Tutiisi binni zanda guinaaba’ diidxa’ pur ca xqui’chi’ sin guini’ xi chi guni ne ni.

IV. Ziuu xtale neza ne dxiiña’ ni gului’ binni xi zanda gunica ti gu’ya’ca’ xi ca dxiiña’ cayuni ca xaique xtinu ne cani cayuni ca yoo ni que riqueñe xtipa xti’ guidxi ro’ ti ganda guni xhiña’ huaxa gui’chi’ ro’ bia’ ri’ guini’ xi modo gaca cani.

V. Guirá’ binni napa xide gapa xqui’chi’ ne gunini nacubi ne sin usiadxa ca gaxti’ de ni racalaadxi ca gunica’, ne ca dxiiña’ ni raca ne binni, ne ucaani lu guiiba’ ni rabi cabe computadora ti zaca ganda iquiiñe binni ca ni ne zaca zanna binni xi cayunine cabe ca xpidxichi guidxi ne ti xiixa ni gului’ laacabe xi zanda guni cabe ti ganda gului’ cabe xi guirá’ dxiiña’ ma bi’ni’ cabe pacaa ni gulee ndu cabe.

VI. Diidxa’ ro’ bia’ nga quiixhe pa bia’ ti nga bidxichi’ zanda icaa binni ne gabica guidxi pa bia’ nga bidxichi cudii caaca binni guidxi.

VII. Ne pa qui gusiene cabe laanu jneza decani caquiiñenu gannanu la?, zusaba ná diidxa’ ro’ bia’ laacabe.

VIII. Zapa guidxi ro’ ti yoo ro’ ni que zaquiñe’ xpidxichi xtobi ti ganda guni xhiiña’ ne laca guiruti’ zucaa ridxi laa o gabi cabe laa xi dxiiña’ zanda guni pabia’ bidxichi zanda guiquiñe guidxi ne laca napa xide gapa ra guica lá binni guidxi ti que chu’ tulaa chigundachi’ xi napa xtobi, ti zaca naá diidxa’ bia’ gacani.

Yoor o’ ni cani’ can daga diidxa’ ri’ la? napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ ni rapa ca gui’chi’ ra rica lá’ ne xi guirá’ napa binniguidxi huaxa nirudo’ napa xi chinandani casi ná ca diidxa’ bia’ ni guini’ Yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ que, ti zaca ganda guia’ chahui’ ca diidxa’ ni gusiene ca binni ni chiguni dxiiña’ ri’.

Yoo ro’ ri’ laca zanda gu’ya’ cabe de ca dxiiña’ ni raca ra riapa’ ca gui’chi ra ca lá ne ni napa binni guidxi jmá’ pa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga chi guiapa cani napa ca’ laca ca yoo ro’ ni laasi runi xhiiña’ sin que chu’ tulaa gabi laa xi chi guni, ca partidu politicu, ne ra raiapa xpidxichi binni guidxi ne laca ca binni guidxi ni napa tienda ro’ o ca binni guidxi si jmá’ pa xhiiña’ guidxi ro’ cayuni cabe, huaxa cani qué ziapa ca xquichi nga ca xaique ni runi ndaani’ yoo ro’ ra rireexia guirá’ diidxa’ bia’ ne donda xti’ guidxi ro’, huaxa ca dxiiña’ ne ca guichi’ ri’ la? chonna xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ nga gu’ya’ guiapa cani. Ne laca napa cabe xi gu’ya’ cabe de ca dxiiña’ ni gueda guniná’ xquenda nazaca xti’ binni guidxi, diiña’ ni gueda guni ca yoo ro’ ni runi xhiiña’ xtubi laasi que ne zanda ca nuuca’ ndaani’ guidxi ro’ ne ndaani’ ca guidxi huiini.

Yoo ri la zanda gu’ya’ gu’ya’ ca dxiiña’ de ra guihuini pa xneza guca ndaani’ guidxi ro’ huaxa nirudo’ naquiñe’ gusenda cabe ti gui’chi’ ra guini’ cabe caquiñe’ cabe gu’ya’ xi cazaca ne ca dxiiña’ ri’.

Diidxa’ bia’ guini’ xi diidxa’ zanda guiapa’ ne ni co’.

Ca diidxa’ ni cuee’ ndu’ ca yoo’ ro’ ri la? guiruti’ napa xi gucaalu cani ti napa xide gaca cani. Binni ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ guidxi ro’ nga zanda guinaba gu’ya’ xi bizacane ca diidxa’ ni cayuniná ca guenda nazaca xti’ binni guidxi o xti’ guidxi ro’.

Yoo ro’ ni cani’ ca diidxa’ ri’ la gadxe binni nga runi dxiiña’ ndaani’ ni. Ra guibi’ ca xaique ri la? npa cabe xi guinabadiidxa’ cabe binni guidxi tulaa zanda ne laca chupa chonna de ca binni ni ruzuhuaa’ lu xtiidxa’ binni guidxi nga guini’ tulaa zanda gacani ti zaca ganda gaca chu’ xtobi guni dxiiña’ ra má’ biree tuuxa que, ti zaca ná diidxa’ bia’ gacani. Ra guibi binni ri la? Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga cuaqui’ chií gubidxa ti ganda gacani. Ne pa lu chií gubidxa de gulii cabe binni ni guiaana guni dxiiña’ que xaique ro’ guidxi ma que guini xiixa la? ma ngue guiaana guni dxiiña’ que.

Ne pa xaique ro’ guidxi guini cadi binni di que guiaana guni dxiiña’que la? ca xaiqe ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi cuee ti’ guichi’ ra guini’ cabidxi binni ni gacala’dxi’ guni dxiiña’ que huaxa rari’ napa xi gacani ne xttiidxa’ ca xhupa xhonna de ca binni ni nuu cayuya’ gaca ca dxiiña’ ne zaca zanda gaca ca diidxa’ ni ná ca ndaaga diidxa’ ni ca luguia ri’.

Ca binni ni guiaana guini ca dxiiña’ ri la? zandaa cabe lu ca dxiiña’ ca gadxe iza huaxa naquiñe guni cabe ni ná lu ca ndaa I, II, IV, V ne VI xti’ ndaga 95 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne laca que zandadi’ guni cabe xti ‘ dxiiña’ ni zanda guni c aba nga gusiidi cabe o ra gacane xiixa yoo ro’ ni racne binni guidxi ne pa gacala’dxi’ cabe cuee cabe ca binni ri la ¿ napa cabe xi chinanda cabe cani ná lu ca diidxa’ Lá’ Guidapa xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne laca zanda quiba donda ique cabe.

Ra gaca ca dxiiña’ ri la? napa xi gusisacabe xhiiña’ ca gunaa.

Xaique ni guianna ndaani’ ca dxiiña’ ri la? zabi cabe laaca’ nezalu guira binni qué zadini naga’chi’ lu chonna iza nga napa xi gacani, ne laca zanda guibi cabe xti bieque ne cada iza nga napabe xi gusendabe ti gui’chi’ ra guini’be xi guirá’ dxiiña’ ma bi’ni’ be ndi’ la? napa be xi gusendabeni ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne ruzá’ diidxa’ bia’ ne napa xi gacani casi ná ca diidxa’ bia’.

Yoo ro’ ri’ la napa xi gapani chii binni ni gu’ya’ ne zá’ nanda gunini xhiiña’ ni xneza, laacabe la? chopa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ nga guini’ tulaa zanda guiaana guni ca dxiiña’ ri’. Diidxa’ bia’ nga guini’ xi neza chinanda ca xaique ri ti ganda cui cabe ca binni ri’. Cada iza napa xi guidxaa ca ca binni ni jmá nayoxho’ ni nuu cayuni ca dxiiña’ ri’ pa chu’ tulaa cui laacabe guiaana cae guni dxiiña’ ca la? zanda ru’.

Diidxa’ bi’a guini’ xi donda guiba ique ca binni ri’ pa laaca’ que gunica’ xhiiña’ca’ xneza.

Guirá’ xixe xaique ne binni runi xhiiña’ guidxi la? napa cabe xi gacanecabe gaca dxiiña’ ri’ xneza ne nayado’.

Guirá xixe xaique la? napa cabe xi gacanecabe ca yoo ro’ ri’ ne ca xpinni ti ganda guni cabe dxiiña’ xneza.

Yoo ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ni rului’ ne rutopa ca pabia’ binni nabani ndaani’ guidxilayú, napa cabe xi guindisa cabe guirá gui’chi’ ni bitopane cabe pabia’ binni guidxi nabani ne nabeza ndaani guidxi ro’ ri’, lca ngueca guni xcaadxi yoo ro’ ni runi casi ca dxiiña’ ri’ la? laca napa cabe xi gului’ cabe ca dxiiña’ ri’ xaique guidxi ro’ mexicu.

B. De ca dxiiña’ ni raca de ca ni rizaabi’ diidxa’ lu bi ne biaani’ zahui:

I. Guidxi ro’ nga guini’ xi modo gueda gaca ca dxiiña’ ri’ n xi modo gana gului’ cabe binni de ca dxiiña’ ri’.

II. Ca dxiiña’ ri’ napa xi gacani para guirá’ xixe binni guidxi ti guidxi ro’ napa xi gu’ya’ gacani xneza ne nayado’ ra gu’yacabe chu’ xtale binni gudxiilu guni xhiiña’ ne ra chu’ binni gu’yani’ ti cadi para chupa chonna si ni ne zaca que zacaná di’ xquenda nazaca xti’ cabe.

III. Ra gusuhuini cabe guirá ni cayaca ndaani’ guidxi la? napa cabe guzuhuini cabeni para guirá’ xixe binni ti cadi para chupa chonna si ni ne laca napa cabe xi guini’ cabe de ca guenda nuu xpiaani xti guidxi ro’, n era gusiidi’ cabe guirá’ guenda nachahui’ xti’ guidxi ro’ ti zaca chinanda cabe casi ná lun daga 3º xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

IV. Que zandadi’ gutiidi’ cabe ca diidxa’ ni guche lu binni guidxi napa xi gata ti neza ni guini’ xi modo gaca ca dxiiña’ ca ti zaca que gacaná di’ guirá’ ca guenda naxa xti’ ca diidxa’ ni cadi’di’ lu bi que ne cani cadi’di’ lu ca biaani’ zahui que.

V. Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ ti yoo ro’ ni gu’ya’ gaca ca dxiiña’’ de guenda rizaabi’ diidxa’ lu bi ne cani guihuini lu biaani’ zahui laani nga gu’yani gaca ca dxiiña’ ri’ xneza ne yado’ ti qué guinabini bidxichi binni, ti zaca ganda gaca ca dxiiña’ ca nayado’ ne zaca zisiidi’ cabe ca xacuidi ca xi guirá’ guenda nazaca ti guidxi, ne laca zaziidi’ca de guirá’ guenda ne xpia’ xti’ guidxi ra guihini guisaca xtiidxa’ guirá’ gunaa casi ca risaca xtiidxa’ guirá’ nguiu, ne laca napa cabe xi guzuhuini cabe de cani cayaca ndaani’ ca xcaadxi guidxi ro’ ne xi guirá’ nga ná xpiaani guirá’ binni ni nabeza ndaani’ gudxilayú.

Yoo ro’ ri’ laca zapani ca dxi binni ni zá’ nanda gaca dxiiña’ ri’ xneza. Ga’ binni nga chu’ guni dxiiña’ ri’, ca binni ri la? chupa chonna ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni nga cui’ laacabe ne pa cadi cayuni cabe dxiiña’ la? xcaadxi xaique ni riaana’ runi dxiiña’ que nga cui’ laacabe. Ca dxiiña’ zaca cani lu cada guiropa ti cada iza nga zadxaacabe huaxa ni jmá’ nayoxho nga guidxaa huaxa pa ca xaique ni ruzuhuaa tlu xtiidxa’ binni guidxi cui’ laacabe xti bieque la? zanda guiaana cabe lu ca dxiiña’ que.

Binni ni gaca xaique xti’ ca dxiiña’ ri la? ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni ne rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ periodicu nga cui laacabe ne xhupa xhonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne ruca diidxa’ bia’ nga cui laacabe, laacabe laabe zandaabe gayu’ iza lu dxiiña’ ri’ ne laca zanda cui’ ca binni ri laacabe xtibieque ne pa gacala’dxi’ cabe guchaacabe ca binni ri’ la? napa xide guchaaga xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca xti bieque ti ganda guidxaabe.

Xaique ri la? napabe xi gusendabe ti gui’chi ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni gudxi que xi dxiiña’ nga bi’ni’be huaxa napa xi gacani lu cada iza, huaxa zaca nabaqui’ diidxa’ bia’ gacani.

VI. Diidxa’ ro’ bia’ cuaqui’ ca guenda ni gacane ca binni ni runi dxiiña’ de guenda rini’ ne rului’ xiixa ni cayaca, ne ca ni runi cabe, ne ca neza ni gapa laacabe.

Ndaga 7º. Guiruti’ cuchee pa ucaa xiixa diidxa’ ni racaladxi ucaa. Nin ti diidxa’ ro’ bia’ ne nin ti xaique ro’ que zanda di’ guinaaba bidxichi ne guchugú’ lu ca guenda ruca’ xti’ binni, ne huaxa tiisi’ cacaaca’ ti guenda ruca la?, que zanda di’ guini’ ca’ o ucaaca’ lu xquenda nabaani xti’ binni. Que zanda di’ utagunacabe ra yoo ra rica’ lu gui’chi’ casi ti donda’.

Ca diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe bia’ tiisi diidxa’ ganda ica’ ti gaca ne cueza dxi de guidagu na ca yoo ra raca ne rica gui’chi’, ne que zanda di’ guidagu yoo guirá’ binni ni cayuni dxiiña’ ndaanini. Pa guihuini pa napa cabe donda’ nga zadaguyoo cabe. Nin ti diidxa’ bia’ ne ti xaique que zandadi’ guchugulu’ lu ca dxiiña’ ne diidxa’ xtini, ni zanda guni cabe nga ca diidxa’ ni ca lu nirudo’ ndaa xti’ ndaaga 6° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Naquiñe guihini de que ziudi dxi gutaguná’ cabe ca xiixa ni riquiñe ti ganda guireche diidxa’ o xiixa ndaani guidxi, xiixa guini’ cabe o guiquiñe cabe ca diidxa’ ca casi ti xiixa ti gudxiiba’ cabe donda ique tuuxa.

Ndaga 8º. Guirá’ ca xaique ro’ ne ca binni ni runi xhiiña’ guidxi la?, napaca’ xi ucaa diaga ca’ xtiidxa’ binni canaaba’ laacabe xiixa, huaxa niru do’ ni guni ca binni ri la?, napa cabe xi ucaa cabeni lu gui’chi’ ne sin chu’ sin ti guenda nagaana; Paaxa gaca cabe politicu la?, que zanda di gapa cabe ca guenda di’ ca binni ni nabeezasi ndaani guidxi ro’ nga gapa cani.

Guirá’ ni racaladxi ti binni guini’ o guinaaba’ naquiiñe uca’ ni lu gui’chi’ ne guseenda ni ra nuu xaique guidxi ro’ ne chu’ ca’ tobi si, ti xaique ca uca’ lu xti’ gui’chi’ xiná ne gudxigueta ni lu naa ni canaaba’ ni que nagueenda.

Ndaga 9º. Que zanda di guindaacabe lu guenda riegulisaa xti’ binni pa que cayuni gaxti’; Ca ni zanda si gunini nga ca binni guidxi xti’ guidxi ro’, ti ganda chu’ ca lu xiiña’ ne xtiidxa’ ca politicu xti’ guidxi ro’. Nin caadxi o xtale binni guinaaze guiiba’ zanda guiegu lisaa ne guni ti yaya’ ndaani’ guidxi.

Guiruti’ zanda guchia ne guini’ cadi jneza ni cayuni chupa chonna binni ra canaaba’ xiixa o ra guchiñaca’ xtiidxa’ ca’ ra nuu ti xaique pa cadi cayuni jneza, pa cadi cagu’ di cabe o culaacabe diidxa’ ne guchibi cabe laa guni ni nacabe.

Ndaga 10º. Guirá’ binni ni nabeeza ndaani’ guidxi zaguita (mexicu) la?, zanda gapa ti guiiba’ ndaani’ lidxi ti ganda gudxilu ni chi chu’ ra lidxi, ni que zanda gapa cabe nga ca guiiba’ ni rizane dxu’. Diidxa’ ro’ bia’ nga zanda quixhe paraa ne xi gui’chi’ nga zanda iquiiñe binni ti ganda gapa ca guiiba’ ri’.

Ndaga 11. Tutiica binni zanda guiu ne guiree ndaani’ guidxi xti’ zaguita (mexicu) ne chi zaa ne chindeeza ra racalaadxi’ ne que gapa xide gului ti gui’chi’. Lu ná si ca xaique ni ruzuhua’ lu xtiidxa’ binni nga zanda guihuini modo gaca ca dxiiña’ ri’, ne ca dxiiña’ ri la?, raca ni xtale ndaa ti gadxe gadxe binni nga guya’ ca’ xi guenda naxoo napa binni ne zaqueca gadxe nga tu guya’ ca binni ni guiu ne guiree ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ti gana ca tu binni de xti’ ladu nga nabeza ndaani’ guidxi ri’ ne cayuuni guenda nadxaaba’, laaca zaqueca ziu xti’ binni guya’ lu ca guenda nazaaca xti’ ca binni ni nabeeza ndani gudubi naca guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Pa sá’ nanda cabe tuuxa, pur xiiixa la? zanda guinababe guiaanabe chupa chonna gubidxa xiixa guidxi. Huaxa diidxa’ bia’ nga guini’ paraa zanda guianna cabe.

Ndaga 12. Ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) guiruti’ gapa xide gusu xhiibi xañe ti binni neca naca tuuxa, ne laaca que zasaca’ di cabe ti icaacabe ti gui’chi’ o xiixa ni gudi’ ti’ guidxi ro’ ni cadi xti’ gringu laacabe.

Ndaga 13. Guiruti’ zanda guxhuba’ donda’ lu tuuxa tiisi napa ti guenda. Nin ti binni que zanda di di gaca jma nandxo’ ne guiaxa jma que bia’ ni nexhe guiaxa cani runi xiiña’ guidxi. Pa nuu ti guenda ridinde ne xti’ guidxi la?, binni guidxi xti’ zaguita (mexicu) zanda gacaneca ca dxu’ xti’ guidxi lu guenda rindinde xti’ ca que, huaxa que zanda di guxhuba’ donda’ ca dxu’, ni cadi naca dxu’ casi na lu xtiidxa’ ca’. Ne pa ti binni guti’ o guni na tuuxa dxu’ la?, que zanda di guxhuba’ donda’ lu ca dxu’ que ra che nga neza lu ti xaique diidxa’ bia’.

Ndaga 14. Que zanda di guniná ti diidxa’ ro’ bia’ cubi xquenda binni.

Guiruti’ zanda gusegu yoo cabe laa ne gaxha cabe xti’, pa cadi niru do’ guchiiña’ cabe laa neza lu ti xaique diidxa’ bia’ casi ná ca diidxa’ ro’ bia’ ti guihuini pa napa’ be donda’ o pa co’.

Que zanda di gudxiiba’ cabe donda’ ique tuuxa’, neca nanna cabe bi’ni’ beni, pa cadi cani lu diidxa’ ro’ bia’.

Ra riluuxe diidxa’ xti’ ra guyuu dinde binni la?, napa xi gacani casi na lu gui’chi’ ni binduuxe ni que o casi ná lu diidxa’ ro’ bia’, ne pa co’ la?, napa xi chinanndani casi ná lu diidxa’ ro’ bia’ ra riapa’ ca guenda xti’ binni.

Ndaga 15. Que zanda di guinaaba cabe guilaa tuuxa ni ma yegu’ yoo ndani ti guidxi, ti guibigueta’ ixquidxi ti quiiba’ donda’ que ique xquidxi, naca be politicu o nacabe tutiisi gubaana’, o pa cabe yaaga lu na xtobi. Ni gaca’ ti gui’chi’ ni gulaa laacabe tiisi napabe ca guenda riapa’ ni caa’ lu gui’chi’ bia’ ri’. Guiruti’ zie ndaani’ lidxi guiiba’ pa gudiñe xiixa.

Ndaga 16. Guiruti’ zanda guchiiña cabe laa, ra liidxi nin ca binni liidxi, nin gaxa cabe xqui’chi’ o ni napa pa cadi naaze cabe xiixa gui’chi’ ni gudii tuuxa xaique diidxa’ ro’ bia’, ni guini’ pa zaa gaca ni zaque.

Guirá’ binni napa xi guiapa’ ca xqui’chi’ ne laaca guxha’ cani ma bi’ni’ ne zanda guini’ cadi cayuu laadxi cani nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’, ne laaca zanda guini’ de que zanda guidxaa ni ma bi’ni’ ne ra co’, ca binni si ni rapa’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga nanna xiñee gaca ni zaca, ti guiapa’ xquenda xti’ binni casi gacaladxi gaca ni, ne laaca zanda guiapa’ ca yoo ra rie binni huara.

Que zanda di guireeti gui’chi’ ná de que gudaguná ti binni pa cadi ne xtiidxa’ ti xaique, ne zaqueca che tuuxa chindaqui’ xtondabe casi ná lu diidxa’ ro’ bia’, ne laaca naquiiñe’ guihuini pa bicheebe ti guidaguyoobe ti guiaana xquiichi’ be lu ca binni que.

Tutiisi xaique guinaaze tuuxa la?, naquiiñe chisaana laabe naguenda ra nuu ti xaique diidxa’ ro’ bia’ bia’. Que zanda di gudxiiba be donda ique ni gunaaze laabe que ti diidxa’ ro’ bia’, zusaabá laabe.

Tutiica binni chinda ra cayaaca xiixa la?, zanda guinaaze ni cayuni donda que, guzendaca dxu’ ti chisaana laabe naguenda ra nuu ti xaique ni nuu jma gaxha, ne guiubagasi guiseenda laabe ra nuu tixaique rugaani donda’ ne ucaaca xi bi’ni’ be.

Pa bi’ni’ naxoo pe’ ni bi’ni’ be que ti zaque ná diidxa ro’ bia’ nacani la?, guiuba ga si igaabe ti que guxooñebe, pa co’ xaique ni rudxiiba’ donda’ que chinda laabe naguenda, pa ma huaxhini o pa guca ca xiixa lu neeza zeeca que la?, zanda guini’ ca’, igaa ni bi’ni’ donda’ que, huaxa naquiiñe guini’ ca’ xiñee naquiiñe igaabe.

Pa igaa tuuxa ra cabaana la?, ne chisaana cabe laa ra nuu xaique diidxa’ ro’ bia’ bia’ la?, laa cue diidxa’ laabe ne la guya’ pa siegu yoo be o pa guilaabe casi na lu diidxa’ ro’ bia’.

Pa guinaaba’ ca xaique rudxiiba’ donda’ ca chee ca dxu’ chindee o chiyuubi tuuxa binni gulaana cabe laa la?, bia’ dxi ni canaaba diidxa’ ro’ bia’, ne que chidi di’ chupa late gande dxi, ti gaca ca guenda riyuubi ca jneza, ne zaca guiapa’ ca xquenda binni que, ne laaca zanda chiyuubi cabe ca binni ni gulaana binni que ti que guxooñe’ lu na diidxa’ ro’ bia’. Ne pa que gaca ni bia’ dxi ni biete lu guía ca la?, zanda gaca ni tapa la tengande dxi ti bia’ ca nga ná ca xaique rudxiiba’ donda’ ca.

Ni riegu’lisaa xtale binni ne guini’ xtiidxa’ ca’ chiguni ca ti guenda naxoo narooba’, nga ni ribaana binni.

Que zanda di’ uzegunaa ca xaique rugaani donda’ tuuxa binni jma de chupa late gande ne xhono nuu tapa lu (chupa gubidxa), bia’ ca nga dxi nexe pa guiaana be ndaani’ liidxi guiiba’ o pa ilaabe bia’ dxi di o laaca zanda gacani tapa gubidxa’ pa binni ri’ nuu lade ca binni ni ribaana binni. Pa que gaca ca ni na lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, diidxa’ ro’ bia’ gusiene diaga laacabe.

Guiruti’ que zanda chi gudxiena ra liidxi tuuxa pa cadi ne ti gui’chi’ ni gudii ti xaique ni rugaani donda’ laacabe, lu gui’chi’ ca la?, napa xi ica’ tu ra liidxi, paraa ne tu binni nga zanda gudxiene naacabe ra liidxi ne xinga chi yuubi cabe, ne ra guiluuxe ca dxu’ ri de guidxiena ca’ ra chi gudxienaca la?, zuni cabe ti gui’chi’ ni guini’ xinga bi’ni’ cabe, ra gaca gui’chi’ ri la?, zaca ni neza luu chupa binni.

Que zanda di’ guchugu cabe lu ra cani’ tuuxa nagachi’. Diidxa’ ro’ bia’ zusabaná ca binni ni guni xiixa lu guía tuuxa ni cayui diidxa’ nagachi’. Paaxa pa tobi de ca binni ni cayui diidxa’ nagachi’ ca gunini ni la?, que zusaba na di’ diidxa’ ro’ bia’ laa. Xaique diidxa’ ro’ bia’ la?, zandaa iquene ca diidxa’ ri’ ti gu’ya’ pa naca ni ti donda’. Que zanda di chu’ xiixa ucheeche’ ca diidxa’ nagachi’ ni na diidxa’ ro’ bia’.

Ca xaique dxu’ ni rinaaze guiiba’ ni nabeeza ndani guidxi zaguita (mexicu) la?, que zanda di chindu’ ruaca ne guinaaba diidxa’ ca de lu ca dxiiña’ ri’: casi ca dxiiña’ ni rapa ca binni runi xiiña’ binni, ca dxiiña’ ni runi binni ra cui tu gaca xaique ti guidxi, ca dxiiña’ xti’ yoo ra rutiiñe cabe bidxichi, ca dxiiña’ ra ruzaabi cabe xpidxichi binni, ne ca dxiiña’ ni ra raca xqui’chi’ binni, ne laaca que zanda di guiu cabe uca diaga cabe xtiidxa’ ti binni bigaa ne ni zuhua lu xtiidxa’.

Ca xaique diidxa’ bia’ la?, napa xi guni chahui’ ne cuaqui chaahui ca diidxa’ ni guni ca dxu’ ni nabeeza ndaani’ guidxi zaguita (mexicu) ne guni ni nagueenda. Ca diidxa’ ni guiu ti xaique diidxa’ bia’ ne ti xaique rugaani donda’ la?, napa xi guiasa ti gui’chi’ de guirá’ ni guinaaba lisaa cabe laaca be, ti ganda guiapa ca guenda nazaaca xti’ ca binni ni nuu dinde lu ti guenda naxoo, ti zaca ganna xaique diidxa’ bia’ ca xi modo nga runi ca binni ri’ ca dxiiña’ ra ruyunica’ donda’.

Lu ca guenda riu diidxa’ nagachi’ la?, ca dxu’ rinaaze guiiba’ ni nabeeza ndaani’ guidxi zaguita (mexicu) ne xtiidxa’ ca xaique rugaani donda’ la?, laasi ca’ nga zanda guinica’ pa zanda guiete ca diidxa’ nagachi’ ni biui’ binni. Xaique ni canaaba guiete’ o ica ca diidxa’ ni biete nagachi’ ca la?, napa xi guini’ xiñee nga gaca ni zaca, ne laaca zani pa bia’ dxi nga guiete ni.

Xaique ni rapa binni guni xhiiña’ nayaa la?, napa xi chi guya’ pa jneza ne nayaa nuu ndani ti yoo ra rutoo cabe guenda roo ne pa rie dxu’ rigapa ra que, ne naquiiñe guinaaba’ cabe ca gui’chi’ xti’ binni que ti ganna cabe pa caguiixe guirá’ ni canaaba diidxa’ ro’ bia’ laa.

Ca gui’chi’ yegu chaahui ni nuu ndaani’ xti’ gui’chi’ ni nuu lu ná ca ni ruseenda gui’chi’ xti’ guidxi la?, que zanda di guxhale cabe ni, pacaa zusaabaná diidxa’ ro’ bia’ laacabe.

Pa cadi nuu dinde guidxi la?, que zanda di chiguiana ti dxu’ ra liidxi tuuxa pa que ná, ne ucaa cabe laa gúdii bidxichi laacabe. Pa nuu dinde guidxi la?, zanda guinaaba ca dxu’ guianaca’ ra liidxi tuuxa, guinaaba’ ca’ ni g oca la?, ne guiana xhaaba ca’ ne guintiisi ni gaca laadxi ca’ casi na diidxa’ ro’ bia’ ni rapa ra nuu dinde binni.

Ndaga 17. Guiruti’ zanda uquiixe ni bi’ni’ cabe laa ne guni yaya ti guiza’ ladxi cabe laa.

Guirá’ yoo ra riapa’ xquenda binni la?, napa ca xide gapaca’ xquenda guirá’ xixe binni ne naquiiñe’ gaca cani naguenda ne bia’ dxi na diidxa’ ro’ bia’ nexhe guni cabe ni, ne cadi gani naacabe tobi ne xtobi co’.Ne cadi guinaaba’ cabe bidxiichi saca guni cabe xiiña’ cabe.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ binni guidxi ca nga cue diidxa’ ro’ bia’ ni gusiene diaga binni. Ca diidxa’ ro’ bia’ guireedi la?, laacani nga guini’ cani xi modo quiixe ti binni ni que nuzuuba’ diidxa’ xtonda, ne xi neeza nga gusaabaná ni tuuxa ni guchee, ne xi lu dxiiña’ nga gacani. Zuni bia’ ne zanna ca xaique diidxa’ bia’ ni nabeeza ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) guirá’ ca neeza xti’ ca dxiiña’ ri’.

Ca diidxa’ ro’ bia’ zuyuubi xi dxiiña’ guni’ binni ti guchugu’ lu ca guenda naxoo. Lu ca dxiiña’ ni rugu’ binni ndaani’ liidxi guiiba’ pa guchee la?, zuyuubi ca modo guni ca dxiiña’, ne modo quiixe ti binni xtonda’ pa ma biichee, ne laaca guini ca pa zaquiiñe ca chee tuuxa dxu’ chiguya lu ca dxiiñai ni chiguni ca’.

Ca guendaribee ndu’ xtuuba’ diidxa’ ni guca’ lu ca dxiiña’ ra guyuu dinde binni la?, naquiiñe guiete ca ni neza lu binni paaxa niru do’ guseenda ca cabe ca binni ni guyuu dinde ca’, ti guiete ca ni.

Ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ne diidxa ro’ bia’ xti’ ca guidxi huiini nga quixhe ca neeza, ti ganda gunica ca yoo ra ruxuuba’ donda’ binni ca xhiiña’ ca xtuubi si ca’, ne laaca que zaquiiñeca xtiidxa’ xtobi ti ganda cue xia ca’ xtuuba’ diidxa’ bia’.

Guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca guidxi huiini xti’ zunica’ ti dxiiña’ sicarú ni gaca ne ca binni ni guzuhua lu xtiidxa’ binni ni nabeeza ndani ca guidxi ca’, ti zaca gaca ca dxiiña’ ri’ jneza ne ca binni ni chi guzuhua lu xtiidxa’ binni ca guni ca jneza. Xtiidxa’ ca xaique rudxiiba’ donda’ ca que zacasaca di ca ni jma que xtiidxa’ ca binni ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni. Guiruti’ que zanda guida yoo pa nuzaabi xiixa bidxichi ni guini’ tuuxa xaique diidxa bia’, ra guinaaba’ xpidxichi xtobi.

Guiruti’ napa xi chu’ ndaani’ lidxi guiiba’ pa caya guenda rindinde que runi xiixa gu’chi’ civil.

Ndaga 18. Nuu nga donda’ si ni ruguu binni ndaani’ liidxi guiiba’ ro’, ne liidxi guiiba’ ra riu binni chupa chonna si gubidxa. Ca liidxi guiiba’ ca raca ni chupa ndaa ne ca binni ni bi’ni’ ni chi chu’ jma iza ca la?, gadxe nga ra chu’ cabe ne gadxe nga ra chu’ binni ni chi chuu chupa chonna si gubidxa.

Lu ca dxiiña’ ni guni xaique xti’ lidxi guiiba’ la? napani xi chinandani casi ná lu diidxa’ ni rapa binni guidxi, dxiiña’, lu guenda riziidi’ ne gucaa, guiapa xqudna nabani cabe ne gucaa cabe laaca gunica’ ti xiixa ni ganda gacane laaca ti pa chu’ dxi guireeca ne sá’ ca’ ndaani’ guidxi la? ma nannaca’ xi gunica’ ne ma que zunica’ guenda que iquiñe, huax ra gaca ca diidxa’ biete ri la? naquiñe chinanda cabe casi na lu ca diidxa’ bia’ ca. Guirá’ gunaa ni guiaba ndaani’ lidxi guiiba’ la? que zinedi cabe ca nguiu ca tobisi lidxi guiiba’. Ra guiaaba’ ti gunaa ndaani’ liidxi guiiba’ la?, que ziu di cabe ndani ra nuu ca ngiu ca.

Guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca guidxi huiini xti’ zuni ca ti dxiiña’ ra gutaagu ca xtiidxa’ ca, ti guihuini modo guni ca xiiña’ ca, ra ma napaca’ tuuxa ni que iquiiñe luná ca, ne guihuini modo gunduuxe binni que xi’ ndaani’ liidxi guiiba’ ni napa ca be luná cabe.

Guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca guidxi huiini xti’ zabaqui ca’ ti dxiiña’ ni napa ca’ lu naaca’, ne gutaagu’ naca dxiiña’ ni gaca ti ganda gusabanaca’ xcuidi ni napa bia’ chií bi chupa iza ne nahuiini de chií bi xhono iza, ne ma bi’ni’ ca ti guenda naxoo ni ca lu diidxa’ ro’ bia’, ne guihuiini guiapa’ ca guenda ni napa binni, ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne zaqueca xcaadxi guenda ni maca bizuhuinini. Ca xcuidi ni napa chií bi chupa iza ne ma bi’ni’ ca ti guenda naxoo ni ca lu diidxa’ ro’ bia’ la?, laaca la?, que ziu di ca ndaani’ liidxi guiiba’, laaca la?, ziu ca ndaani’ ti yoo ra guiziidica’, ti ma que guniru ca’ xti’ guenda naxoo.

Guirá’ xaique xti’ ca guidxi ca la?, zapa ca’ xiiña’ ca’, ne yoo ra gusiene diaga ca’ ca xcuidi ni ma bi’ni’ ti guenda naxoo. Ne Laaca nga ma nana ca’ pa bia’ nga zanda gusaaba’ naaca’ ca xcuidi ni ma bi’ni’ ca guenda naxoo que.

Guirá’ ca dxiiña’ ni runi diidxa’ ro’ bia’ la?, napa xi gaca ni jneza casi na rari’, ne huaxa gacani dxandi’. Lu guirá’ ca dxiiña’ ni rusabaná ca xcuidi ca la?, napa xi chinanda cani casi ná lu diidxa’ro’ bia’, zaqueca lu ca dxiiña’ ra ribee xia ca xaique diidxa’ bia xiixa diidxa’, ti cadi guni ca ni casi na xtobi. Ca gueda rusaabaná ri la?, napa xi gacani nana’ pe’, ti ni racalaadxi ca dxiiña’ ri la?, guidaagulisaa ca lisaa xti’ xcuidi ni bi’ni’ guenda naxoo que, ti zaca guinisi be jneza ne pi’pi’ do’ guirooba xquenda biaani be. Ca dxiiña’ ni rusaabaná ca xcuidi ni ma bi’ni’ xiixa guenda naxoo ca la?, naca ni ti guenda ruchiibi si, ti ma cadi guni cabe ni xti’ bieque, ne zacani naguenda, ca guenda rusaaba na ri la?, zusaabaná ni ca xcuidi huanisi bia’ chií bi tapa iza, ne niru do’ nga guya’ cabe xi guenda naxoo ni jma nana’ nga bi’ni’ be, ti guya’ cabe xi modo gusiene diaga cabe laabe.

Ca binni xiiñi’ zaguita(mexicu) ni segu yoo ndaani’ liidxi guiiba’ xti’ xquidxi ca gringu la?, zanda gueda cabe ndani guidxi ri’ ti ra ri gunduuxe cabe dxi ndaani’ liidxi guiiba’ casi ná lu ndaga ri’, ne zaque ca binni xti’ guiixi ni cadi xiiñi’ zaguita (mexicu) laa la?, ne bi’ni’ ca’ xiixa guenda naxoo ndani guidxi ri’ la?, laaca zanda chibi’ ca’ xquidxi ca ti ra que gunduuxe ca dxi ndaani’ liidxi guiiba’ ti zaca ná ca dxiiña’ ni ma bilui na ca xaique guidxi gaca. Paaxa ná ca binni ni segu’ yoo ca’ chi bi’ ca xquidxi ca la?, zacani ti ma xquidxi ca gunduuxe ca’ bia’ dxi chu’ ca’ ndaani’ liidxi guiiba’.

Pa ná diidxa’ ro’ bia’ la?, ca binni ni zegu yoo ndaani’ liidxi guiiba’ ca zanda guiegu yoo cabe ndaani’ liidxi guiiba’ ni nuu jma gaxa ra liidxi cabe, ganda guiube xti’ bieque gaxa de ra nuu binni liidxibe. Cani ná diidxa’ ri’ lu ndaga ri la?, que zaca di cani para ca binni zegu yoo ndaani’ liidxi guiiba’ ni gula’na’ binni ne gunaaba’ bidxichi ti gundaa laabe ne xcadxi donda’ ni napa ni jma naxoo ne naquiiñe guiapa’ jma.

Ca binni ni gula’na’ binni ne gunaaba’ bidxichi ti gundaa laabe la?, ziu pe’ ti liidxi guiiba ni jma riapa’ cabe ndaani’ ca nga chu’ cabe ndaani. Ca xaique ni rapa ca ra liidxi guiiba’ ca zanda guchuugu cabe lu xtiidxa’ ca binni ni segu yoo ca ti cadi guio ne cabe xtobi diidxa’, ni zanda gui ne cabe diidxa’ nga binni ni chugusuhua’ lu xtiidxa’ cabe, ne napa xi guiapa’ cabe jma di cadi guiree chu cabe. Ca diidxa’ ni biete ca la?, napa xi gaca ni luguia’ ca binni ni naquiiñe’ guiapa’ jma ndaani’ ca liidxi guiiba’ ca, ne naquiiñe gaca cani casi ná diidxa’ ro’ bia’.

Ndaga 19. Que zanda di guinaze ca dxu’ tuuxa binni ne gapa cabe laa lu na cabe jma de chonna gubidxa, ne que guini’ cabe paraa bichee ngue, ne laca que guini’ cabe paraa, padxi ne pora nga guca ni, ne laca naquiiñe guchiiña cabe xcaadxi gui’chi’ ni guluiná de que ne laabe bi’ni’ be xiixa ni ná diidxa’ ro’ bia’ naca ti donda’.

Pa tuuxa binni cagui’ba donuda ique ne que guidxiña ra cabidxi cabe laa que la? ca xaique rudxiiba’ donda que la? zanababe xaique diidxa’ bia’ guinaaze’ buque ti ganda che chi chiguini’ ni caquiñe ganncaabe que ti zaca zanda guiapa ca guenda nazaca xti’ binni ni gucaná que, ne laca pa maca gulidxi cabe laabe che ne ma guyebe que na be gudxiñarube la? xaique diidxa’ bia’ que laca napa xi guchiña laabe huaxa ma ne dxu nga guchiña laabe ne jmá pa laapebe bi’ni’be donda que. Pa gueda guihuini chupa chonna binna da’gu’ca’ ne rizáca’ riba’naca’, rizáca’ rutica’, rilá xoo ca’, rutagunáca’ binni ne guinabaca’ bidxichi ti gundaaca, gutooca’ binnni, pa rizáca’ gutooca’ guiiba’ ni ruti binni ne xcaadxiru’ donda ni ca lu ca diidxa’ bia’ ne zandaca guniná lu xquenda nabani ca binni ni nabeza ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ri’ o xiixa ru’ ni gueda guniná lu ca guenda nabani xti’ binni guidxi la?, xaique diidxa’ bia’ la? zabee ti gui’chi’ ni guini’ che dxu’ guinaaze’ ca binni ni cayuni ca guena que iquiñe ri’.

Diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ para si nga zanda ucueza xaique diidxa’ bia’ guilaa tuuxa ni yegú yoo.

Bia’ dxi na ni ucaná ca nga guiegu yoo ni bi’ni’ guenda naxoo que, ne chinanda ni casi na diidxa’ ro’ bia’. Ne diidxa’ ro’ bia’ nga gusaabaná laabe pa guirooba’ ru guenda naxoo que. Pa xaique liidxi guiiba’ ra yegu yoo ni bigaa que, que icaa ca gui’chi’ ni guini’ za guiegu yoo be la?, zulidxi be xaique diidxa’ bia’ ca xiñee cadi cuseenda ca gui’chi’ ni ná za guiegu yoo buqué, ne pa que icaa be ca gui’chi’ ca’ lu chona xigaaba la?, zundaabe ni yegu yoo que.

Guirá’ xtuuba donda’ napa xi de chinanda ni casi ná ca guenda naxoo ni culiu ná ca donda’ ni guca que. Ne pa, ra cuyuubi cabe xtuba donda’ ni guca que bidxela cabe xtobi la?, que zanda di cu’ cabe ni lu ni maca canayuni cabe que napa cabe xi guyuubi cabe xtuuba donda nacubi ni bidexela cabe que, ti que cadi guidale xtonda ni caguiba’ ique be que.

Pa nuu tuuxa gulaana binni ne gunaaba’ bidxichi la?, ne de gadxe guidxi laa, ne xti’ xaique diidxa’ bia’ gusenda ca laabe chebe xquidxi be la?, ma zarugu lu ca guenda ruyuubi donda’ ni cayaca guidxi ri’, ti ma siebe xquidxi be, ne ma raque quiixe be xtonda be.

Pa guinaaze ca dxu’ tuuxa ne guni nacabe la ra igaa, o pa ma nuu ndaani’ liidxi guiiba’ ne guni na cabe laa ne guirá’ ca guenda riziiñe xti’ ca neca cadi naaze ti gui’chi’ ni guini’ xi chi guni ca la?, zusaba na diidxa’ ro’ bia’ laaca ne xtiidxa’ ca xaique.

Ndaga 20. Lu ra nuu dinde binni la? napa xi chu’ ti guenda rui diidxa’ ne naquiiñe ica yu cabe ni neza lu xtale binni. Ti chu’ dinde diidxa’, ne cuaqui’ dxi cabe xpiani cabe ti gaca dxiiña’ ca jneza, sin guiana nani, ne naquiiñe guya’ xaique diidxa’ bia’ xtiidxa’ guirá’ binni chi guini’, ne xtiidxa’ ca binni nuu dinde ca ti cue xia be donda ni cayaca que.

A. Cani chi guiete ri la?, naquiiñe gaca cani sicari:

I. Ra riree xtuuba’ donda’ la?, napa xi gaca ni jneza ti guireexia ca guenda naxoo ni guca, ne guiapa’ binni ni gucana que, ti guidegu yoo ni bi’ni’ guenda naxoo que, ne quiixe guirá’ ni bi’ni’.

II. Guirá’ ca guenda ribee xtuuba’ donda la?, napa xi gaca ni neza lu ti xaique diidxa’ bia’, sin cu’ riua tuuxa ra cadinde diidxa’ cabe, ti gaca dxiiña’ ri jneza ne guenda biaani’.

III. Ti guireexia xtuuba ca diidxa’ ca jneza la?, xaique diidxa’ bia’ ca napa xi chi chinanda lu ca diidxa’ ni maca biete ra guyu dinde xtiidxa’ cabe que. Ti ganda guireexia xtiidxa’ tuuxa la?, naquiiñe gaca ni casi na diidxa’ ro’ bia’, ti naquiñepe’ guiete cani;

IV. Lu guenda riu rindinde diidxa’ la?, naquiiñe gacani neza lu ti xaique diidxa’ bia’ ni que ganna de laani. Ti guihuinini dxandi’ la?, naquiiñe ica yu cabe ni neza lu xtale binni;

V. Ti guihuini ni dxandi la?, binni ni ucaná ca naquiiñe chindaqui xtonda ni bi’ni’ni ca ra nuu ti xaqiue rugaani donda’, casi na diidxa’ ro’ bia’. Ca binni ni nuu dinde, biaca biaca zasaca xtiidxa’ ca’, ti ganda gisisacaca’ xtiidxa’ ca’.

VI. Nin ti xaique diidxa’ bia’ que zanda cuaqui chaahui lu ti guenda ridende xti’ tuuxa pa que guini xtobi ni nuu dinde ne que, ti naquiiñe gulabibe guenda ricayuu xtiidxa’ ca. Paaxa na diidxa’ ro’ bia’ ri guidxaani la?, zadxaani;

VII. Pa ma bizulu’, lu guenda ruyuubi xtuuba’ donda ne pa cadi ni cayaani donda’ ique que ucaa ñe yuu la?, diidxa’ ro’ bia’ guini’ ma biluuxe ni. Pa ni cayaani donda ique, que cue rua’ diidxa’ o guíale ni de laa guni’ de que ne la bi’ni’ guenda naxoo que neza lu ca xaique que la?, gapa’ ga si laa, ne jmaru si pa nuu tuuxa guini’ dxandi ne laabe bi’ni’ be ni la?, xaique diidxa’ bia’ ca zabiidxi laabe chi uca diaga be, ni gulee xia xtuuba’ ca xtiidxa’ be. Pa ni caguiiba’ donda’ ique ca ma gulee riua diidxa’ la?, diidxa’ ro’ bia’ ca zaguixhe xi guni be ti quiixe be ni.

VIII. Pa xaique diidxa’ bia’ ca ma nanna chahui de que ni caguiiba’ donda’ ique que bi’ni’ guenda naxoo que la?, zusegu yoo be laa.

IX. Pa caguiiñe cabe tuuxa ti cue rua’ diidxa la?, diidxa’ ca que zaquiiñe di’, Ne.

X. Ca ni ma biete lu ndaga ri la?, laaca zahuini c ni lu ca guenda rica yuu diidxa’.

B. Guenda riapa’ xti’ ca binni ni caguiiba’ donda’ ique:

I. Xaique diidxa’ bia’ que zanda gudxiiba’ donda’ ique tuuxa pa caru guihuini pa la bi’ni’ xiixa guenda naxoo;

II. Zanda guini’ o igani. Ra igaa tuuxa naquiiñe gabi cabe laa, xiiñe gunaze cabe laa, ne que chi guini’ xiixa ni racaladxi, ti cadi quiba’ donda’ ique. Pa ra guinaaze cabe tuuxa, que zanda di uchibicabe laa, ne guniná cabe laa, pa laacabe guni cabe ni la?, zusaaba na diidxa’ ro’ bia’ laacabe. Pa guxuuba’ donda’ cabe tuuxa ne que guinni binni ni chi guzuhua lu xtiidxa’ que la?, que zasaca pe ni xtale;

III. Ra guinaaze cabe tuuxa ne guchiñacabe laa neza lu xaique rugaani donda’ o ne za lu ti xaique diidxa’ bia’ la?, napa cabe xi gabi cabe laa, xiñee bichiiña cabe laa ra que, ne laaca zabi cabe laa guirá’ guenda ni zanda gapa’ laa, ti que chu’ tuuxa o xiixa ni guniná laa. Pa igaa ca ni ribaana’ binni ne rinaaba’ bidxichi la?, ca xaique ca zudii diidxa’ que chi guini cabe lá binni ni cudxiiba’ donda que ne paraa nabeeza.

Pa ca ni caguiiba’ donda’ ique o ni ma dxiiba’ donda’ ique o ca ni ma nuu ndaani’ liidxi guiiba’ gacaneca’ guidxeela xtuuba’ donda’, xti’ ca binni ni ribaana’ binni ne rinaaba’ bidxiichi la?, diidxa’ ro’ bia’ zacane laaca;

IV. Cani caguiiba’ donda’ ique zanda guchiiña’ ca tuuxa binni ni guini’ de que quigapa cabe donda’ ne zanda guchiiña cabe xiixa gui’chi’ ni gula laacabe. Ne bia’ dxi naguixe diidxa’ ro’ bia’ nga gacani;

V. Ra guxuuba’ donda’ be la?, zuni be ni neza lu xtale binni ne neza lu ti xaique diidxa’ bia’. Diidxa’ ro’ bia’ si nga zanda ucuezadxi cadi gacani neza lu xtale binni, ti ganda guiapa’ guidxi ro’ ne guiapa’ binni guidxi, guiapa’ ca binni gucaná, cani bilui’ná’, ne ca xcuidi, jma pa chi guiete xiixa gui’chi’ bia’ ni risaaca, o ti zaca canaaba’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riguiiba’ donda’ ique binni ca gacani.

Lu ca guenda ruyuubi xtuuba’ donda’ xti’ ca binni ni ribaana’ binni ne rinaaba’ bidxichi zazaca ni jma. Jma pa que guidxiña ca binni ni gucaná que ne ca binni ni biuluiná. Cadi tisi ma ucani zaca la?, zanda guninani xquenda ca ni caguiiba’ donda’ ique que, huaxa zanda udxiilu ne guchiiña’ xcadxi gui’chi’ ni gaca ne laa;

VI. Pa guinaababe ca gui’chi’ ni cugaani donda’ ique be que la?, zacaabeni, ti ganda gaca ne ni laabe gudxiilube.

Ni caguiiba’ donda’ ique ne ni chi guzuhua lu xtiidxa be que la?, zanda guiuca’ gu’ya’ ca’ xina ca gui’chi’ ni bigaani’ donda ique ni bigaaque ne pa chi guinaaba’ diidxa’ cabe xiixa o pa chi guxuuba’ donda be. Laaca zaqueca, pa deeru’ chi guxuuba’ donda’ be neza lu ti xaique diidxa’ bia’, ti ganda guyuubi cabe xiixa ni gaca ne laabe guilaa be. Dede nagasi ma que zanda di guiapa’ ca gui’chi’ ni ruyuubi donda’, paaxa ná xaique diidxa’ ro’ bia’ guchaani, ti ganda guiapa’ xtuuba’ ca donda’ ni bidxeela ti cadi guniná xquenda ni caguiba’ donda ique que;

VII. Napa cabe xi guxuuba donda’ cabe laabe ante guizaa tapa beu, pa guenda naxoo ni bi’ni’ be ca que zusaaban’ laabe chupa iza ndaani’ liidxi guiiba’ ne pa tiidi’ de chupa iza xti’ donda’ ca la?, zuni cabe ni lu tubiza, paaxa guinababe guidale dxi ca jma ti ganda guidxela xiixa ni gaca ne laabe;

VIII. Zanda guyuubi be tobi ni guzuhua’ lu xtiidxa’ be, ni gacalaadxibe cuibe casi pe’ guinaaze cabe laabe. Ra cuidxi cabe laabe ne pa que gapa ni quiixe be tu guzuhua lu xtiidxa’ be la?, xaique diidxa’ bia’ ca zudii laabe tobi. Ne laaca chu’ ni chi guzuhua’ lu xtiidxa be ca lu guirá’ ca ni chi gaca, ne napa xi guchiiña’ cabe laa cada cuidxi cabe laabe, ne.

IX. Guiruti’ zanda guseguyoo cabe laa xadxi pa que gapa’ ni quiixe tu guzuhua’ lu xtiidxa’ o pa ganda quiixe bidxichi ni gudiiñe’ o pur xiixa ni bi’ni’.

Lu guenda rizeegu yoo ga xti’ tuuxa ni bi’ni’ xiixa guenda naxoo la?, que zanda di tiidi ni jma de chupa iza, bia’ nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani ne que ziudi dxi gacani jma de chupa iza. Pa guizaa dxi que ne que huaree xia xtuuba’ diidxa’ que la?, zundaa cabe laabe, laga idxela xtuuba’ donda que ne cadi nga guchenda yuucabe ne gudxiiba’ cabe xti’ donda’ ique be.

Ra guireexia xtuuba’ xiixa diidxa’ la?, napa xi igaaba’ dxi guiegu’ yoo ni bigaa que.

C. Ca guenda riapa’ xti’ ca binni gucaná:

I. Chu’ tuuxa ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ti gusiene laabe de cani cayaca; gannabe de ca guenda ni rudii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ laabe ne pa guinaaba diidxa’ be ti ganna be xinga ca yaya cayaca’ ri la?, laca zabi cabeni laabe;

II. Gacane be ca xaique ni rugaani donda’ ca guidxiiña’ ca gui’chi’ ni gaca ne laabe, ti gaca ca guenda ruyuubi donda’ ca jneza ne ganda, guiube lu ca dxiiña’ ni cayuuni ca xaique rugaani donda’ ca bia’ dxi nabaqui diidxa’ ro’ bia’ gaca’.

Pa, ná caxaique rugaani donda’ ca cadi caquiiñe pe ca, ca gui’chi’ ca la?, naquiiñe guini’ca’ xiñee cucueza cani;

III. Casi pe gaca guenda naxoo ca la?, ora queca guya’ ti dotor laabe pa cadi gucabe xiixa ne guya’ xtobi laabe pa cadi guca na xquenda biaani be.

IV. Pa uca na be la guiaxa be. Ra ganda la?, ca xaique rugaani donda’ ca guinaaba’ guiaxa be, sin guinaababe ni laape be; ne pa xaique diidxa’ bia’ ca ma bidii xtiidxa’ iga ni bi’ni’ guenda naxoo que la?, ma que ziaxa di be.

Diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe bia’ dxi guiaxa ca binni ni gucaná;

V. Ma nuu paraa nga napa xi guiapa lá ca binni ni gucaná casi: pa nahuiini cabe, pa guyuu, tulaa gulaxoo laabe, pa guyuu tulaa bitoo laabe lu ná’ xtobi, pa bitaguná’ cabe laabe ne gunaba cabe bidxichi ti gundaa cabe laabe ne pa xaique diidxa’ bia’ que guini’ napa xide guiapa ca diidxa’ ni gului’ tu lá be ne laabe, ti zaca guiapa ca guenda nazaca xti’ ca binni ni gucaná que.

Naquiiñe gapa ca xa ique rugaani donda’ ca binni ni guca na ne ca binni ni chi gului na, ne guirá’ binni ni chundu rua’ lu ca ra ridxeela xtuuba’ donda’. Naquiiñe gapa ca xa ique diidxa’ bia’ ca, ca dxiiña’ ri ti gaca cani jneza;

VI. Binni ni gucaná ca zanda guinaaba’ chu’ tu gapa laa, ti ganda guipa’ ca xquenda. Ne.

VII. Che guini’ neza lu ca xaique ro’ ca’ cani cadi cayuuni ca xaique rugaani donda’ jneza lu ca guenda ruyuubi xtuuba donda’ ni bizaaca que, laaca zaqueca zanda che guxa’ca’ ca donda ni yendaquica que o guxhaca’ ca lu ca guenda ruyuubi donda’ ti pa cadi cayuladxi ca’ bia’ zeni que.

Ndaga 21. Ca xaique rugaani donda ne ca dxu’ si nga zanda guyuubi xtuuba’ donda, ne laaca la?, zuca’ diaga ca’ ne zunicaniná ca binni ni biete niru do’ ca.

Ni zanda gudxiiba’ donda ique tuuxa ti chu’ ndaani’ liidxi guiiba’ nga?, ca xaique rugaani donda ne laaca nga guni dxiiña’ ti gaca ni. Diidxa’ ro’ bia’ si nga zanda guini’ paraa nga zanda guni tutiisí binni dxiiña’ ti quiiba’ donda ique tuuxa ti chu’ ndaani’ liidxi guiiba’.

Ra quiiba’ donda ique tuuxa, ne bia’ dxi gata ca ni la?, ca binni ni runi xiiña’ justicia nga cuaqui ni.

Ca xaique runi xhiiña’ justicia la?, zani’ ca’ xi zanda guni ca binni ni ma bichee lu na diidxa’ ro’ bia’, casi pa bia’ nga quiixe cabe ti guilaa cabe, ne pa co’ la?, guiu cabe ndaani’ liidxi guiiba’ bia’ chonna late gande xhoopa’ xigaaba dxi, o laca guya’ cabe xi dxiiña’ gunica’, casi gaca ne ca guidxi o gusia ca guidxi; paaxa ni caguiiba’ donda’ ique que?, que quiixe ni gulaqui’ cabe quiixe que la?, zadxaa ni quiixe, ne zugu’ cabe laa, ndaani’ liidxi guiiba’, bia’ chonna te chií nuu xhoopa xigaaba’ dxi.

Pa ca binni ni caguiiba’ donda ique ca, runi dxiiña’ rañaa la?, que zanda di, ucaacabe laabe quiixe be jma de bia’ riaxa be ti dxi.

Ca ni runi dxiiña’ raña la?, que zanda di uquiixe cabe laa, jma de ti dxi dxiiña’ xti’.

Ti gudxiiba’ ca xaique rugaani donda ca, donda ique tuuxa la?, naquiiñe guya cabe xi ná diidxa’ ro’ bia’ ti guni cabe ni.

Ti ganda uca diaga ca xaique ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca, xtiidxa’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riguiiba’ donda ique binni, xti’ guidxi ro’ ni cadi xti’ (zaguita) Mexicu la?, niru doo naquiiñe guya cabe xtiidxa’ ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni xiiñi’ (zaguita) Mexcu, ti guni cabe ni.

Guirá’ ca guenda riapa’ binni la?, ca xaique ro’ ne ca xaique huiini xti’ guidxi nga guni ca dxiiña’ casi; cadi gaca ti guenda naxoo, guyuubi ca xtuuba’ donda’, ne saananda cabe ca dxiiña’ ri’ ti gaca ni jneza, ne guirá’ dxiiña’ ni ruluiná, diidxa’ ro’ bia’ gaca’ ne ni ná gui’chi’ bia’ ri’. Guirá’ ca dxiiña’ ni guni ca binni ni runi xiiña’ justicia la?, napa ca’ xi guni ca’, ca dxiiña’ ca jneza, naya do’, ne guenda biaani’, ne cadi ganiná cabe tobi ne xtobi co’, ti guiapa’ ca guenda xti’ binni ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca binni ni runi dxiiña’ xti’ justicia la?, zuni ca xiiña ca’ jneza ne guenda biaani’, ne zacaneca’ tutiisi binni. Ca binni ni runi xiiña’ ca xaique ruzuhua’ lu xtiidxa’ binni ne ca xaique rugaani donda la?, zacaca’ tobisi ti gunica’ dxiiña’ ne gapaca’ guidxi, ti cadi chu’ xiixa guenda naxoo, ne chinanda cabe ca diidxa’ ni ca xaguete ri’:

a) Ra guya’ cabe tu zanda chu’ lu ca dxiiña’ xti’ cabe, ra guiziidi’ ca binni ni chigapa binni guidxi ti cadi chu’ xiixa guenda naxoo. Ra gaca ca dxiiña’ ri la?, napa xi guya’ ca xaique guidxi ro’ ne guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu), gaca xquidxica naya ne cadi chu’ xiixa guenda naxoo.

b) Ca gui’chi’ ni ica xi guirá’ guenda guti’ ma uca ndani guidxi, xti’ ca yoo ra riapa’ xquenda binni. Nin ti binni que zanda di chu’ ndaani’ ca yoo ra riapa’ xquenda binni sin ica laa, lu gui’chi’ xticabe.

c) Ca dxiiña’ ni gaca ti ma cadi chu’ ru’ jma guenda naxoo.

d) Naquiiñe guihuini paraa nga zanda gacane binni yoo lacabe ra guyuubi cabe donda, ne paraa nga zanda gacanecabe guidxela xtuuba’ ni, ne zaqueca xcaadxi yoo ni raca dxiiña’ ndaani ti cadi chu’ ru’ jma guenda naxoo.

e) Ca bidxichi ni rudii xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zeeda ndani lu ná ca xaique xti’ cada guidxi ro’ ne ca guidxi huiini ca, ti ganda gaca ca guenda riapa’ binni jneza.

Ndaga 22. Que zanda di gati’ tuuxa binni pa nuzaabi xiixa donda’ lu na justicia, uga cabe ná o ñé, cue cabe xiixa luguia, ucacabe o uquiidi’ cabe xiixa ladi, quiiñe cabe, o cu’ cabe gueere’ laa, o uca cabe laa quiixe biati’ na cabe, uchiibi cabe laa, o guiana ne cabe ca xti’ ne xcaadxi ru ni jma risaca ni napa. Guirá’ binni napa xi quiixe bia’ donda’ ni bi’ni’’.

Pa nuu tuuxa caguiiba’ donda ique la?, que zanda di guiaana ne cabe ca xti’, casi ti guenda riaxa ni zabi’, nin nini’ tuuxa xaique bia’ gacani, ti ganda guiaaxa ca ni zabi xti’ xiixa donda ni maca uca’. Ne laca que zanda di’ guiaana necabe xti’ ca binni ni birooba’ xpidxichi zacasí casi ná lu ti ndaga 109 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti guianane guidxi ro’ ni, ni pa, ná cabe de que guidxi caquiiñe ni. Ne pa gunitilu xiixa xti’ guidxi la?, zuni cabe dxiiña’ ti gaca ni casi na ni ca ni xaguete ri’:

I. Zuni ni xiiña’ ni casi nani ne sin chu’ xtobi cu rua;

II. Laca zandaca pa gueda gacani lu ca guenda que iquiñe ra rutaguná cabe binni ne guinaba cabe bidxichi ti gundaa cabe laabe, ra cayuni cabe ti guenda naná ra cayuná cabe lu guenda nazaca xti’ guenda nabani xti binni guidxi, ra gutoo cabe tuuxa lu ná xtobi, pa guisiroobabe xpidxichibe ne ca guenda que iqueñe, ne laca zacani lu cani ca xaguete ri’:

a) Neca caru’ guireexia xtuuba diidxa’ ni guluiná de que uca xiixa donda la?, huaxa nuu xiixa ni guluiná de que gucani, casi ca ni biquiiñe cabe ra bi’ni’ cabe guenda naxoo que.

b) Nuu xiixa que niquiiñe cabe ra bi’ni’cabe guenda naxoo la?, huaxa biquiiñe cabe ni ra bicachí cabe ca donda ni bi’ni’ cabe que, ne jma pa binni cabe ni casi na lu neza die’lana ni ca luguia ri’.

c) Ca xiixa ni caquiiñe xtobi ti ganda gunineni ti guenda naxoo, neca xpixuana ni gunna ne que ni nini’ o bi’ni’ xiixa ti nuchugu lu ni.

d) Pa nuu tuuxa ni gulaana xti’ xtobi ne ca caga’, huaxa cayuni xtini.

III. Tuiisi binni ni gulaana cabe xti’ zanda guchiña’ xiixa gui’chi’ ni guliu de que xti’ nga ni biniti que?, ne guini’ de que ganna pa biquiiñe cabe xti’ ti ganda chindaana ne cabe xti’ xtobi.

Ndaga 23. Que zanda di’ guchiña cabe tuuxa jma de chona bieque neza lu ti xaique. Que zanda di cu’ cabe tuuxa ndaani’ liidxi guiiba’ chupa bieque de ni maca uca. Nin ti xaique diidxa’ bia’ que zanda di gundaa tuuxa binni de laa si.

Ndaga 24. Tutiisi binni zanda che ra yu’du’ ni gacaladxi ne guni ni ná xqunda biaani’ ne che ra tisi yu’du’, ni ná ladxido’. Ca guenda ri la? zandaca gacani para tobisi pacaa para guirá’ pa gacala’dxi’, ne zandaca guni cabe ni ra nuu xtale binni, pa gacala’dxi’ cabe laasi cabe o pa xtubisi cabe huaxa cadi guni cabe xiixa guenda que iquiñe’ ni gudxiiba’ diidxa’ bia’ donda ique cabe. Nin ti binni que zanda sá’ guini’ ni runi nezalu tutiisi binni pacaa sá’ ca’ guini’ca’ xiixa ti ganda gacaneca’ tuuxa ni gacala’dxi’ gaca xiixa xaique.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni que zanda di cue’ ca’ ti diidxa’ bia, ni ucueza binni de che intica yu’du’.

Ca binni ni runi xiiña’ yu’du’ la?, ndaani’ xiudu’ca’ nga guni ca ni. Ne cani que guni ni ndaani’ xiudu’ la?, ne guni ca ni xti’ ladu la?, napa ca xi chi nanda ca’ casi ná ca diidxa’ ro’ bia’.

Ndaga 25. Guidxiro’ nga gu’ya’ guirooba’ ca xquidxi ne gapa bidxichi bia’ ganda iquiiñe’, ne gu’ya’ isaca’ binni biaca biaca, ne chu xtale dxiiña’, ti guiaxa cabe bia’ti’ naquiiñe guaxa cabe, ti zaca guirooba’ xpidxichi cabe, ne zaca, cada tobi zabaqui’ dxi xquenda biaani’, ne zuni ni gacaladxi’ ti diidxa’ ro’ bia’ zapa laacabe. Diidxa’ guenda ruyubi xtale guenda nazaca ca naca ni ti dxiiña’ ni gacane chu’ jmá dxiiña’, bidxichi ne guyubi cabe ca binni ni cu’ xtale dxiiña’ ne bidxichi ndaani guidxi ri’.

Guidxi ro’ zuni, zazananda, zuciene ne quixhe chahui, ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ra riete xpidxichi guidxi, ne zaqueca lu ca dxiiña’ ni ruzete’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gaca casi ra rini’ de xpidxichi guidxi. Ra guirooba’ xpidxichi guidxi la?, napa xi chu guirá’ binni ni chiguiete ri’: ca binni guidxi, ca binni guidxi ni bidaagu lisaa, ne ca binni ni que riucha ne binni ti ganda guni cabe xiiña’ cabe jneza ti zaca jma zarooba’ xpidxichi guidxi ro’.

Guidxi ro’ zuni, zazananda, zuciene ne quixhe chahui, ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ra riete xpidxichi guidxi, ne zaqueca lu ca dxiiña’ ni ruzete’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gaca casi ra rini’ de xpidxichi guidxi.

Ra guirooba’ xpidxichi guidxi la?, napa xi chu guirá’ binni ni chiguiete ri’: ca binni guidxi, ca binni guidxi ni bidaagu lisaa, ne ca binni ni que riucha ne binni ti ganda guni cabe xiiña’ cabe jneza ti zaca jma zarooba’ xpidxichi guidxi ro’.

Guirá’ binni guidxi zapaca’ guirá’ ni ná lu ndaga 28 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne xaique ro’ xti’ guidxi, nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne naya do’ ti maca biete de que laabe nga gu’ya’be gacani. Guirá’ binni guidxi zapaca’ guirá’ ni ná lu ndaaga 28 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne xaique ro’ xti’ guidxi, nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne naya do’ ti maca biete de que laabe nga gu’ya’be gacani. Ra gaca dxiiña’ de biaani’, n era cuee cabe xiixa guiiba’ risca ne petróleo la?, npa cabe xi guni cabeni casi lu ndaa xhoopa ne gadxe ni ca lu ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Guintisi diidxa’ ni guiete pacaa gaca xiixa o cuidxi cabe binni guni xiixa dxiiña’ la? napa xi gacani xneza, naguenda, sin ne guenda huencha, gacanica xneza, gusuhuini cabe xi dxiiña’ cayaca, ne guini’ cabe xi guirarú’ dxiiña’ ni gacala’dxi’ cabe guni cabe.

Ne zaqueca zanda gunini xtubi o laca zanda guinaaba’ gaca ne xcadxi binni laa, guirooba’ ne guidale ca layuu ni ribee ndu bidxichi ti gapa binni dxiiña’ casi ná lu ca diidxa’ ro’ bia’.

Ti zaca zanda gacaneni binni gaca biaca biaca ra guni ca’ xiiña’ ca’ ti gapaca’ ti ndaa bidxichi xtica’, ne guni cani casi ná binni guidxi, ti gacaneni guirá’ xixe ti zaca zanda guiapa’ guirá’ layuu ni ribee ndu’ xpidxichi guidxi.

Diidxa ro’ bia’ nga cuaqui’ ne gusiene xi modo zanda guni binni guidxi ti ganda guidagu lisaa ne ganda gutaleca’ xpidxichica’ casi: ca binni ni napa ti layuu ni gusigade guiidxi laa, ra guidaagulisaa binni ti guni dxiiña’, ca guidxi huala’dxi’, ca dxiiña’ ni nuu lu na xtale binni ni runi dxiiña’ ne guirá’ xixe dxiiña’ ni gutagú lisaa binni, ra guzaca’ xiixa ni iquiiñe’ binni ti naquiiñe guirechená cani.

Diidxa’ ro’ bia’ nga gapa ca binni yoo ni rutoo xiixa ti zaca ganda guiale xpidxichi guidxi ro’ ne zaca zahuini pa chu’ jmá’ bidxichi ndaanini ne ziuu jmá’ dxiiña’ huaxa nirudo’ npa xi gacamni casi na gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ndaga 26.

A. Guidxi ro’ zuni ti dxiiña’ nadipa’ ti gaca binni biaca biaca, ne gacaca’ nadipa’, gunica’ dxiiña’ jneza ti guidale xpidxichi guirá’ guidxi ro’ dagu lisaa ne gapa xtale binni ni chu’ xpiaani’ ti zaca maque zacalu guiruti’ gaca ne laa, ra guirooba’ ca guenda ne xpia’ xti’ xquidxi.

Ca dxiiña’ ni racaladxi guidxi gaca la?, zeeda guirá’ ni lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne la nga cuaqui’ modo gaca cani. Ca dxiiña’ ni biete niru do’ ca la?, zacani tobisi para guirá’ xixé, ne zabee nduni dxiiña’ xtini. Lu ca dxiiña’ ni runi binni guidxi la?, zutopaca’ ne zuyaca’ xi guirá’ caquiiñe’ binni ndaani’ guidxi, ne gucani tobisi ne zugu cani lu ca dxiiña’ ni raca ne xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti guidale jma dxiiña’. Lu ca dxiiña’ ni chi gaca ne binni guidale xiiña’ la?, napa xi gaca ni casi ná, ca binni ni chi gudii bidxichi gacani que.

Diidxa’ ro’ bia’ nga gudii ti guenda ca xaique ruzuhua lu xtiidxa’ binni, ti gu’ya’ ca’ xi zanda guni binni ra cadi cayene de lu ca dxiiña’ ni cayuni guidxi ti chu’ binni tobi si, ne xi guirá’ nga chi iquiiñe’ lu ca dxiiña’ ni chi gacane binni, ti guirooba’ xiiña’ ca’. Zaqueca zuya cabe gaca chahui ca gui’chi’ ni guini’ modo gaca ca dxiiña’ ni chigacane ca binni ca’ jneza, ti ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca, gusiene ca xaique xti’ guirá’ guidxi modo gaca guirá’ dxiiña’ ri’. Ca dxiiña’ ro’ ni guni guidxiro’ la? ne que zusanana cabe de guni cabe ca dxiiña’ ri’ ti zaca ganda guirooba’ bidxichi xti’ guidxi ne zaca ganda chu’ ni ndaani’ ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini xti guidxiro’ ri’.

Lu ca dxiiña’ ni chicane binni chu’ tobi si la?, diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ para nga zanda cu’ rua’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca dxiiña’.

B. Zapaguidxi ro’ ti yoo ra gaca dxiiña’ de guenda rugaaba’ binni ndaani’ guirá guidxi, ne ca guenda rugaaba’ binni ca la?, naquiiñe gaca ni jneza ti que quite ni binni. Guirá’ ca guenda rigaaba’ binni ndaani’ ca guidxi ro’ ne guidxi huiini ca la?, napa xi gaca cani ti zaca nabaquí diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra raca dxiiña’ de guenda rigaaba’ binni ca la?, laa si ca nga nanna ca, ximodo guni cani sin chu’ tu cu’ rua’ lu xiiña’ ca’, ne xpidxichi pe ca nga iquiiñe ca’ ra guni ca’ xiiña’ ca’, ne zuni ca dxiiña’ ca ne xtale guenda biaani’ ti ganda guseegu ca’ o quixhe chahui ca’ ne ucaaca’ ca dxiiña’ ra guya’ binni ti ganna xi guirá’ ma bi’ni’ ca.

Lu ca dxiiña’ ni runi xaique guidxi la?, ziu gaayu’ binni gutaagú diidxa’ ne tobi de lacabe la?, zaca xaique xti’ ni; xaique guidxi ro’ nga cui lacabe ne xtiidxa’ ca xaique ruzuhua lu xtiidxa’ binni, ne pa cadi cayuni ca binni di dxiiña’ la?, ma gadxe xaique ruzuhua lu xtiidxa’ binni nga gudii xtiidxa’ gacani.

Ra guni ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca dxiiña’ de guenda rigaaba’ binni ca la?, diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui xi guni cabe, ne naquiiñe guni cabe ca dxiiña’ ca naya, ne ganna binni xi cayuni cabe ne xtubi cabe nga guni cabe ni sin iquiiñe’ cabe xiiña’ xtobi ti guni cabe ni; diidxa’ ro’ bia’ nga quiixhe’ pabia’ dxi guni ca binni ni rutaagú xtiidxa’ que dxiiña’, ne xiguirá’ nga naquiiñe guni cabe, ne xi zanda guni cabe ti quiiba’ lu xhiiña’ cabe jma.

Ca binni ni rutagu diidxa’ ne runi xiiña’ xaique guidxi la?, zanda guireeca de lu ca dxiiña’ ca pa laaca gucheeca’ o pa huara ca ne que zanda di icaaca xti’ dxiiña’; ne cani que zanda di uchugú cabe lá de lu xiiña’ nga, ca binni rusiidi’ ndani ca yoo ra riziidi binni gun’da, ne ca binni ni rusiidi xquenda ne xpia’ binni huala’dxi’, ne ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra raca ne cabe tutiisi binni ne laaca la?, zunaca’ ni ná diidxa’ lá guidapa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

C. Guidxi ro’ zapati yoo ra gaca dxiiña’ de ra cu’ bia’ cabe guirá ca dxiiña’ ni gaca ndaani guidxi ro’, yoo ro’ ri la? que zaquiñedini xpidixichi xtobi ti ganda gunini xhiña’ni, ti zaca ganda gu’ya’ni paraape’ nga caquiñe binni guidxi bidxichio ne ganda gacanecabe laa, yoo ro’ ri’ laca zanda gabini ca xaique huiini ne ca xa ique ro’ ni ribee diidxa’ bia’ca’ xi zanda gunica o xi cayaadxa ndaani’ gudxi, huaxa zanda gunicabeni ra rugaansi xtipa xhiiña’ cabe.

Yoo ro’ ni cayate lu ndaga ri la? zapani ti xaique ne xhoopa binni zaguita ni nabe nuu xpiaani’ ne huayuudxi gucheene guidxi ne nabe nanna xtale de ca dxiiña’ ni cayate lu ca diidxa’ ri’; huaxa naquiñe gapabe neca chií iza de lu ca dxiiña’ ni raca ti ganda guibani binni guidxi xneza, xtobi ne laca cadi sá’ nandadibe tuuxa xaique xti’ tuuxa partidu o pa laca huaguite ti gucala’dxi’be ñacabe xaique guidxi. Ra cuicabe xhoopa de ca xaique ni chi chuu guni dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ri la? napa xi cui chupa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxica ti ganda gacani. Lu chií gubidxa de bibi ca xaique ni biete que la? pa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) guini’ cadi laacabe gaca cabeni la? zanda guxha ni ma guca que, ne pa xaique ro’ xti’ guidxi zaguita(mexicu) que guxha diidxa’ ni bidii cabe que la? binni ni bibi que nga gaca xaique xti’ yoo ro’ ri’. Lu tapa iza nga ridxaa ca binni ri’, huaxa chupa ni jmá iza ca nga guidxa nirudo’, huaxa pa chu’ tulaa guini’ zá’ nacarubeni zandaca huaxa nirudo’ gucaa cabeni lu ti gui’chi’, ti ganda gacani zaque.

Binni ni gacape’ xa ique xti’ yoo ro’ ri la? laca casi bibbi ca binni ni biete luguiaca guibibe. Zandaabe gayu’ iza lu dxiiña’ ri’, ti bieque si zanda guidxigueta cabe laabe lu ca dxiiña’ ri’ ne pa guchaacabe o cueeca cabe laabe de lu ca dxiiña’ ri la? napa cabe xi chinanda cabe casi ná lu diidxa’ lá guidapa xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Binni ni guiaana de xaique xti’ yoo’ ro’ ri la? lu ti iza laabe napabe xi guchiñabe ra nuu ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca xi guirá’ dxiiña’ runi cabe ne ni chiguni cabe. Diidxa’ bia’ laca zabi laabe guidxiñabe ra nuu ca xaue ni ruza’ diidxa’ bia’ ca.

Ndaga 27. Guidxi ro’ nga xti’ ca layu ne ca nisa do’ ni nuu ndaani’ guidubi naca ndaani’ guidxi xti’ zaguita (mexicu), ne laa nga quiizini lu binni, ti cada tobi gapa xti’.

Pa iquiiñe gudxi ro’ layu xti’ tuuxa la?, napa xi quiixe xpixuana layu que.

Que zianadxi di guidxi ro’ de guini xi canaaba’ binni guidxi laa, ne napa xide gabini ca binni ni napa layu, ne zaqueca gacaneni guidxi, ne icaani guirá’ ni cue ndu ca layu xtini, ti ganda guiu bidxichi ndaani’ guidxi, ne naquiiñe guiapa’ ca layu ca, ti chu’ guidxi sicaru ti cadi guiadxa ni goo binni guidxi ni nabeeza ndaani’ ca ñaa ca ne ndaani’ guidxi.

Ca diidxa’ ni ma ca luguia ca la?, laani nga gusieneni binni paraa nga zanda ucui liidxi ti guiapa’ ca layu, nisa ne ca guixhi’ xti’ guidxi layu’, ne zaca ganda gaca chahui guidxi, ne guirooba’; zaqueca guihuini paraa nga xti’ ca binni ni napa xirooba’ layu’; ti zaca gaca ni ná diidxa’ ro’ bia’ ni rusiene binni rañaa, ti guidagulisaa ca’ ne ganda cue ndu’ ca’ xiiña’ xlayu ca’, ti zaca guidale xpidxichi ca’; ne guirooba’ dxiiña’ raña xti’ ca’, ne guidale ca xiuze ca’, ti ganda guirooba’ xpidxichi de guirá’ xixe binni napa rañaa ne guirá’ ru jma ni napa ca’, zaqueca guirugu’ lu guenda runidé, ca guixhi’ xti’ guidxi layu, ti cadi chu’ binni huati guni ná cani.

Xti’ guidxi ro’ nga guirá’ ni guiree ndaani’ ca nisa do’ xti’ casi; guie zicaru ni (sic DOF 20-01-1960) guire ndaani’ ni, casi nisa gas, zidi ni ribee ca nisa do’ ca’, guie sicaru ni rusaaba ca daani xti’ ni, ne guirá’ ru ni ribee ni ca la?, xti’ guidxi ro ni’ ne laa nga guini’ para zanda iquiiñe cani o paaxa xi guni xcaadxi guidxi ro’ dxaaga guidxi ro’ zaguita (mexicu). Xti’ guidxi ro’ guirá’ nisa do’ baani ne nisa do’ yatí ni dagu lisaa ne guirá’ xiixe ra da’ nisa zia casi, guirá’ guiigu’ de ra ruzulu (sic DOF 20-01-1960) ca’ ne ra riluuxe ca’ casi ná ca guidxi ro’ dxaaga zaguita (mexicu); ne pa ti guiigu’ o xiixa nisa sia didi laaga ndaani’ xti’ guidxi ne reda ndaani’ ndaani’ guidxi zaguita (mexicu) la?, laani nga rindani ne ruiluini para nga xlayu ne nisa xti’ guidxi xtinu, ti guihuini xi guie sicaru zanda cue zaguita (mexicu) ndaani’ ca nisa ca’ ti zaca ná diidxa’ ro’ bia’ gaca ni. Ndaani’ ca nisa ca la?, zanda chu biaani’ ndaani’ cani, ne zanda uquiixhe xpixuana layu cani binni, ne pa ucaa lu guidxi ni la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca sutaagu cani ne ma que zigaze di binni ndaani’ cani, ne zaqueca xacadxi nisa xti’ guidxi ro’. Ca nisa ni que ñete o que nica lu ca diidxa’ ni ma ucua luguia’ ca la?, ra guxhoñe ca ni o ra chi guiana ca ni la?, pa chi guiaana cani lu chupa layu la?, ma zaquiiñe binni guidxi ni ne ma xquidxi cabe nga guya’ gacani.

Ca diidxa’ ni biete lu chupa ndaa ni ca luguia ca la? cani’ni’ de ca ni npa gudxi ro’ ne xi modo ganda guiree ndu cani ne pa gacala’dxi’ tuuxa cuee cani ne gutoo cani la? que zandadi’ guni cabeni xtubisi cabe huaxa naquiñe gudii ca xaique ni rucaa diidxza’ bia’ gui’chi’ ca laacabe xiixa gui’chi’ ti ganda guni cabeni huaxa nirudo’ napa cabe xi chinanda cabe casi ná lu ca diidxa’ bia’ ca, huaxa ca binni ni ruzete diidxa’ lu ca guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi ca la? yoo ro’ ni ruuya’ guiree binni guidxi lu biaani’ zahui ne guini’ lu guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi ca nga guini’ xi modo guni cabe ti ganda guicaa cabe xiixa gui’chi’. Ca dxiiña’ bia’ ra cayete de ca guiiba’ cha’hui’ ni cani’ lu ndaa guidapa ri la? napa cabe xi guni cabe xhiña cabe bia’ dxi guini’ gui’chi’ ni gucuaasi cabe que ne pa que guni cabe ni xneza la? ziaxa cabe gui’chi’ ni gucaa cabe que. Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la? laabe napa mxi gapabe cadxi de cani cuee ndube ndaani’ ca layú xtinu ri’ ti ma cueebeni. Pa gacala’dxi’ cabe guiene cabe de ca dxiiña’ ri’ jmá ne casi ná ca diidxa’ bia’ ca la? ca xaique ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ca nga guinini.

Pa nuu tuuxa binni ná guicaa ti gui’chi’ ti ganda cuee petróleo ndaani’ xiixa layú la? que zandadi’ guicaabeni ti xti’ guidxiro’ nga cani guiree ndaani’ ca layúca. Ti ganda chu’ bidxichi ndaani’ guidxi ro’ ri’ la? zaca cadxi dxiiña’ ndaani’ guidxi ri’ ti gacani tobi de la laacani nga guiree xiixa guie sicarú ndaani’ ca layú ca ne jmá pa guiree petróleo ndaani cani, rari’ la? zandaca ca xpinni xaique guidxiro’ guni ca dxiiña’ ca ne zandaca guyubi cabe gadxe binni gunini huxa nirudo’ napa xi gutagune cabe ca binni que diidxa’ ne gucaa cabe ca diidxa’ ni gutaagu cabe que lu gti gui’chi’, meca nexhe xi diidxa’ bia’ nga guini’ gacani zaca. Ti ganda gutaagu cabe diidxa’ ne ca binni ni ganda guni ca dxiiña’ ni cayete rari’ di la? guidxi ro’ napa xi guyubi laacabe. Necape cuee ca binni ca guie’ chahui’ ne ca petróleo que ndaani’ ca layú que la? napa xi gudii cabeni guidxi ro’ ti laape’ nga xtini. Ca dxiiña’ de xi modo guidxela bidxichi ne dxiiña’ ndaani’ guidxi ri la? xaique xti’ guidxiro’ zaguita (zaguita) Méxicu la? napabe xi gu’ya’be gucandani ti zaca chu jmá guendaró ndaani’ guidxi ri’ ti diidxa’ bia’ ma guni gacani zaca.

Ne laca xti’ guidxi ro’ nga cani guni guidxi layu ne de ra rugaanda bia’ xti’ casi bii ra guni biaani’ ti ganda iquiiñe cani ne guni cani guidxi jma nandxo ne gapa xtale dxiiña’. Ne maca nuu nga ra iquiiñe cani gudii guidxi layu ri’.

Ne laca zuni xti’ guidxi ro' ca bidxichi ni rudii ca nisa do’ ni nuu lu xlayu ne cadi nuuni ndaani’ nisa do’, ti zaca ná ca binni ni ruza diidxa’ ro’ bia’ ca gacani. Ne ca luyu ne nisa do’ ni napa guidxi ro’ la?, napa xi chu’ bia’ ni chupa gayua bia’ rigaaba’ nisa do’ ndaani cani ne pa ndaani’ guidxi zaguita (mexicu), chu’ chupa guidxi xti’ ne guidagulisaa xlayu ca’ o nisa xti’ ca la?, naquiiñe chu’ ca’ tobi si ti guihuni pabia’ nga xti’ tobi ne xti’ xtobi.

Ti ganda sii tuuxa binni ti ndaa layu ni nuu gaxha de xiixa nisa la?, naquiiñe chinandani casi ná xaguete ri’:

I. Casi ca binni ni gule ndaani’ guidxi zaguita (mexicu), ca binni ni gule ndaani’ xti’ guidxi ro’ ne bichaa ca’ de guidxi ne ma xiiñi’ zaguita (mexicu) laaca’, ne ca binni zaguita (mexicu) ni dagu lisaa laaca nga zanda sii ca’ ca layu ni nuu gaxha de nisa, o icaaca ti gui’chi’, ti ganda guni ca’ dxiiña’ lu nisa do’ pa gacaladxica’ guinaaseca’ benda ne guindaaca’ gudxi layu pa xi cue ca’ ndaani’ ni. Zanda gudii gudxi ro’ ca guenda ri’ ca binni ni cadi xiiñi’ zaguita (mexicu), binni ni zeeda de xti’ guidxi zitu ni cadi nuu lu xlayu zaguita (mexicu), ca binni ri la?, naquiiñe chee cabe ra yoo ra riapa’ xquenda binni de xti’ guidxi, ne ziunda ca lu cabe de que, pa guinaaba’ xaique xquidxi cabe guzuhua lu xtiidxa’ cabe rari’ la?, ziaxha cabe guirá ni ma guzii cabe ni nuu ndaani’ guidxi ri’. Que zanda di sii ca binni ri’ ca layu ni nuu gaxha de de nisa do’ bia’ chupa late gande bi chií zitu de nisa ne ti gayua bia’ zitu de layu de ra dxaaga cani.

Gudxi ro’ nga guini’ modo raca ladxi guni ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riapa’ xquenda ca binni de xti’ guidxi ca dxiiña’ ti ganda gudii cabe ca binni cadi xiiñi xhiiñi zaguita (mexicu), binni ni zeeda de guidxi zitu ca cueza ndaani’ ti yoo ni iquiiñe ca’ ra guni ca xhiiña’ xquidxi ca’ bia’ dxi gaca ladxi cabe guiana cabe guni cabe xiiña cabe,

II. Ca binni yuudu ni ná ndaga 130 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ zanda sii ca’ guirá’ ni iquiiñe ca’ ndaani’ xiuudu ca’ casi na gui’chi’ yudu bia’ xtica’;

III. Ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca ne cabe binni huala’dxi’ o ca binni goola guiziidi, ca binni ni ruyuubi guenda nanna xti’ guiiba’, gucheeche ca’ diidxa’ ni rusiidica’ guenda raca ne lisaa binni, o intiisi dxiiña’ jneza la?, que zanda di sii cabe jma yoo o layu ni bia’ ma nexhe si, sicabe casi ná diidxa’ bia’ xticabe;

IV. Ca binni ni rutagulisaa xpidxichi zanda sica’ layu o xiixa yoo yooxho’ huaxa bia’ chiquiiñe si ca’ jma la?, ma co’.

Ca binni ni rutagu lisaa xpidxichi di la?, que zanda di gapa cabe layu ra raca dxiiña’ bini’ jma de gande bi gayu bia’ de ni ná nda XV xti’ ndaga ri’ ne gapa cabe yuuze ndaani’ ni o gutoo cabe yaaga huiini.

Diidxa’ bia’ nga guni chaahui xqui’chi’ ca binni ni rutaagu lisaa xpidxichi ne pa bia nga binni zanda guidagu lisaa ti zaca guihuini pa bia’ nga layu xti’ cada tobi cabe ne que chu’ yaya lade cabe. Ne sicari’ zanda igaaba’ xti’ cada tobio cabe. Ne diidxa’ ro’ bia’ la?, zuiluiná xi zanda guni binni ni cadi xiiñi zaguita (mexicu), laa ti ganda chu lu ca dxiiña’ ni cayuni ca binni ri’. Ne laaca diidxa’ ro’ bia’ nga quiixhe ca neeza ni gusiene ti gaca ca dxiiña’ ni canaaba’ ndaga ri’.

V. Ca yoo ra riapa’ bidxichi ni ma napa gui’chi’ ni bidii ti diidxa’ bia’ laa, ti ganda guni dxiiña’ la?, zanda uquixhe bidxichi ca binni chindaqui xqui’chi’ xlayuca’ o gui’chi’ yoo xtica’ lu ná cani runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra riapa’ bidxichi ca, ne naquiiñe chinandaca casi ná ca diidxa’ bia’ xtica’, ne que zanda di gapaca’ jma layu o yoo bia’ nexhe si gapa ca’.

VI. Ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini xti’ guidubinaca zaguita (mexicu), zanda siica’ guirá’ layu o yoo ni iquiiñe ca’ ti ganda guni ca binni ni runi xiiña’ guidxi ca dxiiña’ ndaani’ cani.

Ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ni liibi lisaane laa la?, zabaquica’ paraa nga zanda iquiiñe binni guidxi ca yoo o layu xti’ tuuxa, ne ca xaique xti’ ca dxiiña’ ri’ guini’ modo gaca cani casi ná diidxa’ bia’ xtica’. Pa binni quiixe zaca cayuni dxiiña’ ndaani’ xiixa layu xti’ guidxi la?, napa xi quiixe ni bia’ nexe’ guiaxa ndaani’ ca yoo ra riaxa gui’chi yoo ne gui’chi layu, ne zanda quixe ni bia’ ná o bia nexe’ guiaxa ni. Pa tuuxa binni guye yenduu gui’chi’ yoo o gui’chi’ layu xti’ ndaani’ yoo ra riapa’ xqui’chi’ yoo o layu, ne ma nuuni ndaani’ que ne guni chaahui ni o guxha ni la?, ma ni ,guca si despue ca nga gapa ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo que, pa chu dindene cabe layu o yoo que.

Laca zacaca’ gaca pa nuu xiixa ni risaca ne cadi ca lá lu gui’chi’ xti’ yoo ni ruquiixhe xiixa. Ca dxiiña’ ni runi guidxi ro’ casi ná lu ti ndaa gui’chi’ di la?, zacani casi ná justicia, huaxa zacani casi runi ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra raca xiiña’ justicia, ne napa xi gaca ni lu ti beu, ne ca xaique ni runi xiiña’ justicia la?, zanda icaaca’ ca layu o ca nisa xti’ guidxi gutoo cani o zanda gapa cani, ni nuu dinde ne binni, ne guiruti’ zanda guchia ni ma bi’ni’ ca xaique xti’ justicia ra cue ndu’ xtiidxa’ diidxa’ bia’.

VII. Ziapa’ ca layu xti’ binni hula’dxi’ ni nabeeza ndaani’ ca layu ni ma bidii xaique xti’ guidxi ro’ laaca ti ganda ucui ca yoo o cu’ ca’ bini’ luni ne laaca zacaaca’ xqui’chi’ cani. Zapa diidxa’ ro’ bia’ ca layu xti’ ca binni hula’dxi ti cadi chu’ xiixa guenda naxoo lade ca’.

Ti cadi chu’ ti guenda naxoo lade ca binni huala’dxi ni napa layu la?, diidxa’ ro’ bia’ zapa ca layu xticabe ti ganda ucui cabe yoo lu cani, ti zaca zanda guiapa’ xti’ cabe, casi ca nisa ne guixhi’ ni jma riquiiñe ndaani’ guidxi, ti zaca jma ziu guenda nabaani lade cabe.

Ti cadi chu’ xiixa guenda naxoo lade ca binni hula’dxi’ ni ma ucua layu ni bidii xaique ro’ laaca la?, diidxa’ ro’ bia’ nga gu’ya’ cue ndu’ ca binni ri’ xlayu ca’ ne zaca, zacani para cada binni napa layu ra ñaa.

Ne zaqueca zabaquini xi zanda guni ca xpixuana cani ti ganda guidagu lisaaca’ ti ganda guidagulisaa neca gudxi ro’, ne xtobi ti ganda gaca dxiiña’ lu cani; ne pa gacani la?, ca binni ni napa layu ni bidii xaique xti’ guidxi ro’ laaca la?, naquiiñe gunica’ dxiiña’ lu ni ; ne pa ma que ganda gunica’ dxiiña’ lu ni la?, napaca xi gudii cani xtobi ni zanda guni dxiiña’ luni.; zaqueca ca xaique layu ni riguiizi layu lu binni zuyaca’ ica binni xqui’chi xlayu ca’. Ne pa icaa xti’ binni ni la?, naquiiñe gaca ni ná diidxa’ ro’ bia’. Ndaani’ ca layu ri la?, que zanda di gapa tuuxa jma layu bia’ 5% ne ni maca napa. Ne pa icaa tuuxa xtale layu la?, naquiiñe chinandacabe ni ná lu ndaa XV xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ gaca guirá’ ca guenda ruchaaga xtiidxa’ xti’ guirá’ ca binni huala’dxi’ ni ma ucuaa ti layu ni bidii guidxi ro’ laa ti guni dxiiña’ raña’ ne laca zadxiiñaca binni ni que gapa xqui’chi’ ni.

Ca binni ni cuí guidxi nga zanda gu’ya’ gaca guenda rui’ diidxa’ ri’ ra nuu xaique ni rabi cabe xaique ni riguiizi’ ti ndaa layu xti’ guidxi ro’ ne ra nuu xti’ xaique ni ribicabe xaique ca layu ni riaazi’ lu binni que ne casi na diidxa’ ro’ bia’ nga gacani, ti ca diidxa’ ni güi cabe ca la?, chine cabe ni ra un ca xaique ro’ xti’ guidxi.

Guenda rinichahui layu, nisa ne guixhi’ la?, zacani casi na diidxa’ ro’ bia’;

VIII. Cani que zanda gaca nga cani chuiguiete ri’:

a) Que zanda di icaa ca xaique xti’ guidxi, ca politicu ne xcaadxi xaique, layu xti’ ca binni guidxi neca binni rañaa, ne que guni cabe ni ná diidxa ro’ bia’ ni biree lu iza gande bi gayu lu beu san juan iza xhiapa xhono gayua gayu ne xhoopa lu, ne xcaadxi ru diidxa’ ni gaca;

b) Laaca que zanda di icaacabe o gutoocabe layu, nisa, ne guixhi, xti’ ca binni huala’dxi’ ni nabeeza ndaani’ ñaa ni bi’ni’ yoo ni rabi cabe secretaria xti’ fomento ne hacienda o ni biidi tutica xaique guidxi xti’ guidxi ro’, ni biete niru do’ xti’ beu pascua lu iza xhiapa xhono gadxe gayua xhoopa, ni ucua de dxique la?, ne dede yanna, ne ni maca ucua ca binni guidxi.

c) Guirá ca guenda rigu’ bia’ layu ni ná ndaga ni ma biete niru do’ ni ca luguia ca la?, ni guni xaique xti’ guidxi huiini o gudxi ro’ la?, que zandadi’ icaacabe guni xticabe o cu’ bia’ cabe ca layu, nisa ne guixhi’ ni maca biazi lu ca binni huala’dxi’ o ni maca ucaaca’.

Ca layu ni maca ucuacabe ni bizete diidxa’ ro’ ni ucua’ lu gande bi gayu lu beu pascua iza xhiapa xhono gayua gayu ne xhoopa que la?, zaree cani de lu ca diidxa’ ri’ pa ma napaca cabe chii iza de nuu cabe luni, ne que tiidi ni jma de chupa late gande bichii bia’ de layu.

IX. Ra guilaa o ra guiazi layu lu bnni la?, ne ca binni ni nabeeza ndani guidxi huiini que, que chu’ ladxica’ bia’ gundaacabe o bidiicabe laaca la?, zanda guini ca’ xiñee gucani zaque, ne zanda guchia ca’, ca dxiiña’ ni guca ra ucua’ xcaadxi binni layu ni biazi que.

X. (Diidxa’ bixa).

XI. (Diidxa’ bixa).

XII. (Diidxa’ bixa).

XIII. (Diidxa’ bixa).

XIV. (Diidxa’ bixa).

XV. Ndaani’ guidxi zaguita (mexicu), la?, que ziu di tuuxa gapa jma o xirooba’ layu ñaa que xtobi, ti maca nexhe pa bia’ nga zanda gapa cabe.

Zanda gabinu ti layu rañaa nga, ti layu ra rizee o de gudxa ni que tiidi’ de ti gayua bia’ layu, ra zeda gaca casi ca layu ri’.

Ti layu rañaa la?, zeda gacaca ndi’; ti bia’ layu ni rizee, ne chupa ni que rizee ni raca dxiiña’ bini’ lu ra riaaba si nisa guie, ne tapa bia’ layu ra goo yuuze, ne xhono de guixhi’, ne layu biidxi ni que rapa guixhi’.

Laca zanda gabinu ti layu rañaa nga ni gapa tuuxa, ra ti layu ni que tiidi’ jma de ti gayua chupa late gande bichii bia’ layu, ra riu bini’ xiaa, ne pa rizee ni; ne chona gayua pa ruzuhuacabe yaga bidua, nite, biziaa yase’, duuba’ ni raca doo, yaga tini ni rigaa, ziña, yaga uva, yaaga aceituna, quina, vainilla,biziaa,duuba’ xti’ nisa dxu’ni’, biagueta o yaga cuananaxhi.

Laaca zanda gabinu ti layu rañaa nga, ra napa tuuxa binni yuze huaxa que chidi’ jma de gayu gayua yuze ro’, ne ganda guyaana láacame bia’ xlayu, ne pa cadi yuuze ni la?, zanda gaca ni bihui, o dendxu’, ti zaca ná diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Pa lu ca layu ni biete rari’ di’ xpixuana ca ni guzaa biasa, ti ganda guizeeni o cue nisa lu ni la?, neca ma guca chahui ni, zaca runi ti layu rañaa ne que zadxadi lá ni, neca tiidi ni bia’ layu ni ma naguixhe ndaga di gacani, huaxa naquiiñe chinandani casi ná diidxa’ ro’ bia’ .

Pa lu ca layu rañaa ra riapa’ yuuze, gaca chahui ti ganda gaca dxiiña’ bini’ lu ni la?, que zanda di gacani jma bia’ layu ni ma biete lu ca ndaga chupa ne chonna, xti’ diidxa’ ro’ bia’ di’, ne naquiiñe gacani bia’ layu ni ma nacani ante gaca chahui ni;

XVI. (Diidxa’ bixa).

XVII. Ca xaique ni ruzuhua’ lu xtiidxa’ binni ne xtiidxa’ cani ca lu gui’chi’ xti’ ca guidxi ca la?, zuni ca’ diidxa’ bia’ ni guini’ ne gacaneni ca lu ca ndaa IV ne XV xti’ ndaga ri’.

Ca binni ni napa layu ne tiidi’ jma de ni bia’ nexhe ricaa binni la?, zaguixeca’ o guiaxhaca’ layu dede lu ti iza bidii cabe laa quixeni. Ne pa tiidi bia’ dxi ni guta gaca ni que la?, ma zuzeete’ cabe lade binni cadoo ni. Ne laaca zuya cabe xi ná diidxa’ ro’ bia’ ti guni cabe ni ná.

Ca diidxa’ bia’ huiini xti’ tuuxa guidxi la?, zapa ca’ ne zuni chahui ca’ ca layu o bidxichi xti’ ca lisaa ni nabeeza ndaani’ guidxi que, ne guzeeteca’ xi guirá’ nga ni zanda gúni xti’ ca binni que, ne guinica’ deque, que zanda guidooni, ne que zanda di guiaxa ca’ binni que, ni ma napaca’ o quiixeca’ zaca ni ma ucuaca’;

XVIII. Zanda guibia ca gui’chi’ layu ni gúzi’ o ni ucua ca xaique guidxi ni gúri dede ti guixhiapa’ xhono gayua gaadxe nuu xhoopa iza lu que dede nagasi, ti guya’ cabe xi guirá’ layu, nisa ne guirá’ ni risaaca ni guzii ca’ xti’ guidxi ro’, ne pa gúnina ni guenda nazaca xti’ guidxi la?, zanda gabi cabe xaique guidxi que guxha ni ucua que, maalasi pa guni ná ni guenda nazaaca xti’ guidxi.

XIX. Casi ná gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, guidxi ro’ zuuya guni ca yoo ra riapa’ xquenda ca binni rañaa ca dxiiña’ jneza, ti ganda guiapa' ca (sic DOF 03-02-1983) layu xti’ ca binni rañaa, ti cadi chu’ dindeca’, ne laaca guidxi ro’ gusiene laaca’ de ca diidxa’ ri’ ti cadi chu’ tu quite’ laaca.

Ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra riapa’ xquenda ca binni rañaa ca la?, guidxi ro’ nga gu’ya’ guni cabe xhiiña’ cabe, ne gu’ya’ guirá, ra nuu dinde binni rañaa runi ra ridxaaga xlayu ca’ ne zaqueca guirá ca ni guizacalú ca binni huala’dxi’ ni napa layu rañaa. Ti ganda gaca ca dxiiña’ ri la?, diidxa’ ro’ bia’ zucui yoo ra guiapa’ xquenda binni rañaa, ne laani que zaquiiñe dini xtipa’ xtoobi ra gunini dxiiña’, xaique ro’ guidxi nga guini’ tu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni nga guni dxiiña’ ndaanini, ne pa que cayuni ca binni di dxiiña’ la?, jma dxe xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni nga guni ni.

Diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe ca yoo ri’, ne.

XX. Guidxi ro’ zuyuubi xi guirá’ zanda gacane ca binni ni nabeeza ndaani’ ca ñaa, ti ganda gunica’ dxiiña’ ti zaca guihuini carooba xiiña guidxi ro’, ne zacaneni binni gunichahui xlayu ra gudiini laaca’ ti ndaa bidxiichi’. Ne zaqueca zabeeni ti gui’chi’ bia’ ti gacane guirooba’ ne guidoo ni gudii layu xtica’ laaca ti zaca ganna binni guidxi xi cutoo cabe.

Ca xaique xti’ guidxi ri’ ne ca diidxa’ bia’ ca la? zazananda cabe ca binni ni gutaguná’ ca xiixa ni jmápe huaxie ni napa guidxi ne ró binni cani ne jmá pa gacala’dxi’ cabe gutoo cabeni jmá caru; ndi’ la? redaguizacani luguia ca binni ni rutoo ndaani’ yoo guiaa ti rutoo cabe jmá caru lu binni ngue runi rutaguná’ cabeni.

Ndaga 28. Ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, que zanda di’ guiu ti binni gutaguná ti xiixa ni caquiiñe guidxi (sic DOF 03-02-1983) casi xuba’ o xiixa ru’, ne que ziu di tu laa uquiixe binni ti cayuni xiiña’ ti zaca ná diidxa’ ro’ bia’ gaca ni. Ne cadi ná ca binni ni (sic DOF 03-02-1983) napa tienda ro’ ca la?, zanda guni cani.

Ca diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe’ pabia’ nga guisaca cani jma riquiiñe binni ndaani’ liidxi, ne zaqueca laaca nga cuaquichahuica’ ca xiixa ni chi guidoo ti guirechenani lu ca ni rutoo ti cadi chu’ tobi si tu gutaguná cani ne gacaladxi gusisaca cani jma, de ni bia’ ni ma nexhe guidoo cani. Zapa diidxa’ ro’ bia’ ca binni ni rizii ne zacane ni laaca gúsisacaca’ guenda lisaa xtica’ ra chisiica’ xiixa ni gutooca’.

Ca diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe’ pa bia’ nga guisaca cani jma riquiiñe binni ndaani’ liidxi, ne zaqueca laaca nga cuaquichahuica’ ca xiixa ni chi guidoo ti guirechenani lu ca ni rutoo ti cadi chu’ tobi si tu gutaguná cani ne gacaladxi gusisaca cani jma, de ni bia’ ni ma nexhe guidoo cani. Zapa diidxa’ ro’ bia’ ca binni ni rizii ne zacane ni laaca gúsisacaca’ guenda lisaa xtica’ ra chisiica’ xiixa ni gutooca’.

Guruti’ zuni xti’ ne zutaguná’ cani chiguite rari’: ra rie binni chisaana xiixa gui’chi’, ra cu’ bia’ bidxichi ne gui’chi’, ra gusenda cabe xiixa ni che xti’ guidxi; xiixa nisa ni zandaca gueda gunide guidxilayú, ne xiixa ni gueda guniná gudibi guidxilayú ri’; ne ca dxiiña’ ni rini’ de ca biaani’ ndaani’ guidxi ri’, ne ra ribee ndu cabe cabe xiixa ni ribee ndaani’ ca layú xti’ guidxi ri’ casi lu ndaa xhoopa xti’ ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne xiixa ru’ ni guini’ ca diidxa’ bia’ xti’ yoo ro’ ni rucaa ca diidxa’ bia’ ca. Ca guiiba’ ni rucheche cani cayaca ndaani’ ca guidxi ca ne ca guiiba’ bicuti’ ro’ la? jmá ndxiidxipe’ guidxi cani ti laacani nga rudii cani bidxichi guidxi ti ganda guibani ti zaca cani’ ndaga 25 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri ni; zapadxichi guidxiro’ ca xti’, ne zuuya cadi chu’ xiixa guenda naná ndaani’, ne pa laa gudii xiixa gui’chi’ tuuxa ti ganda gapa xiixa biaani’ ne gucheche diidxa’ lu bi la? huaxa napa cabe xi chinanda cabe casi ná lu ca diidxa’ bia’ ni rini’ de ca dxiiña’ ni rucheche diidxa’ lu bi.

Guidxi ro’ zapa binni ni chiguni xhiiña’, ne zapa tienda ro’ ra guidoo xti’ ne laaca zadagulisaane binni guidxi guni dxiiña’ o laca zanda guidagulisaane ca tienda ro’ ti ganda gunica’ dxiiña’.

Guidxi ro’ zapa ti yoo guiapa xpidxichi ne yoo ri la? que zaquiñedi xpidxichi xtobi ti ganda guni xhiña’. Cani dxiiña’ ni ca ique cabe guni cabe nga chu’ bidxichi ndaani’ guidxi, ti zaca chu’ jmá dxiiña’ ndaani’ guidxi ro’ ri’. Nin ti xaique que zandadi’ quiñe’ bidxichi yoo ro’ ri’. Guidxiro’ zaguita (mexicu) la?, zapni paneza cueeni bidxichi ora ma que gapani, laani lá lá’ ni Yoo ro’ xti’ guidxi ro’ mexicu ra riapa petróleo ni guyubi chu’ dxiiña’ ne gu’ya’ guidale xpidxichi guidxi, yoo ro’ ni ra riapa xpidxichi guidxi que nga guicaa ca bidxichi cuee ndu ni, ti diidxa’ bia’ ma guni’ zaque gacani, guicaani bidxichi que gucheeni nezalu binni ti ganda chu’ jma dxiiña’ ne laca laani nga gu’yani gaca cani cayete lu ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, huaxa de bia’ guquixe cabe binni la? cadi cani’ di’ ndaga ri’.

Que zanda di’ guini’ cabe de que xiñee gutaguná guidxi ro’ xiixa casi: ca diidxa’ ni riapa’ ne rica lu gui’chi’ o ca diidxa’ ni rica lu guiiba’; nisa gas, ne guirá’ ni riree ndaani’ guidxi layu; biaani’ ti maca cani lu ca diidxa’ ro’ bia’ ca ne ma guni’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi cani. Ca binni ni gúni dxiiña’ ndaani’ yoo riapa’ bidxichi ca la?, xaique gudxi ro’ zaguita (mexicu), ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca nga guinica’ tu laa zanda guni dxiiña’ ndaani’ ni, ne pa cadi cayuni ca binni di dxiiña’ la?, jma dxe xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi nga guini tu laa, zanda gúni dxiiña’ ndaani’ ni; ne zuni cabe xiiña’ cabe xtubi cabe bia’ dxi si nexhe guni cabe ni; ne zanda guireecabe de lu ca dxiiña’ ca pa guni cabe xiixa guenda naxoo, ne ma que zanda guni cabe xti’ dxiiiña’, zanda guni cabe xti’ dxiiña’ casi guenda ruzuhua lu xtiidxa’ yoo ra riapa’ bidxichi, ne ca binni ni que gapa bidxichi casi; ca binni ni biziidi para gusiidi, ca binni racane binni guidxi ra ruyuubica’ guenda nana xti’ guiiba’, ne ra racane cabe guenda ne xpia binni huala’dxi’(sic DOF 20-08-1993).Ca binni guni dxiiña’ ndaani’ yoo ra riapa’ bidxichi que la?, zanda guxhuuba donda cabe laaca casi, ruxhuuba donda ca polticu ca, ne zacani casi ná ndaga 110 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Yoo ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que la? zapani cadxi binni ni gu’ya’ chu’ ne guireche biaani’, lá’ ni nga Comision Nacional xti’ Hidrocarburu ne yoo rocni ruuya’ guireche biaani’ ndaani’ guidubidxi guidxi, zaca nga naquiñe gacani ti zaca nà diidxa’ gacani.

Cadi ná cabe cutaguná ca binni ni napa tienda ro’ ca, ca xti’ ne gutooni lu ca binni ni nabeeza, ndaani’ xti’ guidxi ro’ ni cadi xti’ zaguita (mexicu), huaxa zanda guni cabe ni la?, ne xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi zaguita (mexicu) la?, o ne xtiidxa’ xaique xquidxi cabe. Ca diidxa’ bia’, laa si ca la?, o ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni zanda guxha’ ca’ xiixa diidxa’, o xiixa gui’chi’ ni ucuaa cani yegú lisaa ra gutoo xti’ ndaa guidxi ro’ ni cadi xti’ zaguita (mexicu), pa ná guidxi gaca ni la?, zanda guni cabe ni.

Ne laaca que zanda di ná cabe de que laca naca ti guenda rutaguná nga ca dxi si ni icaa ca binni runnda, guyaa o ca ni rucaa diidxa guie’, ra gusuhuini ca’ xiixa ni bi’ni’ ca’ neeza lu binni, ne ra icaaca’ binni di’ xiixa ni gacane laaca lu ni runica’.

Pa guenda gaca xiixa dxiiña’ ra guiquiñe’ cabe ca xti’ guidxi ro’ la? napani xi chinandani casi na´diidxa’ bia’ jmá’ pa chindee cabe xiixa ni naquieñ’ xti’ gudxi ro’ huaxa xi guini’ diidxa’ de ca dxiiña’ ri’. Diidxa’ bia’ guini’ xi modo gueda gaca ca dxiiña’ ri’ ti zaca qué guini’ cabe cayanane guidxi xiixa o binni guiaanane xiixa xti’ guidxi.

Guirá’ dxiiña’ xti’ guidxi napa xi chinandani casi ná Guichi’ ro’ bia’ ri’ ne napa xi gacani pa xi guini’ diidxa’ bia’.

Zandaca gudii guidxi ro’ bidxichi pa nabepe’ naquiñe gaca xiixa dxiiña’ ne pa gueda gacani para guirá’ ne pa chupa chinna guibidxasi ti zaca qué chi guxie’ lu xpidxichi guidxi.Ne laca guidxi ro’ gu’ya’ gaca cani ne zá’ nanda guiaanani xneza.

Laca zapa guidxi ro’ ti yoo ro’ ni ganda chu’ bidxichi ndaani guidxi, laani laca que zaquiñedini xpidxichi xtobi ti ganda gunini xhiña’ni, ti zaca ganda gutoo binni ca xti’ ne laca zazanan cabe ca binni gacala’dxi’ gutaguná’ ca xiixa ni caxie’ ndaani’ guidxi ne jmá pa ró binni cani ti zaca ná gui’chi’ ro’ bia’ ne ca diidxa’ bia’ gacani. Yoo ro’ ri la? zapani xtale guenda nazaca ni napani xi gunini, tobi de laacani nga guxha cabe ca guenda rutaagu neza ni runi cabe ca binni gacala’dxi’ gutoo xiixa xti’; ne laca naquiñe gutoo cabe cani naquiñe guidoo ti zaca ganda gu’ya’ cabe cani guidoo ca.

Yoo ro’ ni rapa ti chu’ guenda rucheche diidxa’ lu bi que la? la que zaquiñedini xpidxichi xtobi ti ganda guni xhiiña’ni, ne guiruti’ zucaa ridxi laaca guni cabe ti xiixa huaxa napa cabe xi chinanda cabe casi ná ca diidxa’ bia’ ca ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ti ganda gaca cani biete luguia ca ne xcaadxi diidxa’ ni chiguite ri’: lu ná’ cabe nga chu’ ca diidxa’ ni gulidxi ca binni ca ti ganda gunica ca dxiiña’ de guenda rucheeche diidxa’ lu bi ca xneza, ne laca laacabe nga gabi cabe ca binni ca xi modo gunica’ xhiiña’ ca’ ti zaca ganda gaca cani ca lu ndaga 6° ne 7° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Yoo ro’ ri la? laca naquiñe gu’ya’ cabe chu’ bidxichi ndaani’ guidxi ri’, ti zaca ná ca diidxa’ bia’ gacani, ti laca napa xi guni yoo ro’ ni lá’ Comision Federal xti’ Competencia Economica gacani huaxa ra gaca ca dxiiña’ ri la? napa xi chu’ ca binni ni rutoo ndaani’ luguiaa ca lu cani ti zaca ganda gaca cabe tosi ne que chu’ dinde cabe ti cada tobi gutoo xti’; pa chu’ tulaa napa jmá guiiba’ ni rucheche diidxa’ lu bi ne tobisi ra napabe ni la? zahuini pa guiaxha cabe tobi de laacani ti ganda gaca ni ná can daga 6° ne 7° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Laca yoo ro’ r inga guini’ pa zá’ guica tuuxa ca gui’chi’ ti ganda gapa tuuxa binni ti guiiba’ ri’ o pa chuu tuuxa guchaa lá’ ni o guchaani’ de xpuxuaanani. Ne laca yoo ro’ ri’ gusendaguidxi ca binni ni ruya pa guicaa cabe ca gui’chi ri’ pa ya’ o pa co’ guireeni. Ca gui’chi’ ni guiree ti ganda gapa tuuxa ti guiiba’ rucheeche diidxa’ lu bi ca la? napa xi gutooni ni racala’dxini gutooni, o para binni guidxi si ni, o pa para chupa chonna binni si, rari’ laca cayete de ca binni ni huala’dxi’ ni racala’dxi’ gapani ndi’ ne xcaadxi’ ca la? napa cani xi chinandani casi na lu ndaga 2°, 3°, 6°, ne 7° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ne laca yoo ro’ ri’ guini’ pabia’ nga zand aquixe cabe ti guicaa cabe ca gui’chi’ que, huaxa nirudo naquiñe guihuini xi ná xaique xti’ hacienda. Ca diidxa’ ni cayete rari’ di ca la? que zaguiidini binni ndaani’ lidxi guenda biaani’ huaxa naquieñe gacani gande bi chií gubidxa ne huaxa que tididi’ dxi ca, ne pa tidi’ bia’ dxi que la yoo ro’ napa xi guzulu guni dxiiña’ nio canaba cabe laa que.

Ca gui’chi’ ni guicaacabe ti ganda gutiidi cabe diidxa’ xi cayaca ndaani’ xti’ guidxi la? zacani lu gui’chi’ ne nezalu binni nga gacani, ti zaca cadi ná cabe chupa chonnasi binni nga gunna xi chigaca ne zaca guihuini pa huaxie’ zasacani; pa chu’ tu guicaani la? que zacadini pape’ nuu bidxichi. Ti ganda guicaa tuuxa gui’chi’ ni cani’ ca diidxa’ ri’ napa cabe xi guini’ cabe de cadi para gusicanedicabeni nga canaba cabeni, huaxa naquiñe gacani casi ná ca diidxa’ bia’ ti zaca zanda gacani xneza ne nayado’. Yoo ri la? zutopani lá guirá’ binni ni ma gucuaa gui’chi’ xti’ ca guiiba’ ruche biaani’ lu bi ca. Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui ca neza ni gulidxine ne gaxha laacabe gui’chi’ ni cani ndaa ri’ ne jmá pa cutaguná’ cabe cani. Ra gaxha cabe gui’chi’ ca binni ni gutaguná’ xiixa de ca gui’chi’ ni ruche diidxa’ lu bi que la? napa cabe xi gusenda guidxi cabe ca xaique ni rucaa diidxa’ bia que pa ganda gunichahui’ guenda nagana ni guca que.

Ca binni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni rudii gui’chi’ ti ganda chu’ guiiba’ rucheeche diidxa’ lu bi que la? napa cabe xi gu’ya’ cabe pa cadi caquiñe xaique ro’ xti’ gudxi ro’ zaguita (mexicu) ti guiiba’ ri’.

Ca yoo ro’ ni ruuya’ gapa guidxi ro’ bidxi ne yoo ro’ ni ruuya’ guireche diidxa’ lu bi ne lu biaani’ zahui que la? guiruti’ zucaaridixi laacabe ne gabi laabe xi dxiiña’ zanda guni cabe ne ca diidxa’ r inga naquiñe chinanda cabe ti ganda guni cabe xhiiña’ cabe:

I. Guiruti’ zabi laacabe xi modo cuee’ ndu’ cabe xhiiña’ cabe.

II. Guruti zabi laacabe para guiquiñe cabe xpidxichi cabe. Ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga gudii laacabe neza ti ganda guni cabe ni.

III. Laca laacabe cuee’ cabe ca diidxa’ ni gusiene laacabe ti ganda gunicabe xhiiña’ cabe ra gaca ndi’ la laca laacabe guindisaná’ cabe modo gaca ca dxiiña’ ri’;

IV. Zanda cuee cabe xiixa ni gacane cgaca dxiiña’ xti’ guidxi ca diidxa’ ri’ zeda gaca cani para ganda gudxiilu chu’ jmá’ dxiiña’;

V. Diidxa’ bia’ guini’ ne guindaa xi dxiiña’ zanda guni ca xaique ni guni dxiiña’ ndaani’ que casi tulaa cuee’ ndu diidxa’ ne tulaa zananda gaca cani;

VI. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra rireexia ca diidxa’ ne ra riapa ca gui’chi’ ra ca lá’ ne xi napa binni guidxi la?, laacabe nga guy’a cabe guree xia ca dxiiña’ xti’ cabe ne laca zanda che’ binni guidxi chi guya xi cani huaxa nirudo’ naquiñe’ chinanda cabe casi ná diidxa’ bia’.

VII. Ca diidxa’ ni gueda ndee’ ndu ca yoo ro’ ni biete luguia ri’ la? zanda ca gueda guixa’ cani pa gudxiilune cabeni ne ti gui’chi’ lá’ amparu directu ni gacane laacabe ti que ganá’ xquena nazaca binni guidxi. Pa ca donda ni gulee ndu’ cabe zeda gacani casi guiaxa pur donda bi’ni’ cabe que la?, napani xi cuezani dede dxi ma biluxe de binda cabe gui’chi’ amparu que nga ma guihuini pa ziaxa o pa co’ ne ra que guihuini pa zacani o pa co’. Ca gui’chi’ lá’ amparu que la napani xi chinandani casi ná lu ndaga 94 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Nin qué ziuudxi guicaa cabe xiixa gui’chi’ ni gacala’dxi’ guchaa xiixa diidxa bireendu ne cadi gapaneni xiixa diidxa’ de ni cayaca;

VIII. Ca xaique xti’ ca yoo ro’ ri la? cada iza nga napa cabe xi gusenda cabe ti gui’chi’ ra gucaacabe xi guirá’ dxiiña’ ne cada chonna beu napa cabe xi gunicabe xti’ xti’ gui’chi’ cada chonna beu xi dxiiña’ chiguni cabe ne napa cane xi gusenda cabe ni ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi; ne laca zadxiña cabe ra nuu xcaadxi xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaani lu gui’chi’ ti zaca ná ndaga 93 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) zanababe de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca de xi guirá ca dxiiña’ ri’;

IX. Ca diidxa’ bia’ nga guni xi modo gaca ca dxiiña’ de ra riapa gui’chi’ ra ca lá’ binni guidxi huaxa zacani casi ná ca diidxa’ xti’ diidxa’ ca diidxa’ ni ca lu biaani’ zahui;

X. Ra guihuini pabia’ nga guicaa ca xaique ri’ la? napani xi chinandani casi ná 127 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri;

XI. Pa gacala’dxi’ cabe guchaa cabe ca xaique ri la? napa xi gutaagu diidxa’ chupa chonna de ca xaique ro’ ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni rucaa diidxa’ bia’ ca ti ganda gacani, huaxa pa laacabe bi’ni’ cabe ti guenda naxoo ni qué zanda gacachahui’, ti zaca ná diidxa’ bia’ gacani, ne.

XII. Guitiisi yoo ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mesxicu) la? napa xi gapa cabe ti yoo huiini ni guya’ gaca ca xhiiña’ cabe xneza, xaique ti yoo huiini ri la? chupa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga cui laacabe, huaxa naquiñe guya’ cabe xi ná diidxa’ bia’.

Ca yoo ro’ xti’ guidxi’ ro’, casi ca Yoo ro’ ni ruuya’ gapa guidxi ro’ bidxichi ne yoo ro’ ni ruuya’ chu’ guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi ca la? napa cabe xi gapa cabe gadxe binni ni guya’ gaca ca dxiiña’ ca xneza, ne dede xaguete para luguiá nga guibi cabe huaxa ne xtiidxa’ ca xaique ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ca nga gacani ne laca zacaa cabe xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca naga gacani.

Ca xaique xti’ ca yoo ro’ que la? chupa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ guidxi nga cui laacabe ne lu topa iza nga guidaa cabe lu ni ne pa gueda gudxaa cabe la ti bieque si nga gueda gacani. Ne pa gueda gudxaa tuuxa la? zadxela tobi ni ganda guiaanaga jlugar ni chiguiree que, huaxa ni guiuu ri la? zuni ca dxiiña’ que laga gueda guiluxe ca dxiiña’ ni cayaadxa gaca que.

Ca binni ni guiaana lu ca dxiiña’ ri la? napa cabe xi chinanda cabe casi ná ca diidxa’ ri’:

I. Napa xi gaca cabe binni guidxi ni gule ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

II. Naquiñe’ gapa cabe chonna bi chií gayu’ iza;

III. Riquiñe’ gaca cabe binni nacha’hui’ ne que huayuni cabe gasti’ gune nge chu’ cabe ndaani lidxi guiiba’ de ti iza;

IV. Gapa cabe ti gui’chi’ ni guini’ biree ndu’ cabe.

V. Riquiñe’ gapaca cabe neca chonna iza lu dxiiña’ xti’ cabe ne guni cabe xhiiña’ guidxi ro’ huxa dxiiña’de ra rireche diidxa’ lu bi ne lu biaani’ zahui;

VI. Guzuhuini cabe de que nanna cabe xtale de ca dxiiña’ ri’ ti ganda guicaa cabeni.

VII. Pa que huayacabe ni nanda deche xaique ro’, xaique ni rugaani’ donda, xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ guidxi xti’ guidxi huiini ne xti’ guidxi ro’, bia’ dxi ra ma zedayanda ne.

VIII. Tu gacala’dxi’ gaca xaique xti’ yoo ro’ ra riuu xpidxichi guidxi la?,napabe xi que huyube gunibe dxiiña’ bia’ lu chonna iza ndaani xiixa yoo ni huaguiiba’ xiixa donda ique. Ti ganda gaca tuuxa xaique ni rudii gui’chi’ binni ti ganda gapa ti guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi que la?napa xi tidi choona iza ne napabe xi que huayacabe xaique xti’ yoo ro’ ni rutoo xiixa de ca diidxa’ ni cayate rari’.

Ca binni ni gueda guiaana gaca xaique ni bite luguiá ca la? que zanda di’ gunibe xti’ dxiiña’ ni zanda si gunibe nga gusiidibe; ne que zandadi’ chi nduu ruuacabe lu xiixa diidxa’ ni cayaca xti’ diidxa’ bia’ ti zaca ná lu diidxa’ la guidapa xti’ gui’chi’ bia’ ri’ gacani, jmarusi pa gueda gacani lu ca guenda raxha dxiiña’ ca binni cayuni xhi’a' guidxi. Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui ca neza ni ganda guiquiñe ca binni ni rizananda chu’ dxiiña’ ndaani’ guidxi.

Ca binni guni ca dxiiña’ ni biaana ndahui que la? zandaa cabe lu dxiiña’ ca ga’ iza ne ma que zabiguetadi cabe guni cabeni xti bieque. Ne pa guiree tuuxa ne ma que guibigue guni ca dxiiña ri la? napa cabe xi chinanda cabe casi ná lu ca ndaga xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca binni ni que gusaachahui’ ca gui’chi’ xti’ nezalu ca binni ni naca xaique xti’ yoo ro’ ra riapa xpidxichi guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca binni ni runi ndaani yoo ra riguu bia’ cabe ca binni ni rusiidi’ xcuidi gu’nda’ ne gucaa ra nuu ca binni ni runi dxiiña’ de guenda rugaba pabia’ binni nuu ne nabeza ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu). Ra ganda la? ca binni ni chindi tu ganda guicaa dxiiña’ ni cayate que la? ti lade lade nga guni cabeni, ne xaique ni jma xadxi cayuni dxiiña’ ra que nga guini’ tulaa zanda guianane dxiiña’ que.

Ca binni guyubi tu ganda guiu guni dxiiña’ ri la? zucaa cabe gui’chi’ ti ganda cuidxi cabe binni che chiguya pa zanda guni dxiiña’. Pa tuuxa guidxiña ne gusaachahui’ ca xquichi’ la? ca binni ri zaguubia’ cabe xquenda biaani’ ca miati’ ri’ pa zanda guicaa dxiiña’ ni cuyubi que ne pa nanabe xtale la? ziananebe dxiiña’ que; lu guenda riguubia’ guenda biaani que la? npa xi gacani nayado’, ne guenda biaani’ ne gului’ cabeni nezalu binni ti ganna xi guca.

Ti ganda cu’ bia’ cabe xquenda biaani’ tuuxa binni la? napa cabe xi che chiguinaba diidxa’ cabe neca chupa yoo biaani’ ra riziidi’ binni huanisi, ti zaca zanda guni cabeni ne zaca zanda guni cabe xhiña’ cabe xneza.

Ca binni ni chinduu bia’ xquenda biaani’ ca binni ni gacala’dxi’ guni dxiiña’ ni cani’ cabe que la? napa cabe xi gusenda cabe ti gui’chi ra nuu ca xaique ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que ra guica lá’ chonna binni o gayu’ ni jmá nana de lu ca dxiiña’ que.

Ra gudxigueta cabe ca binni ni ma nuu cayuni ca dxiiña’ que la? napa xi gudii xtiidxa’ chupa chonna de ca xique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca pa ya’ o pa co’ huaxa ni nuu si nga guisaca xtiidxa’, ne lu ganda bi chii gubidxa nalate nga gacani; ne pa que guinni ca xaiue nipe’ gudii xtiidxa’ gacani la? nga ma xcaadxi ri’ guini’ca pa ya’ o pa co’. Ne pa ca binni ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que guini’ co’ la? xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) zului’ná’ xtobi huaxa naquiñe gacani casi ná lu ca diidxa’ bia’ ni cani’ de ca dxiiña’ ri’. Ne pa laca zaqueca gacani la? napa xi guidxela modo gueda guiaana tuuxa ni guini’ ca xaique ni riguubia’ xpiaani’ ca binni ni gacala’dxi’ guicaa dxiña’ ni cayete que, ne ma ndi’ nga gudii xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca guiaana ne guni dxiiña que.

Guirá ca diidxa’ ni cuee ndu ca binni ri la? guiruti’ zanda guchaa cani.

Ndaga 29. Pa gueeda chu’ binni de xti’ guidxi ro’ xti’ gringu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne gueda gucheela niidi’ ndaani’ guidxi ri’, guti’ o ucaalu ca binni ni nabeeza ndaani’ guidxi ri la?, xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca la?, zanda guinica’ gabica’ binni guiazaca’, guidxiluca’, ca binni ni seda guxhata ñee xquidxi ca’; zanda guni cani huaxa bia’ dxi si nexhe ucaalu cabe ca binni ri’, ne cadi ná cabe guiaana ne cabe tuuxa binni. Ra gusaanadxi cabe de guidxii lu cabe la?, ca xaique ni ruza’ diidxa’ bia’ ca la?, zanda guinica’ de que cadi gudxilu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi cani cayaca ri’, ne pa cadi cayuni ca xaique ni ruzaa diidxa’ bia’ ca dxiiña’ la?, zanda ucuidxi cabe laaca guya’ ca’ xi zanda gunica’.

Lu ca diidxa’ ni gueda guiree ndú la?, qué zandadi’ guixa’ o guireechu xiixa diidxa’ ni rapa xquenda ca binni ni rusutui cabe lú, ne rusuguenda cabe guihuini binni naca tu naca, ra riapa’ xquenda nabani binni, ni runi, ra riapa’ ca binni lidxi, lá’, xi guidxi laa; ra riapa’ xquenda ca xcuidi, ra guiapa’ xquenda ca politicu; ra guini’ binni xi gacala’dxi’; xi na xquenda biaani’; guyubi xi yu’du’ che’; ra guinhuini gaca ni xneza n era guidxela xiixa diidxa’ cubi ni gacane laaca’; ra guiriti’ ica yaga ne guni ni qué racala’dxi’; ra gunitiulu’ cabe binni ne guninacabe laa; ne ca xiixa ru’ diidxa’ bia’ rapa ca guenda xti’ binni guidxi.

Pa’ gacala’dxi’ cabe guchulucabe lu xiixa guenda xti’ binni guidxi la?, napa cabe xi guini’ xiñee chi gacani ne casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ r inga gacani ne napa xi gacani bia’ca’ lu guenda naxoo ni chindaqui cabe que huaxa ra gaca ndi’ la? napa cabe xi gu’ya’ cabe gacani casi na ca diidxa’ ri’ xneza, nacha’hui’, gusihuini cabe xii cani, ne guini’ cabe xi naca cani ne que chi gucaanacabe tuuxa tisi naca tu naca.

Ora gacala’dxi’ cabe guchulucabe xiixa guenda ni rapa binni guidxi, pa bizaa dxi o pa zaca guni’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi gacani, ¿guirá’ diidxa’ ni nuu ora gueda gacani la? maca zaxacacani oraqueca. Ca xaique ni ruzhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni rucaa diidxa’ bia’ que la? qué zandadi’ guini’be xiixa pa gacala’dxi’be guibigueta xiixa diidxa’ ti xcaadxi xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que má’ guni’ gacani zaque.

Ca diidxa’ bia’ ni gueda ndee ndu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ que la? napa xi gu’ya’ ca xaique diidxa’ do’ bia’ que xi cani huaxa naguenda napa cabe xi guni cabe ni nagueenda’ ne xi na guini’ gui’chi’ ro’ bia’ pa zacani o pa co’.

Diidxa’ Lá II

Ca Xiiñi’ Zaguita (Mexicu)

Ndaga 30. Pa gacu xiiñi’ zaguita (mexicu) la?, o gale lú ndaanini, o zanda guchaa lu de guidxi pa chibiilu’.

A. Xiiñi’ zaguita (mexicu) nga ca ni gale ndaani’ xquidxi:

I. Cani gale ndaani’ ca xquidxi zaguita (mexicu) neca de gadxe guidxi ro’ laaca’.

II. Xiiñi’ ca guna ne nguiu xiiñi’ zaguita (mexicu), ni gule ndaani’ xquidxi ca gringu la?, laaca xiiñi zaguita (mexicu) laaca, ne zaqueca xiiñi’ ca gunaa ni gule ra que;

III. Cani gale ndaani’ xquidxi ca gringu, xiiñi’ ca gunaa ne nguiu ni ma bichaaca de guidxi.

IV. Cani gale ndaani’ balaaga ne ndaani’ guiiba’ ripapa xti’ zaguita (mexicu) neca nuu ca xti’ guidxi la? laaca xiiñi’ zaguita (mexicu) laaca, neca ndaani’ ca ni riquiiñe cabe ra nuu dinde guidxi la?, o cani riquiiñe binni para chi gutoo xti’ guidxi;

B. Laaca xiiñi’ zaguita (mexicu) ca ni guchaa de guidxi gueeda bi’ ndaani’:

I. Ca gringú ni ica gui’chi’ ni gudii yoo ra riapa’ xquenda binni ni cadi xiiñi zaguita (mexicu) laa.

II. Ca gringa o gringu ni guchaaganá gunaa o nguiu xiiñi’ zaguita (mexicu), ni nabeeza ndaani’ ca xquidxi xti’ zaguita (mexicu), ne gunica’ guirá’ guinaaba diidxa’ ro’ bia’ laaca.

Ndaga 31. Ni naquiiñe guni ca xiiñi’ zaguita (mexicu):

I. Guseenda ca xiiñi ca’ checa’ chi guiziidi ca’ ndaa ni ca yoo ra riziidi ba’du’ gun’da’, ti zaca ganda guiziidi’ cabe jmá ne guireeca cabe, laca guziidi’ cabe xiiña’ ca dxu’ giiba’, huaxa naquiñe chinanda cabe xi modo ná lu diidxa’ bia’.

II. Guidxiñaca’ ndaani’ dxi ne xigaabadxi, ni cuaqui xaique guidxi huiini ra nabeeza ca, ti ganda guiziidi ca’ xi guirá’ guenda napa binni, ne guiziidica’ uca guí ca’ guiiba’ ro’ ne guiziidica’ guirá xiiña’ ca dxu’ soldadu;

III. Uca’ diagaca’ pa uca’ riidxi guidxi ro’ laaca, ti gacaneca’ guidxi pa nuu dinde ne xti’ guidxi ro’, ti zaca gudxii lu neca’ guidxi, ti que chu’ tuuxa guxhate ñee yanni ca’, naquiiñe gaca guirá’ ni canaaba ni di’, ti zaca ná diidxa’ ro’bia’ gaca ni; ne.

IV. Naquiiñe gacaneca’ guidxi ti ganda guirooba’ xpidxichi, neca nuuca’ ndaani’ ca guidxi huiini huala’dxi’ xti’ zaguita (mexicu), ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Ndaga 32. Diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ que chi gapa binni chupa gui’chi’ xti’, xti’ xti’ guidxi ti cadi chu’ ti bichenda de pade pe’ nga laa, pa xiiñi’ zaguita (mexicu) laa o pa co’.

Pa tuuxa gacaladxi chu’ lu ca dxiiña’ xti’ guidxi ri la?, naquiiñe gacabe xiiñi’ zaguita(mexicu), ni gule ndaani’, huaxa ca binni ni ma bichaa de guidxi la?, ma co’ ti zaca na gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gaca ni. Ne zaqueca zacani, de lu ca dxiiña’ ni guluiná xcaadxi diidxa’ ro’ bia’ xti’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’.

Ca binni de xti’ guidxi ni cadi xiiñi’ zaguita (mexicu) la?, que zanda di chu’ cabe lu ca dxiiña’ xti’ guidxi pa nuu dxi guidxi, ne laca que zanda di gaca cabe gendarme, pa gacaladxi cabe chu’ cabe lu ca dxiiña’ ri’ la?, naquiiñe gaca cabe xiiñi’ zaguita (mexicu), ni gule ndaani’.

Laaca ndica diidxa’ chinanda ca binni ni rusa balaaga ro’ ne ca binni ni rusa guiiba’ ripapa’ ne guirá’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ cani ra chigutoo ca’ xiixa la?, naquiiñe chine ca’ lari ndxo’ xti’ zaguita (mexicu) cue’ cani. Zaqueca ca binni rinu dxiiña’ ne napa guenda ndaani’ ca yoo ra riree ca balaaga ro’ ne guiiba’ ripapa ca la?, naquiiñe gaca cabe xiiñi’ zaguita (mexicu).

Ca xiiñi’ zaguita(mexicu) la?, niru doo laaca nga icaaca’ gui’chi’ ne dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra raca xhiiña’ guidxi, neca caru gusaaca iza ni nexhe gapaca’ ti ganda gacaca’ binni huanisi, ra ma nuu ca’ binni ri’ dxiiña’ la?, ma zanda icaaca binni ni cadi xiiñi’ zaguita (mexicu) dxiiña’ guni ca’.

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ III

Ca Binni Ni Cadi Xiiñi’ Zaguita (Mexicu)

Ndaga 33. Ca binni ni cadi xiiñi zaguita (mexicu) nga, ca binni ni cá lu ndaaga 30. Laacabe la?, napa cabe ca guenda ni rudii gui’chi’ ro’ bia’ ri’; pa ca binni ri’ cadi cayuni ca jneza ndaani’ guidxi ri.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ ro’ bia’ ca la?, zanda cue o guiladxi laacabe de ndaani’ guidxi ri’, huaxa zacani casi ná lu ca diidxa’ bia’, ti laa nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza, ne laca laa gu’ya’ paraa ne pabia’ guindaa cani.

Ca binni ni cadi xiiñi zaguita (mexicu) la?, que zanda di chu’ cabe lu ca dxiiña’ ni runi ca politcu xti’ guidxi ri’.

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ IV

Ca Binni Huanisi Xiiñi’ Zaguita (Mexicu)

Ndaga 34. Xiiñi’ zaguita (mexicu) nga ca gunaa ne nguiu ni ma napa ca ndi’:

I. Ni ma bisaa chií bixhono iza, ne.

II. Guibaani pipi do’.

Ndaga 35. Ni racaladxi diidxa’ ro’ bia’ ri’ guni ca binni huanisi xiiñi’ zaguita (mexicu) nga:

I. Che guzee lu ca gui’chi’ ra chindi cabe xaique guidxi;

II. Zanda cui cabe laaca’, gacaca’ xaique guidxi, o cui cabe laaca’ gunica’ xiixa dxiiña’ xti’ guidxi, huaxa naquiiñe gapaca’ ca guenda ni naguixhe diidxa’ ro’ bia’ ri’. Ca binni ni rtizá nanda ca partidu ca nga zanda che’ guinaba guica lá ti ganda quite gaca xaique guidxi, binniguidxi ni laca racala’dxi’ quite gaca xaique guidxi la? laca zanda che’ chinaba guica lá ti ganda quite gaca xaique guidxi;

III. Zanda guidaagulisaaca’ ne gutaaguca’ xtiidxa’ ca’ ti guyaca’ guirá’ cani cayaaca ndaani’ guidxi ri’;

IV. Zanda guinaazeca’ guiiba’ ro’ xti’ dxu’ soldadu, ti ganda gapaca’ guidxi ro’ la?, ne ca yoo ro’ xti’ guidxi casi ná ca diidxa’ ro’ bia’ ri’;

V. Zanda sii ca’ ne gutooca’ ni raca laadxi ca’.

VI. Zanda cui cabe laabe guni guitica dxiiña’ ni gucaacabi laabe xti’ guidxi ro’, huaxa naquiñe chinandacabe casi ná lu diidxa’ ro’ bia’.

VII. Pa guni cabe xiixa’ diidxa’ bia’ la? naquiñe chinanada cabe casi ná gui’chi’ ri’ bia’ ri’ ne ni ná lu diidxa’ ro’ bia’ xti’ yoo ro’ ra ria’ cani cani que. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial la? zapani ti guenda huaxa casi ná diidxa’ bia’ nga gacani, ne

VIII. Guini’ cabe lu ca dxiiña’ ni raca de ca guenda rinabadiidxa’ de xi dxiiña’ chi gaca ndaani’ guidxi ro’, huaxa napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ ca xaguete ri’:

1o. Ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ jmá pa guina ca be gacani zaca:

a) Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

b) Gueda gacani bia’ca chonna te chií nuu chonna lu de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni gudxi; o

c) Ca binni guidxi, lu bia xigaba biaca’ biaca’ ne bia’ ca binni ni ca lá’ lu ca gui’chi’ ni zanda che’ chi chiguzee lu gui’chi’ chindi tuuxa xaique, ti zaca ná diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Zandaca gueeda guireechu’ ca diidxa’ ni ca lu ndaa c) ni biete luguiá ri’ ne ni guinbani nga ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne ribeexia diidxa’ bia’.

2o. Ra chu’ guenda rinaba diidxa’ que chu’ huaxie’ de chupa latenganda bia’ de ca binni ni che’ chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ binni ni chi guzee lu gui’chi’ ne cui tuuxa xaique de ca binni ri guihuini pa zaca ni ná ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que ne para xcaadxi xaique;

3o. Qué zandadi’ guibadiidxa’ cabe de ca guenda xti’ ca binni guidxi ni cani’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne ca diidxa’ ni cani’ ndaga 40 xti’ ca diidxa’ ri’; bia’ bidxichi chu’ ne guiree ndaani’ guidxi ri’ xi modo guiapa’ guidxi ne xi zanda guni ca dxu’ soldadu. Ca xaique ni ribeexia diidxa’ bia’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ que nga gu’ya’ xi modo gaca ca dxiiña’ ri’ huaxa nirudo’ guihuini xipe’ ca diidxa’ nuu dinde xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ni canabadiidxa’ cabe que;

4o. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? lu ná’ ni nga chu’ ca diidxa’ ni canaba ndaga lana c) ni ca lú ndaa 1°, ne zaqueca pa igaba’ xiixa gui’chi’ ne xi modo gueda guiluxe ca dxiiña’ ca;

5o. Guenda rinabadiidxa’ ca zacani dxi ca gaca guenda ribi tuuxa xaique;

6o. Ca diidxa’ ni cuee ndú Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? zanda guixá cani huaxa nirudo’ napa xi chinanda cabe casi ná lu ndaa VI xti’ ndaaga 41, ne ni ná lu ndaa III xti’ ndaaga 99 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

7o. Ca diidxa’ ro’ bia’ ca nga guini’ xi modo gaca cani ca lú ndaa ni biete ca.

Ndaga 36. Ni naquiiñe guni ca binni ni nabeeza ndaani’ guidxi zaguita (mexicu):

I. Che ca’ chi ica laaca’ lu ca xqui’chi’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo lahui xti’ ca’, ne guini’ ca’ pa xi ni risaaca napa ca’, xi dxiiña’ runi ca’; ne laaca’ naquiiñe chee ca’ chi ica laaca ra rica laa binni ni nabeeza ndaani’ guidxi ri’ ti ganna guidxi pa bia’ binni nga nabeeza nadaani, ti zaca naguixhe diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Binni ne guidxi ro’ nga napa ca’ xi guya’ ca’ gapa binni gui’chi’ ni guíni’ de que xiiñi’ zaguita (mexicu) laaca’ ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani;

II. Uca’ diaaga ca’ pa cuiidxi guidxi ro’ laaca’;

III. Chiguzee cabe lú gui’chi’ pa tulaa cala gaca xaique ne pa xiixa ru’ ni chigaca huaxa zacani casi ná lu ca diidxa’ bia’ ca.

IV. Zanda cui cabe laaca’ ti guni ca’ dxiiña’ ndaani’ ca yoo xti’ guidxi ro’ o ndaani’ ca yoo xti’ guidxi huiini xtica’ huaxa ra gunica’ dxiiña’ ri la?, napaca’ xi guiiaxa ca’; ne

V. Zanda gunica’ dxiiña’ ndaani’ yoo lahui’ ra nabeezaca’, ne laaca zanda guni ca’ dxiiña’ rua’ mexa ra chindi cabe xaique guidxi.

Ndaga 37.

A) Nin ti xiiñi zaguita (mexicu) ni gule ndaani’, que zanda di’ gaxha cabe laa gui’chi’ ni na de que xiiñi’ zaguita (mexicu) laa.

B) Ca binni bichaa de guidxi ne bi’ni’ xiiñi’ zaguita (mexicu) ne pa gucheeca’ lu ná ni la?, ziaxha ca gui’chi’ ni ná de que xiiñi’ zaguita (mexicu) laaca, ne cani ca xaguete ri’ nga laacani:

I. Pa guínaaba’ ca’ de que gacaca’ xiiñi’ xti’ guidxi xti’ gringu o pa gacaladxi ca checa’ xti’ guidxi ne guínica’ de que cadi xiiñi’ zaguita (mexicu) laaca’, o iquiñeca’ xqui’chi’ xti’ guidxi ra che ca paaxa ra’,

II. Pa cuezaca gayu iza ndaani’ xti’ guidxi ni cadi xti’ zaguita (mexicu).

C) Ziaxa ca’ gui’chi’ o ca guenda ni gúdii zaguita (mexicu), laaca pa guni ca’ ca ni ca xaguete ri’:

I. Pa che ca’ xti’ guidxi ne guíni ca pur xti’ guidxi ni cadi xti’ zaguita (mexicu);

II. Pa gacanecabe tuuxa xaique xti guidxi ne pa que guibanadidxa’ cabe paz anda guni cabeni;

III. Pa guicaa cabe xiixa ni gusisaca laacabe ne jmá pa xaique guidxi gringu nga bidii ni laacabe ne que guibanaba diidxa’ cabe xaique ro’ xquidxi cabe paz anda.

Cani zanda si guicaa xiixa ni gudii xaique guidxi gringu laaca nga xaque ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), cani ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ce xaique ni ruzá’ diidxa’ bia’ ne ca binni ribee ndu’ xiixa diidxa’ bia’;

IV. Pa gudii cabe xiixa’ gui’chi’ tuuxa xaque xti’ xti guidxi ni cadi xti’ zaguita (mexicu) ne sin xtiidxa’ ca xique ro’ xti’ guidxi ri’, ni zanda si nga guicaa ca binni ri’ nga ca dxiiña’ ri ca diidxa’ guie’, o cani gacane binni lu xquedanabani o xiixa ni ganda gacane binniguidxi;

V. Pa gaca necabe, tuuxa binni o xaique ni cadi xiiñi’ zaguita (mexicu), o gacaladxi cabe guzuhua cabe lu xtiidxa’ ca’ pa nuuca’ lu ti guenda naxoo neza lu tuuxa xaique bia’ xti’ xquidxi gringu, ne guíni cabe cadi napaca’ ca ngue donda ni cayaani luguia ca que, ne

VI. Xcaadxi diidxa’ ni cuaqui’ o guni diidxa’ ro’ bia’.

Ndaga 38. Ca guenda ni ma ucua’ ca binni xiiñi’ zaguita (mexicu) la?, zanda guiaxha’ ca ni o cueza dxi cani paque guni cani ná xaguete ri’:

I. Pa que guni cabe ni ná ndaga 36 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ca guenda ni ma biaxha cabe la?, zabigueta cani lu ná cabe de lu tubiiza o jma pa zaca ná diidxa’ ro’ bia’;

II. Pa caguiiba’ ti donda ique cabe ra bi’ni’ naabe xquenda xtoobi, ne cu’ ni laabe ndaani’ liidxi guiiba’;

III. Pa ma nuu cabe ndaani’ liidxi guiiba’ ne gueda gati’ cabe;

IV. Pa saa cabe xhuudxi cabe ne que guni cabe dxiiña’, casi nabaqui diidxa’ ro’ bia’ guni cabe;

V. Dede niru do’ dxi sabi nanda justicia laacabe ne de ra guiree xia xtonda cabe; ne

VI. Ma gaxti’ ru’ ni ganda gulaa laacabe.

VII. Zuya diidxa’ ro’ bia’ paraa nga zanda guiaxha cabe ca guenda ri’ ne xi zanda guni cabe ti guibigueta’ cani lu ná cabe.

Diidxa’ Lá Guiropa

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ I

Ca Xhiiña’ Xaique Guidxi Ne Xhiiña’ Ca Binni Xquidxi

Ndaga 39. Xtipa’ guidxi ro’ la?, nuu ni lu ná binni guidxi. Guirá’ xtipa xti’ guidxi la?, riale ni ndaani’ guidxi, ne racanecani ti guirooba’ ni jma. Dxi gacaladxi guidxi la?, zanda guchaa ca dxiiña’ ni runi xaique guidxi ti lu ná nga nuu guenda ca’.

Ndaga 40. Pa guidxi ro’ gacala’dxi’ guidaagúlisaa ti gaca ti guidxi ro’ nayaa, ra guirá’ ca binni cui’ ca xaique ni jmá gacala’dxi’ca’ gaca xaique xtica’; ne ca gadxe gadxe ni ná’ ique ca’ gunica’ ca la?, napa ca’ xi chinadaca’ ni ná diidxa’ ro’ bia’.

Ndaga 41. Sin xtipa’ xti’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, binni guidxi que zanda di guni xiixa ni gacaladxi, paaxa ca binni ri ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) gutaagu ca xtiidxa’ ca la?, zunica’ dxiiña’ bia’ ra ruganda si xtiidxa’ ne xtipaca’ casi na gui’chi’ ro’ xti’ zaguita (mexicu) ri’ ne xqui’chi’ ro’ bia’ xti’ xquidxi ca’ la?, napa cani xi guzuuba’ cani xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ zaguita (mexicu).

Ra guidxaa ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zacani cada lu chonna iza, ne binni guidxi nga che guzé lu gui’chi’ ti guya’ tu laa zanda gaca ni, ne guyaca’ gacani jneza ne casi ná ca diidxa’ ri’:

I. Ca partidu ca la? ca binni guidxi nga gapani lu ná’; diidxa’ bia’ nga guini’ ne cuaqui xi modo guni cabe ti guica lá’ cabe jneza, ne xi zanda guni cabe ora chu’ guenda ribi xaique guidxi ne xiixa ru0 ni ganda guni cabe.

Ca partidu ca nga gu’ya’ca’ che binni guidxi chi guzee lu gui’chi’ dxi’ chibi tuuxa xaique guidxi ne gacane chu’ chahui’ ca binni ni chiguni dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra guihuini xi dxiiña’ chi gaca ndaani’ guidxi ne zaca ganda ca dxiiña’ ca sicarú ne nayado’, huaxa laca naquiñe chu’ guirá xixe binni ndaani’ ca dxiiñari’ ti zaca ganda guni gunaa ne nguiu dxiiña’ ndaani’ cani ne zaca gacani biaca biaca., ne laca naquiñe chu’ ca gunaaca lu ca dxiiña’ ra chibi binni gaca xaique ti laacabe laca zanda quite cabe ne chine xiixa guenda xaique guidxi. Binni guidxi si nga zanda gutaagu binni ti ganda guni ti partidu; nga runi que zanda di’ chu’ tuuxa ca binni ni bidaagu ne hgadxe dxiiña’ ni runica’.

Ca xaique ni ruya’ che binni che guzee lu gui’chi’ la?, zugú rua ca’ lu ca dxiiña’ ni raca ndaani’ si dxiiña’ xti’ ca partidu politicu casi ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, ne diidxa’ bia’ ro’.

Ca partidu ro’ ni jmá napa izá si nga zanda gapa binni ni quite ndaani’ xiixa guidxi ro’ ne ndaani’ ca guidxi huiini xti’. Ca partidu ro’ ni que gueda gapa binni ne qué gueeda gapa chonna gayuaa binni guyuubia’ ti guidxaa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne nuuca’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’a diidxa’ bia’ la? zuniti cabe ra ca lá cabe que.

II. Zuya’ diidxa’ ro’ bia’ gapa ca partidu politicu ca bidxichi ni guni neca xhiiña’ ca’ ne laaca laa nga quiixhe neeza guni cabe xhiiña’ cabe, ne naquiiñe ganna cabe la?, de que jma risaca xpidxichi guidxi ni cacaacabe que xpidxichi tuuxa.

Ca xpidxichi guidxi ni icaa ca partidu politicu ni que guixha’ ra ma biluuxe ca guenda ribii xaique guidxi la?, sacaaca chupa si ndaa bidxichi ti ganda guni ca dxiiña’ ni maca runica’ ne gapaca’ xtale binni guzee lu gui’chi’ xtica’. Zaca cani sicari’, ne casi na diidxa’ bia’ ro’ bia’ nga icaaca cabe ni:

a) Ca xpidxichi guidxi ni icaa ca partidu politicu ti ganda guni ca dxiiña’ ni maca runi ca la?, zacaacabe ni cada iza, ne pa che binni chi ica lá lu ca gui’chi’ xti’ yoo ra rie binni ica lá ti gapa credencial la?, bia’ binni guidxiña’ ca la?, zadale ne ni bia’ ti dxi dxiiña’ ni riaxa binni ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), bia’ gueda gúdii ni ca la?, bia’ ca nga icaacabe. Lu bidxichi ni ma ucuacabe que la?, zaree gande nuu chií beexu lu ti gayua, ti guiazi ni lu xcaadxi partidu que, ne biaca biaca nga icaacabe ni, ne xcadxe gayua ni riana que la?, zalaa ni lu ca binni ni gudxite de diputadu ni bichiña jma binni o ni gupa jma binni bizee lu xqui’chi’.

b) Pa lu iza ra chindi cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ sa ruguita (mexicu), ne laca lu iza caca, cui cabe ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ni ribi cabe diputadu ne senador ca la?, zacacabe galaa de cada gayua de lu xpidxichi guidxi; ne pa dipitadu ro’ si cui cabe la?, zacaacabe gande nuu chií si de cada gayua, ti guni cabe dxiiña’ ni maca runi cabe.

c) Bia’ xpidxichi guidxi ni icaacabe ca la?, zacaacabe chonna beexu lu cada gayua ti guiquiiñe cabeni lu ca dxiiña’ ni jma naquiiñe ndaani’ guidxi casi, guenda rusiidi’ binni uca ne gun’da’ ne guirá’ ru’ dxiiña’ ni gacane binni, casi guenda ruca’ lu gui’chi’ guenda ruyuubi xiixa, guirá’ ndi la?, laaca ricaabecabeni cada iza ti ganda guni cabe dxiiña’ ni maca runi cabe.

Diidxa‟ ro‟ bia‟ nga guiniuini‟ xi modo guilaa ca guidxi ra chibi ca binni ni gacala‟dxi‟ gaca xaique guidxi. Ne laca diidxa‟ bia‟ nga guicaa ca binni ni rizananda ca partiduca; ne guini‟ xi mod gueda gaca ca dxiiña‟ ri‟, ne laca zuyani gaca dxiiña‟ ra sá‟ ca binni ri‟ guyubi tulaa che chi guzee lu gui‟chi‟ ra ca la ca que, ne laca zuuya‟ pabia‟ bidxichi nga

Cuniti cabe lu ca dxiiña‟ ra canayubi cabe binni que, ne pa laacxabe gucheecabe la? laca diidxa‟ ro‟ bia‟ guini‟ xi modo gusabaná‟ laacabe.

III. Ca partiduro’ si ca nga zanda gutiidica’ lu biaani’ zahui ca dxiiña’ racala’dxi’ca’ gunica’ ora laaca’ ma canayubuca’ binni che chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ ca’. Ca binni guidxi ni que gapa xiixa partidu gucaa lá’ la? zapacabe xupa xhonna gubidxa ni ganda gacane laacabe ti zaca ná diidxa’ bia’a gacani.

Lana ro’ A. Yoo ro’ n i ribee gui’chi’ credencial que la? laa nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa’ ca dxiiña’ ni cuidxine ca binni ca binni guidxi lu biaani’ ruzaabi’ diidxa’ lu bi ne lu ca biaani’ zahui ca, ti zaca ná diidxa’ bia’ gueda gacani sicari’ gacani:

a) Dede dxi guzuga ca binni ri’ ma ucaaca’ ridxi binni che’ ca chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ ca que la? zandaani chupa o chonna xigaba huiinisi ne zaqueca lu ca biaani’ zahui ra gului’ cabeni, ti zaca ná ndaa’ d) ri’ gacani. Ra guzulu ca dxiiña’ ra chi ucaa cabi’chi’e ridxi ca binni ni che chi guzee lu gui’chi’ que la? galaa de chupa latengande chií ni chitidi lu ca biaani’ zahui’ ne lu guiiba’ ruche diidxa’ lu que la? ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga iquiñeni ti zaca ná lu ca diidxa’ bia’ ca gacani.

b) Dede bia’ dxi ma chi guzulu ca binni ni chichite ti ganda gaca xaique guidxi ca uca’ ca’ riidxi che binni chi guzee lu xqui’chi’ ca la?, ca partidu politicu ca la?, zapaca cabe ti xigaaba’ huiini xti’ dxi ti ganda tiidi’ xtiidxa’ cabe lu bii ne lu biaani zahui; xcaadxi xigaaba’ dxi ca la?, ma diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ paraa iquiiñe ni;

c) Lu ca dxi ra ucaa cabe ridxi binni che chiguzee lu gui’chi’ ra ca la binni ni gacala’dxi’ gaca xaique guidxi que la? napa xide guiaxa cani neca tapa la tenga gayu bia’ dxi’ de ni cani’ a) xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

d) Ca diidxa’ ni guzeete’ ca guiiba’ richeeche diidxa’ lu bi ca ne cani guzeete’ biaani’ zahui ca la?, ndaani’ xigaaba’ dxi xti’ ra runi cani dxiiña’ ca nga guiete xtiidxa’ ca binni ri’ ne lu xhopa xigaaba’ dxi ne gande bi tapa xigaaba dxi nga guiete cani;

e) Ca dxi ni ma gu’ta’ guiquiñe ca binni guidxi ni que gapa partidu ca la? zalaani bia’ ri’: chonna late gande chii bi ga’yu’ ne lade ca binni ni npa partidu xti’ huaxa naquiñe guhuini pabia’ binni gupa cabe dxi gulii cabe xaique guidxi ro’ ni chi guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne xhonna bi chii ni biaadxe que la? zandaca gueda guilaani lú ca binni guidxi ni cala xtubi que.

f) Ca partidu politicu ni cadi ca lá ndaani’ yoo ra rica lá ca partidu ni jma narooba’ nuu ndaani’ guidxi ri’ la?, ziete xtiidxa’ cabe lu guiiba’ rucheeche diidxa’ lu bii ne lu biaani’ zahui bia’ dxi si ni ná lu lana huiini ni biete lu guía ri’, ne.

g) Casi ná lu ca lana ro’ A ne B ni cani’ de ca dxiiña’ ra ruyubi cabe binni che guzee lu gui’chi’ ra ca lá tuuxa binni ni gacala’dxi’ quite ti ganda gaca xaique guidxi, ni guicaa chii bi chupa xigaba ti ganda guini’ de ca dxiiña’ chiguni que nga yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial, ti zaca na ca diidxa’ bia’ ca gacani, ne ma yoo ro’ ri’ nga guindaa xti’ xhupa lategande chii xigaba que lu ca partidu ro’ que xcaadxi ni guadax que la?; ma ca binni ri’ gu’ya xi gunine cani. Guirá ca ca partiudu politicu ro’ ca la? ma naana cabe pabia’ nga guiquiñe cabe ne ximodo gunine cabe ni ti zaca ná diidxa’ bia’ gacani. Ne pa cadi cayene cabe la? naquiñe chinanda cabe modo ná yoo ro’ ni ni ribee gui’chi’ credencial ca pacaa ni ná lun ndaa d) xti’ guic’chi’ ri’ n era cani’ni de ca dxiiña’ ri’. Ne pa gueda gaca ti xiixa ni naquiñe gaca la? yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credecial ca guini’ xi modo gacani ne jmá pa guini’ cabe pur tuuxa huaxa pa gaca nga la? naquiñe’ guini’ cabe xiñee gucane cabe buque tidi ca diidxa’ xti’ jmá xadxi lu ca biaani’ zahua que ne lu ca guiiba’ rucheche diidxa’ lu que.

Nin ti partidu ne tuuxa binni ni caguite ti ganda chine ti guenda xaique que la? que zandadi’ quixe cabe o guyuubi cabe tidi’ xtiidxa’ cabe jmá xadxi que xtobi lu ca biaani’ zahui ca ne lu ca guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi ca.

Nin ti binni que zanda di’ quiixe ne xpidxichi o ne xpidxichi xtobi, xiixa xti’ guiiba’ rucheeche diidxa’ lu bi o xiixa biaani’ zahui ne gucheeche xtiidxa’ xti’ tuuxa partidu ra guini’ che binni chi guzee lu xqui’chi’ ngue o guini’ xiixa ni gaca ne o ni gunina tuuxa binni ni caguite ti ganda xaique guidxi. Ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, que zanda di’ tiidi’ xiixa diidxa’ de ca ndi’, neca gucani ndani xquidxi ca gringu.

Ca diidxa’ ni ma bizeete guiropa’ die’ lana ngoola ni ma biete lu guía ri’ la?, napa xi gaca cani ndaani’ ca guidxi ro’ ne ndaani’ ca guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu) ne casi ná diidxa’ bia’ ni runi ca dxiiña’ ri’.

Lana ro’ B. Ora gueda gaca ca guenda ribi tulaa gaca xaique guidxi que la? ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa ca dxi tidi ca diidxa’ xti’ guidxi ro’ lu biaani’ zahui ne lu guiiba’ richeche diidxa’ lu bi huaxa sicarí’ nga napa xi chinandani:

a) Pa, ra gaca ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca gaca ne ni tobisi, ra cui ca guidxi huiini ca, ca xaique xtica’ la?, ca dxi ca la?, zaca cani bia’ dxi ni nabaqui ca lana huiini a),b) ne c) xti’ lana ngoola A ni ca lu guia’ ca;

b) Ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ne que chi guiaba ne xti’ dxiiña’ xti’, xti’ guidxi huiini la?, zacani casi ná diidxa’ ro’ bia’ la?, ne ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne

c) Ca dxi guindaa xtiidxa’ ca binni da’agu’ politicu ca la? ne ca binni nuu xtubi caguite ti gaca xaique guidxi la? napa xi chinandani casi ná lu ca lana A xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne cani’ni’ de ca dxiiña’ ni cayete ri’.

Ora guini’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que huaxie’ dxi pe nga ni cudii ca diidxa’ ni ca luguiá ca la¬? ne xcaadxiru’ ni ma biete jmá luguia tidi xtiidxa’ca’ ca binni ni caguite ti ganda gaca xaique guidxi lu guiiba’ ni ma biete que la? xcaadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ que nga guini’ pa zanda gusaa cha’hui’ xcaadxi dxi o xigaba’ ni cayaadxa tidi xtiidxa’ cabe que huaxa naquiñe chinanda cabe casi ná lu ca diidxa’ bia’ ca ti ganda gacani.

Lana ro’ C. Lu ca diidxa’ ni ucaa ca binni ri’ dxi laaca ma cuidxica’ binni ti che chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá ca’ que la? que zanda di’ gucaa cabe xiixa’ diidxa’ ra cabecea xiixa guendaqueiquiñe’ luguia’ xtobi.

Dede bia’ dxi guzulu ne guiluuxe ca dxiiña’ ra rucaa ca partidu politicu ca binni chee chi guzee lu xqui’chi’ ca la?, xaique guidxi la?, napa xi guchuugu lu ca diidxa’ ra guini’ de guirá’ ca ni ma guca ne binni, ca diidxa’ ri la?, zeeni pa ra ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ne ca xaique ro’ xti’ ca guidxi huiini ca’. Ca ni zanda si guiete lu ca guiiba’ ni rucheeche diidxa’ lu bi ne lu ca biaani zahui ca nga ca de ni gaca binni lu xquenda nabaani, ca ni gusiidi’ binni gun’da’ ne uca o ca ni guzeete yoo ra rie binni ti icá crdecial xti’ o ca ni gaca ne binni pa nuu lu xiixa guenda nagaana casi ra caree guiigu’.

Lana ro’ D. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? zananaba diidxa’ cabe de ca donda ni cani’ ca diidxa’ ri’ ti zaca chine cabe ni ra nuu ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xiaa diidxa’ bia’. Ra que ma ca binni ri’ guini’ pa ma que tidi xtiidxa’ cabe lu ca guiiba’ ca huaxa nirudo’ npa cabe xi chinanda cabe casi ná lu diidxa’ bia’ ca.

IV. Diidxa’ bia’ guini’ ne cuaqui’ pabia’ dxi’ nga sá ca binni ri’ guyubi binni che chiguzee gui’chi’ ra ca lá ne zaqueca laca laani’ guinini’ pabia’ dxi guindaa ca dxi ca.

Ca dxiiña’ ra rica riidxi binni che chi guzee lu gui’chi’ ti ganda guibii xaique guidxi la?, zandaani chonna beu ne ca dxi ri nga chinanda ca binni ni gacaladxi gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu); ne ca binni gacaladxi gaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi’ ni rabi cabe diputadu ne senador ca la?, napa cabe xi chinanda cabe chupa si beu. Ne ca dxi ra ruzulu ca binni ri’ ucaaca’ riidxi binni guidxi la?, que zandaadini bia’ dxi ni nabaqui diidxa’ ro’ bia’ di’ gaca ca dxiiña’ ro’ ni dxandipe ica riidxi binni che chi guzee lu gui’chi’ ti ganda cuica’ xaique guidxi.

Ne pa chu’ binni o tuuxa partidu que guiene ca diidxa’ ni cayabi diidxa’ ro’ bia’ ri’ laa la?, zusaaba ná ni laa.

V. Guirá’ dxiiña’ ni raca, ra rica riidxi binni che chi guzee lu gui’chi’ ti guibii tuuxa xaique guidxi la? Zacani casi ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Lana ro’ A. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? laa nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa’ ca dxiiña’ ni cuidxine ca binni ca binni guidxi lu biaani’ ruzaabi’ diidxa’ lu bi ne lu ca biaani’ zahui ca, ti zaca ná diidxa’ bia’ gueda gacani sicari’ gacani:

Yoo ro‟ ni ribee gui‟chi‟ credencial que la? xtubisi cabe nga guni cabe xiiña‟ cabe; zapa cabe binni ni gacane laacabe gaca ca dxiiña‟ ca. Tobi ca binni ni guni dxiiña‟ ndaani‟ ni que la? zapani ti xaique ne chii binni ni ganda gacane laacabe lu ca dxiiña‟ ri‟ ca binni ri‟ la? zanda guini‟ cabe huaxa que zandadi‟ guni‟ cabe xi nga zanda gaca ndaani‟ ca dxiiña‟ ri‟ laca ziuu ti binni ni guzahuaa lu xtiidxa‟ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa‟ binni guidxi, laca ziuu ti binni ni guzuhuaa lu xtiidxa‟ ca binni da‟gu‟ lu política ne ziuu xti binni ni ganda gacane laacabe; diidxa‟ bia‟ naga guini‟ xi modo guni ca binni ri‟ ca dxiiña‟ ca tulaa nga jmá zanda ucaa ridxi lade guirá‟ cabe ne tulaa nga jma zanda guda xcaadxi biini ni runi dxiiña‟ ndaani‟ xaacadxi yoo ro raca dxiiña‟ xti‟ xaique guidxi. Ca xaique ni napa guenda ni jmá naro‟ba‟ luguiá ca binni ri la? laacabe nga gu‟ya‟ cabe tu binni zanda gacane laacabe guni xiiña‟ cabe. Ziuu ti xaique ndaani‟ yoo ro‟ ne lu ná‟ be nga guiaana ca bidxichi ni guiree ne ni guiaana ne xcaadxi ru‟ dxiiña‟ ni zanda gaca ndaani‟ ni. Ca diidxa‟ bia‟ ni cuee ndu ne ca diidxa‟ ni guini‟ ca binni ni chi guini‟ xi modo gaca dxiiña‟ que la? laasi cabe nga zanda guini‟ cabe xi mod gacani. Lu ca gui‟chi‟ ni rucaa yoo ro‟ ni ribee gui‟chi‟ credencial que lá ca binni la? ca partidu ro‟ si que nga zanda guica lá ti zaca ná cabe gacani. Ca binni ni chiti ruaa mexa dxi chi chi gudiee ne guihuini tulaa zanda gaca xaique guidxi que la? binniguidxi si nga zanda cui ra que ti gu‟ya‟ gaca ca dxiiña‟ que jneza ne nayá.

Ca ra gueda gutaagudiidxa’ ca xaique ri la? napa xi guica canil u gui’chi’ ti ganna binni guidxi cani huaxa napa xi gacani casi ná diidxa’ bia’.

Yoo ro’ ca zapani ti yoo huiini ni gapa xtale guenda ra guni xhiiña’ laani la? chiguyani de ca dxiiña’ de rabi cabe xaique guidxi ne laca diidxa’ bia’ nga gu’ya’ gunini xhiiña’ ni.

Ca xaique xti’ ca dxiiña’ ri’ ne ca xaique sá’ nanda gaca cani ri’ la? zandaa cane ga’ iza lu ca dxiiña’ ca ne má’ que zandadi’ guibi cabe xti bieque. Ra guibi cabe ca la? chonna de gayua de ca xaique ni ribeexiaa diidxa’ bia’ nga gunini ne naquiñe’ gacani sicarí’:

a) Dede dxi guzulug ca binni ri’ ma ucaaca’ ridxi binni che’ ca chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ ca que la? zandaani chupa o chonna xigaba huiinisi ne zaqueca lu ca biaani’ zahui ra gului’ cabeni, ti zaca ná ndaa’ d) ri’ gacani. Ra guzulu ca dxiiña’ ra chi ucaa cabi’chi’e ridxi ca binni ni che chi guzee lu gui’chi’ que la? galaa de chupa latengande chií ni chitidi lu ca biaani’ zahui’ ne lu guiiba’ ruche diidxa’ lu que la? ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga iquiñeni ti zaca ná lu ca diidxa’ bia’ ca gacani.

b) Bia’ dxi gucaa cabe ridxi binni che’ chi guzee lu gui’chi’ ne cui’ tuuxa xaique la? ca partidu ca zapa cabe ti xigaba huiini ti ganda guiete xtiidxa’ cabe ludiidxa’ guiiba’ ruzaabi’ diidxa’ lu bi ne lu biaani’ zahui ne xcaadxi xigaba guiiadxa ca zaquiñeni casi ná diidxa’ bia’;

c) Lu ca dxi ra ucaa cabe ridxi binni che chiguzee lu gui’chi’ ra ca la binni ni gacala’dxi’ gaca xaique guidxi que la? napa xide guiaxa cani neca tapa la tenga gayu bia’ dxi’ de ni cani’ a) xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

d) Las transmisiones en cada estación de radio y canal de televisión se distribuirán dentro del horario de programación comprendido entre las seis y las veinticuatro horas;

e) Ca dxi ni ma gu’ta’ guiquiñe ca binni guidxi ni que gapa partidu ca la? zalaani bia’ ri’: chonna late gande chii bi ga’yu’ ne lade ca binni ni npa partidu xti’ huaxa naquiñe guhuini pabia’ binni gupa cabe dxi gulii cabe xaique guidxi ro’ ni chi guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne xhonna bi chii ni biaadxe que la? zandaca gueda guilaani lú ca binni guidxi ni cala xtubi que.

Pa guiaadxa ca xaique ni chiti ruaa mexa’ ra chi guihuini xi guirá’ dxiiña’ nga chui gaca de ca guenda ribi xaique guidxi la? zadxela xtobi tu laa guiaana lu ca dxiiña’ que ne má’ la gunduuxe cani. Ne pa guiaadxabe lu xhonna iza ra má’ chi guiluxeni que la? laca zadexala xtobi tu guiaana lu ca dxiiña’ ca.

Ca xaique zuba ruua’ mexa ro’ ne ca xaique huiini xti’ ca dxiiña’ ri la? que zanda di’ gapaca cabe xti’ dxiiña’ huaxa pa chi guzuhuaa cabe lu xtiidxa’ yoo ro’ xti’ ca dxiiña’ ri la? zanda, ne cani rusiidi’ ne ruyubi xtuuba’ xiixa neza ni gacane binni guidxi.

Binni ni gaca xaique xti yoo ro’ la? chupa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga cui laacabe huaxa nirudo’ napa xi gacani casi ná lu ca diidxa’ bia’ ni rini’ deca dxiiña’ ri’ Xhoopa iza nga guindaabe lu ca dxiiña’ ri’ ne ti tiru si nga zandagacabeni. Ra nuu xaique ni ribee gui’chi’ credencial que nga guiaanani ne napani xi gunineni dxiiña’ yoo ro’ ni rutaagu ca dxiiña’ ri’ ti gacaca’ tobisi ti zaca ganda guihuini xi dxiiña’ nga cayuni cabe.

Xaique xti’ ni guni xhiiña’ xaique ro’ ca la chupa chonna de ca nga cui’ laabe huaxa ne xtiidxa’ xaique ro’ nga gacani.

Diidxa’ bia’ nga guini’ xi neza nga gubí ca xaique ro’ ni xti’ ca dxiiña’ ri’, ne xcaadxi binni ni gacane laacabe gacani ne xaique ni gudii credencial binni ti ganda che chiguzee ra chibi binni ti ganda gaca xaique. Ca binni ni guca xaique ndaan’ ca dxiiña’ ri la? ma que zandadi’ gaca cabe xaique ra guyuu biiya cabe guca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique que, ne laca que zandadi’ cui binni laacabe ti ganda quite cabe ti ganda gaca cabe xaique xti’ xiixa guidxi, lu bia’ chupa iza de bi’ni’ cabe dxiiña’ que neca ra ma ziluxeni.

Xaique ni guni dxiiña’ ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ lu gu’chi’, ca partidu ca nga gului’ná’ tulaa zanda gacani. Ti binni si nga zanda guiaana lu cani huaxa guiropa neza de ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga gusuhuini de tunga gueda guiaana ti gaca ca dxiiña’ que.

Lana ro’ B. Ora gueda gaca ca guenda ribi tulaa gaca xaique guidxi que la? ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga gu’ya’ pabia’ dxi guindaa ca dxi tidi ca diidxa’ xti’ guidxi ro’ lu biaani’ zahui ne lu guiiba’ richeche diidxa’ lu bi huaxa sicarí’ nga napa xi chinandani:

a) Ca ra gaca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi ro’ ne guidxi huiini:

1. Gusiidi’ cabe binni de ca dxiiña’ ri’;

2. Paraa nuu ca guidxi huiini ni chi gaca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi, guni cabe ti bandaa’ biaani’ ti guihini paraa ruzulu ne riluxe ca guidxi ra chindi cabe ca xaique;

3. Gui’chi’ ra ca lá’ ca binni ni chiguzee lu gui’chi’;

4. Paraa nuu ca mexa’ ni chi guiquiñe’ dxi chindi cabe ca xaique ni caguite gaca xaique guidxi ne pa neza nuucani;

5. Ca neza ni gusiidi’ ne gusiene, ca gui’chi’ ni guica pabia’ binni guye yeguzee lu gui’chi’ cani guzá’ cabe yenabadiidxa’ cabe, xi bizaca dxi guca guenda ribi binni ni gaca xaique que, guenda rigaba naguenda;

6. Guenda rutaguná’ bidxichi ni guiuu ne guiree xti’ ca partidu politicu ne xti’ ca binni ni caguite gaca xaique;

7. Ne xcaadxi ru’ ni guini’ diidxa’ bia’.

b) Ca neza dxiiña’ ni gaca ra ribi cabe xaique guidxi ro’:

1. Ca ra chu’ binni ganda gu’ya’ xi diidxa’ napa ca candidatu ne ca partidu politicu;

2. Gacachahui’ ca dxiiña’ ni chi gusiidi’ dxi chin di’ cabe ca xaique guidxi;

3. Guidiee’ ca gui’chi’ ni guiquiñe ne gudii cabe ni binni ni yene guenda xaique que;

4. Guenda rigaba’ gui’chi’ ne ra chu’ cani casi ná diidxa’ bia’;

5. Ra guini’ cabe xneza guca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi n era icaa ca binni ni yene guenda xaique que ca dxiiña’ que;

6. Guenda rigaba’ gui’chi’ pa tulaa yene guenda xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ndaani ca guidxi ra guca dxiiña’ ri’;

7. Ne xcaadxiru ni guini’ diidxa’ bia’.

Yoo ro’ ni runi dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi que la? zutaaguneni diidxa’ ca xaique ni runi de ca dxiiña’ rin e nuuca’ ndaani’ ca guidxi xti guidxi ro’ huaxa pa ca binni ri’ guinabani laacabe ti ganda gacane cabe laaca huaxa nirudo’ naquiñe chinanda cabe xi ná diidxa’ bia’ ti ganda gacani. Ne pa ca partidu ca guinabani la? zagaba dxi ti ganda gacani huaxa nirudo’ zinandacabe casi ná diidxa’ bia’ ne má’ laa guini’ xi modo gacani.

Guenda rutaguná’ ca xpidxichi ca partidu políticu ca ne lu ca dxiiña’ ni raca guibi tuuxa xaique guidxi la? ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Instituto Nacional Electoral nga gu’ya’ gacani. Diidxa’ ro’ bia’ nga gabi laacabe xi modo guni cabe ca dxiiña’ ca, ne xi modo gaca dxiiña’ ni chiguni cabe que ne pa chu’ xiixa guenda ruchee la? laca zabini laacabe xi modo gusabaná’ cabe ca binni ca. Ra guni yoo ro’ ri’ dxiiña’ la? que zianadxidicabe de guni cabe dxiiña pa que gudii yoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi ca laacabe bidxichi ni guniné cabe xhiiña’ cabe ne ca xaique xti’ guidxi ro’ ne ca guidxi huiini ca nga gacane laacabe.

Pa gacala’dxi’ yoo ro’ ni cayete rari’ ri’ gudii diidxa’ tulaa zanda gu’ya’ de ca dxiiña’ ra rutagunácabe ne guenda rudxiieená’ de ca dxiiña’ ri la? ca binni ni runi xhiiña’ni nga nga gu’ya’ gacani ti zaca ganda gaca ni ná’ ndaga diidxa’ ni ca luguiá’ ca.

Lana ro’ C. Lu ca diidxa’ ni ucaa ca binni ri’ dxi laaca ma cuidxica’ binni ti che chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá ca’ que la? que zanda di’ gucaa cabe xiixa’ diidxa’ ra cabecea xiixa guendaqueiquiñe’ luguia’ xtobi.

1. Ca ra chu’ binni ganda gu’ya’ xi diidxa’ napa ca candidatu ne ca partidu politicu;

2. Guenda rusiidi’ ni napa guidxi;

3. Ca ra chu’ binni ganda gu’ya’ xi diidxa’ napa ca candidatu ne ca partidu politicu;

4. Gacachahui’ ca dxiiña’ ni chi gusiidi’ dxi chin di’ cabe ca xaique guidxi;

5. Guidiee’ ca gui’chi’ ni guiquiñe ne gudii cabe ni binni ni yene guenda xaique que;

6. Guenda rigaba’ gui’chi’ ne ra chu’ cani casi ná diidxa’ bia’;

7. Ra guini’ cabe xneza guca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi n era icaa ca binni ni yene guenda xaique que ca dxiiña’ que;

8. Guenda rigaba’ gui’chi’ naguenda; guenda rinaba’ diidxa’ ne xi guini’ binni de ca dxiiña’ ca, xi bizaca ne xi bigaba’; ti zaca ganda gaca ni ná xigaba diidxa’ ca luguiá’ ca;

9. Guenda rutaagu dxiiña’, xi bizaca lu ca dxiiña’, guenda rigaba’ gui’chi ne guini’ cabe tu yene guenda xaique ne pabia’ binni guye casi ná ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ca;

10. Xcaadxiru’ diidxa’ ni cayapa yoo ro’ ri’ ne.

11. Ne xcaadxi ru’ ni guini diidxa’ bia’.

Ca ni guini’ diidxa’ bia’ ne ra guini’ neca bia’ xhoono binni cayuni dxiiña’ ra Conseju General ne ndaani’ yoo ro’ ni cayete ri’ ne zanda gaca ndi’:

a) Guicaadxipecabe ca dxiiña’ xti’ yoo ro’ ri’ ne cani napani ndaani’ ca guidxi huiinica;

b) Gudii cabe ca dxiiña’ ca guni ca binni ca, casi cani’ ndaa a) xti’ Lana ro’ B de ca ndaga diidxa’ ri’, ne zaca gaca ca dxiiña’ ri’, o.

c) Guya’ cabe de ca dxiiña’ ni ruuya’ ca binni ni runi dxiiña’ de ca dxiiña’ guenda ribi xaique guidxi ni nuu ndaani’ ca gudxi huiini ca.

Pa gueda guidxaa tuuxa binni de ndaani ca dxiiña’ ri la? yoo ro’ lá’ Instituto Nacional Electoral casi nga zanda guchaa laacabe huaxa nirudo’ napa xi chinandacabe casi ná Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Lana ro’ D. Ca dxiiña’ ni raca ndaani yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que la? ruyubi cabe binni guizá’ nga guni dxiiña’, risiidi cabe laaca’, racane cabe ca partidu ca cuidxi binni, riguubia’ cabe xquenda biaani’ ca’, ruchaa cabe laaca ti que gunica’ laaca dxiiña’ queca, pabia’ guindaaca’ lu ca dxiiña’ que ne rusiidi cabe laaca xi modo gunica’ xhiiña’ca’, ne zacaca gueda gaca lu ca dxiiña’ ni gueda guni xcaadxi binni que. Yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial que nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri’ jneza ne nayado’.

VI. Ti ganda gaca guirá’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ni nabaqui gui’chi’ ro’ jneza ne naya do’ la?, laani napani ti neeza ra gudxiilu tuuxa binni ni gudxite ti ganda gaca xaique guidxi, pa ná de que que nigaaba’ di’ ca gui’chi’ ca jneza huaxa naquiiñe chinanda cabe lu dxi ni nabaqui’ diiddxa’ ro’ bia’ ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ti gaacani. Ne ra gaca guirá’ dxiiña’ ni ná lu ndaga 99 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri, casi ca guenda ni gapa binni guidxi ti che chi guzee lu gui’chi’ ti ganda cui tu racalaadxi gaca xaique xquidxi, ne ganda cui cabe laa ti ganda gaca tuuxa xaique.

Lu ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ca la?, ne ca dxiiña’ ni racane tuuxa binni gacaladxi gaca xaique guidxi, gudxiilu ti igaaba’ chahui ca gui’chi’ ni bizee cabe lu que, casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, que zanda di’ ucueza cabe o guxha cabe ca diidxa’ ni ma biree xia que.

Diidxa’ bia’ nga guini’ xi modo ganda guixa’ ca dxiiña’ ni que ñaca xneza dxi bibi tuuxa xaique ro’ o pa bihuini de que guyuu xiixa guenda naxoo ne guenda nayuudxu’ dxi guca guenda ribia xaique guidxi que huaxa naquiñe’ gacani sicari’:

a) Tidi cabe gayu’ bia’ bidxichi ni gucuaacabe gunine cabe xhiiña’ cabe;

b) Pa si cabe jma dxi ne xigaba’ ti guiete xtiidxa’ cabe lu ca guiiba’ que ne jmá pa que chinanda cabe casi ná lu diidxa’ ni cani’ de ca dxiiña’ ri’.

c) Pa guicaa cabe xpidxichi tuuxa ne que ganna cabe paraa bireeni ti ganda cuidxi cabe binni chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá cabe que.

Pa gueda gacani la? napa xide gusuhuini cabe ca donda ni cayacaca’. Zahuini ora iguaba ca binni ni guye yeguzee lu gu’chi’ ne guihuini pabia’ gupa ni yeneni que la ne ni biaana’ guiropa que.

Pa gueda guixa ca guenda ribi xaique guidxi que la? napa xi gacani xti bieque, ne ca binni igaa cayuni ca guendaqueiquiñe que la? ma que zaguitedicabe xti bieque.

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ II

Ca Ni Nuu Lu Xlayú Zaguita (Mexicu) Ne Ca Ni Napa

Ndaga 42. Cani napa zaguita (mexicu) lu layu xti’:

I. Cani nuu ne guidxi ro’ tobisi;

II. Guirá’ layu ni nuu lu nisa do’ ne ca ni nuu ndaani’ ni;

III. Ca layu ni nuu lu nisa xti’ Guadalupe ne ni nuu lu Revillagigedo ni nuu ndaani’ nisa do’ ro’ ni rabicabe Océano Pacífico;

IV. Bia’ guete nisa do’ ca layu ni nuu lu;

V. Bia’ dede ra rungaandaca nisa ni napa nisa do’, casi ná diidxa’ ro’ bia’ ne xquenda guirá’ guidxi ro’ ni rusisaca, ca nisa do’ ni nuu lu ndaani’ guidxi layu;

VI. Bia’ ca ni zuuba’ lu layu xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), de nayula’ ne de xilaaga ne cani nabaqui’ guirá’ xquenda guidxi ro’ dxaaga ni.

Ndaga 43. Ca guidxi ni dxaaga guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga ca ndi’, Aguascalientes, Baja California, Baja California Sur, Campeche, Coahuila zaragoza, Colima, Chiapas, Chihuahua, Durango, Guanajuato, Guerrero, Hidalgo, Jalisco, México, Michoacán, Morelos, Nayarit, Nuevo León, Oaxaca, Puebla, Querétaro, Quintana Roo, San Luis Potosí, Sinaloa, Sonora, Tabasco, Tamaulipas, Tlaxcala, Veracruz, Yucatán, Zacatecas ne Distrito Federal.

Ndaga 44. Guidxi ro’ zaguita nga naca Méxicu, ne lu nga nuu guirá’ xtipa’ xti’ ca guidxi ro’ dxaaga lu xlayu ne laani nga guidxi ro’ xti’ guirá guidxi ni nuu luni. Ne pa ca xtipa’ ri’ cheni xti’ ladu la?, zieni ndaani’ guidxi lahui daani xti’ zaguita (mexicu), ne ca xigaaba’ bia’ ni gudii yoo ra ria’ diidxa’ bia’, ne guiduubi ni nga bia’ ca layu ni ma biete ca.

Ndaga 45. Ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) dede dxi guyuu bia’ cani la?, ganga layu xti’ ca ni, paaxa que chu’ xiixa guenda nayuudxu’ lu ca ni.

Ndaga 46. Guirá’ guidxi dagúlisaa zaguita (mexicu) la?, zanda gutaagú xtiidxa’ ca’ ti guihuini pabia’ nga xlayu ca’; ti guisaca ca diidxa’ ni biui’ ca’ que la?, naquiiñe gacani ne xtiidxa’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’. Pa tobi de ca guidxi ca’ que nugutaagú diidxa’ la?, tutiisi de laacabe zanda guyuubi cabe ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’, ti gúnica’ ca dxiiña’ ca, casi ná ndaa XI xti’ ndaga 76, xti’ diidxa’ ro’ bia’ ri’.

Pa que chu’ guenda riui’ diidxa’ nio cani’ ca diidxa’ ni ca luguiá ca la? ne pa guini’ xcaadxi de ca ni nuu lu ca dxiiña’ ri la ma ca xaqiue ni nuu ndaani yoo riree xia’ xtiidxa’ guidxi ro’ nga guya’ gaca dxiiña’ ri’ jneza, ne diidxa’ ni cuee ndini ca la? guiruti’ zanda guxhani ne ca diidxa’ ri’ zindani ndaani’ ca guidxi liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti zaca na lu ndaa I xti’ ndaaga 105 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ndaga 47. Bia’ layu ni napa Tepic la?, bia’ ca nga layu xti’ (sic DOF 05-02-1917) Nayarit.

Ndaga 48. Ca layu ni nuu lu nisa do’ ne guirá’ xixe ni nuu ndaani’ ni la?, laaca xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) cani, paaxa guihuini pa nuurú xcaadxi ni.

Diidxa’ Guionna

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ I

Ra Rilaa Xtipa’ Guidxi Ro’

Ndaga 49. Lu ca xtipa’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, rilaa ni chonna nda: ca xaique ni runi diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ne ca xaique ro’ ni ruuya’ chu’ guidxi ro’ jneza ne sin ti guenda naxoo casi ca xaique diiddxa’ ro’ bia’.

Ca xtipa’ ri la?, que zanda di guiaana cani lu ti binni si, ne laca que zanda di guiaana Legislativo ca lu na tobi si, paaxa xi ná ndaga 29, xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ne laaca guihuini xi naaxa guiropa ni die’ lana xti’ ndaga 131 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti ma guihuini tu lu ná nga guiaana ca xtipa’ ri’.

Diidxa’ Ni Riree Chu De Xti’ Diidxa’ Ii

Xtipa’ Xti’ Ca Xaique Ni Ruzuhua Lu Xtiidxa’ Binni Guidxi

Ndaga 50. Xtipa’ xti’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binnica la?, nacani ti yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ti ganda guiapa’ xquenda ca binni guidxi, ra runi ca binni ni dxiiña’ ni napa guenda de diputadu la?, ne senador.

Nirú do’ ndaga diidxa’

Dxiiña’ ra ribii binni guidxi tu gaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca’

Ndaga 51. Cada lu chonna iza la?, ribii cabe binni ni gaca xaique ni ruzuhua’ lu xtiidxa’ guidxi ro’, binni ni rabi cabe Diputadu. Ne cada tobi de ca binni ri la?, ziu xtobi cue’.

Ndaga 52. Ra ribii cabe ca diputadu ca la?, 300 gayua nga ruca riidxi ne ruyuubu binni che chi guzee lu gui’chi’ xti’, ti ganda gacaca’ xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi, ne 200 gayua ca la?, que zucaa di ca riidxi ne que zuyuubi di ca binni che chi guzee lu xqui’chi ca’, huaxa zaca laaca lu ti gui’chi’ xti’ ca politicu ca ti guihuini (sic DOF 15-12-1986) pa zanda gaca cani.

Ndaga 53. Guirá’ guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu) la?, zalaacani lu 300 gayua ndaa ni napa guidxi ro’ ra chindi cabe xaique guidxi’.Ra guilaa ca guidxi huiini di la?, zacaacabe ultimu xigaaba xti’ guirá’ xixe xigaaba xti’ binni ni nabeeza ndaani’ guidxi ro’, ne napa xi chu’ chupa o jma diputadu ni guzuhua lu xtiidxa’ guidxi.

De lu 200 gayua ni, que zucaa di ca riidxi ne que zuyuubi di ca binni che chi guzee lu xqui’chi que la?, gayu de laacabe ziu ndaani’ guidxi huiini ra chindi cabe xaique guidxi que. Zaca laaca lu ti gui’chi’ xti’ ca politicu ti guihuini pa zanda gaca cani. Ne ma diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ pade ti ruganda xalayu cabe ne pabia’ binni napa cani.

Ndaga 54. Ra guibi200 gayua dioputadu, de cani que zucaa di ca riidxi ne que zuyuubi di ca binni che chi guzee lu xqui’chi que la?, huaxa zaca’ laaca lu ti gui’chi’ xti’ ca politicu ca ti guihuini pa zanda gaca xaique guidxi, huaxa laca napa ca xi chinandaca’, ca diidxa’ ni nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ ri’:

I. Ti ganda ucaa ca partidu politicu lá xpinnica’ lu ca gui’chi’ ra chindi cabe tu la zanda gaca xaique guidxi, de ca ni que zucaa di ca riidxi ne que zuyuubi di ca binni che chi guzee lu xqui’chi ca que la?, napa cabe xi guzuhuini cabe de que napa cabe chupa gayua guidxi huiini lu guidxi ro’ xti’ cabe;

II. Guirá ca partidu ni uganda’ choona bia’ de ca binni ni guye yeguzee lu gui’chi’ dxi guli cabe binni ni ganada gaca xaique guidxi que la? zandaca cu’ cabe xcaadxi binni ni ganda gaca xaique ni guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi. Que zandadi’ gaca cabe binni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riree xia xtiidxa’ guidxin ro’ ni xaique diidxa’ ro’ bia’ ni guni cabe dxiiña’ ndaani yoo ro’ ni ribee gui’chi’ credencial xti’ gudxi ro’, pa gacala’dxi cabe gaca cabeni la? npa xide guiree cabe de lu ca dxiiña’ que lu chonna iza.

III. Ca partidu ni guni ni ná ca diidxa’ ni mabiete ca la?, ne ca que uganda di xpinni ca’ chu’ la?, zanda chu’ ca’ ti bitaagu lisaaca’ guirá binni de guirá’ guidxi xti’ zaguita (mexicu) ni bizee lu gui’chi’ xti’ ca’, ne cani guiu nga cani ca lá lu xqui’chi’ cabe. Huaxa naquiiñe chinanda cabe cani ca lá niru do’ lu xqui’chi’ cabe ti ganda gacaca’ xaique guidxi ni guzuhua lu xtiidxa’ binni.

IV. Nin ti partidu que zanda cu’ jma de 300 gayua binni ti ganda quite para xaique ni guzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe Diputadu.

V. Qué chi gacadibe xaique diidxa’ do’ bia’ xti’ xiixa yoo ro’ ra riree xiaa donda, ni gacabe xaique diidxa’ do’ bia’, ninca xaique xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Tribunal Electoral ninca xaique ni rudii diidxa’ ndaani’ ro’ ni bite ri’, o gunibe dxiiña’ ndaanini zandaca gueda gacabeni paxa laabe bireebe lu dxiiña’ que lu chonna izá de ra chindicabe binni que.

VI. Cani ca lu guionna ndaa ni ma biete ri’ III, IV ne V ca binni ni biaana ni que ñuu lu ca dxiiña’ ri’ la?, zanda gacaca’ xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi’ ni cuzeete IV o V xti’ ndaa ri, ziu cabe lade xcaadxi partidu politicu ni jma napa xtipa’ lu guía cabe, de lu ca xigaaba’ xti’ ca gui’chi’ ni bizee guirá’ binni guidxi ca la?, diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ gaca cani jneza.

Ndaga 55. Pa nuu tuuxa binni gacaladxi gaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, naquiiñe gapabe guirá ni ca xaguete ri’:

I. Naquiiñe gacabe binni huanisi ne gale be ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne gacabe binni nuu xpiani;

II. Dxi chiguzee cabe lu gui’chi’ ra chindi binni xaique que la?, naquiiñe gapabe gannde ne ti iza;

III. Naquiiñe gacabe de ndaani’ guidxi ra chindi cabe xaique o naquiiñe cueza be jma de xhoopa beu ndaani’ guidxi que, ante cui cabe xaique guidxi.

Ti ganda ica lá tuuxa lu gui’chi’ ra chindi cabe binni ti ganda quite’ de diputadu, de ca binni ni que rucaa riidxi binni che chi guzee lu xqui’chi’, naquiiñe gaca cabe de ndaani’ xiixa guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu), ra chindi’ cabe xaique ca, ne guihuini dxandi’ nabeeza be ndaani’ de xhoopa beu ndaani’ guidxi ca.

Ne que zuni di tuuxa guenda vecinu pa laabe gacabe tuuxa xaique guidxi.

IV. Que chi gaca di be dxu’ soldadu ne que chi gaca di be xaique xti’ ca dxu’, ra chin di cabe xaique guidxi que, lu chonna beu ra gaca ca dxiiña’ xti’ guenda ribi xaique guidxi.

V. Quechi gaca di be tuuxa xaique ne que chi guni dibe xiixa dxiiña’ ni bidii gui’chi’ ro’ bia’ ri laabe gúni be, ne pa racalaadxibe quite ti ganda gacabe xaique guidxi la?, naquiiñe gusaanabe xiiña’ be chonna beura gaca ca dxiiña’ xti’ guenda ribi xaique guidxi.

Qué chi gacadibe xaique diidxa’ do’ bia’ xti’ xiixa yoo ro’ ra riree xiaa donda, ni gacabe xaique diidxa’ do’ bia’, ninca xaique xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Tribunal Electoral ninca xaique ni rudii diidxa’ ndaani’ ro’ ni bite ri’, o gunibe dxiiña’ ndaanini zandaca gueda gacabeni paxa laabe bireebe lu dxiiña’ que lu chonna izá de ra chindicabe binni que.

Ca xaique guidxi casi ca Gobernador o xaique xti’ guidxi ro zaguita(mexicu), que sanda di quite ca’ ti ganda gacaca’ xaique guidxi, pa nuu ca’ lu xiiña’ ca’ o neca gusaanaca’ dxiiña’ ni napa ca’.

Ca xaique ni runi xiiña’ ca xaique guidxi ro’, ne ca xaique xti’ ca xaique diidxa’ bia’ xti’ guidxi huiini ne guidxi ro’ ne ca xaique xti’ ca guidxi huala’dxi’ la?, que zanda di’ cui cabe laaca ti ganda quite’ casi xti’ xaique xti’ xquidxi ca’ pa que gusaanaca’ dxiiña’ ni cayuuni ca que lu chonna beu ante guzulu ca dxiiña’ ra ribi cabe xaique guidxi;

VI. Que chi gaca di be xaique xti’ xiixa yuudu’, ne.

VII. Que zanda di’ gaca cabe ni pa nuu cabe lu ca dxiiña’ ni ná ndaga 59 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ndaga 56. Ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, ziu ti gayua gande bi xhono binni guni dxiiña’ ndaani cani , de ca ndi la?, cada guidxi huiini ne guidxi ro’ la?, ziu chupa de ni rie binni riguzee lu xqui’chi’ ne tobi de cani que rucaa riidxi binni chi guzee lu xqui’chi’. Ti gaca can di la?, ca partidu politicu ca la?, napa ca xi cu’ ca’ ti gui’chi’ de guiropa ndaa ri’. Ti ganda gaca tuuxa senador, de ni que rucaa riidxi che binni che guzee lu xqui’chi’ que la?, naquiñe ica laabe niru do’ lu ngui’chi’ ni biu que, ne chinanda xpartidu be ca lu guiropa ra caguite que.

De lu gande bi chií nuu chupa lu de ni riaana ca la?, zabi cabe laaca casi ná xqui’chi’ cabe, gui’chi’ ni maca biguu xpartidu cabe. Ne diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe’ ca neeza ti ganda gaca ca dxiiña’ ri jneza.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne runi dxiiña’ ndaano ca yoo ra ria’ diidxa bia’ la?, zadxaaca’ cada lu xhoopa iza.

Ndaga 57. Ra chu’ tuuxa quite’ ti gaca senador la?, naquiiñe che xtoobi cue be.

Ndaga 58. Ti ganda gaca tuuxa binni senador la?, naquiiñe gapa cabe ni lu diidxa’ ni rini’ xhiiña’ diputado que, iza ca nga co’, ndi la?, naquiiñe gapa cabe gande bigayu iza dxi chi guzee cabe lu gui’chi’ ti ganda gaca cabe xaique.

Ndaga 59. Ca Senador ne ca Diputado ni nuuru’ cayuni dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ la?, zanda cui binni laacabe bia’ tapa bieque. Pa gacala’dxi’ cabe gaca cabeni xti bieque xaique guidxi la? xapartidu cabe nga gului’ná’ zanda che cabe xti bieque, huaxa pa ma cadi ra que nuube dagunebe laaca’.

Ndaga 60. Ca diidxa’ ni ca lu ndaga 41 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne ca diidxa’ ni guini’ diidxa’ ro’ bia’ la?, zacani dxandi’ ti laaca nga gudii ca’ gui’chi’ ca binni ni chine de xaique de diputadu ne senador ca ndaani’ xquidxi ca’; ne laaca laacani nga gudii cani gui’chi’ ca binni ni gupa jma binni yeguzee lu xqui’chi’ ti gaca xaique ni ribi cabe casi senador ne casi ná lu ndaga 56 xti’ diidxa ro’ bia’ ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’ nga gacani. Ne laaca laani, gudii ni xqui’chi’ ca binni chine de diputadu casi ná lu ndaga 54 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, ne ni ná diidxa’ ro’.

Ca diidxa’ ne ca gui’chi’ ni ma ucuaa ca binni ni bibí ti gaca diputadu ne senador la?, zanda guidxiiña’ tuuxa binni neeza lu ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra rigaaba gui’chi’ bizee lu ne guinaaba’ guixa gui’chi’ nima ucuaa ca binni que, huaxa naquiiñe gunini casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

Ca diidxa’ ni ma bichaaga bia’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra rigaaba’ ca gui’chi’ ni bizee lu ca la?, ca xaique ro’ xti’ ca binni ni ma biete rari’ di la?, zanda gudxiee nacabe ni ti guya’ cabe pa jneza nuu cani o pa co’, ti ganda gaca ndi la?, ca politicu ca zanda cu’ ca’ ti gui’chi’ ni guini’ igaaba’ ca gui’chi’ que jneza, ne guihuni gacachahui ca gui’chi’ ne diidxa’ ni bichaaga bia’ ca xaique ri que. Ne ca diidxa’ ni gunii ca xaique ri la?, guruti’ zanda guxha cani. Diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ ca diidxa’ ne ca neeza xti’ ca bieque ri’.

Ndaga 61. Ca diidxa’ ni guini’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ni rabi cabe diputadu ne ca senador ca la?, guiruti’ zanda guchia cani, nin laacabe quezanda guchia cabe ni ma gúni’ cabe.

Xaique xti’ ca binni ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi la?, zapaca’, ca binni ni ma napa ti guenda ni bidii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ laaca, ti gunica’ dxiiña’ ndaani’ yoo ra ruchaaga bia’ ca xtiidxa’ ca’.

Ndaga 62. Ca diputadu ne ca senador ni ma nacaca’ xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi la?, que zanda di’ gapa cabe xti’ dxiiña’ xti’ guidxi ne guiaxa cabe zaca cayuuni cabe ni, pa laa cabe cayuuni cabe dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ xtiidxa’ bia’, ne sin xtiidxa’ ca xaique xti’ cabe la?; ne guni cabe ni la?, zaree ga cabe de ra que, laga guiluuxe xti’ dxiiña’ ni ucua’ cabe que?. Laaca diidxa’ ri ca gusiene ca ni runi xhiiña’ cabe ra guiana’ cabe de xhiiña’ cabe chupa chonna beu. Pa laacabe guchee cabe la?, ziaxha cabe guenda de xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi, ca diidxa’ ri la?, cusieneni ca diputadu ne ca senador.

Ndaga 63. Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ne runi ca dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ la?, que zanda di’ guzuluca’ guchaaga bia’ ca’ xtiidxa’ ca’ pa caru guidxiiña’ jma de galaa de laaca; ca xaique ni bidxiiña’ que la?, napa ca xi guidxiiña’ caadxi nabaqui diidxa’ ro’ bia’ guidxiiña ca’, ne laaca’ la?, zanda guchiiñaca’ xacaadxi xaique ni que nidxiiña que?, bia’ lu ti beu, ne ziunda ca lu ca’ pa laaca que guidxiiña ca’ bia’ dxi nexhe que la?, ca binni ri’ zani’ ca de que, laacabe que ná cabe guni cabe dxiiña’ que, ne ca ndila?, zabiidxi cabe cani zee cue’ cabe que, ne pa laaca que guidxiiña’ cani guliidxi cabe que la?, ca dxiiña’ ca, zianacani sin binni gunini.Ca dxiiña’ ni biaana ne que nuzulu ca binni ni gudxite ti ganda gaca ca diputadu ne senador ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ la?, xcaadxi xaique ni riana que la?, ma laaca cuaqui ca’ ti neeza ti ganda guibii xcaadxi xaique ni guni dxiiña’ ni biaana que ñuuni ca binni ni yene de xaique ni rabi cabe diputadu ne senador ne ca xaique ri la?, zunica ca dxiiña’ de guenda ribii xaique ca casi na ndaa IV xti’ ndaga 77 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’; dxiiña’ ni bisaana ca diputadu de ca ni bicaa riidxi che binni che guzee lu xqui’chi’ que la?, ma xpinni cabe ni biaana que ñanda ñaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que la?, ma laaca nga guiu ca gunica, ca dxiiña’ ri’; ca senador de ca ni bicaa riidxi che binni che guzee lu xqui’chi’ ca’ la?, ma xpinni cabe ni biaana que ñanda ñaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guiidxi que la?, ma laaca nga guiuca’ gunica’ ca dxiiña’ ri’, binni ri’ la?, zanda gacabe xaique pa laabe nanda be de lu guiropa de lu xqui’chi’ ca xpinnibe.

Ne laaca ziunda ca lu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ne senador ca, pa laaca guiadxa ca’ chií gubidxa ne sin xtiidxa’ xaique xti’ ca’ ne pa laaca guiaadxa ca la?, zareeca’ lu dxiiña’ ni cayuni cabe ne xaique ri’ zusendacaa xa binni ni guye cuebe que?, guni xiiña’ ni biree que?.

Pa gaxti’ binni uchaaga xtiidxa’ la?, zata ti diidxa’ ti ganda guseenda cabe xa binni ni guyee cue’ xa binni ni yene de xaique guidxi que chu’ guni xiiña’ be, ne lu ti beu nga naquiiñe guidxiiña, ti biaca’ nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Pa ca binni ni gudxite ne yene de xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi, ni rabi cabe diputadu ne senador que?, que guidxiña guni xiiña’ la?, zaguiba’ donda ique ne laca zusabaná diidxa’ ro’ bia’ laaca jma pa que guini’ ca’ xiñee biaadxa ca’. Ne laca zusabaná diidxa’ ro’ bia’ ca partidu ro’ ni nuu ndaani’ guidxi zaguita (mexicu), cani bicaa laa ca xpinni ni yene de xaique guidxi ni rabi cabe diputadu o de senador ne que guchiiña laacabe chi guni cabe xiiña’ cabe.

Ndaga 64. Ca diputadu ne senador ni guiaadxa ndaani’ yoo ra ria’ diidxa bia’ sin xtiidxa’ xaique xti’ ca la?, que ziaxa di’ ca’ dxi guiadxa ca que.

Ndaga 65. Ca binni ri’ ruchaaga xtiidxa’ ca’ niru do’ dxi xti’ beu nativita (septiembre) de lu cada iza nga runi cabe ni, ne guiropa la?, runi cabeni nirudo’ dxi xti’ febrero. Lu ca dxi ra riu cabe guchaaga xtiidxa’ cabe la?, guirá’ cabe zadinde diidxa’ cabe ti guya’ cabe xi diidxa’ bia’ nacubi guiree, ne guya’ cabe de guirá’ ru’ dxiiña’ guni cabe ti zaca nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ guni cabe, huaxa que rizacadini zaca pa dxi quepe’ chi ti xaique ro’ xti’guidxi’ ro’ zaguita (mexicu) ti napa cabe xi chinanda cabe modo ná ndaaga 83 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ma zanda guidaagu cabe gui’ cabe diidxa’ lu beeu nirudo’ lu beeu xunaxi (agosto).

Lu ca dxi ra riu cabe guchaaga xtiidxa’ cabe la?, guirá’ cabe zadinde diidxa’ cabe ti guya’ cabe xi diidxa’ bia’ nacubi guiree, ne guya’ cabe de guirá’ ru’ dxiiña’ guni cabe ti zaca nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ guni cabe.

Cada dxi guiu cabe guchaaga xtiidxa’ cabe la?, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, laaca nga guya’ ca’ de cani guini’ diidxa’ bia’ ni rapa laacabe.

Ndaga 66. Ra chu’ cabe ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ guchaaga xtiidxa’ cabe la?, zanda guindaacabe bia’ tiisi dxi gueeda ndee xiaa cabe ca diidxa’ ni ucua yuu ne cabe que ti naquiiñe guni cabeni casi ná ndaga ni ca luguia ri’. De lu niru do’ dxi’ chu’ cabe guchaaga xtiidxa’ cabe que la?, que zanda guindaacabe jma de lu 15 dxi xti’ beu pascua de lu iza cayuni cabe ni, paaxa lu iza ca cadxaa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) casi nabaqui ndaga 83, zacati’ zanda guindaa cabe dede 31 de beu pascua de iza ca biu cabe cuchaaga xtiidxa’ cabe. Ra guiropa’ bieque guiu cabe guchaaga xtiidxa’ cabe la?, que zanda di’ tiidi’ cabe jma de lu 30 de lu beu nabaana (abril) de lu iza ni biu cabe que.

Ne pa guiropa’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca que chu’ ca’ tobisi, ti gunduuxeca’ ca diidxa’ ni cuchaaga bia’ ca, lu dxi ni ma nexhe’ guiluuxe cabe la?, ma xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), guya’ xi gunine laacabe.

Ndaga 67. Yoo ro’ ra ria’ diidxa bia’ o xtubi tobi si de ca yoo ri la?, zanda guidxiiña’ ca’ gati ga ti guihuini xi cayacaca’,ne xi dxiiña’ chigunica’, huaxa ca diidxa’ ni chi guzeete cabe la?, ngasi nga guiete ne gaxti’ ru’ jma. Ne cani chiguite ca la?, zacacani lu gui’chi’ ni bicaa xaique ca, xti’ cabe ti gudxiiña cabe lu guenda riui diidxa’ gupa cabe que.

Ndaga 68. Guirá’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ria’ diidxa’ bia’ la?, napaca’ xi chu’ ca’ ndaani’ tobi si yoo ne que zanda di guchaaca’ de yoo pa caru’ güíuca’ diidxa’, ne naquiiñe cuaquica’ paraa zanda guidaagu ca’ ti güíuca’ diidxa’. Pa, ra cutaagu cabe diidxa’ ca, que chu’ cabe tobisi padxi, paraa ne xi xigaaba’ dxi che cabe la?, ma xti’ xaique ro’ guyu’ pa neeza zanda güíu cabe diidxa’. Nin ti tobi de ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca’ que zanda ucueza dxi guenda ruíu diidxa’ que jma de choona gubidxa, ne sin xtiidxa’ xti’ yoo que.

Ndaga 69. Lu niru do’ dxi guzulu ca xaique di’ guni ca xiiña’ ca la?, xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ zaguita (mexicu), zuseenda ti gui’chi’ ra nuu cabe ra guini’ xi nuu xa guidxi ro’ ne xi dxiiña’ cayuni.

Cada tobi de ca yoo ro’ ra riree ndu’ diidxa’ bia que la? napa cabe xi gu’nda’ cabe chahui’ cabe ca gui’chi’ ni che ra nuu cabe ti ganna cabe xi dxiiña’ nga guca ti zaca ma ganda guinaba cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) gutale ca diidxa’ ni guye ra nuucabe que ne zaca gusenda caabe ca ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca che’ca’ chiguini’ca’ ni huandi’. Ca diidxa’ bia’ ni guiree ndaani ca yoo ro’ ra riree xia ca diidxa’ guie’ ca nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza.

Lu nirudo’ iza ra chi guzulu xaique guidxi ro’ zaguit’a (mexicu) ri’ ne lu guiropa iza de cayuni ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ ca binni guidxi ca, ma zutaagu cabe gunicabe dxiiña’, ti zaca ganda guiree xiaani, ti zaca nga napa xi gaca ca dxiiña’ ri’, ne zaca ma cada iza napa xi gu’ya’ cabe xi modo zé’ ca dxiiña’ ca.

Ndaga 70. Guirá’ ca diidxa’ ni cue’ xia yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zaca cani diidxa’ bia’. Ne ca diidxa’ bia’ ni guiree di la?, napa cabe xi guseenda cabeni ra nuu xaique ni rine ca diidxa’ bia’ ri’ ra nuu binni guidxi, ne gui’chi’ ri la?, napani xi chineni ca firma xti’ ca xaique xticabe ne firma xti’ ca ni runi xiiña’ ca xaique ri’ ne zacani sicari’: “ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), la? gulee diidxa’ ro’ ri’( diidxa’ bia’ ni gulee ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi)”.

Yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ la?, zabaqui’ ti diidxa’ ro’ bia’ ti cani guni dxiiña’ ndaani’ ni la?, napaca’ xi chinandaca’ ni ná ni.

Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui ca neeza ne ca dxiiña’ ti ganda gudaagu lisaa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ni ribi cabe casi diputadu, neca gadxe gadxe ni ná xpiani ca la?, ne gadxe xpartidu ca’.

Ne diidxa’ bia’ ri’ la?, que zanda di guchia cabe ni, ne cadi caquiiñe di ni xtiidxa’ xaique ni rine ca diidxa’ ri’ ra nuu binni ti guisaca ni.

Lu guiropa’ ndaa xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Ra raca dxiiña’ ne ra cu’ cabe gui’chi’ yachi’ ni gacaladxi cabe gaca diidxa’ bia’

Ndaga 71. Ca ni zanda guzulu guni ti diidxa’ bia’ nga ca xaique ri’:

I. Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

II. Caxaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ne senador; Ca xaique ro’ ni ruzhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi

III. Cani runi diidxa’ bia’ ni nuu ndaani ca guidxi ro’ xti’ guiro’ zaguita (mexicu) ne,

IV. Ca binni guidxi ni gueda gaca biaca galaa xigaba’ chii bi chonna de ca ni ca lá ne rie rigutiee lú gui’chi’ dxi chi guidxela tulaa gaca xaique guidxi, zacani zaca huaxa napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ bia’ ca.

Ca diidxa’ bia’ xti’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ nga guini’ xi neza nga gaca ca dxiiña’ ri’.

Dxi ma gueda guixale lu gui’chi’ la? xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (Méxicu), zanda gusendabe chupa gui’chi’ yachi’ ti ganda gacani diidxa’ bia’ laca zanda gudxiguetabe chupa ni maca bisendabe lu chupa iza ni maca gudi’di’, jmá pa ca’ru’ guireecani. Cada tobi de ca gui’chi’ yachi’ ni rie ti gaca diidxa’ bia’ que la? napani xi cuezani ti ganda güine ca xaique ni ruzuhuaa lu dxtiidxa’ binni guidxi ca canil u ne lu ti beeu nga gueda ndee ndu cabe xiini. Ne pá qué gueda gacani zaca la? diidxa’ yachi’ ni bidxiña que la? ma laani nga nirudo’ güinecabeni diidxa’ ne gu’ya’ cabe pa zacani o pa co’. Ne pa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ri’ guini’ca’ zaa’ gacani zaque la? ma susendacabeni ra nuu ca xaique ni gueda gu’nda chahui cani, laca napaca’ xi gu’nda’ cani lu beeu queca huaxa napacabe xi guni cabeni casi ná ca diidxa’ ni ca luguiá ca.

Pa gacala’dxi’ cabe guidxaa xiixa diidxa’ ni cal u gui’chi’ ri ne ná cabe gacani naguenda bia’ca’ dxi ni guca xcaadxi’ diidxa que la? qué zandadi’.

Ndaga 72. Ca diidxa’ yachi’ ni nuu cabe gaca diidxa’ bia’ ne que guiree de ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ca dxiiña’ la?, zaca yuu ne cabe ni, ne ziui ne cabe ni diidxa’ ti guya’ cabe pa zanda gacani diidxa’ bia’ o pa co’.

A. Pati diidxa’ yachi’ ni ma ucua yuu ne ca senador ne naaca’ ma nuu ni jneza ti laaca gulee ca ni la?, napani xi tiidi ni lu ná ca diputadu ti guya’ ca’ pa dxandi nuu ni jneza. Ne pa cadi ná tobi de laaca nuu ni jneza la?, zutiidi’ ni lu ná ca xaique ni rucaani lu gui’chi’ bia’ ne pa ca ndi’ naca de que laca nuu ni jneza la?, zucaacani lu gui’chi’ xti’ guidxi ro’, gui’chi’ rucheeche diidxa’ lade binni.

B. Ca gui’chi’ yachi’ ni qué guibigueta’ lu ná’ ca xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’, bia’ dxi ni maca biete que, ne pa tidi bia’ dxi ma biaana cabe que, que guibiguteni la? ca xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que la? zapa cabe chii guibidxa ti gucaa cabeni ne gacani diidxa’ bia’. Ne ra ma gudi’di’ chii gubidxa ni bite que la? xaique ro’ ra biree diidxa’ que zanababeni iacani lu ca gui’chu’ rizaabi’ lu guidxi, zacani necape que guinaba diidxa’ cabe pa zaa’ pa co’. Pa yoo ro’ ra ria0 ca diidxa’ bia’ gueda gutaagu’ lu xquichi’ ne ma que guni dxiiña’ la? qué zianadxidi’ de gaca ca dxiiña’ ri’ ne pa gueda gacani la? ca xaique ni biaanaga que nga gueda guni cani ne guidxiguetani pa laani qué tidi ni.

C. Guirá diidxa’ yachi’ ni gacaladxi cabe gaca diidxa’ bia’ la?, ca xaique ni rucaa ni lu gui’chi’ ne chineni neza lu binni ca la?, zuluí ná ca’ de guirá’ diidxa’ narenda napani,, (sic DOF 05-02-1917) ne gúdxigueta ni ra bireeni. Ra guibigueta ni ca la?, zaca yuu ne cabe ni xti’ bieque, ne pa jma de galaa de laacabe guini’ de que ma nuu ni jneza la?, zabigueta ni ra nuu ca xaique ni bidxigueta ni que. Ne pa jma de galaa de ca ndi’ naaca ma nuu ni jneza la?, ma zacani diidxa’ ro’ bia’ ne zabi cabe xaique ni rucaani lu gui’chi’ rucheeche diidxa’ ca ucaani, ti ganna binni de que ma biree xti’ diidxa’ bia’.

Ca diidxa’ ni guiete ra caaca yuu ne cabe ti diidxa’ la?, zaca ni chupa chonna si.

D. Pa xiixa diidxa’ yachi’ ni gacaladxi cabe gaca diidxa’ bia’ la?, zabigueta ni ra biree ni, ne gúluiná guirá’ diidxa’ narenda ni bidxeela luni. Ra guibigueta ni ca la?, zaca yuu ne cabe ni xti’ bieque, ne pa jma de galaa de laacabe guini’ de que ma nuu ni jneza la?, zabigueta ni ra nuu ca xaique ni bidxigueta ni que. Ne pa jma de galaa de ca ndi’ naca ma nuu ni jneza la?, ma zabigueta ni lu ná xaique ni rucaa ni lu gui’chi’ que?, ne ma gaca’ ni ná lu ndaa A ni ca lu guía ri’; pa que tiidi’ ni la?, ma que zanda di’ guibigueta ni lu ná ca xaique ri’ xti’ bieque ,ne laca lu iza dxi gucani que.

E. Pa, ti diidxa’ yachi’ ni nuu cabe gaca diidxa’ ro’ bia’, guibigueta ti napa diidxa’ narenda lu ti ndaa o lu guidubini, o pa bi’ni’ chaahui cabe xiixa lu ni la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca zaca yuu neca ca diidxa’ ni cadi ca jneza que?, ne que chi guchaa di’ ca’, ca ndaga ni ma nuu jneza.Pa ca diidxa’ ni bi’ni’ chahui’ ca xaique ri’, guini’ jma de galaa de laacabe naca’ ma nuu ni jneza la?, ma zabigueta ni lu ná xaique ni rucaa ni lu gui’chi’ que ne ma gaca ni casi ná lu ndaa A ni ca lu guía ri’. Pa ca diidxa’ yachi’ ni nuu cabe gaca diidxa’ bia’ ca, que tiidi’ la?, zabigueta ni xti’ bieque lu ná ca xaique ri’ neca laaca, laacabe bi’ni’ cabe ni, ne pa ra guibigueta ni xti’ bieque ca, ná ca xaique ri’ de que caru’ di’ chu’ jneza la?, ma que zadidi’ di ni lu ná xtobi, ne ma zacani casi ná ndagaA ni ca lu guía ri’. Pa yoo ro’ ra ria’ ca diidxa’ bia’ ca, ica tema lu ca xaique ni ruya’ ca diidxa’ ca’ ti ganda gaca diidxa’ bia la?, neca ma gudxi cabe laa de que cadi nuu diidxa’ yachi’ xti’ jneza la?, guidubi naca ni ma que zanda di’ guibigueta ni lu naaca be lu iza que ca, ne zabeeza ni xti’ iza ti ganda tiidi’ ni, paaxa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa binni guidxi ca’ guidaaguca ne guni’ ca’ ica neca ca diidxa’ ro’ ni nuu jneza ca’ ica lu gui’chi’, ne guiaana ga cani cadi nuu jneza ti ganda uca ne cabe laa xti’ bieque.

F. Ra gusien, guni chaahui xiixa diidxa’ bia’ o guxha’ cabe diidxa’ bia’ o ra cue cabe xti’ diidxa’ bia’ nacubi la?, laca ca dxiiña’ ne ca neeza ri’ gusiene laacabe xi guni cabe.

G. Guirá diidxa’ yachi’ ni gacaladxi cabe gaca diidxa’ bia’ ne que tiidi’ ra guya’ que la?, ma que zanda di gudxigueta cabeni xti’ bieque lu iza que ca.

H. Guirá’ diidxa’ yachi’ ni gacala’dxi’ cabe gaca diidxa’ bia’ la?, zanda guzulu cabe ni ndaani’ intiisi yoo ro’ ra ria’ ca ni, ni que zanda gaca ndaani’ intiisi de ca yoo ri nga, ca dxiiña’ ra riete de bidxichi, o ra cutopa cabe binni ti gaca dxu’, guirá’ dxiiña’ ri la?, niru do’ ra icaa yuu ne cabe ni nga ndaani’ yoo ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca dxiiña’.

I. Guirá’ diidxa’ yachi’ ni gacaladxi cabe gaca diidxa’ bia’ la?, zaca yuu ne cabe ndaani’ ti yoo ra ribee cabee xia cabe ti diidxa’ bia’, ne pa tiidi’ ti beu de gudiidi’ ni lu ná ca ni cayua gaca chaahui ni, ne pa ca ndi’ que guini’ ca’ xi modo nuu ni la?, ma zadiidi’ ni lu ná xcaadxi xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni nuu ndaani’ xti’ yoo ra ria’ diidxa bia’ que, ne ma icaa yuu ne ca ni.

J. (sic DOF 24-11-1923) Xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ni rireeche lade binni que la?, que zanda di cu’ ruaa lu xiiña’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni ribi cabe casi diputadu ne senador, pa laaca cayuunica’ dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi o pa laacabe cabii cabe tu guni dxiiña’ que, ne laca pa yoo ra runi ca diputadu ca dxiiña’ gudxiiba’ ca donda ique tuuxa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ pa bichee lu xiiña’.

Laaca que zanda di guni cabe ni lu xiixa gui’chi’ ra gusenda caacabe tuuxa xaique ne gabi cabe ni laa.

Lu guionna ndaa xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Cani zanda guni ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’

Ndaga 73. Yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ la?, zanda gunica’ ca ndi’:

I. Guiu xcaadxi guidxi ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

II. (Diidxa’ bixa).

III. Pa chu’ xiixa guidxi huiini guinaaba’ gaca guidxi ro’ ndaani’ ca layu xti’ zaguita (mexicu), la?, naquiiñe gapa ni can di:

1o. Ca guidxi huiini ni gacaladxi gaca guidxi ro’ ca la?, naquiiñe gapa cani neca ti gayua gande mil binni ndaanini.

2o. Naquiiñe guzuhuini cani neeza lu ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’, ca de que napa cani xtale xtipa’ ra guni ni intiica’ dxiiña’ gacaladxi ni.

3o. Ti ganda gaca ca guidxi huiini ca, guidxi ro’ la?, naquiiñe guihuini xtiidxa’ ca xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ ra chi guireeguidxi huiini que, pa ná cabe de ya o pa co’ la?, lu xhoopa beu la?, naquiiñe guseenda cabe xtiidxa’ cabe ra nuu ca xaique ro’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

4o. Laca naquiiñe guihuini xtiidxa’ xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca, lu gadxe gubidxa’ pa zacani guidxi ro’ la?, o pa co’.

5o. Naquiñe guindisaná jma de galaa ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ne senador ca pa cayuni ca’ dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ que.

6o. Ca diidxa’ ni gulee xia ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne xtiidxa’ ca xaique ro’ xti’ ca guidxi liibilisaa zaguita (mexicu), la?, zasaca cani jma, huaxa guchiña cani copia xti’ ca gui’chi’ ni icaa cabe, ne gudii xtiidxa’ ca xaique guidxi ra chi guiree guidxi huiini ca.

7o. Ne pa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ra guiree guidxi huiini ca, que gudii xtiidxa’ la?, ma jma de xcalaa ca xaique ro’ de xcaadxi guidxi ro’ ca nga gudii ca’ xtiidxa’ ca’ ti gaca ni;

IV. (Diidxa’ bixa).

V. Ti guchaa ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca de yoo;

VI. (Diidxa’ bixa).

VII. Tiganda gata pa bia’ bidxichi caquiiñe ne ganda gaca xiiña’ guidxi;

VIII. De ca dxiiña’ ra za’bi’ xpidxichi guidxi:

1o. Laaca guidxi ro’ nga cuaqui ca neeza, ti ganda gutiiñe ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa binni guidxi ca, bidxichi xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) binni guidxi, ne laca laani nga cuaquini neeza ti ganda guzuhuini ca xaique paraa cayee ca bidxichi ri’, ti ganda guseenda ni guiaaxa xtiiñe’ guidxi ro’ zaguita (mexicu). Guidxi ro’ que zanda di’ gutiiñe xpidxichi pa cadi bidxichi ni ze que gutale jma dxiiña’ guni binni xquidxi, huaxa ca bidxichi ni rudii xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca binni guidxi pa guizaacaca’ xiixa, ca ndi nga ca bidxichi ni que zabigueta, casi ná lu ndaga 29 xti’ gui’chi’ ro’ ri’.

2o. Zaqueca, icaa ca bidxichi ni zabi’ ca lu diidxa’ bia’ ni ruya’ pabia’ nga bidxichi riuu ndaani’ guidxi, ti zandaca guinaaba’ diidxa’ xaique xti’ zaguita (mexicu), ne xaique huiini ni runi xiiña’ ni, casi nabaqui’ diidxa’ bia’ xtini.

3o. Xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca la?, guirá’ iza napabe xi guseenda guidxi ni yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca xi guirá’ runinineca’ xpidxichi guidxi, ti xaique xti guidxi zaguita (mexicu) zuseenda gui’chi’ ca ra nuu ca xaique ca. Xaique xti’ guidxi zaguita (mexicu) ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca la?, laaca zuseenda guidxini ca binni ni runi xiiña’ zaguita (mexicu) xi cayuninebe ca xpidxichi guidxi; ne zaqueca xi donda guiaba ique ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi. Ca diidxa’ bia’ ri la? napani xi güine cabeni ndaani’ yoo ro’ ra ria’ ca diidxa’ bia’ ca ti zaca nabaqui’ ndaa H xti’ ndaga 72 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri gacani.

4o. Lu xtiidxa’ ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ que la? zadaagu’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que, gunica’ ca dxiiña’ xti’ cani biete nirudo’ ri’ zuuya’ cabe xi modo guidxela xiixa neza ti ganda guidale xpidxichi ca guidxi ro’ ni dagulisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca diidxa’ ri la? maca ucua canil u ca gui’chi’ ni ni bisenda cabe ra nuu xaique ro’ zaguita (mexicu) ti zaca guisca ca diidxa’ ni bianane cabe ca binni ri’, ne pa napani xiixa diidxa’ ni qué guiaana xneza la? npa cabe chii bigayu’ dxi ganda guni chahui cabeni, necape’ cadi cayuni ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi laani zacani. Pa guedagaca ndi’ la? para ca guidxi si ni jmá nuzaabi’ si nga gacani huaxa nirudo’ napa xi chinandani casi ná lu ca diidxa’ bia’ ca. Ne laca zaqueca guedaguizaca ca guidxi huiini ni nuu zcaca, ne pa gueda guidaagu xiixa guenda riu’ diidxa’ ne laca zaqueca guizaca pa chu’ xiixa’ guenda riui’ diidxa’ ne ca guidxi ni huaxie’ nuzaabi’;

IX. Guya’ ni que chu’ xiixa ucueza ni chi guidoo ndaani’ xiixa guidxi;

X. Ti quixheni ca neeza ni gacane ca guidxi xti’ zaguita (mexicu), casi, nisa gas, guirá’ guie’ sicaru ni riree xagute yuu, cani ricagui casi gueere’ guí, ca yoo ra ridopa xtuuba’ binni ne xtuuba’ biaani’, ra ridoo xiixa, ra riguite binni xiixa ne bidxichi, ne guzuhua ni lu xtiidxa’ ne lu xpidxichi ca’, ne quixhe diidxa’ bia’ xti’ cani runi dxiiña’ casi na ndaga 123;

XI. Zanda gutaleni jma dxiiña’ ne guchuuguni binni de lu xhiiña’ guidxi ro’ ne zanda gunini guiaxa ca jma la?, o guiaxa ca’ jma huaxie;

XII. Zanda gucheela nidi’ ni xti’ guidxi ro’, pa zaca guinaaba’ ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi;

XIII. Guzá’ ni diidxa’ bia’ ra guini’ni pa jneza guidaagu yoo ca nisa xti’ nisa do’, ne ca layu ca, ne laaca zanda gunini diidxa’ bia’ ni guzuhua lu xtiidxa’ ca nisa do’ ca pa chu’ xiixa guenda naxoo lu ca’ ó pa chu’ ca jneza;

XIV. Guindisa ni ne gudii ni xtipa’ ca yoo ro’ ra riu ca dxu’ ni rapa binni guidxi, casi ca dxu’ ni runi dxiiña’ lu nisa do’, ne ca dxu’ ni rapa binni guidxi ndaani’ ca layu xti’ zaguita (mexicu);

XV. Gudiini neeza ne quixhe chaahuini ne gusiidini ca dxu’ ni rapa binni guidxi, ne que chiguieteca lá ca binni ni nuu ndaani’ ni, ne icaa ca dxu’ ri’ ti gui’chi’ ni guini’ xi guenda napa ca’, laaca zaaca’ ca guidxi ro’ ca ti gui’chi’ ni gusisaca xhiiña’ ca’ saca bisiidi’ ca’, ca dxu’ ni ni rapa xquidxi ca’, casi nabaqui’ ca diidxa’ bia’ ni rusiidi xi guni dxu’;

XVI. Guini’ ni diidxa’ bia’ ni gacane ca binni zeeda de ndaani’ xti’ guidxi zitu ni cadi xti’ zaguita (mexicu), ne ca binni ni nuu o nabeeza ndaani’ ca xquidxini, ne ni gacane ca binni ni gucaladxi ca’ gacaca’ xiiñi’ zaguita (mexicu), ca binni ni bi’ni’ ca’ ti ndaa guidxi, ne ca binni ni ze ne zeeda de xti’ guidxi ti gunica dxiiña’ ne cani gacane ca guenda nazaaca xti’ binni guidxi.

1a. Ca yoo ro’ ra riapa’ xquenda ca binni guidxi la?, lu ná xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu) nga nuu cabe, ne sin cu’ rua’ xti’ yoo ro’ xti’, xti’ xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ne xtiidxa’ cani la?, napa cani xi gaca cani ndaani’ guidxi xti’ zaguita (mexicu).

2a. Pa gueeda guiaaba xiixa guenda huara ni guniná binni, o ti guenda guiidxa ni gueda guiahui lu guía xiixe’ binni guidxi la?, ca xaique xti’ yoo ni nuu ti gapa xquenda ca bnni huara la?, napa cabe xi guini’ cabe nagueenda si xi zanda guni binni ti que chi ica ni laa, ne pa laacabe que guni cabe ni la?, suzaabaná xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu) laacabe.

3a. Binni ni runi dxiiña’ ndaani’ xiixa yoo ti que chu’ guenda huara la?, zacabe xaique ro’ ne ca diidxa’ ni guini’ be la?, guirá’ ca xaique huiini ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra rianda binni ni nuu ndaani’ guidubi guidxi di la?, napa cabe xi guni cabe ni ná be.

4a. Ca diidxa’ bia’ ni cuee ca yoo ra riapa’ xquenda binni guidxi casi, ca diidxa’ ni rizaabi lade ca binni re’ nisa dxu’ni’ o ca diidxa’ ni rizaabi lade ca binni ni re’ intiisi ne guniná guenda nazacaca’, ne ca diidxa’ ni guiete ti cadi gacaná ca guixhi’ xti’ guidxi la?, napa cani xi guiete cani neza lu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ti guihuni pa nuu ca ni jneza;

XVII. Pa gueda ndee ndu cabe xiixa diidxa’ bia’ ni gu’ya’ gaca jmá’ dxiiña’ xti’ ca guiiba’ ni ruzaabi diidxa’ lu bi, ne ca biaani’ zahui ne dede ne ca guiiba' huiini’ ni rudii internet, ne ni rusenda’ gui’chi’ ne cani rini’ xi modo zanda gapa binni nisa xti’ guidxi ro’.

XVIII. Guzaani o cu’ni yoo ra ria’ bidxichi, ne quixhe ni xi modo guni ca binni ca dxiiña’ nadaani, ne cuaquini pabia’ nga guisaca xpidxichica gringu ca ndaani’ guidxi ri’ ne gapani ti xiixa ni cu’ bia’ pabia’ nanaa ca bidxichi ca;

XIX. Quixhé ni pa bia’ guisaca ti layu ni nuu xtubi, ne modo iquiiñeni, ne pa zanda icaa xtobi ni.

XX. Quixhe ni diidxa’ bia ni iquiiñe’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ro’ (mexicu), neza lu xcaadxi xaique de xti’ guidxi ro’ ni cadi xti’ zaguita (mexicu);

XXI. Cuaqui ni donda ne xi modo gacaladxi ni gusaabaná ni ca binni gucheene guidxi ro’:

a) Ca diidxa’ bia’ ni rini’ cuanacabe tuuxa ne guinaba cabe bidxichi ti gundaa cabe laa, ra gutoo cabe tuuxa binni ne pa gueda guni cabe xiixa lu ca ra che binni chindi tuuxa ni gaca xaique xti’, napa xide gata’ xi nga donda ca la? ne xi modo quixe cabe cani.

Ca diidxa’ bia’ ca napa cani xi guindaa cani ca dxiiña’ xti’ ca neza xtini ca ti zaca guihuini xi guni tobi ne xtobi ne zaca má’ ziuu ti dxiiña’ xneza ne nayado’ ne ca guidxi huiini ca ne gudxi ro’;

b) Cueni diidxa’ bia’ ni gusaabaná ca binni ni ribaana’ binni, ne guini’ ni xi donda nga cabeeni ne modo gacaladxi ni gusaabaná ni cani bicheene donda ni guleenica, ne guidagu lisaani ca xaique xti’ guidxi ro’, ne ca xaique xti’ ca guidxi huiini, ne guni’ni tu laa nga zanda guni ca dxiiña’ ri’, ne zaqueca gusaabanáni ca binni rudaagu lisaa ne cuanaca’ binni ne guinaaba’ bidxichi.

c) Ca xaique ro’ rugaani donda la?, zanda guya’ ca’ donda ni cayaca ndaani’ ca guidxi huiini ca, jma pa nuu donda ni guca que? nexhe ni lu ná guidxi ro’.

Ca donda ni má’ biete lu gui’chi’ ro’ bia’ ri ne ca diidxa’ ro’ bia ni nexhe lu ná guidxi ro’ la?, ma laacani guini’ cani paraa nga zanda cuee xia ca xaique huiini xtica’ guidxi huiinica donda ni nexhe lu ná guidxi ro’.

Cani jmá naguenda ridxela binni lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe xi neza guiquiñe’ ca xaique huiini ora laaca’ gunica’ dxiiña’ ne xi modo guni cabe pa cadi laacabe chi gu’ya’ cabe donda ro’ ni gaca;

XXII. Zanda guxhani donda’ xti’ tuuxa pa ma bichee ne guidxi ro’;

XXIII. Cueeni diidxa’ bia’ ti ganda guidagu lisaani ca xaique xti’ guidxi ro’, ne ca xaique xti’ ca guidxi huiini, ne guini’ ni tu laa nga zanda guni ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’, casi ná ndaga 21 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

XXIV. Cueni diidxa’ bia’ ni guza’ ca neeza ra guihuini xpidxichi guidxi ro’ ne xcaadxi diidxa’ ni guini’ de bidxichi ne uca’ ni ca xaique guidxi ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca guini’ ca’ xi cayuni ne ca xpidxichi guidxi ro’; ne zaqueca cuee cabe diidxa’ bia’ ni ganda gacane ti cadi chu’ ru’ guenda naxoo ndaani’ guidxi ri’ ti zaca ganda gaca ni ná ca diidxa’ xti’ ndaaga 113 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

XXV. Gacaneni chu’ ti guenda riziidi’ jmá nayá ne xneza, zaca ziuu binni rusiidi’ jmá nuu xpiaani’ ti zaca ná ndaaga 3 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’; zaca zuzuhuaa dxiichinii guirá’ ca yoo ro’ ra riziidi binni gun’da’ ne uca ni nuu ndaani’ ñaa casi ra riziidi cabe de guenda ne xpia’ binni huala’dxi’, ne ra gusiidi’ cabe bi’ni’ modo raca dxiiña’ rañaa, ne gusiidi’ cabe de guirá’ xixe dxiiña’ ni raca ndaani’ xquidxi huiini cabe; ne zanda gunini diidxa’ bia’ ni gapa guirá’ ca yoo yooxho’ ni nuu ndaani’ ca guidxi ca, ne ná guidxi ro’ zaa guiapa cani; ne zaqueca cueeni diidxa’ bia’ ni gutaagu lisaa guirá’ guidxi ro’ ne ca guidxi huiini de lu ca dxiiña’ ni rusiidi binni gun’da’ ne uca, ne pabia’ nga bidxichi guiaxa ca binni ni chi gusiidi’ ca’, ti zaca gucheela’ lisaani ca binni ri’ ti guiziidi’ guirá’ binni xiiñi’ zaguita (mexicu). Ca gui’chi’ ni gudii ca yoo ra riziidi’ binni gun’da’ ne uca zapa cani xtipa’ ndaani’ guidubi naca zaguita (mexicu). Laca zabeeni diidxa’ bia’ ni gapa’ ca diidxa’ ni rucaa binni, casi diidxa’ guie’ ne xcaadxi ru’ ni ruza’ binni. Ti ganda gaca dxiiña’ lu ca neza ra rini’ni guiapa’ ca dxiiña’ xti’ binni ni cuza’ o cabee ti xiixa dede lu xquendabiaaní’.

XXVI. Gudiini gui’chi’ xaique ro’ guidxi xti’ zaguita (mexicu), pa gacala’dxi’ guiree o guiadxa lu ca dxiiña’ xti’ ne gui’ni tu zanda guiu’ ga guni xhiiña’ xaique ni chi guiree que, ti ganda gaca ni ná ndaaga 84 ne 85 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

XXVII. Icaani gui’chi’ ni gudii xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu), guidxi ca pa ma que racaladxi guni dxiiña’,

XXVIII. Guni ni diidxa’ bia’ ni gu’ya’ igaaba’ bidxichi ni cudii xaique guidxi guirá’ binni guidxi ti zaca guihuni pabia’ bidxichi cayaana ne caye lu ná binni, ne zaca guiu ca guidxi huiini ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), nayeche ne sin ti bichenda;

XXIX. Ti ganda guiu jma bidxichi gacane guidxi ro’ la?, naquiiñe gaca’ ca ndi’:

1o. Ra gutoo ni xiixa ndaani’ ca luguiaa ro’ xti’, xti guidxi;

2o. Ra gutoo ni cani cue ndu’ ca xlayu ni casi ná ca laana 4º ne 5º xti’ ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

3o. Ca yoo xtini ni ruquiixe bidxichi ne ca yoo ni rapa xquenda nabaani binni;

4o. Ca xhiiña’ guidxi o ca dxiiña’ ni ribee ndu’ guidxi ro’ lu ca xlayu; ne.

5o. Ca dxiiña’ ni jma risaca ne jma riguu bidxichi casi cani ca xaguete ri’:

a) Biaani’;

b) Ra ria’ gueeza ni ruguuba binni;

c) Nisa gas ne xcadxi ni riree lu ni;

d) Guiri’ biidxi ne ceriu;

e) Nisa naxi ne nisa dxu’ni’ ni riree lu duuba;

f) Ra rusaaba cabe gui’xhi’, ne.

g) Ra cha nisa dxu’ni’ la?, ne ra guidoo.

Guirá’ ca guidxi dagulisaa zaguita (mexicu) la?, zuica lu dxiiña’ ni risaca ni napa guidxi ro’ ti zaca ná guiropa diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ gacani; ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ ca guidxi huiini ca la?, laaca nga cuaquica’ pabia’ guiaxa saca biaani’.

XXIX-B. Ti guiapa’ lari ndxo xti’ guidxi ro’ casi bisia, bia gueta ne beenda ni ca lu ni, ne saa ndxo’ ni rixiidxi.

XXIX-C. Ra cueni diidxa’ bia’ ni gudii xtipa’ ca xaique ro’ ne ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca, ne guni ca dxiiña’ de ra rugaanda xtipa’ xtica’ ti gaca ca dxiiña’ ni rini’ paraa nga zanda ucui binni liidxi, ti zaca ganda gaca cani ca lu guionna lana xti’ ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

XXIX-D. Ra cue ni diidxa’ bia’ ni guni ca neeza ti guidale xpidxichi guidxi ro’, ne ca layu ni jma riuladxi guidxi ro’, ne ca diidxa’ ni guini’ xi modo nuu guidxi;

XXIX-E. Ra cueni diidxa’ bia’ ni guni dxiiña’ ti chu’ bidxichi ndaani’ guidxi casi cani jma ridoo ndaani’ luguiaa ne gotooni ca ni jma riquiiñe xti’ guidxi ro’ ni cadi dagulisaa zaguita (mexicu);

XXIX-F. Ra cue ni diidxa’ bia’ ra gutiiñe ne gúsisaca guidxi ro’ xpidxichi, ne ra ucueza ni xti’ guidxi ni cadi dagu lisaa zaguita (mexicu), cu’ xtale xpidxichi ndaani’ guidxi ri’ ne ca dxiiña’ ni jma riquiiñe guidxi ro’, ne ra guni ca dxiiña’ ra guchaa lisaa o gutiiñe lisaa guidxi ca guiiba’ ni nanna ni napa;

XXIX-G. Ra cueeni diidxa’ bia’ ni gudii xtipa’ ca xaique ro’ ne ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca, ne gunica’ dxiiña’ de ra rugaanda xtipa’ xtica’, ti gaca ca dxiiña’ ni raca ne lu ca diidxa’ ni rapa’ ca guidxi layu ti cadi gacaná, ne ra guiapa’ ca gui’xhi’ xti’ ne guzuhuaca’ jma yaaga huiini ti nga ná lu ca gui’xhi’ xtini ca;

XXIX-H. Ra cueeni diidxa’ bia’ ni gusiidi’ ca yoo ra riree xia donda ca, ti laaca nga napa ca’ xi guya’ ca’ que chi chuu xiixa guenda naxoo lade binni guidxi ne ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’.

Laaca laani nga gusabanáni laaca pa que guni ca’ ni ma guni’ ni, ne laaca zabaquini neeza guni ca dxiiña’, ne ca xtipa’ ni gúdxiilu ne binni pa que chu’ laadxi ca diidxa’ ni ma biree ndu’ o biree xia luguia ca’.

Zaqueca, yoo ro’ ni gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri nga gu’ya’ ne cuaqui’ xtonda ca xaique ni gueda gucheene ca diidxa’ ni ma’ guni’ ca diidxa’ bia’ ca xi nga ti guenda naxoo naná ne laca zé ni para ca binni ni guche ne qué guni ni xneza, ne laca zucaani laaca’ quixeca’ bidxichi ni gueda guniná yoo ro’ riapa’ xpidxichi guidxi ro’ o xpidxichi xti yoo ro’ ra riaapa cani.

Yoo ro’ ni ribee xia donda que, zuni dxiiña’ gutaaguni binni xpinni ni la? o chupa chonnasi.

Yoo ro’ ra riree xia ca donda que la? chii bi xhoopa xaique guni xhiiña’ni, zuni cabe xhiiña’ ni ra gutaaguni binni xpinni ni la? o chupa chonnasi, de lu ca binni ni ma biete ri la? tobi de laacabe napa xi gu’ya’ de ca dxiiña’ ni cani’ lu guinna ndaga diidxa’ ni cani’ ndaa ri’.

Ca xaique ro’ diidxa’ bia’ ni guni dxiiña’ ndaanii yoo ro’ ni ribee xia donde xti guidxi ro’ que la? xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga cui’ laacabe ti guni cabe dxiiña’ ndaanini ne chupa chonna de ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro ra runi ca xauqe ruuzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nfga guini’ pa zaa’ guiaanacabe ne pa co’ la? ca xaique ni riaanaga guni dxiiña’ que guini’ pa zaa’ o pa co’. Chii bi ga’yu’ iza nga guindaacabe lu ca dxiiña’ ri’ ne guriti’ zanda cuee laacabe.

Ca xaique ro’ diidxa’ bia’ ni guni dxiiña’ ndaanii yoo ro’ ni ribee xia donde xti’ ca guidxi huiini ca la? xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga cui laacabe ti guni cabe dxiiña’ ndaanini ne chupa chonna de ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro ra runi ca xauqe ruuzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nfga guini’ pa zaa’ guiaanacabe ne pa co’ la? ca xaique ni riaanaga guni dxiiña’ que guini’ pa zaa’ o pa co’. Chii iza nga guindaacabe lu ca dxiiña’ ri’ ne guriti’ zanda cuee laacabe.

Pa huarasi ca xaique ro’ diidxa’ bia’ ca nga zanda guireeca’ de dxiiña’ ri.

XXIX-I. Ra cueeni diidxa’ bia’ ra guidagu lisaaca guidxi huiini ne guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), npa cabe xi gutaagu’ cabe xiiña’ cabe ti ganda gutaagucabe xhiiña’ cabe ti zaca guiapa binni guidxi casi ra caree guiigu’, ne.

XXIX-J. Ra cue ni diidxa’ bia’ ra guiapa ca dxiiña’ ni rapa ca binni ni riguite tapu’ la? napani xi gacani ti ndaaga 4° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti zaca guiaana neza ni gutaagulisaa ca guidxi huiini ca ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ne laca gutaagúni ca binni guidxi ne ca binni nuu xtubi;

XXIX-K. Ra cue ni diidxa’ bia’ ra guiapa’ ca dxiiña’ ra rie binni che chi iza rua nisa ne ra chi gannaca’ xiixa yoo yooxho’ ti zaca guiana neeza ni gutaagu lisaa ca guidxi huiini ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ca lu dxiiña’ ri’ ne laaca gutaagúni ca binni guidxi ne ca binni nuu xtubi;

XXIX-L. Ra cue ni diidxa’ bia’ ra guidagu lisaa ca xaique xti’ guidxi huiini ne ca xaique xti’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), lu ca dxiiña’ re rie binni gúze benda ne ca binni runi dxiiña’ ndaani’ nisa do’ ne laaca gutaaguni ca binni guidxi ne ca binni ni nuu xtubi, ne.

XXIX-M. Ra cue ni diidxa’ bia’ ra guiapa’ ca dxiiña’ ni gapa’ binni guidxi, ne laaca zabaqui’ ni ca neeza chinanda ca dxiiña’ ri’ la?, ne de ra rugaanda si cani.

XXIX-N. Ra cue ni diidxa’ bia’ ni gacane dxiiña’ ra ganda guidaagu lisaa binni guni dxiiña’ ne laca laani ganda guchiani laaca. Ca diidxa’ bia’ ri la?, zabaquini neeza ra guidaagu lisaa ca guidxi huiini ca ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ti ganda gunica’ dxiiña’ de ra ruganda xtipa’ xtica’;

XXIX-Ñ. Ra cueeni diidxa’ bia’ ra guidaagu lisaaca guidxi huiinica ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ti ganda gunica’ dxiiña’ de ca guenda ne xpia’ binni, ne paaxa xiná ru’ ndaa XXV xti’ ndaga ri’. Ti ganda guidaagu lisaa binni guidxi ne ca binni nuu xtubi, ti gaca ni ná lana ga’ xti’ ndaga 4º xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

XXIX-O. Cueeni diidxa’ bia’ ra gapani xqui’chi’ binni ni nuu lu ná xtobi.

XXIX-P. Expedir leyes que establezcan la concurrencia de la Federación, los Estados, el Distrito Federal y los Municipios, en el ámbito de sus respectivas competencias, en materia de derechos de niñas, niños y adolescentes, velando en todo momento por el interés superior de los mismos y cumpliendo con los tratados internacionales de la materia, de los que México sea parte.

XXIX-Q. Cuee cabe diidxa’ bia’ ni guini’ de ca dxiiña’ xti binni guidxi ne ca guenda rinaba diidxa’ ni gueda gaca.

XXIX-R. Cuee cabe diidxa’ bia’ ni ganda gutaagune binni güine diidxa’ de cani chi guiapa casi ca gui’chi’ layú ne para ca binni ni napa xiixa tienda ro’ ni nuu ndaani’ ca guidxi ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

XXIX-S. Guiree diidxa’ bia’ ni guca xaique gudxi guni xhiiña’ neza ne yado’, ne zaca guiapa ca gui’chi’ ra ca lá binniguidxi ni napa ca xaique guidxica, laca para ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yo ora raca xhiiña’ ca guidxi ca.

XXIX-T. Cueeni diidxa’ bia’ ni gu’ya’ chu’ chahui’ ca gui’chi’ ni naca tobisi xti’ guidxiro’, xti ca guidxi xti’ guidxi ro’ zaguita (nexicu) ne zaqueca xti’ ca guidxi huiini xti cani ti laani nga guini’ni’ xi modo ne xi neza gaca ti guni yoo ni lá Sistema Nacional de Archivos, ca xhiiña’.

XXIX-U. Cueeni diidxa’ bia’ ni guini’ pabia’ nga xtipa xti’ guidxi ro’ ne ca guidxi ni liibisane lu ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi xtica’; ne ca yoo ni runi dxiiña’ ti gaca cani cani’ ca diidxa’ ra rizá cabe chiyubi cabe binni ti che’ chiguzee lu gui’chi’ ne zaca zaca ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

XXIX-V. Cueeni diidxa’ bia’ ni guni xi chi guni ca xaique huiini ne xaique ro’ ti zaca guihini xipe nga zanda guni ca xaique guidxi ne ni co’, xi donda nga guiaba ique cabe pa laacabe gucheene cabeni ne xi donda guiaba ique ca binni ni gueda gucheene ca diidxa’ ri’, ne laca zahuini xi neza nga guhuini ti guiree xia guirá ni gueda gaca lu ca dxiiañ’ ri’.

XXIX-W. Cueeni diidxa’ bia’ ni ucaa ca binni ni rapa xpidxichi guidxi ro’ zaguita ne ca guidxi ro’ ni liibisane ne ca guidxi huiini xti’ ca guidxi ri’, gunica’ xhiiña’ca’ jneza ne nayado’ huaxa napani xi chinandani casi ná guiropa ndaa diidxa’ xti’ ndaaga 25.

XXX. Ra cueeni guirá’ diidxa’ bia’ ni ganda iquiiñe, ti gaca guirá’ ni ma ucua lu guía ri’, ne xcadxi diidxa’ ni ma bidii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi gunica’.

Ndaga 74. Cani naquiiñe’ guni ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe Diputadu:

I. Cuidxi cabe binni guidxi ne uca cabe lari ndxo’ ladxi do’ binni ni yene de xaique ro’ xti’ guidxi ne binni ni yene de xaique guidxi ri’ la?, zani ne binni guidxi ti ganna cabe de que laa nga chi gaca xaique ro xti’ guidxi ri’;

II. Quixhe chaahuini ne cu’ bia’ ni ca dxiiña’ ni cayaca xti’ guidxi ro’, casi ra cahuini xi guirá dxiiña’ ma guca ne xi cayaadxa’ gaca, ti diidxa’ bia’ ma gulaqui’ gacani zaca;

III. Guini’ cabe za’ ni ma guni’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ra ma guli xaique ni chi guya’ ca dxiiña’ de xpidxichi guidxi ro’, pa nda gu’ya’ cabe pa nuu tuuxa xaique ni bidaagu’ ne guca tobisi, pa gueda guizaca ngue la? ma zinanda cabe casi ná ndaa II xti’ ndaaga 76 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’; ne zaqueca pa gueda gacaru’ xiixa de ca xaique xti’ yoo ro’ ra rihuini xpidxichi guidxi ro’.

IV. Cada iza guini’ cabe pabia’ bidxichi nga guiree de ndaani’ guidxi, huaxa niru do’ la?, naquiiñe, icaa yuu ne cabeni, guchaaga bia’ cabe xtiidxa’ cabe pa zanda guiree bidxichi ni gunaaba’ xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que, ne pa na cabe guiree ni la?, zaree ni, ne ica xi modo guiaxani. Laca zaqueca, zanda guini’ cabe, pabia’ bidxichi nga guiree lu ti iza, ti ganda guni binni guidxi dxiiña’ ne zaca gaca ni ná diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ri’; ca bidxichi ni chi guiree di’ la?, zacáni lu ca gui’chi’ ra rica pabia’ xpidxichi guidxi nga caree.

Xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi la?, zuseenda ti gui’chi’ ra ca ti diidxa’ yachi’ ni guini’ pabia’ bidxichi guiree la?, ne guiu ndaani’ guidxi ro’, gui’chi’ ri la?, napani xi chindaani’ lu xhoono guibiidxa lu beu Nativita (septiembre), ne binni ni runi xhiiña’ ca xaique ri nga che guini’ xi ze xani. Ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, napa cabe xi guini’ cabe pabia’ xpidxichi guidxi nga guiree ne zani cabe ni lu chií bi gayu guibiidxa lu beu noviembre.

Ra guzulu xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca guni dxiiña’ casi nabaqui’ ndaga 83 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, napa be xi guzeendabe ti gui’chi’ ra ica ti diidxa’ yachí’ ni guini’ pabia’ xpidxichi guidxi guiu ne guiree, ne naquiiñe guseenda beni lu chií bi gayu gubidxa lu beu pascua (diciembre). Que zanda di’ guiree xiixa bidxichi nagachi de bia’ ni ma nexhe guiree, de lu bia’ bidxichi ni ma ucua cabe; ne que zaree di’ cani neca ne xiixa gui’chi’ ni gudii xaique ro’ xti’ guidxi ri’ laacabe. Pa gacaladxi cabe guindaa ca gui’chi’ ni ca diidxa’ yachi’ lu ca jma dxi la?, napa cabe xi chine cabe ne xtiidxa’ ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca ti gacani, huaxa laaca naquiiñe chine cabe ne xtiidxa’ ca xcadxi xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe diputadu ne senador ca ti gaca cani canaaba cabe que, ne pa co’ la?, naquiiñe che xa binni ni runi xhiiña’ xaique guidxi ro’ que guini’ xiñe canaaba’ ni;

Ra guzulu xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca guni dxiiña’ casi nabaqui’ ndaaga 83, xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que la? napa cabe xi guzeendabe ti gui’chi’ ra ica ti diidxa’ yachí’ ni guini’ pabia’ xpidxichi guidxi guiu ne guiree, ne naquiiñe guseenda beni lu chií bi gayu gubidxa lu beu noviembre.

Pa gacala’dxi’ cabe gusirooba’ cabe ca dxi ra guiree xiixa diidxa’ yachi’ ni gacala’dxi’ cabe guiree ne chu’ bidxichi ndaani’ guidxi ro’ la? napa cabe xi guni cabe ti gu’chi’ ni guinabane cabe ni huaxa nirudo’ naquiñe’ gu’ya’ cabe xi ná ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni gudxi ca xi modo gacani ne guihuini xi modo pe’ nga chi gacani ne pa huandi’ caquiñe cabe jmá’ dxi;

V. Guini’ cabe pa zanda quiiba’ donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ca pa laaca’ guchee ca’ lu ca dxiidxa’ ni nabaqui ndaga 111 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Laaca naquiiñe ganna cabe xi donda caguiiba’ ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ni ná ndaga 110 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti ganda chu cabe laacabe gudxiiba’ donda’ ri’ ique ca xaique ca;

Naquiiñe guya’ cabe pabia’ bidxichi biniti guidxi lu iza gudi’di’ que, ti ganna cabe xi modo nuu xpidxichi guidxi, ne ganna cabe de que dxandi’ biquiiñe ca binni ri’ bia’ bidxichi ni bidii cabe laaca que?, ti gunica xhiiña’ ca’.

VI. Ca guenda rigaba’ ca xpidxichi guidxi la?, ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga guni ni huaxa ca ne ca binni runi dxiiña’ ne gu’ya nuu chahui’ ca xhiiña’ gudxi ro’ nga gaca ca dxiiña’ ri’.

Pa lu guenda riguubia’ ca dxiiña’ nuu xiixa cadi cayenecabe paraa zé’ ca bidxichi ni biuu ne biree que la? pa cayaadxa’ o que ganna cabe xi guni’cabe xiñee cayaadxa’ cani que la? napa xi guiaba donda luguiacabe casi ná diidxa’ bia’. Pa ra cayuni cabe guendariuubia’ dxiiña’ caayadxaru’ xiixa ni ganda gacane ca dxiiña’ ni cayaca que la? ni naquiñe guni ca xaique ri nga’ guini’ cabe xi zanda guni ca binni ri’ xnada gacane laaca’ huaxa naquiñe chinandani casi ná diidxa’ bia’.

Ca bidxichi ni guiree ti ganda guni binni guidxi dxiiña’ la?, napa xi chee ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que, ne dede lu 30 xibeu abril de lu iza ni zeeda que guni cabeni. Ne zanda guindaani’ jmá casi ná ndaa IV, xti’ ndaaga ra ri’; ne pa gacala’dxi’ cabe guindaani’ jmá la?, que zanda di’ tiiddi ni jmá de lu 30 dxi, dxi racadxiiña’ ca ne pa guindaani’ bia’ dxi ca la?, ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi’ ro’ ca la?, laca bia’ dxi ca nga guindaacabe ti ganda guini’ cabe pabia’ bidxichi nga napa guidxi ro’.

Yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que la?, zaluuxe cabe de guya’ cabe pa bia’ xpidxichi guidxi nga nuu de lu 31 lu beu xandu’ de lu iza bidxiiña’ gui’chi’ que ra nuu cabe, ne cani guini’ cabe ca la?, napa ni xi chinandanicasi ná gui’chi’ ni guye ra nuu cabe que, ti gacani ná ndaaga 79 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne sin gunináni ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ni guye ra nuu cabe que?, ti ca xaique ri’ zunica’ xhiiña’ ca’ casi nabaqui’ ndaaga ri’.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, zugu bia’ cabe xpiani ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca ne zanaaba’ diidxa’ cabe laaca xi guirá’ dxiiña’ cayuni ca’;

VII. Cuee cabe gui’chi’ ni guini’ xi dxiiña’ nga nquiñe gaca ndaani’ guidxi ro’. Pa ca ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binniguidxi que, qué guicabica’ bia’ dxi guta que la? napa xi guiree gu’chi’;

VIII. Xtiidxa’ jma’ de galaa de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni nuu ca nga gueda gacani, ca binni xaique ni runi dxiiña’ ti guibani xtbi ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’ cani’ ngue laa ne laasi nanna xi modo caguu ne ribee xpidxichi gudxi ro’, ne.

IX. Ne guirá’ ru’ xtipa’ ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri laacabe.

Ndaga 75. Yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, ra cue cabe diidxa’ de pabia’ xpidxichi guidxi nga guiree la?, napa cabe xi guini’ cabe pabia’ nga guisaaca ti dxi dxiiña’ casi nabaqui’ diidxa’ bia’; ne pa guianda laacabe uca’ cabe pa bia’ risaca ti dxi dxiiña’ la?, binni ma ziene deque maca ucua ni lu diidxa’ bia’ ni ruya’ gaca dxiiña’.

Ne pa co’ la?, napa ni xi chinanda ni ca diidxa’ ni ca lu ndaga 127 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne lu ca diidxa’ bia’ ni cue yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ que.

Ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi casi, xaique ro xti’ guidxi zaguita (mexicu), ca xaique ni rapa binni guidxi, ca xaique ni ruca diidxa’ bia’ lu gui’chi’, ne ca xaique ni que riquiiñe xtípa’ xti’ xaique ti ganda guni dxiiña’ ni ma nanna gui’chi’ ro’ bia’ zaca runi ca dxiiña’ la?, ne riquiiñe ca xpidxichi guidxi la?, napa ca xi guni ca ti gui’chi’ ra ica pabia’ nga raca laadxi ca guiiaxa ca binni ni chi guni xhiiña’ ca. Ca diidxa’ ri la?, napa ca ni xi chinanda ca ni casi ná ca diidxa’ ni rini’ de xpidxichi guidxi, ne casi nabaqui’ ndaa IV xti’ ndaga 74 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne xcaadxi diidxa’ bia’ ni rini de xpidxichi guidxi ro’.

Ndaga 76. Ca dxiiña’ ni zanda guni ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi (senado):

I. Gu’ya’ cabe pa cayaca ca dxiiña’ xti’ zaguita (mexicu), jneeza ndaani’ xti’ guidxi ro’, ra ganna cabe de que cayaca ca dxiiña’ ri la?, zunda cabe ni lu gui’chi’ ni guzeenda xaique ro’ xti’ guidxi zaguita (mexicu), ca ra nuu cabe, ne laaca zuseenda ca xaique ni runi xhiiña’ ca xaique ro’ guidxi ca ni ra nuu cabe.

Laaca, zanda gudii xtiidxa’ cabe de guirá ca dxiiña’ runi xtipa’ ro’ ni rzuhua lu xtiidxa’ ne rapa binni guidxi ca guni ndaani’ xti’ guidxi ro’ ni cadi dxaaga zaguita (mexicu), o ni cadi xti’ zaguita (mexicu), casi ca dxiiña’ ra gunduuxe ni xiixa, ni guchaa ni, ni guni chaahui ni, o ra cuaqui chaahui ni xiixa diidxa’ ni ma biete ri’;

II. Gudii xtiidxa’ cabe de que dxandi xtipa’ ni napa ca xaique ni chi guiete rari ca la?, jneza cani, casi ca xaique ni gu’ya’ chu’ guidxi jneza ne sin ti guenda naxoo, ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi zitu ni cadi dagu lisaa zaguita (mexicu), ca xaique xti’ ca dxu’’ ni rapa guidxi ro’ casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gaca ni;

III. Laaca zanda gúdii xtiidxa’ cabe guiree ca dxu’ soldadu ca de ndaani’ guidxi ro’ ri’, ne pan a cabe tiidi’ ca dxu’ de xti’ guidxi ro’ ni cadi dxaaga zaguita (mexicu) la?, ndaani’ ca layu xti’ guidxi ro’ la?, zanda o laca zanda gudii xtiidxa’ cabe guiaana ca dxu’ ca lu ca nisa do’ xti’ guidxi ro’ jma de ti beu;

IV. Laaca zanda gudii xtiidxa’ cabe, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti ganda guzeenda ca dxu’ ni rapa guidxi ro’ ca xti’ guidxi, huaxa naquiiñe guini’ be pabia’ xtipa’ nga caquiiñe be;

V. Guini’ cabe pa chu’ dxi gueda guiniti’ ca xtipa’ ti guidxi ro’ dxaaga zaguita (mexicu) pa gaca nga la?, zabi ti xaique ro’ ni chu’ ga laga cui cabe xti’ xaique ro’ xti’ guidxi casi nabaqui’ diidxa ro’ bia’ xti’ xquidxi cabe.Gui’chi’ ni ica xaique ro’ ni chi chu’ ga que la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ xaique binni guidxi que nga gudii ni laabe, ra gaca ca dxiiña' ri la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga guini’ tu laa zanda gaca ni, huaxa ne xtiidxa’ jma de galaa de ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa' binni guidxi ca nga gaca ni.Xaique ni gulii cabe chu’ ga que la?, que zanda cui cabe laa, ti ganda quite’ ra ribii cabe binni ni gaca xaique guidxi ro’. Ca diidxa’ ri zaca ni pa ndaani’ guidxi ra chindi cabe xaique guidxi que ná de que zaca gaca ni;

VI. Cue xia cabe guirá ca guenda naxoo ni chu’ lade ca xtipa xti’ ca xaique guidxi xti’ ti guidxi ro’ o pa ra guchee necabe gui’chi’ ro’ bia’ ne ucueza cabe ca guenda nagaana ni napa ca xaique.Ne pa gaca xiixa guenda nagana ni biete luguia ca la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni guiidgxi ca nga guini’ xi gaca?, huaxa naquiiñe chinandaca’ casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ne gui’chi’ bia’ xti’ guidxi que;

Diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe’ ca neeza ne ca dxiiña’ ni gúni ca xaique ri’ lu ca guenda nagana ca.

VII. Guiu ca tobisi ne gutagu ixtiidxa’ca’ ti ganda ganna ca de ca donda ni quiba’ ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi, ra gúninaca’ binni guidxi, casi nabaqui’ ndaga 110 xti gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

VIII. Quixhe cabe tu gaca xaique ro’ ni guni dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ne riapa’ xquenda binni guidxi, ne tobi de ca ni guini’ tu zanda gaca ni nga, xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu), ne laca zaqueca gu’ya’ cabe pa za guiree o guiu tuuxa ni guni dxiiña’ ni cayeté ri’;

IX. Cui’ cabe ne guchaa cabe tulaa gaca xaique Guidxi ro’ zaguita (mexicu) casi ná Gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

X. Guini’ cabe gaca ti gui’chi’ ni gacane gaca ca dxiiña’ ri’ huaxa nirudo’ naquiñe guini’ jmá’ galaa de ca binni runid dxiiña’ rari’ ti ganda gacani, gui’chi’ ri’ chi guini’ pabia’ nga lu xlayú cada guidxi huiini;

XI. Cuee ndu cabe ca diidxa’ ni gusiene guidxi ro’ xi modo guni dxiiña’ bia’ dxi nabaqui’ diidxa’ bia’ gacani. Ne pa ca xaique diidxa’ bia’ ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi qué cuee ndu cani bia’ dxi ma nexhe que la? binni ziene de que ma ngue nga laani;

XII. Cui cabe tulaa gaca xaique xti’ yoo ro’ ra riapa’ lá binni guidxi bia’ dxi’ ma nabaqui’ ndaaga 6° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ti zaca ná ca diidxa’ bia’ ca gacani; ne.

XIII. Cuee cabe ti gui’chi’ ra guica lá tuuxa binni ti ganda guyubi cabe tuuxa ni gaca xaique ni gu’ya’ que chu’ xiixa guenda naxoo nadaani’ guidxi ro’; ne guini’ cabe tulaa gaca xaique ca, ne guini’ cabe pa ca xaique ni ribee diidxa’ bia’ que gueda ndee pacaa guchaa ni guli cabe que, ti zaca ná lana ro’ A xti’ ndaaga 102 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gacani, ne.

XIV. Ne guirá’ ru’ xtipa ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri laacabe.

Ndaga 77. Cada tobi de ca yoo ro’ ca la?, zanda gunica’ xhiiña’ ca’, pa que guini xcaadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca:

I. Zanda guini’ ca’ pa bia’ bidxichi chi iquiiñe ca’.

II. Zanda güineca diidxa’ ca xcaadxi xaique ni runine ca dxiiña’ ne guseenda ca’ chupa chonna binni che chi guini’ ne ca xaique ni ruca diidxa’ bia’ lu gui’chi’;

III. Cue xia cabe guirá’ ca guenda nagana o guenda naxoo ni naquiiñe guinicabe; icaacabe ca diidxa’ yachi’ ni nuu cabe gaca diidxa’ bia’ ne gutiidi cabe ni ra yoo ra che ni que, ti guiuba guiniibi guirá’ xpieque dxiiña’ ni maca raca que;

IV. Zanda guni cabe o ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca, xiixa gui’chi’ ni guini’ xi chi guni ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca, ne pa gacani la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ jmá de galaa de ca xaique ni nuu gutaagu xtiidxa’ que. Gui’chi’ ri’ guini’ xi guirá dxiiña’ chi gaca. Pa gueda ndee cabe xiixa gui’chi’ de cani cayete ri’ de ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ que la? napa cabe xi guyubi cabe tulaa zanda gacaga xaique xtini ti zaca ganda gaca ca dxiiña’ ri’ jneza, ne guirá’ ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ que nga guini’ tulaa zanda gacani.

Lu guidapa ndaa xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne rianaga guni dxiiña’

Ndaga 78. Ra guianadxi ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diiddxa’ bia’ ca gunica dxiiña’ la?, ziu xcaadxi xaique ni guya’ gaca ca dxiiña’ ni biaana que, de lu ca xaique ni chi chuu ri la?, napa xi chu’ 37 xaique, de lu ndi la?, 19 ca diputadu ne 18 senador, ti chu’ cabe ndaani’ ca dxiiña’ ri la?, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca nga cui tu laa gúni cani ne ra ziluuxe iza nga guiu cabe guidagu lisaa cabe güi cabe diidxa’. Ra chu’ ti xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ la?, zabi cabe xtobi guni xhiiña’be pa guíaadxa be.

Ca dxiiña’ ni chiguini’ ca xaique ni chi chu’ lu ca dxiiña’ ni cayeté ri, ne xcaadxi dxiiña’ ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri laacabe la?, zuni cabe ca ndi’:

I. Guini’ cabe pa zanda iquiiñe binni guidxi ca dxu’ ni rapa guidxi casi nabaqui nadaa IV xti’ ndaga 76 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

II. Icaacabe xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

III. Cue xia cabe guirá’ ca guenda nagana o guenda naxoo ni naquiiñe guinicabe; icaacabe ca diidxa’ yachi’ ni nuu cabe gaca diidxa’ bia’ ne gutiidi cabe ni ra yoo ra che ni que, ti guiuba guiniibi guirá’ xpieque dxiiña’ ni maca raca que;

IV. Zanda guni cabe o ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni ca, xiixa gui’chi’ ni guini’ xi chi guni ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca, ne pa gacani la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ jma de galaa de ca xaique ni nuu gutaagu xtiidxa’ que. Gui’chi’ ri’ guini’ xi guirá dxiiña’ chi gaca;

V. (Diidxa’ bixa).

VI. Paguiadxa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) lu 30 dxi la?, zanda, ti laacabe gudii cabe laa ti gui’chi’, huaxa ra guiaadxa ca la?, naquiiñe cui cabe xtobi chu’ ga guni xhiiña’be laga guibiguetabe;

VII. Gúdii xtiidxa’ cabe de que dxandi xtipa’ ni bidii xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu) ca xaique ri la?, jneza cani, casi ca xaique ni guya’ chu’ guidxi jneza ne sin ti guenda naxoo, ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi zitu ni cadi dagu lisaa zaguita (mexicu), ca xaique xti’ ca’ dxu’ ni rapa guidxi ro’,ne ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi,ne huaxa laca naquiiñe gacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’, ne.

VIII. Naquiiñe gunibia’ cabe ca dxiiña’ ni guseenda ca xaique ni ruzaa diidxa’ bia’ ca ra nuu cabe ne laaca naquiiñe cue xia cabe cani.

Lu gayu’ ndaa xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Ra rigaaba xpidxichi guidxi ro’ zaguita (mexicu)

Ndaga 79. Yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ra guni ca xhiiña’ ca la?, que zaquiiñe di ca xtipa xti’ xtobi ti ganda guni cani, ne laca laaca nga cuaquica’ neza ra gunica’ xhiiña’ca’ ti zaca nabaqui’ diidxa’ gacani.

Ra gaca’ ca dxiiña’ ri la?, napa xi chinadani casi nabaqui ca diidxa’ ri’: jneza, nayaa, ne que chi gacane di cabe tobi ne xtobi co’.

Ra guzulu gaca ca dxiiña’ de guenda rinabadiidxa’ xi guirá’ dxiiña’ ma guca ndaani’ guidxi ro’ la? napa xi guzulu guni cabe ni ni nirudo’ dxi guzulu gaca ca dxiiña’ ri’, necape’ chu’ xiixa diidxa’ ni guini’ de que naquiñe guchaa cabe xiixa diidxa’ ni cadi ca xneza, pa gue gaca nga la? napa cabe xi guini’ cabe de que ca dxiiña’ ri’ guicani ra gaca dxiiña’ lu xpidxichi guidxi.

Laca zaqueca ora gueda gaca ca dxiiña’ de guenda ria ca dxiiña’ ni raca ndaani’ guidxi ro’ la? yoo ro’ ni runi ca dxiiña’ ri la? napa xi guinaba ca ti gui’chi’ ra guini’ xi guirá’ ma guca.

Yoo ni runi dxiiña’ ti guhuini xi dxiiña’ ma guaca ndaani’ guidxi que la? napa xi gapani ca ndi’ lu ná’ ni:

I. Laca laani nga gapani ca bidxichi ni chi iquiiñe guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ni chi iquiiñe ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini ni dagulisaane, ne cani chi iquiiñe ca politicu ca’,huaxa zunini ca dxiiña’ ri’ la? ra ugaandasi ca xtipa ni napani, ni que zanda gapani nga ca ni napa guidxi ro’: laca, zapani ca bidxichi ni napa ca binni guidxi ne ca binni nuu xtuubi o xiixa ru naquiiñe gapani ne guirá’ ru’ ni guini’ diidxa’ ro’ bia’ ti que gunina ca xaique ni runi xhiiña’ binni guidxi ca, cani chi iquiiñe binni guidxi.

Yoo ro’ ni ruya’ gaca ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ que la? zanabani chahuini ca dxiiña’ ni cayaca ca chahuiduga pa caquiñe ca xpidxichi guidxi xneza, ne cani maca guca lux ti izá ni ma gudi’di’, ti zaca ganda gacani casi ná ca diidxa’ bia’ ni rini’ gaca ca dxiiña’ ri’, ne naquiñe’ guihuinini ti zaca ganna binniguidxi xi cayaca, jmá’ pa gueda gaca xiixa dxiiña’ o guica xiixa diidxa’, ne pa gueda guiree xiixa bidxichi ni chi guni xiixa dxiiña’ ni chiguni guidxi ro’. Ca diidxa’ ni guini’ ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra rihuini xi gurá’ dxiiña’ cayaca ndaani’ guidxi ro’ que la? de ca bidxichi ni guini’sini nga de ni riquiñe’ luguia’ binni guidxi.

Guirá’ ca diidxa’ ni ca luguia ca la?, naquiiñe guiasa ti gui’chi’ de guirá’ xigaaba’ o bidxichi ni caaca guidxi ro’ huaxa ra gaca ni la?, zacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

Laaca que zinanda di cabe casi ná ca xtiidxa’ ni zeda ga de lu ca dxiiña’ ri’, huaxa xi guini’ diidxa' bia’ gaca’, ne laca zanda guxhuba donda cabe ca binni ri’ ti ganna cabe xiguirá’ cayunineca’ xpidxichi guidxi ne laca ni biquiñe lu izá ni ma’ gudi’di’ que. Pa, ra gaca ca guendarinaba diidxa’ ri’ jneza bia’ dxi nabaqui’ diidxa’ bia la?, zata’ ti donda ique cabe. Yoo ro’ ra rigaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca la?, napani xi gusendani ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca xi guirá’ dxiiña’ nga cayaca, o pa co’ la?, zuyaca cabe xi zanda gunine cabe xpieque ca dxiiña’ ri’;

Ra gaca ca dxiiña’ de xpidxichi guidxi ri la?, que zandadi’ chinandacabe casi ná diidxa’ de ni rini’ de xpidxichi guidxi, ne ra igaaba’ xpidxichi guidxi la?, yoo ro’ ra rigaabani ca la?, zanda guinaaba’ diidxa’ cabe dxi intiisi dxi gacaladxi cabe ganna cabe xi guirá’ bi’ni’ ne cabe xpidxichi guidxi, huaxa ra gaca ca ndi la?, que chi guini ique cabe de que ma bixhale luni , paaxa gui’chi’ ni che ra nuu cabe guinaaba diidxa’ xi cayuni ne cabe xpidxichi guidxi o pa ma bi’ni’ cabe xiixa dxiiña’ xti’ guidxi ro’. Ca diidxa’ si ni naquiiñe ganna ca xaique ri nga de ca diidxa’ ni guini’ xi guirá’ cayunine cabe xpidxichi guidxi ro’.

II. Che’ gui’chi’ ra nuuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ ca binni guidxi, lu ca dxi xi beusantiagu (junio) beu xandu’ ne lu 20 xhi beu febrero de lu xti’ iza ni zeeda que, ti ma ca xaique ri gutagu xtiidxa’ca’ pa zanda ganna binni guidxi xiini. Ne lu gui’chi’ ni icabinecabe ca la?, napa xi che ca guenda rinaaba diidxa’ de xi guirá’ bi’ni’ ne cabe xpidxchi guidxi ro’, ne guirá’ ca gui’chi’ ni guini’ de que dxandi’ guca ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ne laaca naquiiñe ucacabe lu ca gui’chi’ ca, ca neeza biquiiñe cabe para guca ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ deni cani’ ca diidxa’ ni ca luguia ca.

Ante guidxiiña ca gui’chi’ ni cacabinecabe ca, ra nuu ca xaique ni canaaba diidxa’ de ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ la?, naquiiñe guchiiña cabe caadxi de ca gui’chi’ ca ra nuu xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra rigaaba ne rigaaba’ xpidxchi guidxi, ni niru do’, ti ma ca xaique ri guini’ ca’ xi ca neeza nga biquiiñe para guca ca dxiiña’ ri’, huaxa ra gaca ca ndi la?, naquiiñe cheni niru do’ ra nuu ca xaique ro’ nipe rapa ne rugaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca ti ma laaca guya’ca’ pa dxandi guca ca dxiiña’ ne pabia’ bidxichi nga biquiiñe cabe.

Xaique ni runi dxiiña’ ti guibieená’ ca xqui’chi’ guidxi xi guirá’ dxiiña’ ma guca la? ziananebe ca diidxa’ ni ma bireexia lu ca dxiiña’ de xti cada tobi ca yoo ni runi xhiiña’ guidxi ro’ ne gapadi xi guindaani jmá’ de 10 guibidxa ti guni cabe ni ne ra nuu ca xaique rusuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga gusenda cabenine ra gudxiguetacabe ca gui’chi’ ri la?, napa cabe 30 dxi, raca dxiiña’, ne huaxa naquiiñe’ gucaacabe xi guirá’ ni zanda guni xaique ri’ ne ni co’, ne pa laacabe que guni cabe ni la?, diidxa’ ro’ bia’ zusabana’ laacabe. Ca diidxa’ ni biete ri la?, que zaca di’ cani casi ra cayuuya’ cabe pa guca cani jneza, ne ra ra gaca cani ca la?, napa cani xi chinadacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’. ca diidxa’ ni biete luguia´’ ca la? qué zazacadini para ca binni ni runi dxiiña’ ra riree xia donda ique binni guidxi, ca ndi’ la? napaca’ xi chinandaca’ casi ná diidxa’ bia’.

Yoo ro’ ra rigaaba xpidxchi guidxi ro’ ca la?, napa cabe xi guzeete cabe xtiidxa’ cabe lu 120 dxi, dxi racasi dxiiña’, ne pa que guni cabe ni la?, lu bia’ dxi ma bete ca la?, ca xaique ri’ ma zani’ ique ca’ de que ma zaca ná cabe guiaanani.

Ne pa ná cabe de que ma zaca guiaana cani ne ma qué zani’ di cabe xi zanda gaca ne ni co’ huaxa napa xi guini’ cabe xiñee co’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra rigaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca la?, napa cabe xi guseenda cabe ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe diputadu ca, gui’chi’ ri la?, napani xi cheni cada niru do’ dxi xti’ beu saa guidxi (mayo) ne noviembre lu gui’chi’ ni guseenda cabe ca la?, napa xi uca cabe xi ma bi’ni’ cabe, ni ma biyacabe, ne ni ma guni’ cabe xi zanda gaca ne ni co’.Gui’chi’ ni gusenda cabe que la?napa xi guya binni guidxi xi cani, ra gaca dxiiña’ ri la? napa xi guiete pa laca bidxigueta cabe xiixa bidxichi ni biniti cabe lu ca dxiiña’ xiixa dxiiña’ lu na’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi, ne pa co’ la? chindaqui cabe ca donda que ra nuu binni ni ruyubi guiree xia donda.

Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra rigaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca la?, napa cabe xi cueza cabe xtiidxa’ ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca, ti gaca ca diidxa’ ni ca lu ndaaga ri’; ne diidxa’ ro’ bia’ nga gudxiiba’ donda ique ca ni guchene ca diidxa’ ni ma gulaqui’ ri’;

III. Guyuubi ne guya’ cabe xi guirá’ gaca lu ca dxiiña’ ra riuu xpidxichi guidxi ro’ zaguita (mexicu), o xi cayunine cabe cani, ne chi guya’ cabe ra nuu ca binni ni caquiiñe xpidxichi guidxi ca, ne pa che cabe la?, ti guya’ cabe xi cayaca ne guinaaba’ cabe ca gui’chi ni rucaa ca binni ca xi guirá’ cayuni ne xpidxchi guidxi huaxa ra gaca ca dxiiña’ ri la? napa cabe xi chinda cabe casi ná diidxa’ ro’ bia’, ti laa ma gulaqui’ gacani zaca, ne.

IV. Ra gaca ca dxiiña’ de guenda rinabadiidxa’ xti’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia xiixa donda ne ra ridxela tu caba’na’ o cutoo xti’ guidxi ro’; ti zaca ganda guihuini xi donda quiba ique ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra raca dxiiña’ xti’ gidxi ro’ gueda guni ca guenda ri’ba’na’ ri’ ne pagueda guizaca cani ca lu ndaga diidxa’ guiropa xti’ ndaa I ni cuzete’ ndaaga ri’, zazacani luguiá’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca guidxi ne guidxi ro’ ni dxaaga zaguita (mexicu).

Ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga guini’ tulaa zanda gaca xaique ni guni dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra rihuini xi dxiiña’ cayaca ne ni maguca ndaani’ guidxi ro’ huxa ra guibi miati’ ri la? Galaa de cabinni r inga cui laacabe. Diidxa’ ro’bia’ nga guini’ xi modo guibi tulaa gacani. Xhoono si izá nga guindaa binni ri’ lu ca dxiiña’ ri’ ne pa gacala’dxi’ cabe cui cabe laabe ti gacabe xaique ri’ xti bieque la? Zanda huaxa maca raca birucube me qué zacadini xti bique. Pa gueda gacahuarabe nga zandaca guireebe ne pa xiru’ guini’ diidxa’ bia’ gueda gaca, ne biaca’ binni guini’ laabe gacabe xaique que nga guini’guireebe, o pa xiixa ru’ guini’ lu Diidxa’ lá Guidapa xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ti ganda gaca tuuxa xaique xti’ yoo ro’ ra rigaaba’ xpidxchi guidxi ro’ la?, napabe xi gusaabe ca ni canaaba, ca ndaa I,II,IV,V ne VI xti’ ndaaga 95 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ laabe la?, ne xcaadxi ru ni guinaaba’ diidxa’ ro’ bia’ laabe. Ne bia’ dxi guni ca xaique ri’ dxiiña’ ndaani’ yoo ri la?, que zanda di chu’ be lade xiixa partidu o gunibe xiixa dxiiña’ ra guiiaxabe, huaxa ni zanda si guni be nga gusiidibe binni gun’da ne uca o gusiidibe laaca gunica xiixa.

Guirá’ ca xaique ni runi xhiiña’ ca guidxi huiini ne xhiiña’ guidxi ro’, ne ca binni guidxi, ca binni nuu xtubi o guirá’ ru’ binni guidxi ni riquiiñe xpidxichi guidxi ro’ la?, napa cabe xi guchiiña cabe ca gui’chi’ ni guinaaba’ yoo ro’ ra rihuini xi dxiiña’cayaca ne xi ma guca ndaani’ guidxi ro’ ca laacabe, huaxa naquiiñe chinanda cabe casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ ne si naa xcaadxi xaique ca de que cacanaca’. Ne pa que guchiiña cabe ca gui’chi’ ni canaaba’ ca xaique ri laacabe la?, ca xaique ni naquiiñe guseenda cani ca la?, diidxa’ ro’ bia’ napa xi gusaaba ti donda ique cabe.

Xtipa ro’ xti’ guidxi ro’ ni ruca diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que la?, laa nga cuaqui ca neeza ra gutopa’ guidxi ro’ xpidxichi ca binni guidxi ni gucheene diidxa’ bia’ casi nabqui’ ndaa IV xti’ ndaga ri’.

Diidxa’ Lá Guionna

Xtipa’ Xti’ Xaique Ni Rucaa Diidxa’ Bia’

Ndaga 80. Ca xtipa ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, ziaana ni lu ná ti binni ni rabicabe “xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu)”.

Ndaga 81. Ra cui’ cabe xaique ro’ ri la?, napa cabe xi chinanda cabe casi nabaqui’ diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi.

Ndaga 82. Ti ganda gaca tuuxa binni xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, naquiiñe gapabe ca ndi’:

I. Naquiñe gale be ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne gacabe binni nuu xpiaani ni que huyuni xiixa guenda naxoo, ne gacabe xiiñi’ gunaa o nguiu ni gule ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne napa be xi gapabe gande iza de nabeeza be ndaani’ guidxi ri’.

II. Ne pa ma bisaabe 35 iza dxi ganda dxi chi guzee cabe lu gui’chi’;

III. Guhuini de que guleezabe ndaani’ guidxi ri’ bia’ ti iza ante ganda ra chindi cabe xaique guidxi. Ne gasti’ naca pa bireebe de ndaani’ guidxi ri’ bia ti beu;

IV. Que chi gaca dibe xaique xti’ xiixa yuudu’;

V. Pa nacabe dxu’ ne racaladxibe gacabe xaique la?, napebe xi gusaanabeni lu xhoopa beu ti ganda guiube lu ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

VI. Que chi gacabe xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’, xaique ni ruya chu’ guenda nazaca ndaani’ guidxi ne que chu’ xiixa guenda naxoo, o pa nacabe xaique xti’ xiixa guidxi ni dagulisaa zaguita (mexicu) o xaique xti’ guidxi ro’, huaxa pa racaladxibe gacabe xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ zaguita (mexicu) la?, naquiiñe gusaanabe ni xhopa beu ante guzulu ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique ro’ guidxi, ne.

VII. Ne que chi gapabe ca guenda nana ni nabaqui ndaga 83 ri’.

Ndaga 83. Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zuzulube gunibe xhiiña’be lu niru do’ dxi xti’ beu xandu’, ne zandaabe lu dxiiña’ ca xhopa iza.Binni ni gulii cabe gaca xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), o ni gulii cabe laa, chu’ ga si o ni guiaana pa guiree xaique ro’ que la?, ma que zanda di cui cabe laa, ti ganda gaca xaique que xti bieque.

Ndaga 84. Pa lu chupa iza de bizulu xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita mexicu guni dxiiña’ ne guiaadxa la?, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca, ne ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra rie binni ica lá ti ica credencial ca la?, ne ca xaique ni runi dxiiña’ ra yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, ziu jma de galaaca gutaagu xtiidxa’ ca’ ti ganda cui ca’ xti’ xaique ni guiaana ga jlugar xaique ro’ que, ne ra ma gulii cabe xaique ni guiaana ga que la?, laaca ca xaique ri’ cue ca’ ti gui’chi’ lu chií gubidxa ti ganda gaca dxiiña’ ra cui cabe xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), huaxa ra gaca ca dxiiña’ ri’ la?, naquiiñe guya’ cabe ca dxi chi gaca ca dxiiña’ ri, ne bia’ dxi guiree gui’chi’ cuidxi binni, ne que chi tiidi di ni 14 beu ne jmá’ de 18 beu.

Pa gueda chuu tuuxa gacaga xaique guidxi la?, qué zandadi’ guchaabe o ucuibe tuuxa binni guini xhiiña’ xti’ guidxi ro’ ni dxaaga zaguita (mexicu) jmá’ pa gueda gunibeni sin xtiidxa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi. Ra gueda guiluxe binni ri’ guni dxiiña’ que la?, napabe xi gusendabe ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi lu bia’ dxi gueda guiluxe xhiiña’ be.

Ne pa xaique ca guiaadxa lu xtapa iza cayaadxa laa que la?, ne pa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que cayuni ca dxiiña’ la?, ma laacabe guyuubi cabe xti’ binni gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ma laa gunduuxe chaahui ca dxiiña’ biaana caa que ñaca que; ne pa cadi nuu ca binni ri’ cuchaaga xtiidxa’ ca la?, zadxela ga ti binni guni dxiiña’ que laga guidaagu ga ca binni ri güica diidxa’ ne ma ca xaique ni runi dxiiña’ nadaani yoo ra rie binni ica lá ti gapa credencial ca nga cui’ xti’ xaique guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) ni guni ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’.

Pa cadi cayuni ca xaique gudxi ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ xaique guidxi que dxiiña’ la? ma ca xcaadxi xaique que guni xcaadxi dxiiña’ ne cuiga cabe tulaa ganda guiaanaga gaca xaique guidxi, laga cueecabe ti gui’chi’ ra cuidxi cabe binni guidxi ni gacala’dxi’ gaca xaique guidxi ro’.

Ne pa guiaadxape’ xaique gudxi que lu tapa iza para gueda guiluxe ca xiiña’ la? ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que cui ga tulaa guianna gueda gunduuxe’ ca dxiiña’ ni biaana ne má’ qué ñaca que.

Ne pa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca que cadi cayuni ca dxiiña’ la?, ma ca xaique ni biaana que nga cui xti’ binni ni gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne laaca zunica’ ti ganda gaca ca dxiiña’ ca, ne napani xi gacani casica bi’ni’ cabe ca dxiiña’ dxi guli ca xaique ni guyuuga lu ca dxiiña’ xti’ xaique guidxi ro’.

Ndaga 85. Pa ca’ru’ guzulu gaca ca dxiiña’ ni ma nabaqui gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, ziaanaga xa ique ni maca guri que ti ganda ti cuiga ca xaique ni ruzuhuaa ca xaique binni guidxi que cui’ca’ tulaa gacaga xaique binni guidxi ti zaca gaca ni ná ca diidxa’ ni ca luguia ca.

Pa gueda guiaadxa xaique ni guli cabe que lu bia’ dxi nabaqui gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la? ma xaique xti’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que nga guiaanaga, ti nda guidxela tulaa gacaga xaique xti’ guidxi ro’ ti ganada gaca ni ndaaga ni ca luguiaca.

Pa xaique guidxi ro’ que guibana chonna lategade dxi ti qué che’ chiguna dxiiña’ la?, ne pa ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que, guini’ca’ zá la?, zanda ne ma xaique ni nanda dechebe que guiaanagá gunigá xhiiña’be.

Pa xaique guidxi que,qué ganda che gudii diidxa’ casi ná lu ca ndaaga diidxa’ ni ma bite luguiá’ ca la?, napabe xi gunibeni ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que.

Ndaga 86. Pa gacala’dxi’ xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ xti’ zaguita (mexicu) ca gudxii ca dxiiña’ xti’ la?, zanda gunibeni, huaxa pa nuube lu ti guenda nagaana o lu ti guenda naxoo, ni guini’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca, cadi jneeza cayaca.

Ndaga 87. Ra gudii xtiidxa’ binni ni chi gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca xtiidxa’ de que zuni xhiiña’ jneza ne nayaa la?, naquiiñe guini’be ni neza lu ca xaique ni ruzuhua lux tiidxa’ binni guidxi ca sicari’: “zudiee xtiidxa’ gapa’ ne gune guirá’ ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ra liibi lizaa guirá’ diidxa’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne gune guirá’ ni ná ca diidxa’ ro’ bia’ ni riree lu ni, ne gune ca dxiiña’ xtinne jneza ne nayaa do’ ti binni guidxi ma bidii na xtipa’ ri’, ne zuya’ chu’ guenda nazaca, guenda sicaru, ne guenda nabaani xti’ guidxi ro’ ri’, ne pa que gune ca ni la?, guidxi ro’ ri’ guliidxi naa ne cuaqui ti donda ique”.

Ne pa que ganda che be chigudii xtiidxa’be ra nuu ca xaique ni ruzá’ diidxa’ bia’ o ra nuu ca xaique ni bianagá guni dxiiña’ xti’ ca xaique guidxi que o ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi la?, napabe xi chebe ra nuu ca xaique ro’ xti’ yoo ro’ ni lá Suprema Corte xti’ guidxi ro’ ri’.

Pa que ganda guidxiña’ xaique ro’ xti’ guidxi chi gudii xtiidxa’ ra nuu ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi, ra nuu xcaadxi xaique riaana guni dxiiña’, ra nuu ca xaique ni runi xhiiña’ ca ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi la? napabe si chebe ra nuu ca xaique diidxa’ do’ bia’ xti’ guidxi ro’ ti ganda gunibeni.

Ndaga 88. Xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ la?, zanda guireebe de ndaani’ guidxi ri’ gadxe gubidxa, huaxa naquiiñe gabibe ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador ca xi chi gunibe, ne ca diidxa’ ni bicheela be ndaani’ guidxi ra guyeebe que. Ne pa guiaadxabe jma la?, naquiiñe gabibeni ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa binni guidxi que.

Ndaga 89. Ca ndi nga cani naquiiñe guni xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu):

I. Guni ne uca’ diidxa’ bia’ ni guinaaba’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca laa, huaxa naquiñe guya’ pa nuuni jneza ti ucaani.

II. Guini’ tu binni zanda chu’ guni xhiiña’ guidxi ne laaca zanda guchaabe ca xaique ri la?, ne ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi ne ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi, ne laaca zaqueca zanda cu’be ne guchaabe xcaadxi xaique, ra guni be can di la?, naquiiñe guya’be xi ná diidxa’ bia’ ne gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

Ca xaique guibi gunine ca xaique guidxi ro’ ne ca guidxaQW2i huiini ni dagune guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napa cabe xi guzulu cabe guni cabe xhiiña’ cabe nirudo’ dxi gucuaa cabe gui’chi’ ni guin’ xi dxiiña’ chi guni cabe. Ne pa que gacane ru’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ laacabe guni cabe ca dxiiña’ ri la?, napa cabe xi gusaana cabe dxiiña’ ri’.

Pa gacala’dxi’ cabe guiaana ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ruzuhuaa cabe lu xtiidxa’ guidxi ro’ ndaani’ xti guidxi la?, jmá pa caáru’ guidaagu diidxa’ ne xcaadxi xaique, ne pa laca caru dudii diidxa’ cabe zá’ guiaanaru’ xaique ni nada deche xaique ro’ que la?, xaique guidxi ro’ nga guini’ tulaa zanda guiaana guni dxiiña ni cayete ca.

III. Guini’ tu binni zanda chu’ guni xhiiña’ guidxi , ne ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi ne ca xaique ni rugaaba’ xpidxichi guidxi, laca zanda cuibe cani gaca xaique ni ruuya’ gapa guidxi ro’ ra guireche diidxa’ lu bi ne ca binni gu’ya’ chu’ bidxichichi ndaani’ guidxi.

IV. Laaca ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga ucuibe xaique ro’ xti’ ca dxu’ ne xcaadxi ru’ xaique xti’ ca dxu’ ca ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ri’;

V.

VI. Guiapa’ guenda nazaca xti’ guirá’ binni guidxi ni nabeeza ndaani’ guidxi ro’ ri’, casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’, ne iquiiñebe xtipa’ xti’ guirá’ dxu’ ti guiapa guenda nazaca xti’ guidxi ro’ ri’;

VII. Iquiiñebe ca dxu’ ti guiapa guidxi ro’ ri’, ti zaca gaca ni ná ca diidxa’ ni ca lu ndaa IV xti’ ndaga 76;

VIII. Guchelaniidibe xti’ guidxi’ ro’ huaxa casi nabaqui’ guirá’ diidxa’ ro’ ni ma gulaqui’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’;

IX. Laca zanda guini’be ra chi guihuini tulaa zanda gaca xaique xti’ yoo ro’ ra guhuini tulaa gaca xaique ro’ ra ridxela donda ne ra gueda guidxaa binni ri’ huaxa la?, napa cabe xi chinanda cabe casi lu lana ro’ A xti’ ndaaga 102 xti’ gui’chi’ro’ bia’ri’;

X. Chinebe xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi, ne gutagunebe diidxa’ ca xaique ro’ xti’, xti guidxi’ ro’ xti’ ca gringu o laaca guxhabe guirá’ diidxa’ ni ma bidaagu, laaca zanda gudxiiba’ be xiixa donda, guchaabe o guni chaahuibe guirá diidxa’ ni ma bitagunebe xti’ guidxi, huaxa pa gaca ndi la?, naquiiñe guya’ be xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca.Ra gaca ca dxiiña’ ni cayeté ri la?, xaique ni ruuya’ chá’ diidxa’ bia’ ne ica ni lu gui’chi’ que la?, zuuya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne nayaa do’ casi ná ca diidxa’ chi guiete rari’: niru do’ zuuya’ cabe xi ná binni guidxi, ra guchugu lu ti guenda naxoo; ra guilaadxicabe tuuxa ndaani’ guidxi pa ucalú guidxi, guirá’ guidxi ro’ chu’ tobisi que chi chu di’ tobi jma que xtobi; ra gacane lisaa guirá’ guidxi ro’ laaca ti guirooba’ xpidxichi ca’; ne ra gutaagu lisaa cabe xtipa’ xticabe ti ganda chu guenda nazaaca ne que chu’ di’ guenda naxoo ndaani’ guirá’ guidxi ro’ ca;

XI. Cuiidxibe ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca gutaagu ca xtiidxa’ ca’, pa ná ca xaique ni maca nuu que gacani;

XII. Gacanebe xaique ro’ ni ruuya’ gaca diidxa’ bia’ ne ica ni lu gui’chi ca ra ma iquiiñe xtipa’ xtibe;

XIII. Cu’ be guintiisi layu ra chi iree ca guiiba’ ripapa o balaaga ro’, cu’ be dxu’ gapa ca ra rireeca ca balaaga ro’ ca, ne ni gapa lu ca layu xti’ zaguita (mexicu), ne guini’be paraa gaca cani;

XIV. Guxha be donda xti’ tuuxa binni ni bi’ni’ xiixa donda lu ná ca xaique ro’ ni rugaani donda ne cani cudxiiba’ ca xaique huiini xti’ ca guidxi huiini ca donda ique, ne ca binni ni gudxiiba’ donda ique ndaani’ guidxi ro’ ne naquiiñe guxhuba donda cabe laaca, ndaani’ xquidxi huiini ca’;

XV. Gudiibe ti xiixa ca binni ni guidxeela o guni xiixa ni gacane binni guidxi, huaxa naquiiñe guni be ni casi nabaqui’ ne bia’ dxi ná diidxa’ bia’ gacani;

XVI. Pa cadi cayuni ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca dxiiña’ la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca gudii ca gui’chi’ ni guini’ xi guenda chi ica ca binni ni cani’ ca ndaa III, IV ne IX ni ca lu ndaga ri’, huaxa naquiñe gacani ne xtiidxa’ ca xaique ro’ ni riana ga ti gaca ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ que;

XVII. Pa chu’ tuuxa xaique guidxi guidaagu ti guni dxiiña’la? ne pa gueda ndee cabe xiixa gui’chi’ ni guini’ xi dxiiña’chi gaca la? napa xi gudii xtiidxa’ jmá’ galaa de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi pa gacani o pa co’. Gui’chi’ ni biasa ra bidaagu ca xaique ri ti gunica’ dxiiña’ que nga guini’ xi modo zanda guxhale cabe.

Zanda’ guini’be tulaa qué zandadi’ gaca xaique casi cayete lu ndaaga 6° xti’ gui’chi’ ri’ bia’ ri’ ne cani cani’ ca diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ca.

XVIII. Guchiñabe ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca ti guhuiini tu laa zanda gaca xaique ni ruuya guiapa’ guidxi, ne laaca zanda cu’be gui’chi’ ra nuuca pa gueda guiadxa ca binni ri lu xhiiña’ ca’, ne pa gacaladxi be gaxha be dxiiña’ ri ca binni ri la?, zanda, huaxa ne xtiidxa’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca;

XIX. Ca dxiiña’ guni binni rusiene xaique ni nanda deche xaique ro’ xti’ guidxi ro’ de ca diidx’ bia’ ni guizaca guidxi la?, ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni runi xi na diidxa’ bia’ que nga gu’ya’ gacani ti zaca ná diidxa’ bia’ gacani.

XX. Ne xcaadxi xtipa’ ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri laabe.

Ndaga 90. Guirá’ xhiiña’ guidxi ro’ la?, napa xi gidaagu ne guidxi ro’ ne zacani casi nabaqui’ diidxa’ bia’ ni cue yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca, ne paraa nga zanda cu’ ruaa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca lu xhiiña’ cabe.

Ca (sic DOF 02-08-2007) diidxa’ ro’ bia’ ca nga guini’ ca’ paraa zanda guchaaga bia’ ca xaique ri xtiidxa’ ti ganda guidagulisaaca’ ne gunica’ xhiiña’ guidxi.

Xaqiue ro’ ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que na guzhuaa lu xtiidxa’ guidxi ro’ ora laa ma napa xiixa guenda nagana, zanda pa gacani la?, binni ni naca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ guidxi ro’ nga gunini nepa co’ laca zanda guni xaique ni nanda deche xaique ro’xti’ guidxi ro’ nga gunini, ne casi ná lu ca diidxa’ bia’ nga gacani.

Tutica de ca xaque ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi naca diputadu o senador la?, zanda cuidxica’, ca xaique ni runi xqui’chi’ guidxi, ca xaique ruya’ chu’ guidxi xneza ti qué chu’ xiixa guenda naxoo ne ca xaique ni runi xhiiña’ ca guidxi huiini ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ri’, laca zabiidxi cabe xaique ni que riquiñe’ xtipa’ xti’ xtobi, checa’ chi guini’ca’ ra chi icayu necabe ti diidxa’ bia’ o chi guini’ca’ de pabia’ bidxichi cayaaxa xpinnica’ o pa che ca’ chi guini’ca’ de xiixa guenda rinabadiidxa’ ni guni cabe laaca.

Ndaga 91. Ti ganda gaca tuuxa binni xaique ni runi gui’chi’ xti’ guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?: naquiiñe gacabe xiiñi’ zaguita (mexicu), ne gapabe 30 iza, ne gacabe binni nuu xpiaani.

Ndaga 92. Guirá diidxa’ bia’ ni cuee xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napa xi guni firmar xaique ni runi xiiña’ guidxi cani, pa que che ni la?, que zasaca di’ ni.

Ndaga 93. Ra guiu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca gutaagu xtiidxa’ ca la?, ca xaique ni runi xqui’chi’ guidxi ca la?, zie cabe ranuu ca xaique ri gabicabe laaca que chi guxhaca’ bia’ bidxichi cacaacabe o cayaxa cabe.

Ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa’ guirá’ dxiiña’ xti’ guidxi ro’ nga gu’ya’ gaca guilaa guidxi ne ca dxiiña’ xti’ laca rarica guihuini xi guiiba’ ruzaabi diidxa’ bi guinanecabe, pabia’ bidxichi gapa cabe guinine cabe dxiiña’ ne laca zapaacabe ti yo ora che binni pa nuu dinde.

Pa ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca chu’ jma de galaa de ca diputadu ca ne xcaadxi, de ca senador ca la?, zanda guinaaba diidxa’ cabe xi guirá dxiiña’ cayuni ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ni napa xtipa xti’ casi ti yoo ra riziidi’cabe gun’da ne uca cabe ne ca tienda ro’ ca, ne nuu ca’ ndaani’ ca guidxi huiini xti’ guidxi ro’ ri’.

Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zanda guinaaba diidxa’ cabe o guseenda cabe xiixa gui’chi’ ra nuu ca binni ni runi xhiiña’ guidxi ro’ ca ti ganna cabe xi guirá’ dxiiña’ cayunica’, ne ra icaabi ca binni ri la?, napa cabe xi icaabi cabeni de lu 15 dxi, raca dxiiña’ ne ca xigaaba dxi ri la?, rigaabani dede niru do’ dxi che gui’chi’ ri’ ra nuucabe.

Ra gaca’ ca dxiiña’ ni biete ri la?, zaca cani casi ná ca diidxa’ bia’ xti’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ cabe.

Diidxa’ Lá Guidapa

Xtipa’ Ro’ Xti’ Guidxi Ro’

Ndaga 94. Ra raca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ne ra riapa' la?, racani tapa ndaa tobi ca la?, lá yoo ro’ ra riguiiba’ donda ique binni, guiropa ca la?, yoo ro’ ra rie binni guidxi ica lá ti gapa credencial, ne guidapa ca la?, guionna ca la?, lá yoo ro’ ra riree xia donda, ne xtobi ca la lá yoo ra riree xia donda ni riguiiba’ ique binni.

Ca dxiiña’ ne ca xtipa’ ni runi ca xaique ri ndaani’ guidxi ro’ la?, lu ná ca xaique ni rapa guirá’ xtipa’ ro’ xti’ guidxi ro’ nga guiaana cabe, ne napa cabe xi chinandacabe casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne casi nabaqui’ diidxa’ bia’ xti’ cabe, ni que ziana lu ná cabe nga, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee xia donda ique binni que.

Yoo ro’ ra riree xia donda ique binni ca la?, chií bi tobi binni nga gúni dxiiña’ ndaani’ ni, ne pa guiu guinteru chií bi tobi ca gutaagu xtiidxa’ la?, ma rabi cabe ni sala, ne ca ndi nga ni ruuya’ ca donda jma naxoo, ne pa huaxie cabe la?, ma rabi cabe ni pleno ne ndi la?, ma huaxie nga tu chu’ ne rari’ la?, riu ca xaique ni ruuya’ guenda naxoo ni cadi jmape nagaana.

Ca ra riree xia ca donda jma naxoo ne cani huxie ca la?, diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ ti ganda ganna binni guidxi xi cani, ne pa laaca, ná ca’ que zanda di ganna binii guidxi xi guirá’ diidxa’ o donda biree xia ca la? que zandadi ganna binni ni.

Ca ra ridaagu xtipa’ xti’ ca dxiiña’ ni runi ca xaique ro’ ri’, casi ca xaique ribee xia donda ne lu ca dxiiña’ xti’, ne ra ridaagu xtipa’ xti’ ca dxiiña’ ni rudii gui’chi’ ro’ bia’ binni guidxi ti gudxiilu pa nuu xiixa donda biree xia ne que ñuu laadxi ni rabi cabe amparu ca ne pa nuu ndaani’ guidxi ro’ o pa nuu ndaani’ ca guidxi xti’ zaguita (mexicu), ne ca xtipa’ xti’ yoo ro’ ra rie binni ica lá ti gapa credencial, ne ca donda ni guni ca xaique ro’ ni rapa binni guidxi ca la?, napa cabe xi chinandacabe casi nabaqui gui’chi’ ro’ bia’ ri ca dxiiña’ ca, ne casi ná ca diidxa’ bia’ ni ruuya’ gaca ca dxiiña’ ri’ jneza.

Pa nuu tuuxa binni cayunibá cabe ca xquenda ne guyubi xi modo gacachahui’ cani ne pa chu’ dinde xiixa diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, napa xi guuhuini xi neza gacachahui cani, ne pa guini’ cabe de que naguenda gacani la?, zanda huaxa nirudo’ napa xi gudii xtiidxa’ xaique ro’ xti’ ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que, huaxa napabe x guini’be xiñe naquiñe naguenda chigacani ne naquiñe gacani casi ná ca diidxa’ bia’ ni rini’ de ca dxiiña’ ri’.

Diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ paraa nga zandape’ guiquiñe’ ca diidxa’ gulee ndu’ ca yoo ro’ ra riree xia ca donda xti’ guidxi ro’ ne ra gusiene cabe ca diidxa’ ni cuyechenda ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ binnica binni ni guni ndi’ la?, cani runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra rihuini pabia’ xaique diidxa’ do’ bia’ naga guni cani, laca rarica guihuini xi diidxa’ bia’ nga gueda guchugulu ca diidxa’ ni cayaca ri’ ne xi diidxa’ zanda guidxaa lu cani.

Ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni ribee xia donda xti guidxi ro’ que la? zandaacabe chii bi gayu’ iza ne zanda guiree cabe de dxiiña’ ca pa chinandacabe casi ná lu Diidxa’ lá’ guidapa xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ra guizá’ dxi xhiiña’ cabe ca la? zanda guiaxa cabe ti ndaa bidxichi.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ pleno que la?, laaca zanda gutagu ne cue xia cabe diidxa’, ti zaca ganda gaca ti dxiiña’ nayaa jneza ne sicaru, ne zaca cadi guiaana ca guirá’ ca dxiiña’ ni ribee xia donda ni cayaaca ndaani’ guidxi ro’ ri’.

Ca diidxa’ ni guiree xia rari la?, zapacani xtipa’ ra gapani chupa chonna gubidxa de icaa cani lu gui’chi’.

Diidxa’ ro’ bia’ nga guya’ pabia dxi nga gudxiilu diidxa’ ni gulee xia jma de gayu xaique diidxa’ bia’ que, ne ca diidxa’ ni gusiene ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri la?, ne ca diidxa’ bia’ ni gutaagu zaguita (mexicu) ndaani’ xti’ guidxi ro’ ne laaca xi zanda ucuezani o gusaana dxini o xi guchaani ti que guni ni dxiiña’.

Ca xaique diidxa’ do’ bia’ ca la? zandaa cabe chií bi gayu’ iza lu ca dxiiña’ ca, pa gueda guidxaa cabe de lu ca dxiiña’ ri’ la? naquiñe gu’ya’ cabe xi ná lu ca Diidxa’ lá’ Gudapa xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ganda dxi guiree cabe ca la? zacaa cabe ti xiixa pur bia’ dxi’ bi’ni’ cabe dxiiña’ ca.

Nin ti binni ni ma guca xaique diidxa’ do’ bia’ ma qué zandadi’ gudii cabe laa guibigueta gaca xaique ri’ xti bieque, zandaca gacabeni pa ñaca biaanagabe chupa chonna gubidxasi.

Ndaga 95. Ti ganda gaca tuuxa xaique ro’ xti’ ca xaique diidxa’ bia’ ne guni dxiiña’ ndaani’ yoo ra riree xia diidxa’ bia’ la? naquiiñe ca ndi’:

I. Gacabe xiiñi’ zaguita (mexicu) ne galebe ndaaní, ne gacabe binni nuu xpiaani;

II. Gapabe chonna bi chií nuu gayu iza dxi cui cabe tu gacani que;

III. Dxi cui cabe tu gaca xaique ca la?, naquiiñe gapabe gui’chi’ ni guini’ de que binni ruzuhua lu diidxa’ laabe ni bidii xiixa yoo ro’ laabe, ne gapabe ni neca chií iza;

IV. Gapabe ti guenda nuu xpiaani’ ne que huayuube ndaani’ liidxi guiiba’ o que huaguiiba’ xiixa donda iquebe ne que huaguu laabe ndaani’ liidxi guiiba’ casi; pa gulaanabe, pa bitagu nábe xiixa xpidxichi binni ne que nudiibeni, o intiisi donda ni biguu laabe ndaani’ liidxi guiiba’ la?, que zanda di gacabe xaique ca.

V. Naquiiñe cuezabe ndaani’ guidxi ri’ neca chupa iza ante cui cabe xaique que; ne

VI. Ne laca qué huayacadi cabe xaique ni nanda deche xaique guidxi ro’, xaique ni ribee xia donda ndaani’ gudxi ro’, ne laca qué huayacabe xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne xaique ro’ xti’ xiixa guidxi ro’ ni liibilisaane zaguita (mexicu) lun izá ra chindi cabe ca binni ni gaca xaique ri’.

Ra ribii cabe xaique ri la?, jma naguenda nga gudii cabeni ca binni ni bi’ni’ xhiiña’ jneza ne nayaa do’ casi ca xaique diidxa’ bia’ ni bi’ni’ jneza, ne maca huayuni ca dxiiña’ ri naguenda.

Ndaga 96. Ti ganda cui cabe xaiquedo’ ni ribee xia diidxa’ bia’ ca la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ca la?, zuguube ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que?, lu gui’chi’ que la?, napa xi ica lá chonna binni, ti guya’ cabe tu laa zanda gacani, huaxa laca naquiiñe guzeete cabe ni lu ca binni ni chichite ti ganda gaca xaique que?. Ra cuicabe xaique ri la?, napa xi chu’ jma de galaa de ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi ca, ne naquiiñe gacani lu chonna bi chií dxi. Ne pa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca que cue xia ca’, ca diidxa’ ro’ bia’ ri dxi nexhe gacani que la?, ma xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) guini’ tu tobi de guionna que zanda gacani.

Ne pa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca gudxigueta ca’ gui’chi’ ra ca lá guionna binni ni biseenda xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) que la?, zanda guseenda be ni xti’ bieque lu biaaca dxi ni biete luguiaca. Ne pa ra guiropa gui’chi’ ri’ laca gudxigueta cabe ni la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zabii tobi de guionna ca binni ni ca lu gui’chi’ que, ti ganda gaca xaiquedo' ni cue xia diidxa’ bia’.

Ndaga 97. Ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ne ca xaique diidxa’ bia, ca xaique ni rapa xpidxichi guidxi ro’ ne ruuya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ ca xhiiña’ ca jneza nga cui laacabe, huaxa zaca ni casi nabaqui’ ca neeza xti’ diidxa’ ro’ bia’. Lu xhoopa iza de ma nuucabe lu dxiiña’ ca la?, zanda guiaadxa cabe huaxa pa che cabe lu xti’ dxiiña’ jmá’ naro’ba, ra guiree cabe maca tobisi tiru de lu ca dxiiña’ ri la?, naquiiñe chinanda cabe casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia donda xti’ guidxi ro’ nga gabi ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ gu’ya’ cayuni ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ne ca xaique diidxa’ do’ bia’.

Ca xaique ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’ la? zanda cuica tuuxa de ca xpinnica’ o tobi de ca xaique diidxa’ bia’ o ti xaique diidxa’ ro’, pa zaca racaladxica’ gúnica’, o pa guinaaba’ ca xaique ni rucaa diidxa’ bia’ ca gacani, ne laaca zanda guinaaba’ tobi de ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ cani o laaca zanda guinaaba’ ti xaique xti’ guidxi ro’ ni, ti ganna cabe pa cadi cayuniná ca xaique diidxa’ bia’ ca xquenda binni guidxi. Laca zanda guinaaba’ cabe ca xaique ni rapa xpidxichi guidxi ne ruya’ gúni ca xaique diidxa’ bia’ ca xhiiña’ ca jneza guini’ni, ti laa pe ca nga jmape naquiiñe ganna pa ca xaique ri cayuunica’ xhiiña’ jneza.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca la?, zanda cui cabe ne zanda guchaa cabe ca xaiqueni ni runi xqui’chi’ guidxi ne xcaadxi xaique ni runi xhiiña’ guidxi. Ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ne ca xaique diidxa’ bia’ la?, zanda guchaa cabe ne cui cabe ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra riree xia diiidxa’ bia’ la?, ne ndaani’ yoo ra riree xia donda ique binni, zaca cani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ la?, ne casi nabaqui’ xtiidxa’ cabe.

Lu cada tapa iza la?, ca xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ ca la?, de lade nga cuicabe tu gaca xaique xticabe, ne ra cui cabe xaique ri la?, nanna dxichi ca deque ma que zanda di cui cabe laa xti’ iza ni zeeda que. Cada tobi de ca xaique xti’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca la?, zudii xtiidxa’ cabe neza lu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca sicari’:

Xaique ro’: " zudii xtiidxa’ lu’ gúnu’ xhiiña’ lu jneza ne naya ra gacu xaique ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’ ne gunu’ guirá’ ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ra liibi lizaa guirá diidxa’ bia’ xti guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne gunu guirá’ ni ná ca diidxa’ ro’ bia’ ni riree lu ni ca , ne gapalu’ guenda nazaaca xti’ guirá’ binni guidxi, ni nabeeza ndaani’ guidxi ro’ ri la?,

Xaique ribee xia diidxa’ bia’: "Zudie xtiidxa’".

Xaique ro’: "Ne pa que gunu ni la?, guidxi ro’ ri’ gusaabaná lii ne gusaaba ti donda iquelu”.

Guirá ca xaique diidxa’ bia’ ro’ la?, ne ca xaique diidxa bia’ la?, zudii xtiidxa’ cabe neza lu ca xaique ro’ ni ruuya’ guni cabe xhiiña’ cabe jneza ne neza lu ca xaique ni ribee xia donda ndaani’ guidxi ro’.

Ndaga 98. Pa, ti xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ gueeda guiadxa jma de ti beu la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), zanaababe ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca pa zudii xtiidxa’ ca’ pa ziu xtobi guni ga xhiiña’ ni biaadxa que ne gacani casi ná ndaga 96 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Pa gueda gati’ tobi de ca xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ ca o guiiadxa de lu ca dxiiña’ maca tobisi bieque la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca zabii xti’ xaique ni guni xhiiña’ ni biadxa o ni guti’ que, huaxa ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi nga gacani, ne napa xi gacani casi ná ca diidxa’ ni ca lu ndaga 96 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra riree xia diidxa’ bia’ pa guinaabaca’ guiree ca’ o gacaladxica’ gusaanaca’ xhiiña’ca’ tobisi bieque la?, jma pa lu ca dxiiña’ ca nuu xiixa guenda naxoo la?, zanda guni cabeni; ne zuseenda cabe ti gui’chi’ ni guini’ de que chi gusaana cabe xhiiña cabe lu ná ca xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ ca, ne pa can di icaani la?, ma laaca guseendaca cani ra nuu ca xauque ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe senador ca, ne ma laaca guini’ ca’ pa zaa guiree cabe o pa co’.

Ca guenda rinaaba guiaadxa ni rinaaba’ ca xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ ca la?, que zanda di’ tiidini jma de ti beu, ne ni gudii xtiidxa’ guiiadxa cabe ca nga ca xaiquedo’ ni ribee xia donda ndaani’ guidxi ro’, ne cani guiaadxa jma de ti beu ri la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga gudiini laacabe, huaxa ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador. Nin ti guenda riaadxa la?, que zanda di’ tiidi ni jma de chupa iza.

Ndaga 99. Yoo ro’ ni rapa ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ca la?, la nga gaca yoo ro’ jma risaca ne jma napa xtipa lu ca dxiiña’ ri’ ne laa nga ni jma nanna guirá’ ca bieque ri’ ti yoo ro’ ni rapa binni guidxi ca ma bidii xtipa’ ni, huaxa naquiiñe guihuni ni ná ndaga xti’ 105 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ra guni yoo ro’ di’ xhiiña’ la?, napa xi gapani chupa neeza tobi ca ti yoo jma narooba’ ni guya’ gaca cani ndaani’ guidubi guidxi la?, ne xtobi ca ti yoo nahuiini ni guya’ gaca ca dxiiña’ ri ndaani’ ca guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu); ne ra guiu cabe gutaagu xtiidxa’ cabe la?, zacani nezalu binni guidxi, ne zacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’. Ti ganda gunini xhiiña’ ni jneza, ne zapani binni guni xhiiña’ ni casi ca binni ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi.

Ra gacaca’ dxiiña’ ri la?, ndani yoo ro’ ra raca dxiiña’ ti cui cabe xaique guidxi la?, napani xi gapani gadxe binni ni cue xia diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi. Ne laaca laacabe nga cui cabe tu gaca ca xaique xti’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ri, ne zanda guiaana tapa iza lu ca dxiiña’ ri’.

Yoo ro’ ni rapa ne ruuya’ gaca ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi la?, lu ná nga nexhe’ guiluuxhe ca dxiiña’ ri’ ne gacani casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne casi guini’ diidxa’ ro’ bia’ gaca ca dxiiña’ ni ca xaguete ri:

I. Ra guinaaba’ ca binni ni gudxite ti ganda gacaca’ xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni gidxi ni rabicabe senador ne diputadu ca la?, igaaba chahui ca gui’chi’ ni bizee lu que;

II. Yoo ro’ ni ruuya’ gaca dxiiña’ ri ndaani’ guidxi ro’ la?, ra nuu si nga zanda guidxiiña’ ca binni ni gudxite ti ganda gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca guinaabaca’ igaaba chahui ca gui’chi’ bizee binni lu que.

Ca yoo huiini ne yoo ro’ ra riapa’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ca la?, zanda gusaana dxi ca’ o guchuugu ca’ lu ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ca pa xi guini’ diidxa’ ro’ bia’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca nga ugaaba chaahui guirá’ gui’chi’ ni bizee lu dxi gulii cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne pa que chu’ tuuxa binni ni gudxite ti ganda gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ucueza ca dxiiña’ ri’ la?, ma zanda guini’ cabe deque biluuxe ca dxiiña’ ca sicaru ne zanii cabe tu laa nga jma bizee cabe lu gui’chi’ xti’, ne zudii cabe laa ti gui’chi’ deque ma laa nga gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

III. Ra ra guchuugu cabe o gusaana dxi cabe ca dxiiña’ ri’ ne ra cue xia ca xaique ri’ ca xpieque ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ la?, ma gadxeni de cani ca lu guiropa ndaa ni ca luguia ca, ti raca cani’ de cani gucheene ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

IV. Ragaca ca xiixa ni ruchuugu lu ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ la?, nabepe nga ruzuhua dxiichi’ ca xaique ri’ lu xtiidxa’ca’ ra gunica’ guirá’ xpieque ca dxiiña’ ri’ ne ra cue xia ca guirá’ diidxa’ ne guenda nagaana xti’ ca dxiiña’ ri’. Ca dxiiña’ ri la?, rapani xtipa’, pa cani canaaba’ cabe ca naca ni ti xiixa ni chi guiaaxa ne pa gacani ndaani’ ca dxi cayaca ca dxiiña’ ra ribii cabe ca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ o ante gudii cabe gui’chi’ ca binni ni yene de xaique ro’ que;

V. Ca xiixa ni guchuugu lu guenda xti’ binni guidxi ti que che’ chiguze lu gui’chi’ ti cui tu laa gacaladxi gaca xaique guidxi ro’ o que cui cabe laa o que guiu lade xiixa partidu, ti ganda guini’ ni racaladxi ndaani’ ca dxiiña’ ni cayaca ndaani’ guidxi ro’ ri’ la?, napabe xi chinandabe casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca diidxa’ ni ca lu diidxa’ ro’ bia’.Ti ganda che tuuxa binni guidxi chi guini’ ra nuu ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riree xia ca bieque xti’ ca dxiiña’ ni raca ra ribii cabe xaique guidxi ro’ xi bi’ni’ tuuxa partidu ni nuu cabe lade ca la?, naquiiñe gunduuxebe de guya’be xi guirá’ diidxa’ bia’ xti’ ca partidu ca, ti diidxa’ ro’ bia’ ma nanna ne ma gulaqui’ ca neeza ne ca dxi guidxiiñabe guini’ be xi guca cabe;

VI. Caguenda nagaana ni riu lade ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo’ ro’ ra riapa ca dxiiña’ de ra ribii cabe ca xaique guidxi ne ca xaique ro’ xti’ ca dxiiña’ ri’;

VII. De ca dxiiña’ o xiixa bichenda gapa ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree gui’chi’ credencial ne xaique xti’.

VIII. Ca donda ni gudxiiba’ ne cani quixe ca binni ni da’gu’ política, ca binni nuu xtubi, ca binni de xti’ guidxi ne ca binni xtubisi ne gueda gucheene ca yoo ro’ ra rie binni ica lá gapa gui’chi’ credencial ne laca gucheeneca’, ca xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca diidxa’ bia’ ni rini’de ca dxiiña’ ri’.

IX. De cani gueda guizaca ndaani’ yoo ro’ ni rudii gui’chi’ credencial ne jmá’ pa nacani de ca diidxa’ ni ca lu III diidxa’ xti’ ndaaga 41 ne lu xhoono ndaga diidxa’ xti’ ndaaga 134 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’; de ca diidxa’ rapa cani cayuni binni cayuni política ti gaca xaique, ne zaqueca pa laacabe zá’ gacabe cuidxi cabe binni chi guzee’ lu gui’chi’ ti gaca cabe xaique ne cuaqui cabe ca donda ri’ ique ca’.

X. Ne xiru’ ni guini’ diidxa’ bia’.

Ti cadi guini’ cabe de que cacaná ndaga 105 xti’ gui’chi’ ro’ bia ri’ la?, yoo ro’ ni rapa ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ca la?, zanda cue xia cabe ca diidxa’ bia’ ni rapa ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ni que chu’ ne tobisi ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ca diidxa’ ni guireexia ndaani’ ca dxiiña’ ri la?, ziana dxi cani ti guihuini xi cani. Ra gaca’ ca bieque ri la?, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra caree xia ca diidxa’ ri la?, zabi cabe ni ca xaique ni rapa guidxi ro’ ti que chu’ xiixa guenda naxoo que.

Pa, ti yoo ro’ ra riapa’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ro’ ca guzuhua dxichi ne guini’ de cadi jneza nuu caadxi diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, tobi de ca yoo ra riapa’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi ro’ ca zanda guini’ca’ de que cadi jneeza di nuuni ti laaca ma napa ca tobi de ca diidxa’ca ni cabee xia xtiidxa’ gui’chi’ ro’ ri’, huaxa zinanda cabeni casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’, ti yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca guini’ guna tobi de ca diidxa’ bia’ ca nga guiaana. Ca diidxa’ o ca donda ni má’ biree xia la?, ma que zanda di guibigueta cani ti ma biree xti’ diidxa’ bia’.

Ra rieegu lisaa xtipa’ xti’ ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’, ne ca neeza ni nexhe guiree xia intiisi diidxa’ la?, ne zaqueca ca diidxa’ ni nexhe ti ganda cue xia jma de gayu xaique diidxa’ ro’ bia ca diidxa’ bia’ la?, napa cani xi gaca cani, casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca diidxa’ ro’ bia’ ca.

Ca xaique ro’ ni riegu lisaa ca xtipa’ xti’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ribee xia cabe diidxa’ ca ruyuubi cue xia dxiiña’ xti’ ne guyuubica’ ni gacani nayaa ca ni nanna de ca dxiiña’ di’ ca nga nga guya’ guiree xia ni ná gui’chi’ ro’ bia ri’ ne ca diidxa’ bia’ ca’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riree xia ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi la? napaca xi guyu’ ca’ xi dxiiña’ nga zanda guiaana lu cani, casi yoo ro’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ca la?, zanda guseendabe ca dxiiña’ xti’ ca yoo huiini ni nuu ndaani’ ca guidxi huiini ni guyee lu nacabe que, ti cada tobi cabe la?, napa cabe xi guya’ cabe ne cue xia cabe ca dxiiña’ xti’ cabe. Diidxa’ ro’ bia’ ma gulaqui’ ca neeza, ne ca dxiiña’ xti’ cani.

Ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi, ne cani rapa ndaani’ yoo ro’ ra riapa’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ro’ la?, zuni cabeni casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’, ne sicari nga riu ca binni ri guni ca xhiiña’ ndaani’ ni; ziu ti xaique ro’ xti’ ca dxiiña’ ri’, ne ni gaca xaique ri la?, ti xaique diidxa’ ro’ bia’ nga gacani, ne zacaabeni lu ti guenda ribii xaique, ne choona binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra riapa’ xpidxichi guidxi ne ruuya’ca’ guni ca xaique diidxa’ bia’ ca xhiiña’ ca jneza.

Yoo ro’ ra riree xia diidxa’ xti’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi la?, zabibe xaique ro’ xti’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca pabia’ nga guiaxabe, ti ganda cu’ ni lade ca dxiiña’ de ra riguu ca xaique ni rapa binni guidxi ca, ca xqui’chi’ ti guiree xpidxichi guidxi ro’ guiaxaca’. Ti ganda gaca dxiiña’ jneza ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ xti’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi la?, xaique xtini nga quixhe ca neeza ni gunineca dxiiña’.

Ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi la?, ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ne ndaani’ ca guidxi huiini ca la?, jma de galaa de ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca ni rabi cabe senador ca nga cui laacabe, huaxa ne xtiidxa’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca nga gacani. Ra guibi ca xaique ri la? napa cabe xi guya’ cabe cani jma pa ma bi’ni’ dxiiña’ la?, ne pa tu zeedaru lá niru do’ ti gacani casi ca dxiiña’ ne ca neeza ni ma gulaqui’ diidxa’ ro’ bia’ ri’.

Ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ruuya’ gaca ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ro’ la?, que chi gacadi cabe jma nahuiini de bia iza nexhe gaca cabe xaique diidxa’ ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’, ti diidxa’ ro’ bia’ ma gulaqui gacani zaca, ne zandaa cabe ga’ iza lu ca dxiiña’ ca, ne que zanda di guidxaa cabe o guiree cabe. Pa gacaladxi ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ruuya’ gaca ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ca guiree ca tobisi bieque de lu xhiiña’ ca’ o guinaabaca’ guiaadxa ca la?, xcaadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ni que nga guni ca xpieque ni, ti gacani casi nabaqui’ ndaga 98 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ruya’ gaca ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi la?, ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca ca dxiiña’ ri la?, napa cabe xi guni cabe ni ná diidxa’ bia’, ne que zanda di’ gaca cabe jma nahuiini de bia’ iza ni naquiiñe gaca cabe xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ni rebee xia diidxa’ bia’ ne rudii gui’chi’ ni laa ampuru que. Ne zandaa cabe ga’ iza lu ca dxiiña’ ca, ne pa guidxaa cabe la?, pa chi caacabe ti dxiiña’ jma narooba’. Ne pa gueda guiaadxa tobi de ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ruuya’ gaca’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ca tobisi la?, zabii cabe xtobi ni guiaana gunduuxe xhiiña’ ni biree que.

Ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca ca dxiiña’ ni cayeté ri la?, zuni cabe xhiiña’ cabe casi nabaqui’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa’ binni guidxi ne casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

Ndaga 100. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa xpidxichi guidxi ne ruuya’ ca’ guni ca xaique diidxa’ bia ca xhiiña’ ca jneza la?, zuni ca xhiiña’ ca modo gacaladxi ca’ ne zanda guinaabaca’ guirá’ ni iquiiñe ca’ ne laca zanda cue xia ca intiisi diidxa’.

Sicari nga riu ca binni ri guni ca dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ di’, zaca cabe gadxe, tobi de la cabe nga gaca xaique ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’, laca laa nga gaca xaique ro’ ti ca dxiiña’ ri’; xhonna ca la?, zabi xacadxi xaique diidxa’ ro’ bia’ laaca, huaxa pa cui jma de galaa de ca xaique ca laacabe nga gaca cabeni, ne lade ca xaique diidxa’ bia’ ne ca xaique ribee xia diidxa’ bia’ ne rudii gui’chi’ ni la amaparu ca nga guihuini tu gacani, xhupa ca la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga cui laaca; ne xtobi ca la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ nga cui laa.

Xcaadxi binni ni guni dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ri la?, napa cabe xi guchiiña’ cabe cani ca lu ndaga 95 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne gaca cabe binni nuu xpiaani’ ne guizá ganna cabe de lu ca xhiiña’ guidxi huayuni cabe, ne naquiiñe gacabe binni nachahui, ne pa guiaana ca binni gulii ca xaique ro’ ri la?, napa xi icaacabe ti gui’chi’ xi guenda napa cabe.

Ca xaique ri la?, zuni ca dxiiña’ ra guidaagu lisaa guirá’ ca’, o ra chupa choona si. ne pa guiu guirá’ ca xaique ri’ gutaagu xtiidxa’ ca la?, zanda guini’ ca’ tu gaca xaique o guchaa cabe ca xaique diidxa’ ro’ bia’, ne ca xaique diidxa’ bia’, zaqueca ca xcaadxi dxiiña’ ni quixhe’ diidxa’ bia’ gaca.

Xaique ro’ xti’ yoo ri’ la?, zandabe jma iza lu ca dxiiña’ que xcaadxi xaique ri’, ne xcadxi di la?, zandaaca’ gayu iza lu ca dxiiña’ ri’ ne tobi ga nga guidxaaca’, ne ma que zanda di cui cabe laaca gacaca’ xaique xti’ iza.

Ca xaique ri la?, que zandadi’ guzuhua cabe lu xtiidxa’ ca xaique ni gulii laacabe, ti napa cabe xi guni cabe xhiiña’ cabe jneza, naya do’ la?, ne que zunu di cabe pur tobi ne xtobi co’. Ne pa guidxaa cabe la?, napa cabe xi chinanda cabe ni na lu diidxa’ lá guidapa xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ ca neeza, ra guidxaa ne ra chu’ xcaadxi xaique nacubi, zaqueca ra guirooba’ ca guenda nanna xti’ xhiiña’ cabe, ne laani la?, napa ni xi gacani casi ná ca diidxa’ ri’, gacani sicaru, ne ra gusiidi cabe jma de lu ca xhiiña’ cabe, gunicabe jneza ne chu’ ca’ pur tobi ne pur xtobi co.

Casi nabaqui’ diidxa’ bia’ la?, yoo ro’ ra raca dxiiña de ra ribii cabe xaique guiidxo ro’ ca la?, bia’ ra rugaandasi xtipa xti’ la?, zanda cue xia diidxa’ bia’. Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia didxa’ bia’ ca la?, zanda guinaaba’ cabe ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ro’ ca, guirá’ ca diidxa’ ni cue xia de ra rugaanda xtipa’ xti’ guidxi ro’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca la?, zanda guya’ o ucuezadxi ca diidxa’ ne ca dxiiña’ ni cue xia ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi, huaxa zacani pa xhono de laacabe guini’ cabe de que gacani. Ti diidxa’ ro’ bia’ ma gulaqui’ ca neeza ra gaca ca dxiiña’ ri’.

Ca diidxa’ ni guini’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra raca ca dxiiña’ ti guibi xaique guidxi ro’ la?, laca guiruti zuxhani ne guiriti que zanda di gacaladxi ucalu cani, huaxa ca diidxa’ ni guzeete cabe de ca xaique diidxa’ bia’ ne ca xaique diidxa’ ro’ bia’ la?, ca diidxa’ ri si nga zanda guya’ ca xaique ribee xia diidxa’ bia’ ca, ti ganna cabe de que pa cayuuni ca xaique rini casi ca neeza ni ma gulaqui diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ri’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia ca la?, laaca nga cuaqui’ ca’ pabia’ guiaxa ca’ ne ca xaique ruuya’ gaca ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi ro’ ca la?, zabaqui’ pabia guiaxa guirá’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa’ xquenda guidxi ro’ ca, ne cadi na cabe de que cacaná ndaga 99 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ca dxiiña’ ni gaca o gata de pabia’ bidxichi guiaaxa ca xaique ri la?, napa xi cheni ra nuu xaique ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’ ti ganda guiu cani lu ca dxiiña’ de ra riree xpidxichi guidxi. ca binni ni runi xhiiña’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ la?, napa cabe xi gabi cabe xaique ro’ xti’ cabe xi chi guni cabe.

Ndaga 101. Ca xaique ro’ bia’ ni ribee xia diidxa’ bia’, ne ca xaique ni ribee xia diidxa’ ne rudii gui’chi’ lá amparu,ne ca xaique diidxa’ bia’, ne ca xaique ribee xia diidxa’ ndaani’ yoo ra riapa’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi que la?, que zanda di’ guni cabe xti’ dxiiña’ xti’ guidxi ro’ o xti’ ca guidxi ro’ dagu lisaa zaguita (mexicu), cani zanda si gunicabe nga, ca dxiiña’ ra gusiidi cabe binni guidxi xiixa o ra gaca necabe guidxi, huaxa ra guni cabe ni la?, que ziaxa di’ cabe ni ti ndaa bidxichi.

Guirá’ xaique ni chi guiete ri’ la?, que zandadi’ guzuhua cabe lu xtiidxa’ tuuxa binni de lu chupa iza de de ma biree cabe de lu ca dxiiña’ ri’, ne ca ndi nga ca xaique ri’; xaique ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’, ca xaique ni ribee xia diidxa’ ne rudii gui’chi’ lá amparu,ne ca xaique diidxa’ bia’, ne ca xaique ribee xia diidxa’ ndaani’ yoo ra riapa’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxi.

Ca binni ni ma guca xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ la?, ma que zanda di’ gaca cabe xaique ni cuzeete ndaa VI xti’ ndaga 95 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, huaxa cani guyuu ga si lu xhiiña’ cabe que nga zanda guibi gaca xaique ni cani ndaa ne ndaga ni biete ri’.

Ca diidxa’ ni biete luguia ri la?, laca zuchuuguni lu xtipa’ xti’ ca xaique ni gacaladxi gacani, neca gunaaba’ ca’ guiaadxa ca’ lu xhiiña’ ca’.

Cani guizaaca ca xaique ni que guna de ca diidxa’ ni ca lu die’ lana ni biete luguia ri la?, zaree cabe de lu xhiiña’ cabe, ne laaca ma que zacaa di cabe guirá’ cani maca ricaacabe o ni riaaxa cabe, ne paaxa xiiru’ donda gusaaba diidxa’ ro’ luguia cabe.

Ndaga 102.

A. Ca xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ca nga cui tu laa gaca xaique rugaani donda xti’ guidxi ro’ ne laca laacabe nga guchaa cabe ca xaique ri’, huaxa ra gaca cani la?, ne xtiidxa’ diidxa’ ro’ bia’ nga gacani. Yoo ro’ ra riguiiba’ donda ique binni ca la?, zapani ti xaique ro’ guya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne laabe nga xaique ro’ ni rapa guidxi ti que chu’ xiixa guenda naxoo, xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ca nga cui laabe huaxa ne xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca ti gacani. Ti ganda gaca tuuxa binni xaique ni rapa guidxi ti que chu’ guenda naxoo la?, naquiiñe ca ndi; gacabe xiiñi’ zaguita (mexicu), gapabe chonna bi chií ne gaayu’ iza dxi cui cabe binni ni gaca xaique que, gapabe chií iza de cayuunibe dxiiña’, ne gapabe gui’chi’ ni guini’ de que binni ruzuhua lu diidxa’ laabe; gapabe ti guenda nabaani jneza, ne pa que huaguiba’ donda iquebe. Ne ni gaca xaique ri’ la?, zanda guchaa xaique rucaa diidxa’ bia’ ca laabe ora tiisi.

Ca xaique rugaani donda xti’ guidxi ro’ di la?, napa cabe xi guya’ cabe guirá’ guenda naxoo ne donda ni gaca ndaani’ guidxi ro’; ne ngaruni naquiiñe laacabe nga guinaaba’ cabe igaa ca binni ni bi’ni’ guenda naxoo que?, huaxa ra gudxiiba’ cabe donda ri la?, naquiiñe guyuubu cabe xtuuba’ donda ca ne guchiiña cabe xiixa ni guini’ de que dxandi buqué bini’ ni, ne naquiiñe guni cabe ni jneza ti ganda gaca ca dxiiña’ ri’ naguenda; guinaaba cabe quiiba’ pe’ donda que ique buqé ne guiu cabe lu ca dxiiña’ ni ná diidxa’ ro’ bia’ guiucabe guni cabe.

Xaique ro’ ni rapa guidxi ro’ ti que chu’ guenda naxoo ndaani’ guidxi ro’ ca la?, zanda guiuube guya’ be guirá’ ni ná lu ndaga 105 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

I. Guirá’ dxiiña’ ni ruuya’ guidxi ro’ di la?, xaique ni rapa guidxi ro’ ti que chu’ guenda naxoo que la?, zanda guya’ be guirá’ xpieque cani o laaca zanda gannabe de laacani ti ca xaique rugaani donda ca gabi cani laabe, ne laca zannabe de cani runi ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) xti’ guidxi ro’ xti’ ca gringu.

Xaique ro’ ni rapa guidxi ro’ que chu’ guenda naxoo ne ca xaique rugaani donda ni runi xhiiña’ be que la?, pa gueda gaca xiixa o gacaná diidxa’ bia’ la?, laacabe nga napa cabe donda’ pa que guni cabe xhiiña’ cabe jneza ne ni ná ni.

II. Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ tuuxa ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni, ti gusiene xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ ri’ guirá’ ni guni ne xaique ni ruca diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ca nga guya’ gacani.

III. Ra gui’dxiña’ guionna binni que la? ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que gu’ya’ xtiidxa’ cabe ti má’ guihuini tulaa gaca xaique ro’ xti’ ca binni rudxiiba donda ne chupa chonna de ca xaique ri nga guini’ tulaa guiaana ne de lu chií guibidxa nga ma guihuini.

Ne pa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ que, qui gusenda’ lá’ guionna binni ni racala’dxi’ cabe gaca xaique que la? xcaadxi xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni que guini’ tulaa gaca xaique cani rudxiiba’ donde que huaxa napa cabe xi guyubi cabe tulaa gacani nirudo’ zuuya’ cabe lu gui’chi’ ra ca lá’ ca binni ri’ ti zaca zanda gaca ni ná ndaa I ca luguia ri’.

Pa que gusenda ca binni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni que gui’chi’ ra ca lá’ ca binni ni nuu gaca xaique que lu bia’ dxi nabaqui’ ca ndaaga diidxa’ ca luguiá’ ri’, má’ ca xaique ni ruzuhuaa’ lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia que cui’ tulaa gaca xaique xti’ cani rugaani donda, pa co’ má´guyubi cabe choona binni que.

IV. Pa gueda guidxaa xaique xti’ cani rudxiiba’ donda ique binni que la? zacani casi ná ca diidxa’ bia’ xtini ne pa nuu xiixa guenda naxoo. Ra gacala’dxi’ cabe guchaa cabe xaique ri la? napa xi guindisaná’ jmá de galaa de ca xaique ni ruzuhuaa’ lu xtiidxa’ binni guidxi ne lu chií gubidxa nga gacani, de raca ma zanda guchaa cabe xaique ri’. Ne pa xcaadxi’ xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que guini’ zá’ nuube ziaanabe ne pa co’ la? zadxaabe.

V. Pa ca ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni que cadi cayuni ca dxiiña’ la? xcaadxi xaique ni biaana que gusenda guidxi xcaadxi que gudxiña pa cu’ cabe o gudxiilu cabe guiaana xa xaique xti’ cani rudxiiba’ donda que.

VI. Pa guiadxa xaique xti’ cani rudxiiba donda que la? ma diidxa’ bia’ guini’ xi modo gacani.

Ca xaique ni rudxiiba’ donda ique binni que nga sá’ nanda guira donda ndaani’ ca yo ora riree xia ni que ne napacabe xi gu’ya’ cabe ca donda xti’ guidxi ro’; ne ngue runi zuyubi cabe cu’ cabe ca binni guinaazé’ cabe ne gudxiiba’ cabe donda ique ca chu’ ndaani lidxi guiiba’, zuyubi cabe ca xtuuba’ donda ni cani’ diidxa’ bia’ ti guidxiiba’ cabe ique ca binni ni bi’ni’ donda que; zuyubi cabe gaca ca dxiiña’ ri xneza ne nayado ti zaca gacani ti neza diidxa’ jmá’ sicarú; zana cabe guiabaná’ ca binni bi’ni’ donda que ne zadxiñabe lu ca dxiiña’ ni guiniba’ diidxa’ bia’ laabe.

Ca yoo ro’ ra riree xia ca donda ri la? zapa cabe ti yoo ro’ ni gu’ya’ ca donda ni guizaca ra gaca dxiiña’ de ribi xaique guidxi ne de ra gudxela xtuuba donda de ca binni rutoo guixi ne riba’na’ ca xaique ri la? ni zanda guchaa laacabe nga xaique ro’ xti cani rudxiiba’ donda ique binni que. Cani cui’ ca xaique ri nga ca xaique ni ruzuhuaa’ lu xtiidxa’ binni guidxi que ne pa gacala’dxi’ cabe guchaa cab eca xaique ri la napa xi guini’ jmá’ galaa de ca binni ruzhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que laani zacani bia’ dxi nabaqui’ diidxa’ bia’; ne pa ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca que guini’ xiixa bia’ dxi ma nexhe gacani ca la? binni ziene de que ma gasti’ chigaca.

Diidxa’ bia’ nga guini ne caqui ca neza ni gusiidi’ ca binni guiana de xaique rudxiiba’ donda ne ra guidxaa cabe, ne xi guirá’ guenda riziidi’ ni naquiñe’ ganna cabe lu ca dxiiña’ ni chi guni cabe, laacani la? napacani xi chinandacani casi ná lu ca diidxa’, xneza, guenda nuu xpiaani’, nayado’, gacani naguenda y ra que gusiadxa cabe ca nazaca xti’ binni guidxi ti cadi gabi cabe laaca guintisi diidxa’ ni guniná ladxido’.

Lu cada izá nga guseda xaique xti’ cani rudxiiba’ donda ique binni que ti gui’chi’ xi guirá’ dxiiña’ bi’ni’ ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que. Ora gacala’dxi’ ca xaique ri gusenda caacabe laabe la? napabe xi de che be.

Ca xaique ro’ ni rudxiiba’ donda ique binni pa laa bichee ne ca xpinni la?, laasi cabe gapa cabe donda de guirá’ xixe ca guenda naxoo ni gueda gaca pa gueda gucheene cabe ca diidxa’ xti’ diidxa’ bia’.

B. Yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca ne ca yoo huiini ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zuni cabe dxiiña’ de ra rugaanda xtipa’ xticabe, ne zabaqui’ cabe ti yoo ra guiapa xquenda binni guidxi, ti ra yoo ca nga icaacabe xtiidxa’ guirá’ binni ni bi’ni’ná ca xaique ni runi xhiiña’ binni guidxi que, cani que zanda chi ndaqui cabe ni bi’ni’ nga ca xaique ro’ ni rapa guidxi ro’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ni cuzeete’ die’ lana ni ca luguia ca la?, zuni cabe xhiiña’ cabe jneza, ne zuchiiñacabe guirá’ guenda naxoo ni cayacara nuu ca xaique ni naquiiñe guya’ cani. Titusi xaique napaxi gusenda’ ca diidxa’ ni gudxi cabe laaca’ guni chahui’ca’. Pa que gunichahui ca xaique ca, ca diidxa’ ni gudxi cabe ca binni ri’ laaca la?, napa cabe xi guini’ cabe nezalu binni guidxi xiñee que ñuni cabeni; ne pa qué cayuni ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que xhiña’lu dxi runi la?, ma ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que gusendacaa laacabe ra nuuca’ xiñee que ñuni cabe ni gudxica’ laacabe.

Ca dxiiña’ ni raca de ra ribii cabe xaique xti’ xixa guidxi, ne ca dxiiña’ ra runiná cabe ca guenda xti’ ca binni runi dxiiña’ la?, que zanda di’ guya’ ca xaique ri xi cani.

Yoo ro’ ni cuaqui ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zaree lá ni Yoo ro’ ra riapa xquenda binni guidxi; yoo ri la?, zunini xhiiña’ ni xtubini ne zapani xpidxichi ni ne laca zacani ti yoo ndxo’.

Ca gui’chi’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ ni liibisane ca gui’chi’ bia’ xti’ ca xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) napa cani xi gu’ya’ cani gapa ca guidxi xti cani xpidxichi ne guiruti’ tulaa gucaa ridxi laa ne laca guihuini ra guiapa’ ca guenda nazaca’ xti’ binni guidxi xti’ ca’.

Yoo ro’ ri la?, zapani chií xaique guni xhiiña’ni, ca xaique ri la?, jma de galaa de ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador ca nga cui laacabe, ne pa cadi cayuni ca xaique ri dxiiña’ la?, ma ca xaique ni riaana que nga guni ni, ne laca chií xaique, ca nga cui laacabe. Ne ma diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ ca neeza ni chinanda ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra ria’ diidxa’ bia’ ca ti ganda cuica’, ca xaique ni guni dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa xquenda binni guidxi ri’. Ne cada iza nga guidxaa ca xaique ni ma xadxi cayuuni dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ri’, huaxa pa cui cabe laaca xti’ bieque la?, zanda ca guiaanaca.

Xaique ro’ xti’ yoo ro’ ra riapa’ xquenda binni guidxi ca la?, laca laabe nga gacabe xaique ni gutaagu xtiidxa’ ne ca xaique ro’ xti’ guidxi ti guziidi’ binni gun’da’ ne uca, ne ra cui cabe laabe la?, napa cabe xi chinandacabe casi ná die’ lana ni ca luguia ca. Zandaa cabe gayu’ iza lu ca dxiiña’ ri’, ne zanda cui cabe laabe xti’ bieque, casi nabaqui’ Diidxa’ lá Guidapa xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ra guibi xaique ni ruya’ que chi gaca binni guidxi xiixa laa ne ca binni racane chu’ jna guenda nazaca ndaani’ ti guidxi ne ca binni rizá nanda ca guenda xti’ binni guidxi la?, napa cabe xi gaca ti guenda rinaba’ diidxa’ ti ganda ndaani’ ca guidxi ca, ti zaca ganna binni gudxi xi cayaca ne laca zaca zinanda cabe casi ná ca diidxa’ bia’ ca’.

Xaique ro’ xti’ yoo ro’ ra riapa’ xquenda binni guidxi ca la?, cada iza napabe xi guseendabe ti gui’chi’ ra yoo ro’ ria diidxa’ bia ca ti ganna ca xaique ri xhi guirá’ cayunibe. Ne laaca zadxiiña’ be ra nuu ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca bia’ dxi ma gulaqui’ diidxa’ bia’ gunibeni.

Xaique ro’ xti’ yoo’ ro’ ra riapa’ xaquenda binni guidxi ca la?, napa cabe xi guya’ cabe guirá’ cani cayaca ndaani’ ca guidxi ro’ ri’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riapa’ ca guenda nazaca ne guenda nabai xti’ binni guidxi que la?, napa cabe xi gu’ya’ cabe sá’ nanda cabe ra rizaca binni guidxi xiixa guenda nagana o guenda naxoo ni cadi’di’ binni guidxi, huaxa pa zaca ná xaique ro’ guidxi gacani, ne ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi, xaique ro’ xti’ xiixa guidxi ro’ ni liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ndaga 103. Ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ la?, zanda cue xia cabe can di’:

I. Ca diidxa’ bia’ o ca diidxa’ ni cue xia tuuxa xaique ni guniná xquenda binni;

II. Ca diidxa’ bia’ o ca diidxa’ ni cue xia tuuxa xaique ni guniná o guchugu lu ca xquenda ca guidxi ro’ dagu lisaa guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne.

III. Ca diidxa’ bia’ ni ruya’ guirá’ xixe cazaca o ca diidxa’ ni cuexia ca guidxi ro’ dagu lisaa guidxi ro’ zaguita (mexicu), ni chi chu ra rugaanda xtipa’ xti’ ca xaique ro’ xti’ guidxi ro’.

Ndaga 104. Ca yoo ra riree xia’ donda ca la?, napa cabe xi guya’ cabe de guirá’ dxiiña’ ri’:

I. De ca donda ni raca tobisi lu cani raca ndaani’ guidxi ro’;

II. De ca diidxa’ chu’ dinde lu ca dxiiña’ xti’ civil ne mercantil jmá’ pa caquiñe’ gudxiña’ xtiidxa’ guidxi ro’ ti ganda gacani o de ca diidxa’ ro’ ni bichaaga guidxi ro’ zaguita (mexicu). Pa binni ni gucaná’ xquenda ca guyubini ne pa cayuninani xquenda xtobi ca guenda riuu dinde ri la? zanda gu’ya’ ca xaique diidxa’ bia’ ni nuu ndaani’ ca guidxi huiini ca cani.

Guirá diidxa’ bia’ ni guiree ndu la? zanda gucaalu binni cani huaxa napa xi gacani ra nuu xaique diidxa’ bia’ ni nuu jmá’ gaxha de xquidxibe;

III. De ca diidxa’ ni guireexia ne qué chu’ la’dxi binni ni ti cayuninani ca guenda nazaca xti’ laacani nga ca cani lu ndaa XXIX-H xti’ ndaaga 73 ne ndaa IV xti’ die’ lana n) ndaaga 122 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, zacani zaca pa xiru guini’ diidxa’ ro’ bia’.Ca ra guibieená’ gui’chi’ ni naquiñe’ gu’ya’ca xaique diidxa’ do’ bia’ napacani xi chinanda cani casi ná lu ca ndaaga 103 ne 107 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ti gui’chi’ ro’ ri’ guini xi zanda gaca ora guiquiñe cabe pa guyubi cabe ca guenda ni chigacane laacabe ti que gacaná’ xquenda cabe ndi nga ni ruchiña cabe ra nuu xaique diidxa’ do’ ni nuu ndaani’ xquidxi cabe, jmá’ pa cuee’ ca xaique diidxa’ do’ bia’ que cueeni ne pa chigunináni binni guidxi la?, qué zacaadi cabe ca diidxa’ ca.

IV. De guirá’ ca guenda naxoo ne guenda nagaana ni ca lu ndaga 105 xti’, guichi’ ro’ bia’ ri’, huaxa laca naquiiñe ganna ca xaique ni rapa guidxi ro’ ti que chu’ guenda naxoo ca guirá’ ni;

V. De guirá’ ca guenda naxoo o guenda nagaana ni gapa ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ne.

VI. De lu ca dxiiña’ ni cayuni ca xaque ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi ni cadi xti’ zaguita (mexicu).

VII. De cani gueda gaca lade chupa guidxi ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) o ne xti guidxi huiini, ne.

VIII. De ca diidxa’ cuee ne guni ca binni da’gu’ lisaa ti guni ti dxiiña’ ni gacane guidxi ro’ ne xcaadxi ru’ ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti guidxi.

Ndaga 105. Yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca la?, napani xi guya’ ni ca dxiiña’ ri’ ti diidxa’ bia’ xti’ cabe ma gulaqui’ni zaca:

I. Pa chu’ dinde ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, pa ra cani’ni’ de ca dxiiña’ ni raca ne ribi cabe tuuxa xaique ne gueda gacani ne:

a) Caguidxi ro’ ne ca guidxi liibi lisaa ne zaguita (mexicu);

b) Guidxi ro’ ne ca guidxi huiini;

c) Lu ca xtipa’ xti’ ca xaique ni rucaa diidxa’ ro’ bia’ lu gui’chi’ ne yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ o pa co la?, de lu cani gaca lu xhiiña’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni riaana guni dxiiña’ que, o gacacani xti’ guidxi ro’;

d) Ti guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) ne xtobi;

e) Ti guidxi ro’ xti’ zaguita ne guidxi ro’;

f) Guidxi ro’ ne ti guidxi huiini;

g) Chupa guidxi huiini xti’ intiisi guidxi ro’;

h) Chupa xtipa’ xti’, xti’ guidxi ro’ xti’ zaguita, lu cani bi’ni cabe nediidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

i) Ti guidxi ro’ xti’ zaguita ne ti guidxi huiini xti’, de lu ca cani bi’ni cabe ne xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

j) Ti guidxi ro’ ne ti guidxi guiini de xti’ xti guidxo ro’, pa de ca diidxa’ xti’ ca gui’chi’ ro’ bia xti’ cani o pa xiixaru’ ni ca;

k) Chupa yoo ro’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne pa xiixa ru’ gueda guiree, ne.

l) Pa chu’ dinde chupa yoo ro’ xti’ guidxi ro’ bia’ ni laasi raca mandar xtubi, ne pa tobi de ca yoo ro’ ri’ ne ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi de lu ca guenda riuu dinde xti’ ca diidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ne xiixa ru’ ni gueda guizaca. Ni ca lu ndaga que la? napani xi chinandani casi ná lu ca diidxa’ xti’ ndaaga 6° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ra gueda gaca guenda ridinde diidxa’ o xiixa ni gueda gaca ndaani’ ca guidxi xti’ zaguita (mexicu) o pa ndaani’ ca guidxi huiini xti’ cani pa gucala’dxi’ nucaalu cabe de ni bizaca ca ne pa gueda gacani casi ná can daga c), h) ne k) ne pa laca gueda gucalu cabe de lu ca diidxa’ ni gulee ndu’ yoo ro’ ra ribee xia ca xaique diidxa’ do’ bia’ zandaca guini’ de que cadi nuu ni xneza, pa gueda guini’ bia’ xhoono de ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ni cayate ri’ nuu ni xneza la? zacani zaca.

Lu xcaadxi ni gueda gaca ca la? ca xaiquen ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra rireexia ca donda ro’ ca nga gu’ya’ gacani.

II. Ca xiixa ra riu dinde xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca ra gacaladxi xiixa’ diidxa’ ro’ bia’ ucalu gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca ra chu’ dinde ca xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, zanda gudxiiluni lu chonna bi chií dxi raca dxiiña’ dede dxi ma ucua o biete xi chi guni diidxa’ ro’ bia’ ri’ ne pur ca diidxa’ ni ca xaguete ri’;

a) Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ cabe biaca guisaca chonna bi chií nuu chonna lu, ti que guni ca diidxa’ ro’ bia’ ni cuee yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca;

b) Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador ca la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ cabe biaca guisaca chonna bi chií nuu chonna lu, ti que guni ca diidxa’ ro’ bia’ ni cuee yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca o ca diidxa’ ni gutaagu ca guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne xti’ guidxi ro’ xti’ ca gringu;

c) Xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi, ni guzete’ xaique ni rusiena xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ra chu’ ra ucaalu cabe ca diidxa’ bia’ ni guiree ne ra gueda guniná’ xquena binni guidxi casi pa guireeni ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ndaani’ ca guidxi ro’ liibilisaane guidxi ro’.

d) Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ri la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ cabe biaca guisaca chonna bi chií nuu chonna lu, ti que guni ca diidxa’ ro’ bia’ ni cue yoo ro’ ra runi cabe xhiiña’; ne.

e) Ca partidu politicu ni ma ca lá ra yoo to’ ni ribee gui’chi’ credencial la? ca xaique ro’ xti’ cabe nga gu’ya’ que guniná ca diidxa’ bia’ ni runi dxiiña’ luguia ca dxiiña’ ri’ ne pa’ guiabani luguiá’ cabe ne guyubi xi dxiiña’ guni cabe ti qué gacaná ca partidu ca runi ca diidxa’ bia’ ca ne pa gueda guiabani luguiá’ ca binni ni bicaa lá cabe lu ca gui’chi’ ca.

f) Ca diidxa’ bia’ huiini ne diidxa’ bia’ ro’ ni raca ndaani ca guidxi huiini ne ndaani ca guidxi ro’ xti’ yoo ro’ ra rie binni ica lá ti gapa credencial ca la? zanda ucaalu ca partidu ro’ ca cani ti ca xaique ro’ xti’ ca’ ma gudxi laaca guni cani, ne huaxa ca diidxa’ bia’ ni ucaa lu cabe nga cani diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ni bidii laacabe ti gui’chi’ ti ganda ica lá cabe ti ganda quite cabe pa gacaladxi cabe gaca cabe xaique ro’ xti’ guidxi.

g) Rachu dinde xaique ro’ xti’ yoo ro’ ra riapa’ xquenda binni guidxi ca ne ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ne ca guidxi huiini xti’ zaguita ne ca diidxa’ ni gutaagu guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne xti’ guidxi ro’ xti’ gringu ne gudii xtiidxa’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu xti’ guidxi ro’ ca gaca cani, ne guninani ca guenda nazaca xti’ binni guidxi ni cayapa lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ne laca ra ucalu binni ni rucaalu guiapa’ xquenda binni guidxi ni gueda gaca bia’ca ca guidxi ro’ dxaaga guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ra ucaaluni ca diidxa’ bia’ ni gueeda nde’ ndu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ni dxaaga zaguita (mexicu) ne ca diidxa’ bia’ ni gueda ndee yoo ro’ ra riapa’ xquenda nabani binni guidxi luguiá’ ca diidxa’ bia’ ni cuee ndu xcaadxi xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa binni guidxi ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ri’.

h) Yoo ro’ ni cayete lun daaga 6° ni cani ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ra ucaalu ca diidxa’ bia’ nie gueda ndee guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ca guidxi ro’ dxaaga, zaca rizacani de ca diidxa’ gueda guchaaga ca xaque ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ri’ne ca xti’ gudxi ro’, ne gueda guninani’ ca guenda ni rudii xtipa binni guidxi pa gacala’dxi’ cadi guihuini ca gui’chi’ ra ca lá’. Laca zacaca reda guizacani ndaani’ ca guidxi ro’ dxaaga guidxi ro’ zaguita (mexicu) pagacala’dxi’ cabe ucaalu cabe ca diidxa’ bia’ cuee xcaadxi xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ bnni guidxi que ne jmá pa cayuninani xquenda nazaca ne xquenda nabani binni guidxi.

i) Xaique ro’ ni ribee xiaa donda ndaani’ gudxi ro’ de ca diidxa’ bia’ ni cuee guidxi ro’ ne cani cuee ca guidxi ro’ nidxaagani, ca diidxa’ bia’ ca zeda gacani cani diidxa’ bia’ riquieñecabe ti cuee xia cabe donda ique tuuxa ni ma bi’ni’ ti donda, ne xiixa ru’ ni gueda gaca ra cayuni cabe xhiña’ cabe.

Ca neza ni guyubi binni pa cadi cacaa xtiidxa’ ca diidxa’ bia’ ni racane binni ni gacala’dxi’ gaca xaique o pa chi gutiee’ lu gui’chi’ cui’ tuuxa gaca xaique la? napa cabe xi chinanda cabe casi ná ca ndaga xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ne xti’ ca guidxi huiini ra guini’ de ca dxiiña’ ra chindi’ cabe xaique guidxi la? napa cabe xi guca cabeni lu tapa te gande chií gubidxa ante guzulu ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi ne lu bia’ dxi cayaca ca dxiiña’ ri la? que zandadi’ guchaa cabe ca diidxa’ ri’.

III. Pa’ racala’dxi’ ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia donda xti’ guidxi ro’ que ganna cabe xi racala’dxi’ ca xaique rudxiiba’ donda ique binni guidxi de ca diidxa’ biree ndu que la? napa cabe xi gusenda cabe ti gui’chi’ ra nuu xaique ni rusiene xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti laa guya’ pa ganda ucuezadxi diidxa’ biree ndu ra nuu ca xaique diidxa’ bia’ ne ra nuu xaique diidxa’ do’ que, ti pa zaca gacala’dxi’be gacani.

Ra guini’ cabe de que cadi jneza nuu ca donda o ca diidxa’ ni biree xia ni cani’ ca ndaa I ne II xti’ ndaga ri la?, que zanda di guiibigueta cani xti’ bieque, huaxa pa gacani xti’ yoo ro’ ra riree xia donda ique ca binni ribaana ra ca nga zanda gaca cani biete ri’.

Ne pa que gaca cani ná ca ndaa I ne II xti’ ndaga ri la?, zaca ni ná lu guiropa die’ lana xti’ ndaa XVI de lu ndaga 107 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ndaga 106. Xaique ro’ ni rapa guiidxi’ ro’ ti que chu’ guenda naxoo ndaani’ guidxi ro’ ca nga cue xia ca diidxa’ bia’ pa chu’ dinde ca yoo ro’ ra ribee xia diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’, ne laaca ra chu’ dinde neni tuuxa guidxi’ ro’ liibi lisaa ne ca guidxi ro’ zaguita (mexicu) o ti guidxi ne xti’ guidxi.

Ndaga 107. Guirá’ ca diidxa’ nuu dinde ni cani ndaaga 103 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ napa cani xi chinanda cani casi nabaqui’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ huaxa ni que zanda nga ca ra raca dxiiña’ ti cui cabe xaique xiixa guidxi ti ndi’la? noa xi chinada casi ná ca diidxa’ bia’ ni racane gaca ca dxiiña’ ri’ xneza ne laca naquiñe’ gacani casi cani xaguete ri’:

I. Ra guzulu ca dxiiña’ de ra gacane cabe binni ni gucaná ca xquenda ne gudii cabe laa gui’chi’ ni lá amparu que la?, ni gucaná si ca nga saa nandani;

Pa gueda gacani de ca diidxa’ ni gueda ndee ca xaique diidxa’ bia’ niruya gaca dxiiña’ xneza ndaani’ guidxi ro’ binni ni cayacana que la? napabe xi guyubi xi neza ganda gacane laabe tie qué gacanabe runi diidxa’que.

II. Ca diidxa’ ni guiree xia ca la?, napa xi gaca cani jneza, ne ti binni si nga gapani ne que zapadini pur xtale tobi ga nga gapani, ra gapani xquenda binni la?, naquiiñe che chi guini’ xi cayuuni ti diidxa’ ro’ bia’ laa o pa que ñuu laadxi ca diidxa’ bia’ ni biree xia lu guía que;

Pa cani chi ucaalu icaa gui’chi’ lá amparu ca, gacani ca binni rañaa ti cayaxha cabe laa nisa, layu gui’xhi’ ni napa ca binni rañaa la?, napa xi guchiiña cabe de guirá’ xixe ca xiixa ni chi guluiná ni gacane ca binni ni biete ri’ ne ica’ xi dxi nga zanda guchiiña cabe ti ganna cabe xi guirá’ guenda ni rapa laacabe nga nuu ne zaqueca ca xi nga canaaba’ acbe gaca.

Ca diidxa’ ni biete luguia ri la?, que zunina di ni xquenda ca binni rañaa ne qué zucaanani ti ma bisaana dxi cabeni, huaxa ra guiree xia ca diidxa’ ri la?, napani xi guiree ni jneeza ti gacaneni laacabe. Ne pa laca gacaná guenda xti’ guirá’ xixe cabe la?, laca qué zianacadicani ne ca guini’ ca diidxa’ca gacani zaca huaxa pa diidxa’ ni biete nirudo’ ca guini’ ca binni ni rindisa ique ca dxiiña’ ri’ guini’ gacani zaque o pa lu guripa diidxa’ca gueda gacani.

Ca diidxa’ ni ca lu can daga diidxa’ ni ca luguiá’ ca la? que zandadi’ guchulucani lu ca diidxa’ bia’ ni guree ndu pa nuu xiixa diidxa’ guiree gata jmá’ bidxichi.

Ra gaca’ gui’chi la’ amparu que la? napa xide gacaneni ca guenda ni guacaná lu xquenda nabani binni gudxi huaxa nirudo’ napani xi chinanada casi ná diidxa’ bia’.

Pa gacala’dxi’ cabe cuee cabe tuuxa binni lu ca xlayú o gacala’dxi’ cabe gaxaha cabe laaca xnisaca’ o xiixa layú ni nuu ndaani’ xiixa guidxi huiini huala’dxi’ ne nadxipe’ xti cabeni la? napa cabe xi guindisacabe ti gui’chi’ ra guica huandi’ xti’ cabe ca layú que ti ngue nga chi gaca ti gui’chi’ ni gului’ná de que xti cabe ni ra chu’ dinde xiixa diidxa’ ne gueda guiree ndu’ xiixa diidxa’ nuu dinde runi ca layú que jmá dxi dxiiña’ rañaa cani.

Lu ca dxiiña’ ni cani’ ca ndaaga diidxa’ ca luguiá ca la? que zandadi guini’ tuuxa de que má’ que zazanirudi’ ca diidxa’ ca ti pa bisanadxi cabe de guzananda cabe guiluxe ca dxiiña’ ca jmá’ zeda gacani dxiiña’ layú xti’ ca binni huala’dxi’ laacani napacani xi gacane cani ca binni rañaa que guianadxi di’ de gaca ca dxiiña’ xti’ca’. Laca qué zandadi’ gueda gunináni xquenda nazaca ca binni rañaa jmá’ pa xtale cabe da’gu’ cabe canazananda cabe qué gacaná xquenda cabe, nirudo’ ni biete ca la? zanda ca pa guini’ cabe ma zaquesi guiaana cani, ne guiropa ca pa xi diidxa’ guiree;

III. Pa nuu tuuxa gucaalú xiñee biree ca diidxa’ xti’ modo biree la? gui’chi’ la amparu que la? zuni dxiiña’ lu cani ca xaguete ri’:

a) Guirá’ ca diidxa’ o donda ni guiree xia o ca diidxa’ guiree xia xti’ ca binni runi dxiiña’ ne ucuezadxini guenda rindinde xti’ binni guidxi, ne que chi chu’di’ xiixa diidxa’ ucueza dxi o guchaa ni ma uca, ne ra guiree xia ni ca la?, que chi guninani ca guenda xti’ ca binni ni cayacaná; huaxa nirudo’ ra yendaqui’ cabe donda xti’ ca dxiiña’ ni nuguu dinde binni xiixa layu o yoo, ne que niná cabe nicaa cabe ni la?,naquiiñe icani lu guiropa neeza ra chi ndaqui’ cabe donda ca. Gui’chi’ ni lá amparu di la?, que zanda di guireeni pa chi guninani guenda nazaca xti’ tuuxa lisaa;

Ra chu’ dinde neni xiixa diidxa’ ni biree xia ne que zanda gacachahui ca guenda nana xti’ binni ni guca na que, zanda gucaalube gaca chahui’ ni pa binni ni cayacana’ que guinaba guibiguetani xti bieque huaxa ma diidxa’ ro’ bia’ guini’ xi modo gacani.

Ca dxiiña’ ni cayete de guenda ribieená gui’chi’ ri’ xti bique la? cadi naquiñe xhata di’ guyubi cabe xti’ neza gacane laacabe neza ni lá’ Amparo que pa laacabe huara cabe o pa nahuiini rucabe ne ca’ru’ chu’ cabe bia’ izá iquiñecabe ni pa gueda guninani ca guenda nazaca xti’ tuuxa lisaa ne xtobi neca p ama nuu binni ri’ ndaani’ lidxi guiiba’.

Pa gacala’´dxi’ cabe gucaalu cabe de ca diidxa’ ni biree ndu lu xiixa guenda rindinde la? napa cabe xi gucaa cabe guirá’ guenda naná ni guca cabe que huaxa zacani pa binni gucaná que guni ca dxiiña’ di’ ti zaca ná ca diidxa’ bia’ ri’ gacani. Ca diidxa’ ni cani’ cavdiidxa’ ca luguiá ri’ di ala? que zacadini ti amparu ni gacane ca binni huaxie’ guendabiaani’ napa o xiixa ni gueda guni guirá lisaa, ni laca pa chu’ tulaa gueda guiaaba ndaani’ lidxi guiiba’;

b) Ra chu’ dinde neni xiixa diidxa’ ni biree xia ne que zanda gacachui ca guenda nana xti’ binni ni guca na que, zanda gacani lu dxiiña’ ni cayaca ca la?, o fuera ne jma pa ma bira biluuxe guirá’ ca neeza ni ganda gacane laabe, ne.

c) Ca diidxa’ ni chu’ dinde ne guniná xti’ binni ne que ganna pa ne laa zeeda luni.

IV. Laca randa gacaneni ca binni ni cayuni xhiiña’ guidxi, ne jma pa cani cayacaca’ ma zanda guni chaahui guenda nazaca xti’ ca binni ri’, neca biyuubi ca’ xti’ neeza ni ganda cue xia cani jneza. Cadi necesariu di’ guyuubi cabe ca neeza ni cani’ diidxa’ ni ca luguia ca pa cadi diidxa’ bia’ca nayaa xtiidxa’, ti cadi gacani dxandipe casi ná ca neeza xti’ ca dxiiña’ ni rudii gui’chi’ ni lá amparu que?, ti ganda guiaanadxi ca dxiiña’ ni cayuniná ca guenda nazaca xti’ ca binni ri';

Cadi naquiñe di’ guyuubi cabe ca neeza ni cani’ diidxa’ ni ca luguia ca pa cadi diidxa’ bia’ca qué cayaadxa’ru’ diidxa’ ni gusiene laacabe ni chi gaca o pa cayaná ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

V. Gui’chi’ lá amparo que la?, zanda gudxiiluni ca diidxa’ bia’ ni guiree ndu ne pa laca guiree xiixa diidxa’bia’ ni riquiñe cabe ra rihuini cayacaná binni runi dxiiña’ guidxi, ne pa gueda gaca nga la? napani xi cheni ra nuu xcaadxi xaique que casi ná diidxa’ bia’ gacani:

a) De lu ca dxiiña’ ra caree xia donda ique tuuxa ni biiti’ o ni gulaana’, ne pa maca chi nde xia ca xaique ni rapa guidxi ti que chu xiixa guenda naxoo ca ,cani tobisi bieque, ne pa cadi laabe naquiiñe cue xia beni, ne jma pa ca dxu’ soldadu o ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ naquiiñe gunini.

b) Lu ca diidxa’ bia’ gulee xia ca diidxa’ xti’ ca binni runi xhiiña’ guidxi, pa guinaaba’ tuuxa binni guiree xia ni tobisi bieque, ne xiixa diidxa’ bia’ ni biree xia ne biluuxe ca, ne que zandadi’ gaca chaahui;

c) Ra ucaalu cabe ne guini’ cabe xiñee gulee xia xaique diidxa’ bia’ ni runi dxiiña’ ndaani’ guidxi ro’ ca xiixa diidxa’ bia’ de ra nuu dindene binni xiixa layu o yoo, o neca cue xia ca xaique diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini cani.

Ra chu’ dinde binni guni xiixa yoo o layu ni guiree xia ndaani’ yoo ro’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ca la?, zanda ucaa lucabeni ne gui’chi’ ni lá maparu que, ndi la?, zanda guni tobi de ca binni ni nuu dinde cani, laaca zanda guni ca guidxi ro’ ni, ti pa cayacaladxi cabe gaxha’ cabe laa xiixa xti’, ne.

d) Ca diidxa’ bia’ ni guiree xia ra yoo ni rapa xhiiña’ binni guidxi, pa ucaa lucabe xiñee biree xia diidxa’ bia’ xti’ ca diidxa’ bia ri’ zaca, neca gulee xia yoo ra riapa’ ca dxiiña’ rini, o yoo ro’ xti’ ca yoo ra riapa’ xhiiña’ binni guidxi cani.

Pa ca xaique ni runi dxiiña’ nadaani yoo ro’ ra riee xia diidxa’ bia ni nuu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca gacaladxi ganna xini la?, zanda guseenda ca’ ti gui’chi’ ne pa gacaladxi de que laapeca’ cheeca’ chi guuyaca’ xiini la?, laca zanda. Pa’ racala’dxi’ ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia donda xti’ guidxi ro’ que ganna cabe xi racala’dxi’ ca xaique rudxiiba’ donda ique binni guidxi ro’ o pa xi chi guni ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni que, de ca diidxa’ biree ndu que la? napa cabe xi gusenda cabe ti gui’chi’ ra nuu xaique ni rusiene xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) que la? zanda ganna cabe de ca dxiiña’ lá amparu ni racane binni ti que guiaba ndaani’ lidxi guiiba.

VI. Ca diidxa’ ni bizete ndaa ni ca luguia ca la?, diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ xi neza ne pabia’ dxi naga zanda guni ca xaique ni diidxa’ do’ ni ribee xia ca gui’chi’ ri’ ne pa co’ la? zanda guni ca xaique do’ xti’ diidxa’ bia’.

VII. Ra gacane gui’chi’ ni la amparu di binni, fuera de ca dxiiña’ ri la?, o ra ma ziluuxe o ca diidxa’ bia’ ni ma biree xia guninaca xti’ binni ni que ganna de ca dxiiña’ ni cayaca ri’ la?, zanda chi chindaqui cabe ni neza lu xaique diidxa’ bia’ ni naquiiñe guya’ de laacani ne gudii gui’chi’ ni lá amparu ca laacabe, ne ra guni cabe guirá’ xpieque ca dxiiña’ ri la?, que zanaba di guiete xtiidxa’ xaique ni bi’ni’ guenda naná que?, ti ma despue guseenda cabe ti gui’chi’ ra nuu xaique ni bi’ni guenda naná que, de ra ca la?, ma naquiiñe guchiiña’ ca binni ni gucaná xquenda ca ti xiixa ni guluina de que dxandi gucani, ne cada tobi de laacabe la?, zusisacabe xtiidxa’ cabe ne laaca racaca nga guiree xia ca diidxa’ bia’ ri’;

VIII. Ne laaca ra cue xia tuuxa xaique diidxa’ bia’ ni nuu ndaani’ ca guidxi huiini ca xiixa diidxa’ bia’. De laacani la?, laaca zanda ca guya’ ca xaique ni rapa guidxi ca cani:

a) Pa guiree xiixa diidxa’ bia’ ni gacala’dxi’ ucueeza’ gui’chi’ ni lá’ amparu que, ti guini’ cabe cayuniná xqueda ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne pa nabae runinani ca diidxa’ ri’.

b) Pagueda gacani lu ca ndaa II ne III xti’ ndaga 103 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ nadaani yoo ro’ ra riapa guidxi ti que chu xiixa guenda naxoo la?, zandaca guseenda ti gui’chi’ o laapeca’ cheeca ra nuu ca xaique ni rudii gui’chi’ ni lá amparu ca ti ganda ganna xi cayaca, huaxa ra guseendacabe gui’chi’ o cheecabe laacabe la?, ne xtiidxa’ ca xaique ni rudii gui’chi’ ni lá amparu ca la?, o ne xtiidxa’ xaique ro’ ni ribee xia diidxa’ bia’ ca nga gacani.

Pa’ racala’dxi’ ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia donda xti’ guidxi ro’ que ganna cabe xi racala’dxi’ ca xaique rudxiiba’ donda ique binni guidxi de ca diidxa’ biree ndu que la? napa cabe xi gusenda cabe ti gui’chi’ ra nuu xaique ni rusiene xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti laa zanda guya’ de ca dxiiña’ ri’ ne ca diidxa’ biree ndu ra nuu ca xaique diidxa’ bia’ ne ra nuu xaique diidxa’ do’ que, ti pa zaca gacala’dxi’be gacani.

IX. Ca diidxa’ ni guiree xia ndaani’ ca yoo ro’ ni rudii gui’chi’ ni lá amparu que la?, ma que rapa di ni xti’ neza ti ganda gudxiilu binni, huaxa pa gui’chi’ ro’ bia’ ri’ guini’ o gapa xiixa diidxa’ ni gacane chu’ xti’ neeza gacane gudxiilu ne binni nga ma zacaani, laaca ne xtiidxa’ ca xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ ca gacani, huaxa gaca ca diidxa’ ca nayaa ne jneza. Ra gueda gacasi sicari nga, zanda guya’ ca xaique ni ribee xia diidxa’ bia’ ca guenda naná ni guca xa binni que, huaxa qué zuya’ di cabe ca neza ni gacane binni ri ucaalu, ni guya’ si cabe nga ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ni que niree xia jneza;

X. Ca xiixa ni gaca ne ucuezadxi ca dxiiña’ ri’ la? zacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’, ti guihuini pabia’ gucanabe, ne pa zanda gacachahui ca guenda naná ni gupabe que, ne pa bininá ca diidxa’ bia’ ni biree xia que laabe, ne pa xiiru guini’ xcaadxi binni.

Ra guiree xia ca diidxa’ bia’ ni chi guniná binni que la?, ma ridxeela ti gui’chi lá amparu que, ti qué guiaba’be ndaani’ liidxi guiiba’, ne lu ca dxiiña’ ra nuu dindene cabe xiixa layu o yoo la?, binni ni cayacaná que la?, napabe xi quiixebe ti ndaa bidxichi ti ganda guiaanadxi gui’chi’ lá amparu que de gusaaba xaique diidxa’ bia’ que donda que iquebe ne pa laabe quiixe be ne gunibe cani cayabi ca diidxa’ ri’ laabe la?, ma zaca cani caa xaguete ri’;

XI. Ca xiixa ni gusaanadxi que chi guiaaba’ donda ique binni ca la?, ra nuu ca xaique ni rudii gui’chi’ lá amparu ca nga che cabe. Pa gueda guizacaru’ xiixa de gui’chi’ amparu ca la? ra nuu ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni nuu ndaani’ xquidxi cabe nga guidxiña ca gui’chi’ ca ti zaca guihuini pa zanfa guiruugulu ca guenda naná ni cayacabe miati’ que ne pa co’ la? laca zanda guchicabeni ra nuu ca xaique diidxa’ bia’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ xti’ cabe huaxa diidxa’ ro’ bia’ guini’ xi modo guni cabe.

XII. Ca guenda naná ni gaca binni ni ca lu ca ndaga 16, 19 ne 20 la?, napa cabe xi chi guinaaba’ diidxa’ cabe o ucalucabe xiñee gucani zaque, ra nuu ca xaique ni bi’ni’ ni que, o laaca zanda chee cabe ra nuu xaique diidxa’ bia’ ni biiya’ ni que o ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ni nuu ndaani’ ca guidxi huiini ne laaca rudiica’ gui’chi’ amparu que?, o laaca zanda guya’ cabe xi zanda guni cabe pa gucana cabe de xiixa ni ca lu ndaa VIII ni ca luguia ca.

Pa xaique diidxa’ bia’ ni nuu ndaani’ guidxi huiini que o ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ra rudii cabe gui’chi’ lá amparu que?, cadi nuuca’ o nabeezaca’ ndaani’ tobisi guiidxi ra nabeeza xaique ni bininá binni que la?, ma diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe paraa ne tu xaique diidxa’ bia’ zanda guchiiña’ cabe gui’chi’ yachi’ xti’ amparu que, ne ma ca ngue zanda ucueezadxi ga ca donda ni caguiiba’ ique binni que, ti zaca gacani casi gulaqui’ diidxa’ ro’ bia’;

XIII. Pa tobi de ca yoo ro’ ra riree xia diidxa’ ro’ bia’ ca o ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni runi dxiiña’ ndaani’ ni ca gusisacaca’ ti diidxa’ ro’ ra cuchaaga bia’ ca xtiidxa’ca’ de gui’chi’ lá amparu que la?, de ra guihuini pa tu bi’ni’m xiixa donda’ pa biti o gulaana’ ne xiixaru’ ra uganda’ ca xtipa xti’ ca xaique ri’, ca binni ni nuu dinde lu ca dxiiña’ ri’ la?, guyubi cabe xaique ni rusiene xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ti zaca ganda Gabe cabeni ca xcaadxi xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ti zaca gannaca xi nag biganda, ti ma ca diidxa’ rusiene que guini’ xi gaca’.

Ca diidxa’ ni guiree xia ndaani’ tobi de ca yoo ro’ o ndaani’ ca yoo ro’ ra riee xia diidxa’ bia’ ni cani’ guiropa ndaga diidxa’ ca lu guía ca la?, que zanda di’ gudxiilu cabeni, o guni cabeni laacabe ni zandasi guni cabe nga ca diidxa’ bia’ ni ribee xia xhono si xaique, ne que zuniná dini ca diidxa’ ni biree xia ra guyuu dinde diidxa’ ne bisisaca cabe que?;

Pa chu’ dxi’ ndaani’ ca yoo ro’ ra riree xia diidxa’ guie’ gapaca’ chupa diidxa’ risiene gadxe gadxe ni ná cani ti ganda guiree gui’chi amparu ne pa ni jmá caquiñe’ ganna de cani cayaca ri nga ca xaique diidxa’ do’ bia’ ne ca xpinni ca xaique diidxa’ bia’ xti ca guidxi huiini ca, xaique ro’ ni rudxiiba’ donda ique binni pa laa bichee ne nuu ndaani guidxi ro’ ne ca xaique ni ruzhuaa lu xtiidxa binni guidxi ne rini ni ná diidxa bia’ que la? napa cabe xi gudxiña’ cabe ra nuu xaique ni rusiene xaique ro’ o ra nuu ca xqieu ni bizulu ca dxiiña’ ri’ ti ganda guini’ cabe cadi xneza nuuni ti cadinde ca diidxa’ ca huaxa nirudo’ napa xi guni cabeni casi ná diidxa’ bia’ ni rusiene ca dxiiña’ ri’ ti ma ca binni ri guini’ xi modo guiaanani.

Ca diidxa’ biree ndu ni guini’ ca xaique diidxa’ do’ bia’ xti’ guidxi ro’ ne napa cabe xi guni cabe ni casi ná ndaga diidxa’ ni ca luguiá ca, ca diidxa ni cuee xia cabe que ca la? zacasini diidxa’ ni gusiene ne qué zininadini ra guree ndu xiixa diidxa’ bia’ pa guyuu dinde.

XIV. Diidxa’ bixa;

XV. Xaique ro’ ni rapa guidxi que chu xiixa guenda naxoo que o xaique rugaani donda ne runi dxiiña’ ndaani’ guidxi ro’ que la?, o tobi de laacabe zanda chu’ cabe lu ca dxiiña’ ra ricayucabe pa guiree gui’chi’ lá amparu que, ne laca naquiñe’ guya’ pa nuuru’ xiixa ni guini’ diidxa’ bia’;

XVI. Ne pa biree gui’chi’ lá amparu que?, ne xaique que guleeni cadi nuu de que guireeni la? ca xaique diidxa’ bia’ do’ que nga guini’ gacani ne gudii laacabe xhupa xhonna gubidxa ti ganda gaca ni na cabe que. Ne pa xaique ni bi’ni’ na guenda xti’ binni que, caru tema de que gaca ni na la?, xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia que? nga guini’ de que cadi jneeza ni cayunibe que la?, zabee laabe de lu xhiiña’ be, ne zutiidi laabe lu naa xaique ni rudii gui’chi’ lá amparu que ti guya’ xi nga na ique be. ne pa, ra guidxiña’ be que guini’ be xiñee nabe gacani que. Ngaca gueda guiaba ique ca xaique diidxa do’ ni qué guna ne guni ni racala’dxi’.

Pa bidii cabe gui’chi lá’ amparu que la? napa xi guibiguteni xti bieque ne ma ca xaique diidxa’ do’ que guini’ xi modo gaca huaxa ne xtiidxa’ diidxa’ bia’ nga cueebe xaique ni bi’ni’ guenda naná que ne pa que ñuna bi’ni’ ni ná ne zidii xtiidxa’be ca xaique rugaani donda ique binni ora la ma bichee ne pa cadi laapebe bi’ni’be la? laca napabe xi gudxiñabe.

Pa binni ni gucaná que guinaba’ diidxa’ bia’ ni biree xia que o pa bisendabe xiixa gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ribee xiaa diidxa’ bia que la? napa cabe xi guyubi cabe xi neza ganda gacane ca binni ri’ ti zaca guidxigueta cabe ca guenda ni maca napabe que jmarusi pa gucani ne xtale guenda naná ne pa nagana guidxigueta cabe miati’ ri’ ca guenda nazaca xti’ ngue runi zuyubi cabe xi neza gacane laabe. Ra gudxigeta cabe ca guenda ni bininá cabe binni ri la? napa cabe xi quixe cabe zaca bininácabe ca xquenda be que ne bidxichi. Ca binni nuu dinde que la? zanda gutaagu xtiidxa’ cabe ra nuu ca xaique diidxa’ bia’ ni cayuya cani cayacaque ti zaca jmá naguenda zaluxe guenda rindinde que.

Qué zandadi’ guindisacabe xiixa gui’chi’ amparu pa ca’ru’ guluxe chahui’ guenda nuu dinde ni nuu que ne jmaru’ pa caru guiree xiaa ca diidxa’ xtini casi cani’ lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

XVII. Pa xaique ni bi’ni’ ná binni que?, que gusaanadxi diidxa’ bia’ ni cayunina laa que la?, ne zanda ca guni ni la?, o guinaba bidxichi ni cadi bia’ naquiiñe o que guinaaba cadi bia laani la?, zuseenda cabe laa ndaani’ lidxi guiiba’.

XVIII. Diidxa’ bixa.

Diidxa’ Lá Guidapa

Cani Naquiñe’ Guni Ca Binni Runi Xhiiña’ Guidxi, Ne Ca Guenda Naxoo Ni Gueda Guni Ca Binni Ca Ri’ O Pa Gueda Ndanaca’ Xti’ Guidxi Ro’ Zaguita (Mexicu)

Ndaga 108. Ti gaca cani chi guiete lu diidxa’ lá ri’ la?, naquiiñe’ guihuini tu ca binni runi xhiiña’ guidxi ro’ ne laacabe nga cani chi guiete ri’; cani cui cabe ra ribii cabe xaique guidxi, ne ca xaique ro’ ni rapa guidxi ti que chu’ xiixa guenda naxoo, o tutiisi binni ni guni o ni cayuni xhiiña guidxi ro’ casi cani nuu ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’, o cani nuu ndaani’ ca yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ o ca binni ni gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ dxiiña’ laaca ne que gunica’ xhiiñaca’ jneza.

Zanda gudxiiba’ cabe donda ique xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), lu bia’ iza gunibe xhiiña’ guidxi, ne donda ni gudxiiba’ cabe ca nga pa laabe gudxii dechebe binni guiidxi ne pa laabe gunibe xiixa guenda naxoo ne guininabe guidxi.

Ca xaique ro’ xti’ xiixa guidxi, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ guidxi, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi huiini o xti’ guidxi ro’ ne ca xaique ni rapa xpidxichi guidxi ne ruya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ dxiiña’ jneza, ca xaqiue xti’ guidxi huiini ne zaqueca ca binni runi xhiña’ ca gudixi ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) cani biete ri la? napa cabe xtipa ti ganda guni cabe xhiña’ cabe, pa laacabe gueda gucheene cabe gui’chi’ ro’bia’ bia’ ri la? ne ca diidxa’ bia’ ne pa laacabe queé guiquiñe cabe xpidxichi guidxi jnezá la? zata’ donda ique cabe.

Lu ca’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?, laaca zaca cani ca lu niru do’ ndaaga diidxa’ xti’ ndaaga ri, ti zaca guihini xi dxiiña’ gaca’, diidxa’ ri’ zé’ ni para ca xaique ni runi xhiña’ guidxi ro’ ne ca guidxi ro’ liibilisaane guidxi ro’ ne ca zaqueca ca guidxi huiini xti cani. Pa gueda guizaca xiixa lu xpidxichi gudxi ne pa gueda guzaabi guidxi bidxichi cadi nuu guniti.

Ca xaique ni cayete lu ndaaga ri la? napa cabe xi gudii xtiidxa’ cabe ne guini’ cabe ni dxandi’ ra gueda guzete’ cabe xi guirá’ napa cabe ne xi rutaagu laacabe ca xaique xti cabe huaxa napa xi gacani casi na ca diidxa’ bia’.

Ndaga 109. Pa ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi gueda guchee ne cani la?, ziaba ti donda ique cabe ne casi ná ca diidxa’ ca xhagueteri nga gaca cani:

I. Casi ca dxiiña’ ni raca ra ruxhuba donda cabe ca politicu ca nga, gaca ti guxhuba donda cabe ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi pa laaca guchee neca guidxi, ne casi ca lu ndaaga 110 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri nga gacani.

Pa gueda guxuba donda cabe tuuxa xaique zaca pa pur ni guni’ si la? que zandadi’ gacani.

II. Pa ca xaique guidxi ni gucheene guidxi o guianane xti’ guidxi la?, diidxa’ bia’ xti’ ca xaique rudxiiba’ donda ca nga gusu xhuba dondane cabe laaca;

Diidxa’ bia’ nga guini’ xi modo guxhuba donda cabe ca xaique ni ma malasi gueda gapa xtale bidxichi lu bia’ dxi cayuni xhiña’ gudxi ro’ o pa runi dxiiña’ gueda gapa jmá, pa laapebe o pa gudiibeni tuuxa binni guicaani pur laabe ne si’ cabe xiixa ni risaca o pa si’ cabe xiixa xti’ gudxi ro’ ne guni xti cabe ni ne jma pa que gapa xi modo gului’ c abe xti cabeni. Diidxa’ bia’ ni rusiene binni rutu nga gu’ya xi gunine laacabe ne laca zaxani laacabe ne pa gueda gudxiña ru’ xiixa donda.

III. Zata’ ti donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi pa laaca’ gueda gunináca’ xquenda nazaca ne guenda racane xti’ dxiiña’ ni cayunica’ ne zaca napa xi guihuini xi cayuni cabe. Ca donda ni guiaba ique ca binni ca zandaca gacani, quixe cabe saca ni gucaa cabe que, guireega cabe de lu ca dxiiña’ ni cayuni cabe que,guiladxi ca xaique ro’ xti’ cabe laacabe; pa gueda tixebe que la? napa xi gacani bia’ca ni gucuaacabe que, ne laca napa xi quixenebeni ne xti donda ni gusaba ca binni ri’ ique cabe. Diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ xi modo gaca ca guenda ruyubi xti’ ca donda ri’ ne xi modo quiba ca donda ca ique cabe.

Ca donda ni jmá naxoo ni gaca la? napa xi guidxela ca neza xtini ne ma’ ca xaique ro’ ni rusia lu diidxa’ xti’ gudxi ro’ nga gunini ne ca xcaadxi xaique ne pa co’ ma’ ca binni ni runi xhiiña’ cabe ne nuu ndaani’ ca guidxi ca nga guni ne ma ca xaique ni naquiñe’ gu’ya’ de ca dxiiña’ ri’ nga cuee xiaa ni. Xcaadxi donda ni gueda gaca la? ma ca xaique ni nuu ndaani ca guidxi huiini ra bizaca ca donda que nga cuee xiaa laa.

Ra guedxela ca duuba’ xti’ ne gata donda ique ca xaique ni guicaa xti’ guidxi ro’ la? napa cabe xi chinanda cabe ni ná lu ndaaga 94 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, zaca qué zacanadi’ ca dxiiña’ n era ruganda xtipa xti’ ca xaique ro’ ni Rusia lu diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ra guiete ni cazaca lu xpidxichi guidxi.

Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ ca neza ne x modo guenda ndee xia cabe ca donda ni gueda gaca ne laca laani ni guini’ni guná nga donda ni jmá naxoo ne ni co’ ni gueda guni ca xaique rusia lu ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiinica..

Ca xaique ro’ ni ribee xiaa diidxa’ xti’ guidxi ro’ la? laca zapa xabe binni ni guni xhiiña’ cabe ti ganda sá’ guyubi xi donda nga bizaca ndaani’ ca yoo ro’ xti’ guixi ro’ ti ma’ laacabe guyubi cabe xi modo cuaqui cabe ca gadxe donda ni qué riba’qui’ ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ni rusia lu diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’; naquiñe’ gu’ya’ cabe pabia’ bidxichi xti’ guidxi ro’ chu’, guiree, guiquiñe’, guiapa’ ne laca naquiñe’ gu’ya’ cabe xi modo ganda guchiña cabe ca donda ni guizaca ra nuu ca xaique ni rudxiiba’ donda ique cani rica xiixa xti’ gudxi ro’ ti zaca cani’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gacani.

Ca xaique ro’ xti’ ca gudxi ro’ ne ca guidxi huiini ne zaqueca xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca guiidxi huiini ni ruganda lu xtipa xtini, zapa cani yoo ra guiree xiaa donda ti zaca gaca ni ná lu ca ndaaga diidxa’ ni ca luguiá ca.

IV. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni ribee xia donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’ la? zabaqui’ cabe donda ique ca binni guidxi ni gueda gucheene ca dxiiña’ xti’ guidxi jmá’ pa gueda gacani xiixa guenda naxoo, ne zeru’ xiixa guenda naná gueda guiaba lu ni de bidxichi; pa casi gueda guchugulu cabe lu xiixa dxiiña’ o ra cuquixe cabe ti xiixa o gueda guniná cabe lu guenda nazaca ra riapa’ xpidxichi guidxi ro’, ca guidxi ro’ liibilisaane o ca guidxi huiini xti’. Ca binni guidxi ni napa xiixa tienda ro’ laca ziaba donda ique ca’ neca pa tuuxa binni gudxi si bi’ni’ huaxa pa neca nizuhuaasi cabe lu xtiidxa’ buque. Laca zanda gudxiiba cabe donda ique binni guidxi ni nabezá ndaani’ ca guidxi huiini ne ca gudxi ro’ ca pa laacaa gueda gunináca’ xquenda yoo ro’ ra riapa xpidxichi guidxi ro’ zaca ndi’ la? pa gueda ndee ndu ca guidxi ca xiixa bidxichi huiini ne jmá’ pa laca guyuu ca xaique ni runi xhiiña’ binni guidxi ca lu do ora cayaca guenda naná que, o pa ra biquiñe’ cabe binni ti ganda guni cabe xiixa guenda gubaana’ lu xpidxichi guidxi; pa gueda gueda guizaca ndi’ la? napa xi cuezani ora ma biree ndu ca diidxa’ ca. Diidxa’ ro’ bia’ guini’ ne cuaqui’ xi neza ganda guidxela ti ganda gudxiiba’ cabe donde ique cani gucheene laa.

Ca ne ni guiquiñe’ ti gata ca donda ni cani’ ca ndaaga ca luguiá’ ca la? xtubi xtubi can inga guni cani xhiiña’ cani. Qué zandadi’ gudxiiba’ cabe engueca donda ique tuuxa chupa bieque.

Tutica binni guidxi zanda chindaqui xiixa donda ra yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi huaxa nirudo’ naquiñe’ guchiña cabe ti xiixa ni gului’ xi bizaca tu zaca gaca ni ná ndaaga ri’.

Ra gui ca xaique ri’ xhiiña’ de guenda ruyubi donda la? que zandadi’ ucachi’ cabe guir’a cani cazaca de lu xpidxichi guidxi ro’, pa casi ra guiapa’ o guiquiñe cabe xpidxichi ti ganda gutale cabe laa. Ti ma diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ xi neza guiquiñe ti ganda guini’ ca binni ri’ nga cazaca.

Ca xaique ni rinaba diidxa’ xi dxiiña’ ne xi cayaca ndaani’ guidxi ro’ que la? napa cabe xi chinanda cabe modo ná ca diidxa’ bia’ xti’ ni riba’qui’ donda ique binni que ti ganda guni cabe xhiiña’ cabe, huaxa nuirudo’ naquiñe chinanda cabe casi ná lu lana ro’ C ndaa VII xti’ ndaaga 20 ne ndaa III xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Gudxi ro’ zaguita (mexicu) nga gaca pa gueda guizaca xiixa ni cadi xneza, casi pa gueda gacaná binni guidxi ne naquiñe gacani xneza la naguenda. Pa gueda guizaca binni guidxi xiixa de ca ni cayete ri la? napani xi chinandani casi ná diidxa’ bia’ huaxa napa guidxi ro’ xi quixe laabe pa gacabe xiixa.

Ndaga 110. Guirá’ca xaique ni chiguitete ri la? laca zanda guxhuba donda cabe laaca’, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ribee xia diidxa’ bia’, ca xaqiue ni rapa xpidxichi guidxi ne ruya’ guni ca xaique didxa’ bia ca xhiiña’ ca’, ca xaique ni runi xqui’chi’ guidxi,xaique ro’ xti’ ca xaique guidxi, xaique ni rapa guidxi ti que chu’ xiixa guenda naxoo, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ne ca xaique diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca, ca xaique ni rusiene ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ nadaani ca yoo ro’ ra rie binni ica lá ti gapa credencial, ca xaique diidxa bia’ xti’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique ro’ guidxi, ca xaique xti’ ca yoo ra riziidi’ binni gun’da ne ucaa ne ca xaique ro’ ni napa tienda ro’ xti’ guidxi ro’ lu ná.

Ca xaique ni chi guiete ri la?, zanda guxhuba donda cabe laaca casi ruxhuba donda cabe ca politicu ca, pa laacabe guniná cabe ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca diidxa’ ro’ bia’ xtini, ne pa laacabe iquiiñe cabe xpidxichi guidxi nga gaca guirá’ bieque ri’, ne ca xaique ri nga laacabe; ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ liibi lisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni ni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiini ca, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca, pa ganda la?, laaca ne ca xaique ni rapa xpidxichi ca guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu), huaxa ra gaca ca dxiiña’ ra quiiba’ donda ique cabe ca la?, zigatani ra nuu ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ cabe.

Pa ca xaique ri guniná ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, donda ni quiixe cabe nga guiree cabe de lu ca dxiiña’ ni cayuni cabe que, ne maque lica zanda di guni cabe xhiiña’ guidxi xti’ bieque.

Ra gudxiiba cabe ca donda cayeté lu diidxa’ ri la?, ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador ca la?, zie cabe zindaquicabe ni ra nuu xacadxi xaique ni lá diputadu ca, huaxa ra gaca cani ca la?, naquiiñe xtiidxa’ ca xcaadxi xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni ranbi cabe senador ca ti gacani, ne neza lu xaique ni chi guxhuba donda cabe que nga ica yuucabe guirá’ ni bi’ni’ que.

Ne ra ma biree xia donda que la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe dipútadu ne jma de galaa de laacabe que nga cuaqui’ cabe xi donda ne xi gacabe.

Guirá’ ca diidxa’ bia’ o donda ni cue xia ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ne senador ca la?, guiruti’ zanda guxha cani.

Ndaga 111. Ti guxhuba donda cabeguirá’ca xaique ni chiguiete ri’ casi: ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni ribee xia diidxa’ bia’, ca xaique ni rapa xpidxichi guidxi ne ruya’ guni ca xaique diidxa’ bia ca xhiiña’ ca’, ca xaique ni runi xqui’chi’ guidxi,xaique ro’ xti’ ca xaique guidxi, xaique ni rapa guidxi ti que chu’ xiixa guenda naxoo, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ne ca xaique diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca, ca xaique ni rusiene ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ nadaani ca yoo ro’ ra rie binni ica lá ti gapa credencial, ca xaique diidxa bia’ xti’ ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique ro’ guidxi, lu bia’ iza chi guni cabe xhiiña’ guidxi ne que guni cabe ni jneza, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca zani’ ca’ xhi gaca pa que guinni xcadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria diidxa’ bia’ ca, ti quiiba donda ique ca xaique ni bi’ni’ guenda naxoo que. Pa ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ra gulee xia ca diidxa’ bia’ ne guini’ ca’ de que gaxti’ xiixa donda la?, ziaanadxi xcaadxi xpieque ca dxiiña’ ni cayaca ne ni zeeda ru ca, huaxa cadi nga gaca de que guiaanadxi de quiba’ donda ique xaique, que ne jma pa biluuxe iza ra cayuuni cabe dxiiña’ que.

Ne pa ca xaique ri’ guíni’ca’ de que nuu xiixa donda la?, lu ná gadxe xaique nga guiaanabe, ne ma ca ngue guya’ca’ xi gunine ca laabe casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

Ne pa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), gucheene gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, ra nuu ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe diputadu nga chi gata donda xtibe, ti gacani casi nabaqui’ ndaga 110 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ra gaca guenda nagana ri la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca cue xia donda ni caguiiba’ iquebe que.

Ti ganda guxhuuba donda cabe ca xaique ro’ ni chiquiete ri’ casi; ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ liibi lisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni ni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiini ca, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca, pa ganda la?, laaca ne ca xaique ni rapa xpidxichi ca guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu), huaxa ra gaca ca dxiiña’ ne bieque ra quiiba’ donda ique cabe ca la?, napani xi chi nandani casi nabaqui’ ndaaga ri’, ne ca xaique ni yegata ca donda ri’ ra nuu ca la?, napaca’ xi gunica’ xhiiña’ ca jneza ne naya do’.

Ti ganda guxhuuba donda cabe ca xaique ro’ ni chiquiete ri’ casi; ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ liibi lisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni ni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiini ca, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca, pa ganda la?, laaca ne ca xaique ni rapa xpidxichi ca guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu), huaxa ra gaca ca dxiiña’ ne bieque ra quiiba’ donda ique cabe ca la?, napani xi chi nandani casi nabaqui’ ndaga ri’, ne ca xaique ni yegata ca donda ri’ ra nuu ca la?, napaca’ xi gunica’ xhiiña’ ca jneza ne naya do’.

Ca diidxa’ bia’ o ca donda ni cue xia ca xaique ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabicabe senador o ca diputadu ca la?, (sic DOF 28-12-1982) guiruti’ zanda guxha cani (sic DOF 28-12-1982).

Ni raca ra caguiiba’ donda ique ca xaique ro’ ri la?, riree ga cabe de dxiiña’ xti’ cabe laga guxhuuba donda cabe. Ne pa, ra gueda guiree xia ca diidxa’ bia’ ra caguiba’ donda que iquebe que, guihuini de que cadi dxandi bi’ni’ beni ne cayaadxa ru’ guiluxe iza xti’ ca dxiiña’ ni cayube que la?, zabigueta ru be lu ca dxiiña’ ca. Ne ra biree xia diidxa’ o donda que guihuini de que xaique que gapabe donda que la?, guiruti’ zutiidilaadxi laabe, ne ziube ndaani’ liidxi guiiba’.

Pa donda ni gata xti’ ca xaique ro’ ri cadi nacani de ca donda ni ca luguia ca la?, que zanaaba diidxa’ di cabe de pade zeeda donda ca.

Pa ca donda ni bi’ni’ xaique ro’ ca, cani lu diidxa’ ro’ bia’ ni riquiiñe ca xaique rugaani donda ca la?, napabe xi quiixe be ni casi ca lu diidxa’ bia’ xti’ ca xaique ni biete que, ne pa donda ni bi’ni’ be ca gacani de ca donda de ra ribaana cabe xpidxichi guidxi la?, napa xi quiiba’ lu donda ca jma ne bia’ bidxichi ni ucuabe que?, ne laaca pa naabe quiixebe nebeni ne ni ma ucuaabe xti’ guidxi que.

Ca donda ni quixe ca xaique ri la?, que zacadini jma de chonna bia’ de ni ucuacabe que, o de ca donda ni bi’ni’ cabe que.

Ndaga 112. Pa tobi de ca xaique ni cuzete’ ndaga 111, ma biluxe ca xhiiña’ ca la?, ne gacaladxi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca guini’ ca o ucaaca’ ridxi de ni bi’ni’ cabe la?, ma que zanda di gacani.

Ne pa xaique ca guibigueta guni tobi de ca dxiiña’ ni ca lu ndaga 111, xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti ma gulii cabe laa xti’ bieque la?, napani xi gacani casi nabaqui’ ndaga ni biete ri’.

Ndaga 113. Yoo ro’ ra raca dxiiña’ ti qué cuana cabe xiixa xti’ guidxi ro’ la? laani nga gacani ti yoo ni gu’ya’ qué gaca dxiiña’ xneza ti qué chu’ xiixa guenda nana ni gueda o guizaca xiixa lu xpidxichi guidxi jmá pa gueda guizaca xiixa lu xpidxichi guidxi ro’. Ti ganda gaca cani jneza la? naquiñe’ chinanda cani modo ná ca diidxa’ ca xaguete ri’:

I. Ca dxiiña’ ni biete ca la?, napa xi gapani ti xaique ni naquiñe’ gu’ya’ gca ca dxiiña’ xti’ gudxi ro’ xneza, ti que chu’ nin ti guenda gubaana’; ndaani’ ca dxiiña’ ra chi guni ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi; laca ziu ti xaique ni gu’ya’ gaca ca dxiiña’ xti’ ca xaique diidxa’ bia’, xaique ni cayete lu ndaaga 6 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne laca ziuu xti’ xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ndaani’ yoo ro’ ra rihuini xi guirá’ dxiiña’ xti’ guidxi ro’ cayaca, ne laca ziuu ti binni guidxi si.

II. De binni guidxi ni chu’ lu ca dxiiña’ ra chiguihui xi dxiiña’ cayaca ne qué chu’ guenda riba’na’ ndaani’ ca dxiiña’ ri la?, gayu binni guidxi nga chu’ ndaani’ni huaxa nirudo’ pa bi’ni’ cane xneza o que guzaabi cabe xiixa xti’ guidxi ne casi ná diidxa’ bia’ nga gacani.

III. Ca binni ni guidagulisaa ti gaca ca dxiiña’ ra guihuini xi dxiiña’ cayaca ndaani’ guidxi ne qué chu’ xiixa guenda riaba’na que la? Napa xi gaca casi ná diidxa’ bia’:

a) Zata’ ti neza ni gacane gaca ca dxiiña’ ri’ jneza;

b) Ra cha’ xcaadxi dxiiña’ ni ganda gacané ti chu’ xpidxichi guidxi xneza ne laca ganda guihuini xi chi gunine ca xaique guidxi xpidxichi guidxi ro’, ne la ganda guiapa’ xpidxichi ti qué chu’ xiixa guenda gubaana’, ne jmaru si lu cani gutale cani;

c) Xi neza gata’ ti gaca ca dxiiña’ ca xnezá, ra guidxaa xiixa, xi dxiiña’ ne gu’ya’ cabe gaca chahui’ ra ca binni guidxi ne xi gueda guniru’ ca yoo ro’ ni runi xhiiña’ gudxi ro’ ti zaca ná lu ca xqui’chi’ xaique ro’ gacani;

d) Guidxela xi neza gusiene ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’ ni liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), de ca dxiiña’ de guenda riapa’ xpidxichi guidxi ne ra guiapa xpidxixhi gudxi ro’ ti guihuini xi gacaneni;

e) Gaca ti gui’chi’ lu cada izá ti guihini xi guirá dxiiña’ cayinica ne xi cayaadxa gunica’ ne xi zandaru’ gunica’ ne pa zuuru’ xti’ dxiiña’ ni gacane gacaneni.

Ra che gui’chi’ ni guini’ xi guirá ma guca que la?, ca xaique ni guyeni ra nuu que la?, zacabicabe ca binni xi zanda gunica’ ti ganda guyubuca’ xcaadxi neza ni gacane laaca gaca ca dxiiña’ jmá sicarú ne zaca ti qué chu’ ru’ xiixa guenda rinba’na’ ndaani’ ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’, ne laca zacaca xi nezá gusiene laacabe ra guni cabe ca dxiiña’ ni cayaca ndaani’ xhiiña’ cabe. Ca xaique ni gudii ca diidxa’ ni gusiene ca binni que xi guni ca que la?, zabi cabe ca binni ni bitagulisaa cabe que xi cayaca.

Ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ ni liibilisaane guidxi ro’ ca la?, laca zaba’qui’ cabe ti dxiiña’ ne ti neza gusiene ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca, xi gunica’ ora gueda chuu xiixa guenda nagana ne guenda riba’na’ ndaani’ ca dxiiña’ ni cayaca xti’ guidxi ro’.

Ndaga 114. Ra guxhuba donda cabe ca xaique ri la?, zacani pa cayununi ca xaique ri’ xhiiña’ guidxi ne bia’ lu ti iza de ma cayuni cabe dxiiña’ ca nga gacani. Donda ni quiiba’ ique cabe ca la?, que zadidi’ di ni jma de ti iza, dede dxi bizulu ca xpieque ca dxiiña’ ri’.

Ca donda ni gaca lu bia’ iza ra cayuni ca xaque runi xhiiña’ guidxi ca dxiiña’ la?, napa xi gacani casi nabaqui diidxa’ bia’ ni rquiiñe ca xaique rudxiiba’ donda ca, huaxa ra guiree xia ca donda ri’ la?, que zandaa dini jma de chonna iza. Pa gacani ndaani’ ca dxi o ca iza ni ma gulaqui’ ndaga 111, xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, ne zarugulu cani.

Diidxa’ ro’ bia’ guini’ paraa guixa’ guirá ca donda ni cayuni o ni gata’ ique ca xaique ni runi xhiiña’ gudxi ro’ huaxa nirudo’ naquiñe guihuini xi ngue ni bi’ni’be que, ti zaca chinanda cabe casi ná lu ndaa III xti’ ndaaga 109 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Pa cani guni cabe ca gueda gacani jmá nana la?, ca dxi gata que la?, qué zandaadini jmá de gadxe iza.

Diidxa’ Lá Gayu’

Ca Guidxi Ro’ Liibilisaane Guidxi Ro’ Zaguita (Mexicu) Ne Guidxi Ro’

Ndaga 115. Guirá’ ca guidxi ro’ liibi lisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napa cani xi gacacani ti guidxi ra guidaagulisaa binni ne ganda cuica xaique xquidxica’, ne cada tobi de laacani la?, naquiiñe’ guihuini paraa nga riniti o riluuxe lu xlayuucani, ne ca guidxi huiini xti’ cani ca la?, napa xi gapacani ti xaique, casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri’:

I. Guirá’ca guidxi huiini xti’ ca guidxi ro’ ca la?, napa cani xi gapacani ti xaique ni cui guidxi, ne laaca zapa cani xcaadxi xaique ni guni dxiiña’ ndaani’ yoo lahui’ xtini, huaxa ra cui cabe xcaadxi xaique ri la?, diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ pabia’ nga guiu. Ne ra gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ xtipa’ ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca la?, ma que ziudi xti’ binni o xti’ xaique ni guzuhua lu xtiidxa’ cabe, pa gacaladxi cabe guinaaba cabe xiixa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ xti’ cabe ca. Ca xaique xti’ ca guidxi huiini que?, ne xcaadxi xaique ni runi xhiiña’ guidxi huiini que la?, ma que zanda di guibicabe xti’ bieque lu iza ni zeeda que?, ti ganda gaca cabe xaique guidxi huiini que xti’ bieque.

Ca binni ni gulii cabe gacaca tobi de ca xaique, xti’ ca guidxi huiini ca, o pa chu’ tuuxa xaique cui laacabe gacacabe xaique guidxi la?, o gacacabe tobi de ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo lahui xtini la?, ma que zanada di cui cabe laaca gacaca xaique xti’ bieque lu iza ni zeeda que. Guirá’ ca xaique xti’ ca guidxi huiini, laapeca’ sa’ niru’ ca lu xhiiña’ guidxi la?, que zanda di guibi cabe checabe cue tuuxa binni ni gacaladxi gaca xaique, huaxa ca binni ni guyee cue ca binni ni gudxite ti ganda gaca xaique que la?, zanda quite ti ganda gaca xaique guidxi, huaxa pa biu cabe bi’ni’ cabe xhiiña’ xaique ni guyee cabe cue que nga ma que zanda di’.

Guirá’ ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ ni liibisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napa cabe xi guni cabe ca dxiiña’ ra guibi xaique guidxi xti’ cabe ne laca zaqueca ca binni ni cuine ca xaique ri’, cada izá nga gacani huaxa naquiñe’ qué chi gacani jmá’ de chonna izá. Ca binni ni gulaa laacabe ti ganda quite ne chine cabe de guenda xaique ca nga partidu ni nuu cabe lu ne pa co’ la?, laca zanda guni ca partidu dagulisaa ni que zanda gaca cabe ni nga pa’ laacabe ma biree cabe lu ca dxiiña’ xti’ ca partidu ni guyuu cabe lade que. Jma de galaa de ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zanda guseegu cabe ti yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca, ne laaca zanda guini’ cabe de que ma gastini la?, ne guxha cabeni ma guni’ o ni ma bi’ni’ tobi de ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ni que?, ti pa guca xiixa guenda naxoo de cani ca lu ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, napa ca xaique ca xi guzuhuinica’ guirá’ ca xiixa ni guluinaca ti guihuini de que dxandi gucani, (sic DOF 03-02-1983) ne laaca naquiiñe gusisaca cabe xtiidxa’ cabe ti guía lu ca diidxa’ ni chi gaca que.

Pa chu’ tuuxa xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca guiadxa ca lu xhiiña’ ca la?, ca binni ni guyee cue cabe que nga guiu guni xhiiña’ cabe, o pa co’ la?, ma gacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

Pa gueda guixa guenda riapa’ ne ti guenda xaique xti’ ti yoo lahui’ o pa gaxti’ xaique ni guni dxiiña’ ndaani’ cani, ne pa diidxa’ bia’ guini’ de que nin ca, ca binni ni guyee cue cabe que, que zanda chu’ guni dxiiña’ ndaani’ni o que gaca di dxiiña’ ra cui cabe xti’ xaique la?, ma ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini xticabe ca guini’ de que chu’ xti’ binni guni o guduuxe dxiiña’ ni biaana ndahui que?; ca binni ni guni ca dxiiña’ ri la?, diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ pabia’ nga chu’, ne cani chu’ guni xhiiña’ guidxi ca la?, napa cabe xi guni cabe cani guini’ ca xcaadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo lahui que;

II. Ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiini ca la?, zaca cani ti yoo nandxo’ ne xtale guenda ne zapani ca xtini casi nabaqui’ diiddxa’ ro’ bia’.

Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, laaca zanda guni cabe xiixa diidxa’ bia’, ni gusiene ca binni ni nabeeza ndaani’ni ca, ne gusiene ca gendarme xtini ne ca xcaadxi xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiinica ne ca diidxa’ bia ni cue cabe ca la?, zunini xhiiña’ni de ra rugaandasi xtipa’ xti’ ca guidxi huiini ca, ti ganda chu’ ca guidxi huiini ca jneza ne sin ti guenda naxoo.

Cani racaladxi ca diidxa’ bia’ ni biete lu ca ndaga diidxa’ ca luguia ca la?, can ndi nga ni raca ladxini gaca’:

a) Caneeza ni iquiiñe ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zacacani nayado’ ne napa xi gapa cani ti ti yoo ni cue xia ti guenda naxoo, huaxa ra gaca ca ra guireexia ca guenda naxoo ca la?, zacacani nayaa, jneza la?, ne neza lu binni;

b) Ca ra iquiiñe xtiidxa’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiini ca, casi ra guiree xia ti guenda naxoo ni guniná cani napa guidxi huiini que o ra gudii xtiidxa’ cabe lu ti xiixa ni naquiiñe guni guidxi huiini que;

c) Ca diidxa’ bia’ ni guini’ xi gaca de ca ni cuzete ca ndaa VII xti’ ndaga 116 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

d) Que zanda di guiu xaique ro’ xti’ guidxi ro ni nuu ca guidxi huiini ca lu na ca, guni dxiiña’ ndaani’ni pa caru gutaagu xtiidxa’ cabe, ne pa caru gutaagu xtiidxa’ cabe la?, ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni guidxi ni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiini ca la?, zani’ ca’ de que, que zanda di gaca xiixa dxiiña’ ndaani’ cani ti caru guidaagu diidxa’ que; ne pa gacaladxi cabe de que xaique xti’ guidxi ro’ ca guni xiixa dxiiña’ ndaani’ ca guidxi huiini que la?, napa xi gudii xtiidxa’ jma de galaa de ca xaique ni runi dxiiña’ ndani ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini que, ne.

e) Ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiini ni que gapa xiixa gui’chi’ o xiixa diidxa’ bia’ ni gului laaca xi gunica’.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni guidxi xti’ ca guidxi huiini ca la?, zabee ca diidxa’ bia’ ni cuaqui’ ca neeza ni gacane guiree xia ca guenda nagana ni chu’ lade ca xaique xti’ guidxi huiini ca ne ca xaique xti’ ca guidxi ro’ ni nuu cabe lu que, ti pa guizaca cani ca lu ca ndaa c) ne d) ni biete luguia ca;

III. Ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, napa cabe xi gapa cabe cani chi guiete xaguete ri’:

a) Nisa bize, drenaje, ra guiaba’ nisa beñe, ra guía ca nisa yuudxu xti’ cabe ti ganda iquiiñe cabeni xti’ bieque;

b) Gapacani biaani’ ndaani’ cani.

c) Guia ndaani’ cani, ne gudopa xquiixi cani, ne che cani xti’ ra yoo ti iquiiñe cani xti’ bieque;

d) Gapa cani luguiaa huiini la ne luguiaa ro’.

e) Gapa cani yoo ba’.

f) Ra chi gata guiixi.

g) Neeza ra ganda tiidi binni guidxi, ti parque ne ti jardín;

h) Chu’ dxu’ ni gapani ti que chu xiixa guenda naxoo, casi nabaqui’ ndaga 21 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

i) Ne guirá’ ru’ ni guini’ ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ cabe que?, ne laca naquiiñe guihuini pabia’ layu napa cabe ne pabia’ bidxichi nga iquiiñe cabe, ti ganda guni cabe xhiiña’ guidxi huiini xti’ cabe.

Ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca la?, cadi na cabe ti ma bidii gui’chi’ ro’ bia’ ri laacabe xtipa’ la?, ma zanda guni cabe ni gacaladxi cabe, laaca naquiiñe chinandacabe ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne lu diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ni nuu cabe lu ná que.

Pa gacaladxi ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiini ca guidaagu lisaa ca ti ganda gunica’ xhiiña’ ca jneeza ne nayaa la?, zanda guni cani. Ne pa gacaladxi chupa o jma xaique xti’ ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini xti’ ca guidxi ro’ ca guidaagu lisaaca ti ganda guni ca xhiiña’ ca jneza ne nayaa do’ la?, naquiiñe’ gudii xtiidxa’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ cabe. Ne pa laca gacaladxi ca xaique xti’ ca yoo lagui’ xti’ ca guidxi huiini ca gutaagu ne ca diidxa’ ne guidxi ro’ la?, zanda, ti xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ca guiaana ga guidxi huiini que lu ná o laca zanda guidaagu lisaacabe ti guni cabe dxiiña’.

Ca guidxi huiini huala’dxi ca la?, zanda guidaagu lisaa cabe ti guinaaba cabe cani cayaadxa laacabe, huaxa naquiiñe guni cabe casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’.

IV. Ca xaique ro’ xti’ ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiini ca la?, laacani nga quixhe cani pabia’ bidxichi nga iquiiñe cani, ne laca laacabe nga guya’ cabe xi gunine cabe ca bidxichi ni cue ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni nabeeza ndaani’ ca guidxi huiinni ca, ne pa co’ la?, zaca ca ndi’:

a) Laaca zacaacabe ca bidxichi huiini ni cue guidxi ro’ xti’ cabe, ti ganda guchaa cabe cani chi iquiiñe cabe.

Ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zanda gutaagu xtiidxa’ ne cabe ca guidxi ro’ xti’ cani ca, ti ganda guni cani xhiiña’ cani.

b) Ca dxiiña’ ni chi guni ca xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu), ndaani’ xiixa guidxi huiini ca la?, guidxi ro’ zaguita ( mexicu), nga quiixe ca dxiiña’ ni gaca , ne bia’ bidxichi cue ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca binni ca nga guini’ pabia’ guiaxa cabe.

c) Ca bidxichi ni cue ndu ca dxiiña’ ni guni cabe.

Ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, que zanda di ucuezadxini ca guidxi ro’ liibi lisaaneni ca, ra gunica’ ni ná ca ndaa a) ne c) ne que zanda di guni cani xiixa. Ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, que zanda di gapani xiixa diidxa’ ra guini’ni de tobi zanda quixheni guinaabani la? ne xtobi co’. Cani que zanda quiixhe zaca cayuni dxiiña’ nga cani napa guidxi ro’ ne cani napa ca guidxi huiini ca, huaxa pa binni zacasi iquiiñeni nga quiixhe, jma pa chi iquiiñeneni lu dxiiña’ xti’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zanda guseenda cabe ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ cabe ra guini’ cabe pabia’ racaladxi cabe guiaxa ti xiixa ni chi guitiiñe cabe xti’ guidxi, ti ganda guidxela cani iquiiñe xquiidxi cabe.

Ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca guidxi huiini que la?, zabee cabe diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca, ti ganda ugaaba cabe pabia xpidxichi. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui ca nga guini’ pabia’ xpidxixhi xquiidxi huiini ca’ guiree, huaxa niru do’ naquiiñe guya’ cabe pabia’ bidxichi riu ndaani’ xquidxi huiini cabe, ne ra guni cabe guichi’ de pabia’ xpidxichi xquiidxi huiini cabe guiu ne guiree la?, napa cabe xi ucaacabe pabia’ riaxa ca binni ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo lahui’ xti’ cabe, huaxa naquiiñe chinanda cabe cani ca lu ndaga 127, xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca bidxichi ni gapa ca yoo lahui xti’ ca guidxi huiini ca la?, casi pe ná cabe iquiiñe cabe ni la?, zanda, o pa nabaqui’ cabe tu iquiiñeni la?, napacabe xi chinanda cabe ni ná diidxa’ bia’;

V. Ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ ni nuu ca guidxi huiini ca lu naaca la?, laacani nga cuaqui’ cani, ni guni ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca:

a) Guini’ cabe xi guirá’ caquiiñe xquiidxi cabe, ne ucaacabe pabia’ layu xti’ cabe;

b) Guiucabe lu ca dxiiña’ ra guiapa’ ca guixhi, layu ne ca nisa do’ xti’ cabe;

c) Guiucabe lu guirá’ xixe dxiiña’ xti’ xquiidxi huiini cabe, huaxa ca dxiiña’ ni gaca ca la?, naquiiñe chu’ neni tobisi ca dxiiña’ ni maca nexhe gaca. Ra gacaladxi ca xaique huiini ne ca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), guni xiixa gui’chi’ yachi’ ti gande guiree xiixa dxiiña’ ti guni binni la?, naquiiñe cu’ cabe ca guidxi huiiini ca;

d) Gudii xtiidxa’ cabe xi guni ca binni ni chi guni dxiiña’ xti’ xquidxi huiini cabe que?, ne guya’ cabe xi guirá’ cayaca ndaani’ guidxi huiini xti’ cabe, ne de ra rugandasi xtipa’ xti’ cabe nga guni cabeni;

e) Guiu cabe lu ca dxiiña’ ra guiapa’ layu ni nuu ndaani’ guidxi;

f) Gudii cabe gui’chi’ binni ti ganda ucui liidxi;

g) Guiu cabe lu ca dxiiña’ ra guiapa’ ca yaga huiini xti’ ca guixhi’ xti’ cabe, ne lu ca dxiiña’ ni gacane guidxi xti’ cabe guirooba’ casi cani ma biete ca;

h) Guya’ cabe ne cu’ rua’ cabe lu ca dxiiña’ de ra rie binni lu carru, pa cadi cayuni ca binni ca xhiiña’ ca jneza, ne.

i) Gutaagu xtiidxa’ ne cabe ca xaique ro’ xti’ zaguita (mexicu), ti ganda gaca xhiiña’ guidxi jneza, ne ti guiapa’ ca layu xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ra gaca ca dxiiña’ ni biete ri la?, jma pe sicuru nga chinandani casi ca lu guionna ndaga diidxa’ xti’ ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti laa ma nabaqui xi gaca xa de ca layu xti’ guidxi ro’;

VI. Pa chu’ chupa luguiaa huiini ndaani’ ca guidxi huiini ca la?, gacaladxi ca ucuica’ yoo huiini ra gutooca’ xiixa la?, ca guidxi huiini ne ca guidxi ro’ xti’ cani ca la?, napa cani xi gaca cani tobisi ti ganda guni cabe ca dxiiña’ ri jneza ne zaca zinanda cabe casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ ni rini’ de ca diidxa’ ri’.

VII. Ca dxu’ ni gapa ca guidxi huiini ca la?, lu naa ca xaique xti’ ca yoo lahui ca nga guiaana cabe ne laa nga guini xi guirá’ zanda guni cabe ni co’, ti ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ ni nuu ca guidxi huiini ca lu naaca ma hulaqui’ zaca. Ne xaique yoo lahui que la?, zuna xtiidxa’ xaique guidxi ro’ xti’ ti guni xhiiña’ xquidxi jneza la?, ne naya.

Lu ná xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi ca nga guiaana ca dxu’ ni rapa guidxi;

VIII. Ra cui cabe xaique guidxi xti’ ca guidxi huiini ca la?, napani xi gacani casi nabaqui’ diidxa’ bia’, ca binni ni gacaladxi gaca xaique xiixa guidxi huiini la?, napaca’ xi cuidxica’ o ucaaca riidxi binni che chi guzee lu xqui’chi’ ca.

Ca dxiiña’ ni guni ca binni guidxi ndaani’ ca yoo lahui’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, napacani xi chinanda cani ni ná lu ndaga 123 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

IX. Diidxa’ bixa.

X. Diidxa’ bixa.

Ndaga 116. Ca xtipa’ xti’ ca guidxi ro’ ca la?, zalaani chonna ndaga, tobi ca la?, ca xaique xti’ ca dxu’ ni ruca diidxa’ bia’ lu gui’chi’, guiropa ca la?, cani runi diidxa’ bia’ ne guionna ca la?, xaique ro’ xti’ ca dxu’ ni rapa guidxi ne ca xaique diidxa’ bia’, ne que zanda di guiaana ca xtipa’ ri lu ná ti xaique si, ne ca xaique ni ruzaa diidxa’ bia que la?, laaca que zanda di guiaana cani lu ná ti xaique si.

Ca xtipa’ xti’ ca guidxi ro’ liibi lisaane zaguita (mexicu) la?, zuni cani xhiiña’ cani casi cuaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ cani, ne casi nás ca diidxa’ ca xagueri’ nga gacani:

I. Ca xaique xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) la?, que zanda di guindaa cabe jma de xhopa iza.

Ra guibii ca xaique xti’ ca guidxi ca la?, zacani casi nabaqui’ diidxa’ bia’ ni ruuya’ de ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi.

Ca xaique ro’ xti’ ca guidxi liibisisaane zaguita (mexicu? la?, ni gulii binni guidxi laaca la? laa nga gaca xaique ro’ xti’ xquiidxi ne, ma que zandi guibiguetabe gacabe xaique xti’ bieque, neca guyuu ga si, o biaana ga be laga chu’ xtubi gaca xaique que.

Que lica zanda di’ cui binni laacabe xti’ bieque lu iza ni zeeda que:

a) Ca binni gulii binni guidxi gaca xaique xti’ o binni ni gulii cabe laa gaca xaique ti biaadxa ni gulii cabe niru do’ que, neca gadxe modo gulii cabe laa;

b) Xaique ro’ ni gulii ga cabe que, o tutiisi binni guidxi gaca ga xaique ro’, ne ca ra ma ziluuxe xhupa iza xti’ xtobi que.

Ni zanda gaca xaique ro’ xti’ ti guidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) nga ca binni ni ni gule ndaani’, ne nabeeza ndaani’ tobi de ca guidxi huiini xtini, o gapa gayu’ iza de nabeeza ndaani’ni, ne gapa 30 iza dxi ma chi guzee binni lu xqui’chi’ que, ti ganda gaca xaique ro’ que o laaca zanda pa nahuiini huaxa pa gui’chi’ ro’ bia’ xti’ cabe guini’ de zaca gacani.

II. Bia’ binni ni gaca xaique xti’ ca guidxi ro’ ca la?, zacani bia’ binni nabeeza ndaani’ cani; huaxa que zanda di gacani huaxie de gadxe xaique ni ruzuhua lux tiidxa’ ca guidxi huiini ca, pa que gapani bia’ 400 mil binni nabeeza ndaani’ ni; de ga’, o ca guidxi ni tiidi jma de bia’ ni nexhe o que chindaa de 800 mil binni guidxi, ne 11 xti’ xcaadxi guidxi ro’ que o tiidi jma de bia’ ni ma biete ri’.

Guirá ca diidxa’ ro’ bia’ ni napa ca guidxi ro’ ca la?, napa cabe xi gapacani xiixa diidxa’ ni guini’ de que napa cabe xi gunicabe dxiiña’ ra guibi tuuxa xaique guidxi lu cada zé tapa bieque. Ca binni ni gulaa laacabe ti ganda quite ne chine cabe de guenda xaique ca nga partidu ni nuu cabe lu ne pa co’ la?, laca zanda guni ca partidu dagulisaa ni que zanda gaca cabe ni nga pa’ laacabe ma biree cabe lu ca dxiiña’ xti’ ca partidu ni guyuu cabe lade que.

Ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ ca binni xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu)napa xi guibi cabe, pa guica lá’ cabe o cuidxi cabe binni guidxi che’ chi guzee ra ca lá cabe, huaxa nirudo’ napa xi gacani casi ná ca diidxa’ bia’ xti’ xquidxi cabe. Qué zandadi’ gapa ca partidu ca jmá’ binni ni guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi neza guiropa diidxa’ ni biete luguia ca. Huaxa qué zazacadini para ca partidu ni gapa jmá xaique guidxi ni gueda ndi’ binni gudxi laaca guzuhuaa lu xtiidxa’ lu xtiidxa’ binni, necape’ gueda gapa cabe jmá’ de xhoono xigaba bia’. Ca binni ni guca’ xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca guidxi huiini ca la?, que zanda di cui cabe laaca lu xti’ iza ni zeeda que?, pa laca nuuru ca’ cayuni ca xhiiña guidxi. Ca binni ni guyee cue’ cani guca xaique guidxi que la?, zanda cui binni laacabe ti ganda gaca cabe xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, paaxa guyuu ga be jlugar ni dxandipe que la?, que zandadi’, gacabeni ne ca binni ni guca xaique ni bizuhua lu xtiidxa’ binni guidxi que la?, que zanda di chee cabe cue’ xti’ binni ti gaca ngue xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi. Ra gaca ca dxiiña’ xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) ne ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca guidxi huiini ni racabe diputadu ca nga guiu guni dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca, ne zacani casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ xticabe; Ne ca xaique ri nga guini’ pabia’ xpidxichi guidxi nga zanda guiree.

Ne ra guni cabe ni, ne gacaladxi cabe guini’ cabe pabia’ guiaaxa ca binni ni guni xhiiña’ guidxi la?, naquiiñe chinanda cabe casi nabaqui’ ndaga 127 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Guionna xtipa’ xti’ ca guidxi’ ro’ liibi lisaane zaguta (mexicu) ne ca yoo ro’ ni runi xhiiña’ ca guidxi ro’ ca la?, napa cabe xi guni cabe ti gui’chi’ ra guini’ cabe pabia’ nga riaxa ca binni ni runi xhiiña’ cabe la?, ne xhiiña’ guidxi ro’ xti’ cabe. Ra gaca gui’chi’ ni biete ri la?, napa cabe xi ucaacabe ca ndaga xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ti gacani jma nayaa ne jneza. Ra raca dxiiña’ xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) ne ra runi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ ca la?, zapa cabe ti yoo ro’ ra igaaba’ xpidxichi guidxi ne can di la?, guiruti zabi laacabe xi guni cabe, modo guni cabe dxiiña’ cabe ne modo cue’ xia cabe diidxa’ bia. Ra igaaba xpidxchi guidxi la?, zacani nayaa, nagachi’, ne gati ga nga gacani, ti guihuini pabia’ naga.

Ca xaique ro’ ni ruzuhua lu xtiidxa’ ca guidxi huiini ca la?, laaca nga cui ca’ binni ni gaca xaique ro’ xti’ yoo ro’ ra rigaaba’ xpidxchi guidxi ro’ xtica’, huaxa ra cui cabe xaique ri la?, napa xi guini’ jma de galaa de de ca xaique ri’ ti gacani, ne ni gaca xaique ro’ xti’ ca dxiiña’ ri la?, zandaa gadxe iza lu ca dxiiña’ ri’, huaxa niru do’ naquiiñe guihuini pa nanna de ca dxiiña’ ri’.

Ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ ca binni xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) napa xi gapacabe ti yoo ni guni dxiiña’ ne gu’ya’ qué chi gacaná’ lu xpidxichi guidxi que ne gu’ya’ca’ xi guirá’ dxiiña’ cayuni ca binni que ndaani’ guidxi que, huaxa nirudo’ napa cabe xi chinanda cabe casi ná diidxa’ bia’. Ra gaca dxiiña’ de guihuini xi cazaca ne ca dxiiña’ ri’ la?, napa xi gacani ca diidxa’ gueeda nde’ ndu cabe ca xneza ne qué guni jmá’ pur tobi ne pur xtobi. Laca zaqueca laca napa xi guni cabe dxiiña’ pa gutaguná’ cabe ca dxiiña’ o bidxichi xti’ ca guidxi huiini ca pa cadi cayunica’ xneza jmá’ pa nuzaabica’ bidxichi. Ca diidx’ ni gudii cabe de ca dxiiña’ ni gaca xti’ ca guidxi ro’ que la? napa xi gacani nezalú binni guidxi.

Bidxichi xti’ ni guiquiñe’ guidxi ro’ que la? napa xi cheni ra ndaani’ yoo ro’ ra runi ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que lu ra ziyati lu beu 30 abril. Zandaca guindaani jmá’ de bia’ dxi ca pa gusenda xaique ro’ xti’ guidxi que ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi que ma ca xaique ri’ guini’ pa zá’ o pa co’. Ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga cuaqui’ xi modo zanda guchiña’ binni guidxi xiixa gui’chi’ yachi’ ni gacala’dxi’ cabe gaca diidxa’ bia’.

Ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la? zuni cani xhiiña’ cani ti ganda che ca binni guidxi xti’ cani chinduuca’ xiixa diidxa’ yachi’ ni gacala’dxi’ cabe gaca diidxa’ bia’ laani la? napa xi cheni ra yoo diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca.

III. Xtipa’ro’ xti’ ca guidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) ca ni naca xaique ni rapa guidxi ca la?, ni ná gui’chi’ ro’ bia’ xti’ cabe nga guini’ xi guni cabe.

Ra cuee xia ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ne ca xaique diidxa’ bia’ xti’ ca la?, guidxi ro’ ne diidxa’ bia’ la?, naquiiñe chinanda cani ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ne ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ xquidxica’, ti lu cani nga caree guirá’ xixe ni guni ca xaique ri’.

Guirá’ ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, napa cabe xi guchiña cabe guirá’ ni ca lu ndaa I de lu V xti’ ndaga 95 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Ca binni ni ma guca xaique ribee xia diidxa’ bia’, ca ni ma bizuhua lu xtiidxa’ guidxi o cani biu ga guni ca dxiiña’ ca la?, que zanda di cui binni laacabe lu bia’ iza zeeda que, gaca cabe xaique ro’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca.

Ca binni ni zanda gaca xaique diidxa’ bia’ o xaique diidxa’ ro’ bia’ nga, ca binni ni ma bi’ni’ xhiiña’ guidxi huaxa pa bi’ni’ ni jneza ne naya do’ ne pa napabe gui’chi’ ni guini’ de que binni ruzuhua lu diidxa’ laabe.

Ca binni ni gaca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zandaa cabe lu dxiiña’ ni chi guni cabe ca bia’ dxi guini’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ ca guidxi liibi lisaa ne zaguita (mexicu), ne laaca zanda guibi cabe xti’ bieque ne pa guireecabe o guxale cabe de lu ca dxiiña’ ca la?, laaca gui’chi’ ro’ bia’ xti’ xquidxi cabe ca guni’ o ca diidxa’ bia’ ni cue ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni xquidxi cabe guini’ xi gaca.

Ca binni ni gaca xaique diidxa’ ro’ bia’ o xaique diidxa’ bia’ la?, ziaxa cabe ti ndaa bidxichi ni ganda tiidi ne cabe dxi ne que zanda di gudxiigueta cabeni, ne que zanda guidxaani o guiete lu ni, bia’ dxi cayuni cabe xhiiña’ cabe que.

IV. Casi ná ca diidxa’ ni ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca diidxa’ bia’ ni rini’ de ca dxiiña’ ra guibi xiixa xaique guidxi la?, napa xi chinanda cani casi ná ca diidxa’ ca xaguete ri’:

a) Pa guenda ndi’ cabe ca xaique ro’ xquidxi cabe ne ca binni ni chi guni dxiiña’ cue’ xaique xquidxi huiini cabe la?, napa xi gacani nayá ne guiruti’ ucaa xtobi guni ni que racala’dxi’, guruti que zanna tu pur zé’ tobi ne gunini modo gacala’dxi’; ne napa xi gacani lu nirudo’ dxi xi beu san santiagu’. Huaxa pa gueda guiaba de que chindi cabe xaique ro’ xti’ guidxi’ ro’ zaguita (mexicu) nga zanda ca gueda guidxaani;

b) Ra gueda gaca ca dxiiña’ ri la? ca xaique ni guni ca dxiiña’ ri napa xi guni cabeni nayá ne xneza, cadi’ chu’ cabe jmá’ pur tobi que pur xtobi ne gusaniru’ cabe ca dxiiña’ ri’ ti ganna binni guidxi xi cani;

c) Ca xaique ni guiaana ca dxiiña’ ri lu ná ne pa chu’ xiixa bicheenda lu ca dxiiña’ ni cayaca ca la?, guiruti’ zanda gabi laaca zanda gunica’ ti cue xia ca’ xiixa guenda nagaana ni guca que:

1o. Ndaani’ ca guidxi huiini ca la? ziuu ti yoo ra gaca ca dxiiña’ di’ ne laca zapani ti xaique, xhoopa binni gacane gaca ca dxiiña’ ca zanda guini’ca’ ne zacaacabe xtiidxa’ ca’; ziuu xhupa xhonaa xaique ni guini’ si huaxa que zacaa cabe xtiidxa’ca’, cada tobi de ca partidu ca la? napa cabe xi gusenda cabe ti binni che chigucaadiaga xi cayaca.

2o. Ca xaique ro’ ne ca xaique huiini xti’ ca yoo ro’ ra raca ca dxiiña’ ri la? ca xaique ro’ xti’ yoo ro’ lá’ Instituto Nacional Electoral ca nga cui’ laacabe casi ná’ diidxa’ bia’ nga gacani. Ca binni ni gueda guiaana ndaani’ ca dxiiña’ ri la? napa xi gaca cabe de ndaani ca guidxi can e napa xi cueza cabe ndaani’ni gayu’ iza ante guidxela tulaa gaca xaique ri’ ne guzaaru’ cabe xcaadxi gui’chi’ ni cani’ ca diidxa’ bia’ ca. Pa gueda guiadxa tobi de ca xique ri la? xaique xaique xti’ yoo ro’ lá’ Instituto Nacional Electoral ca nga cui’ tulaa zanda gacani huaxa napa xi gacani casi ná diidxa’ bia’. Ne pa’ qué guianabe lu ca dxiiña’ que ne guiadxa tapa iza la? zadxela xtobi gunduuxe ca dxiiña’ ni biaana que. Ne pa’ gueda guiadxabe lu xhonna iza ca la? laca napa xi guidxela xtobi tu gunduuxe’ ca dxiiña’ ri’.

3o. Ca binni ni gueda guiaana casi xaique xti ca dxiiña’ ri la? zandaa cabe gadxe iza lu ca dxiiña’ ri’ ne má’ qué zandadi’ guibi cabe xti bieque; ne zaiaxa cabe bia’ dxiiña’ ni guni cabe ne zanda guidxaa cabe pa ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ lá’ Instituto Nacional Electoral, guchaa laacabe huaxa pa nuu xiixa guena naxoo ni guini’ diidxa’ bia’.

4o. Ca xaique ni nuu ndaani’ ca guidxi ca ne xcaadxi xaique ni cani’ diidxa’ bia’ de ca dxiiña’ ri la? que zandadi’ guni cabe xti’ dxiiña’ cani zanda guni xti dxiiña’ nga cani rusiidi’. Ne laca qué zandadi’ icaacabe xti’ dxiiña’ de casi ca dxiiña’ ri’, ne laca qué zandadi’ quite cabe lu ca dxiiña’ de guenda ribi tuuxa xaique guidxi o guicaacabe xiixa guenda xaique xti’ ca partidu cal u bia’ chupa iza de gueda guluxe ca dxiiña’ ca.

5o. Tobi ya’ tobi co’ nga gueda guiaana ca xaque diidxa’ do’ bia’ ni ribee xiaa diidxa’ bia’ ne chupa chonna de ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi naga cui’ laacabe, huaxa nirudo’ cuee cabe ti gui’chi’ ra ucaa ridxi cabe binni huaxa napa cabe xi guni cabe ni casi ná diidxa’ bia’.

6o. Ca yoo ro’ ni runi de ca dxiiña’ ri ndaani’ ca guidxi huiini ca la? zapa cani binni guni xhiiña’ ca ni ne ca binni ri’ zanda gunica’ ni gacala’dxi’ca’ huaxa napa cabe xi guya’ cabe xi ná diidxa’ bia’.

7o. Ca gui’chi’ ni ni guidxiña ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni la’ Instituto Nacional Electoral ti cadi cayabayú de ca dxiiña’ ni ma guca la? zanda guchiña cabe ni yoo ro’ ni cuee xia ni ndi’ nnga rabi cabe Tribunal Electoral del Poder Judicial de la Federación, huaxa nirudo’ napa cabe xi gu’ya’ cabe xi ná diidxa’ V xti’ ndaga 41 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne xiixaru’ ni guini’ diidxa’ bia’ gaca’.

d) Ca xaique ni runi dxiiña’ de guenda ribi xaique gudxi ni nuu ndaani’ yoo que rini dxiiña’ la?, zutagune cabe ca xaique runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Instituto Nacional Electoral ti gunica’ dxiiña’ de guenda ribi xaique ndaani’ ca guidxi xti’ zaguita (mexicu).

e) Ca partidu ni guni xpinni laasi ne binni guidxi ne qué chu’ di’ xcaadxi ni maca napa’ xqui’chi’ ra guini’ tulaaca ne ca dxiiña’ xtica’ gadaxe naca ne qué guinabaca’ guicape’ lá’ binni ladeca’. Laca zaqueca ganda gucaaca’ lá’ ti xpinnica’ ti ganda quite ne chine ti guenda xaique, huaxa qué zazacadini zaca ti lana ro’ A, xti’ ndaa III ne VIII ni ca lu ndaga 2° xti’ Gui’chi’ ro’ bia’.ri’.

f) Ca xaique ni ruuya’ gaca ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi la?, zanda chu’ cabe guya’ cabe xi cayaca lu xhiiña’ ca politicu ca pa zaca gacaladxi cabe;

Ca partidi huiini ni nuu ndaani’ ndaani’ ca guidxi huiini ca ne qué gueda gapa jmá de chonna bia’ xigaba’ binni che chiguzee lu xqui’chi’ca’ dxi chiguibi tuuxa xaique guidxi o tuuxa xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi la?, zuniticabe lá’ cabe ne zaxa’ lá’ cabe de lu xqui’chi’ ca binni ri’. Huaxa qué zazadini zaca para ca partidu ro’ pa laaca’ quiteca’ ne ti xpinnica’ lu xiixa dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi.

g) Yooro’ ra rie binni ica lá, ti gapa credencial ca la?, zudiini ca policu ca bidxichi guni ne cabe dxiiña’ ca’, ti ganda cuidxi cabe binni che chi guzee lu xqui’chi’ ca. Ne laca zaqueca zuyuubini quiixeni ca partidu ni guniti ne gueda guixa ca;

h) Guihuini pabia’ guicaa ca ca partiduca ora laaca ma canzáca’ canayubica’ binni guidxi che’ chi guzee lu xqui’chi’ca’ ne laca guihuini pabia’ zanda guniti ca binni rizananda cani;

i) Laca zanda che’ ca partidu politicu ca ra nuu guiiba’ ni rucheche diidxa’ lu bi nelaca zanda guireche xtiidxa’ ca’ lu biaani’ zahui, huaxa nirudo’ naquiñe chinanda cabe casi ná lu ndaa diidxa’ B lu neza III xti’ ndaa 41 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

j) Gata’ xi neza guiquiñe’ ti ganda gaca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi ni runi ca partidu ca ne laca gata’ xi neza ne xi donda guiaba ique cani gucheeneni. Ne pa co’ la?, ca dxiiña’ca gacani xhoopa o tapa late gande nuu chií lu ca dxi ri la?, chi guiquiñeni ra chindi cabe xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni nuu ndaani guidxi ro’ si xti’ cabe ne ra chindi’ cabe xaique xquidxi huiini cabe la?, chonna bichii ne xhoopa bi chií dxi, ca dxiiña’ ni chiguni cabe ri’ la?, qué zandadi’ guindaani jmá de bia’ dxi ni maca nexhe gaxani;

k) Guihuini xi neza guiñe’ ti ganda guica lá’ tuuxa binni guidxi ni gacala’dxi’ chine xiixa guenda xaique ti binni guidxi si laa ne qué da’gú’di’ xiixa politica ne ganna xi guirá’ nga napa xi guni huaxa diidxa’ ri’ zacane laabe ti ganda ti gapabe ti guenda gula laabe ne laca gannabe xi modo tidi ca xtiidxa’be lu biaani’ zahui ne lu guiiba’ rucheche diidxa’ lu bi huaxa nirudo’ napani xi chinandani casi ná Gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne xiixa ru’ ni guini’ ca diidxa’ bia’ ca;

l) Gata ti neza ti ganda gaca ca dxiiña’ ri jneza, ti ra cue’ xia ca xaique ni rapa ca dxiiña’ de ra ribii cabe xaique guidxica xhiiña’ ca’ jneza la?, ne naya. Laaca zaqueca naquiiñe chu’ ti neza ti igaaba chahui ca gui’chi’ ra yeguze binni guidxi ne guli xaique xquidxi;

m) Laca naquiiñe gata’ ca neza ni guxha’ o ucuezadxi ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique ro’ xti’ ca guidxi huiini, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi, ne ca xaique xti’ ca yoo lahui ca ne que gaca cani jneza, ne laaca ca dxiiña’ ni iquiiñe ca binni ca pa gacaladxica’ gudxiluca’ pa que ñuu ladxi ca’ ni biree xia que?, huaxa ra guiree xia ca diidxa’ ne ca dxiiña’ ri la?, naquiiñe chinanda cabe ca diidxa’ xti’ naya do’, ne.

n) Guihuini neca ne ti dxiiña’ ra guenda ribi xaique guidxi gueda guiaban era chindi’ cabe tuuxa xaique ro’;

o) Guica xi donda ne xiixa ru’ donda ni gueda gaca o guedaguiaba luguiá’ ca binni ni gucheene ca diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ de guenda ribi xaique gudxi, ne laca guihuini xi xipe’ donda guiaba luguiá cabe.

p) Guihuini xi neza ne xi gui’chi’ ganda guiquiñe’ ti ganda che’ tuuxa binni guidxi chigucaa lá’ ti ganda quite ne chine xiixa guenda xaique ti ganda ché’ binni chiguzee lu gui’chi’ ra ca lá’ be que, huaxa nirudo’ napa xi chinanda cabe casi ná lu ndaaga 35 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

V. Guirá’ ca gui’chi’ ro’ bia’ xti’ caguidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) ca la?, zanda cuaqui’ ca’ ti yoo ni cuee xia guirá’ diidxa’ bai’ ne ca dxiiña’ ni gaca ra chindi cabe xaique xquidxi cabe, neca xaique ni guni dxiiña’ ndaani’ ni ca la?, que zaquiiñe di cabe xtiidxa’ xtobi ti ganada cue’ xia cabe ni chi guni cabe, ne caxaique ni guni dxiiña’ ndaani’ ca yoori la?, zabaquica’ xi dxiiña’ gacane binni guidxi lu, cadxiiña’ ni bireexia que ñu ladxica.

Ra guidxela ca duuba’ ne guilaa ca donda ni gueda guni tuuxa xaique ni runi xhiiña’ guidxi la? napa xi chinanda cabe cani ná lu Gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne cadi gacaná lu ca dxiiña’ ne bidxichi ni guiquiñé’ guidxi;

VI. Ca dxiiña’ ni guni binni guidxi xti’ guidxi la?, napani xi chinandani casi nabaqui’ ndaga 123 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

VII. Xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) neca xaique guidxi liibi lisaa ne la?, ne casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ la?, zutagu xtiidxa’ cabe ti guya’ cabe xi dxiiña’ nagachiguni cada tobi de laacabe, jma pa lu ca dxiiña’ ni chiguni cabe ca chiiquiiñe xpidxichi guidxi.

Guirá’ xaique xti’ caguidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?, zanda gutaagu xtiidxa’ ne cabe caxique xti’ ca yoo lahui xti’ cabe ca, ti ganda gaca xhiiña’ guidxi jneza ne naya ne zaca ni ná lu ndaaga diidxa’ ni ca luguiaca.

VIII. Ca Gui’chi’ ro’ bia’ xti’ guidxi’ ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) la? zapa cani xiixa yoo ro’ ni gapa xiixa guenda ni laasi guyubi xpidxichi sin qué chu’ tu gabi laaca’ xi gunica’ laacani la? zuuyacani ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ gaca xneza ne gu’ya’ cabe ra ca lá’ binni guidxi ne guiapa cani, ti zaca ganda gaca ni ná ndaaga 6° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne xti’ xiixa diidxa’ ro’ ni cuee yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ que ti zaca ganda ca diidxa’ ni cal u ni di’.

IX. Ca Gui’chi’ ro’ bia’ xti’ guidxi’ ro’ liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu) la? napa cani xi gu’ya’ cani gaca ca dxiiña’ de ra rireexia donda que la? xneza, naguenda, qué chu’ cabe pur tobi ne pur xtobi co’, nayaá’, ne guenda biaani’, ne guiapa’ ca guenda nazaca xti’ binni guidxi.

Ndaga 117. Ca guidxi ro’ liibi lisaane zagauita (mexicu), que zanda di guni ca ndi’:

I. Que zanda di gutagu xtiidxa’ ne cabe xti’ guidxi ro’ ne nin ca xti’ guidxi gringu ni jma napa xtipa’ de bidxichi,

II. Diidxa’ bixa.

III. Guzaaca’ bidxichi, o guni ca xiixa gui’chi’ ni runi si guidxi ro’ zaguita (mexicu).

IV. Guzaaca’ neeza xti’ binni o xiixa neza xti’ xiixa ni tiidi’ lu xlayu cabe.

V. Quezanda di ucuezadxi cabe de chu’ xiixa xti’ ca gringu ca ndaani’ xquidxi huiini cabe, o ucaaca cabe xiixa xti’ cabe cue’ ni.

VI. Que zanda ucaacabe ti binni quixe ti zedane xti’ gutoo ndaani’ xquidxi cabe, ne ca guca xhiiñi’ zaguita o guca gringu, neca napa cabe diidxa’ bia’ ni ruquixe binni ti gutoo xiixa ndaani’ luguiaa xti’ cabe.

VII. Que zanda di cue cabe xiixa diidxa’ bia’ o gusaana cabe xiixa diidxa’ bia’ (sic DOF 05-02-1917) ti uquiixe cabe binni ni zeeda gutoo ndaani’ luguiaa xticabe ne zeeda de xti’ guidxi ne ca naca binni xquidxi cabe o gringu, neca ni zeda gutoo ca binni ri zedaca gani casi ni rotoo cabe;

VIII. Gutaagu xtiidxa’ ne cabe ca xaique ro’ xti’, xti guidxi ro’ ni cadi nuu lu lisaa xti’ zaguita (mexicu), o guinaaba’ cabe xiixa bidxichi xti’ gringu o pa nuu cabe fera de ndaani’ guidxi ro’.

Ca guidxi ro’ ca ne ca guidxi huiini ca qué zanda di’ quixe cabe xiixa pa cadi dxandipe’ napa xi naquiñe’ guiaxa huaxa dxandi’ caquiñe’ guni cabe la? napa xi de gacani, ca ndi’ la? napa xi gacani ne xtale guenda nacha’hui’ que que guquixe cabe xtale, ne neca ñaca zeedani de ndaani’ xiixa yoo ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) o xiixa tienda ro’, ne pa gueda guizacani zaca la? napa cabe xi cuaqui cabe xiixa neza ti ganda quixe ca guidxi huiinica xpidxichi guidxi ro’ pa gueda guzaabi’.Ca diidxa’ ni biete ca la? napa cani xi chinanda cani casi ná ca diidxa’ ro’ bia’ ca huaxa nirudo’ napa xi chinanani casi ná diidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne de pabia’ ru’ guihuini zá’bi’. Ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga guini’ xi modo nuu xpidxichi guidxi ro’. Qué zandadi’ guicaa cabe xiixa xti’ guidxi ro’ ti ganda quixe cabe xpidxichi.

Ca xaique ni runi dxiiñaꞌ ndaniꞌ ca yoo roꞌ ra riaꞌ diiidxaꞌ biaꞌ ni nuu ndaaniꞌ ca guidxi huiini xtiꞌ guidxi roꞌ ca la?, napa cabe xi gudii xtiidxaꞌ cabe ti guihuini pabiaꞌ bidxichi guiree huaxa nirudoꞌ napa xi guihuini pabiaꞌ casaca ca xiixa ca ndaaniꞌ luguiaa, ne zaca guihui pa guireeni o pa coꞌ ne xi modo gueda guiaxani o xi guiaana ti ganda guiaxa bidxichi biree que.

Ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la? napa xi gu’ya’ cabe xi modo gapa cabe xpidxichi cabe ti ganda gu’ya’cabe xi cazaca ndaani’ xquidxi cabe, huaxa naquiñe’ qué chitdidi cabe lu bia’ bidxichi ni má’ gulaqui’ diidxa’ bia’ guiquiñe’ cabe, ti ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi nga má’ gulaqui’ gacani sicaque. Cani naquiñe’ gaca que la? napa xi gacani chupa chonna beu ante gulixe xaique que ca dxiiña’ xti’ ne ma qué zandadi’ gutiñe’ guidxi ro’ laacabe bidxichi ti ma chiguiluxe cabe xhiiña’ cabe.

IX. Que zanda di gudxiiba’ cabe lu gueza bia’ ti na cabe, ti ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia ca ma gudixhe pabia’ guidooni.

Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ca xaique ro’ ni uni dxiiña’ ndaani’ ca yoo ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini ca la?, zabee cabe diidxa’ bia’ ni gacane ti ma que gue’ ru binni nisa dxu’ni’.

Ndaga 118. Laca que zanda di guni cabe ni sin xtiidxa’, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca:

I. Cuaqui’ cabe pabia’ xti’ guidxi ro’ guidoo, ne cuaqui’ cabe pabia’ guisaca ca xiixa ni guiree o cani chu’ ndaani’ guidxi.

II. Quechu’ di dxi’, gapa cabe ti balaaga ro’ ni rindindene dxu’ lu ná cabe.

III. Guchelanidi’ cabe ca guidxi gringu ne tindene cabe laaca, ne sin guini’ ique cabe xi gaca ru’. Pa gaca cani la?, naquiiñe gabi cabeni xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ndaga 119. Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napa cabe xi gapa’ cabe ca guidxi ro’ liibilisaane zaguita (mexicu) ti que chu’ xiixa guenda naxoo ndaani’ cani. Ne pa gueda gaca xiixa guenda naxoo ndaani’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) ca la?, napa cabe xi guya’ cabe xi zanda gacane cabe caguidxi ro’, huaxa pa guinaaba cabeni nga zacane ca xaique ri laacabe.

Ca guidxi ro’ ni guinaaze’ ca binni ni bi’ni’ xiixa donda la? napa cabe xi gudii cabe ca binni que chixhe gasi ne gudii cabe ni bigaane buque ca xaique ni chi gudxiiba’ donda ique ne gu’ya’ cabe xiru guinaba’ xaique que laacabe. Ca dxiiña’ guidxela xtuuba’ ca donda que la? napa xi chu’ ca xaique ni ruxuba donda ca binni bi’ni’ xiixa donda que, huaxa nirudo’ naquiñe’ gacani casi ná ca diidxa’ ni maca bitaagú’ cabe que. Ti ganda gaca ca dxiiña’ ri’ xneza la? zanda gutaagu ca xaique ruxuba donda que ne ca xaique ca guidxi ro’ ca’ xtiidxa’ca ti gunica’ dxiiña’ guiropaca’.

Pa gacaladxi tuuxa xaique ro’ xti’ xiixa guidxi ro’ xti’ ca gringu ca guseenda caaca xpinnica’ ti guxhuba donda cabe laaca xquidxica la?, napa xi gacani casi nabaqui’ ca diidxa’ xti’ gui’chi’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’, casi ná ca diidxa’ bia’ ni bidxaagasaa ndaani’ guirá’ caguidxi ro’ ni nuu ndaani’ guidxilayu ri’. Ne pa gueda gaca xiixa de ca dxiiña’ ri la?, ca xaique diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri la?, napa cabe chonna late gande dxi ti ganda guseenda cabe ca binni ni caguiba donda ique ca.

Ndaga 120. Guirá’ ca guidxi ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napa xi guni cabe guirá’ cani guini’ diidxa’ ro’ bia’ ca.

Ndaga 121. Guirá’dxiiña’ casi ra quiiba donda ique tuuxa la?, ca xaique xti’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), zuziguenda neca dxiiña’ ri’, ti jneza nuucani. Guirá’ diidxa’ bia’ ni cue ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, napa cani xi chinanda cani casi ná xaguete ri’:

I. Guirá’ ca diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?, zapa cani xtipa’ ne zuni cani dxiiña’ ndaanisi ca guidxi guya’ cani, ne que zanda di uca cani ridxi ndaani xti’ guidxi.

II. Guirá’ ca xiixa xti’ ti guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?, casi ti yoo o xiixa guiiba’ la?, ca diidxa’ bia’ xti’ cani nga zanda uca cani ridxi.

III. Guirá’ ca diidxa’ bia’ o ca donda ni guiree xia ndaani ca yoo ro’ xti’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?, ra guíete ca xiixa xti’ ti guidxi ro’ la?, ne nuuni ndaani xti’ guidxi ro’ la?, zapacani xtipa’ ndaani xquidxi cani, huaxa pa zaca guini’ ca didxa’ bia’ xti’ cabe.

Ca diidxa’ bia’ ni guiree xia xti’ binni la?, zanda ca ucani ridxi ndaani xti’ guidxi ro’, ndi la?, pa gueda guchaa binni que de ra chi ndeeza, o pa ca xaique ni bidxiba donda que guchaa de yoo o de guidxi, ne pa ca binni ri guseenda ca laabe chebe ra nuu.

IV. Ca diidxa’ bia’ ni guiree xia ndaani xti’ guidxi ro’ ra riu dinde binni ne xiixa layu o bidxichi la?, laaca zanda gapani xtipa’ ndaani xti’ guidxi.

V. Ca gui’chi’ ni gudii tuuxa xaique xti’ ti guidxi ro’ tuuxa binni ne guini’ni xi guenda napa buque la?, zapani ti xtipa’ ndaani xti’ guidxi ti zaca ma gulaqui’ diidxa’ (sic DOF 05-02-1917) ro’ bia’ gacani.

Ndaga 122. Ma ca lá ni lu ndaga 44 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ xi guirá’ nga zanda guni ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ca xtipa’ xti’ ca xaique xtini ca la?, rilaa cani choona ndaga ne casi ná ndaga ri nga gacani.

Xaique xti’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) nga xaique ro’ xti’ guidxi ro’, ne yoo ro’ ra ria’ ca xtiidxa’ guidxi ro’ ne yoo ro’ ra riree xia donda ne diidxa’ bia’.

Ca binni ni guli guidxi gaca xaique ni guzuhua lu xtiidxa’ ca’ ni rabi cabe diputadu ca nga guiu ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ gunica’ dxiiña’, de ca binni ni guiu ndaanini guni dxiiña’ ca la?, ziu ca binni ni gudxite ne bica ridxi binni che chi guze lu xqui’chi’ ne yene de xaique ri’ ne laca ziu ca binni ni ucuasi lá lu gui’chi’ ne que nucaa di ridxi binni guidxi che’ chi guze lu xqui’chi’, huaxa ra gaca ca bieque ri la?, zacani casi nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne guini’ lu xqui’chi’ bia’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) .

Xaique ro’ xti’ guidxi ca la?, lu ná be nga guiaana ca xaique ni ruca diidxa’ bia’ lu gui’chi’ que ne ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi, ne lu ná ti binni si nga zanda guiaana ni, ti ma gulii cabe laabe ne nagachi’ nga gacani.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riree xia diidxa’ ne donda, ne yoo ro’ ra riapa xpidxichi guidxi ro’ ne ruuya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ xhiiña’ jneeza, ne xcadxi xaique ni cuaqui’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, zutagu cabe xtipa’ xti’ cabe ti que chu’ xiixa guenda naxoo ndaani ca guidxi huiini xti’ guidxi ro’ ri’.

Ca xtipa’ xti’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca ne ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ca la?, napa cabe xi chinanda cabe ca ni ná xaguete ri’:

A. Ni zanda guni ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’:

I. Guni cabe dxiiña’ ne cue’ cabe diidxa’ bia’ ra ruganda xtipa’ xti’ cabe, huaxa pa xi guini’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ ca;

II. Gucheechecabe ca diidxa’ ni ca lu xqui’chi’ xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu);

III. Gunicabe dxiiña’ ne cue’ cabe diidxa’ bia’ ni guini’ pabia’ xpidxichi guidxi ro’ caniti;

IV. Cue’ cabe xiixa diidxa’ bia’ ni uca ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca xhiiña’ ca jneza la?, ne nayaa; ne.

V. Ca xcadxi ru’ diidxa’ ni guini’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

B. Ni naquiiñe guni xaique ro’ xti’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu):

I. Guza’be o gunibe diidxa’ ni ganda iquiiñe ndaanisi guidxi ro’ zaguita (mexcu);

II. Gabibe ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador ca, tu ganda guiu guni xhiiña’ xaique xti’ guidxi ro’ ri’ pa gueda guiadxa;

III. Lu cada iza napabe xi guseendabe ti gui’chi’ ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca, ra ica pabia’ nga xpidxichi guidxi ro’ ma biniti ti guihuini pabia’ ma biree. Ra gaca ca dxiiña’ ri’, ne ca xaique ro’ xti’ ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca la?, zuseenda cabe ti gui’chi’ ra nuu xaique ro’ xti’ guidxi ro’ (mexicu) xi guni’ ique ne ca gui’chi’ ni guye ra nuu que?, huaxa ra gaca ni ca la?, naquiiñe chinanda cabe casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’;

IV. Guya’ be guni ca diidxa’ bia’ ni cue ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ca xhiiña’ jneza ndaanisi guidxi ro’, ne

V. Xcadxi ru’ diidxa’ ni guini’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, ne cani ca lu xqui’chi’ bia’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne cani ca lu ca diidxa’ bia’ xtini.

C. Gui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri’:

NIRU DO’ XTIIDXA’ NI.- Ni ná ca diidxa’ xti’ gui’chi’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu):

I. Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ca la?, ra guiu cabe guni cabe dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria ca diidxa’ xti’ guidxi ro’ ca la?, cada lu chonna iza nga guibi cabe guni cabe dxiiña’ ndaani yoo ro’ ri’ ne ra guibi cabe ca la?, zacani nagachi’, nayaa la?, ne jneza ti zaca ma gulaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani, ne ca diidxa’ ni biete ca la?, naquiiñe icaa ca xaique cani ti laani nga gusiidi ni laacabe xi guni cabe ra gaca ca dxiiña’ ri’, ne pa gacaladxi cabe gudii cabe xiixa gui’chi’ binni guidxi ne ca neza ni iquiiñe binni ucalu pa que chu’ ladxi ca’ ca dxiiña’ o ca diidxa’ ni biree xia, ne cani ca lu ca ndaga 41, 60 ne 99 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

II. Ca binni ni gacaladxi gaca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe diputadu ne guni dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi la?, naquiñe gaca cabe jma nahuiini de ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu). Guirá’ cani ca lu ca ndaga 51, 59, 61, 62, 64, ne ndaa IV 77 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, la?, zucaa cani ridxi ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ri’;

III. Ra gueda gaca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ la? napacabe xi gu’ya’ cabe ne chinanda cabe ni ná lu ndaa II ndaga diidxa’ guionna xti’ ndaaga 116 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

IV. Cada iza la?, zabaqui’ cabe dxi guiu cabe gutaagu xtiidxa’ cabe, ne xi guni xcadxi xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni riaana guni dxiiña’ que?.Lu gui’chi’ ni cuidxi ne cabe ca xaique ni nuu ndaani dxiiña’ ca la?, ca xaique ni runine cabe dxiiña’ ca nga guya’ gacani o laca zanda guni xaique ro’ xti’ guidxi ro’ cani;

V. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ xti’ guidxi ca la?, napa cabe xi chinanda cabe ni ná lu gui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ca xtipa’ ri nga napa cabe xi guni cabe:

a) Guni cabe diidxa’ bia’ xti’ cabe, ne ra guni cabe ni ca la?, naquiiñe guseenda cabeni ra nuu xaique xti’ guidxi ro’ ti ucaani lu gui’chi’;

b) Cada iza naquiñe guya’ chahui cabe, ne icaa yuune cabe ca diidxa’ bia’ ne ca gui’chi’ ni guini’ pabia’ bidxichi chu’ ne guiree ndaani guidxi ro’, huaxa naquiñe ni cuee cabe niru do’ ca nga iquiiñe guidxi ro’ ti guni caadxi dxiiña’ xti’. Ra cue’ bia’ ca xaique ri’ pabia’ bidxichi nga guiaxa ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi la?, napa cabe xi chinanda cabe ni ná lu ndaga 127 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Guionna xtipa’ xti’ guidxi ro’ ne ca yoo ro’ ni que riquiiñe xtipa’ xti’, xti’ yoo ne nuu lu ná xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri la?, ra guseenda cabe gui’chi’ chi guiaxa ca binni ni runi xhiiña’ guidxi ca la?, naquiiñe ucaa cabe pabia’ guiaxa ca binni ni guni xhiiña’ cabe. Ca gui’chi’ ni guseenda ca xaique ri ti ganda guiree xpidxichi guidxi ro’ ti quixeca’ xpinni ca la?, naquiiñe chinanda cani casi ná lu ca gui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti ganda gacani.

Lu ca gui’chi’ ne diidxa’ ro’ bia’ gaca ti ganda guiu xpidxichi guidxi ro’ la?, que zanda ica ca bidxichi ni ma biniti guidxi ro’ lu cani ti maca gulee ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ cani, ti zaca ná cabe guiu jma bidxichi ndaani guidxi ro’.

Ni naquiiñe cue’ o guni xiixa diidxa’ bia’ ti ganda guiu jma bidxichi ndaani guidxi ro’ nga xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu). Ne lu dxi 30 xti’ beu noviembre nga naquiiñe guchiña cabeni, ne pa lu iza ca gueda guidxaa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita la?, naquiñe gacani lu dxi 20 xi beu pascua.

Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ ca la?, cada iza nga naquiiñe guni cabe ti gui’chi’ pabia’ caquiiñe cabe ti guni cabe xhiiña’ cabe ne guseenda cabeni ra nuu xaique ro’ xti’ guidxi ro’, ti ma laa cu’ ni lade ca diidxa’ yachi’ ni chi guni ti ganda gacani diidxa’ ro’ bia’.

Ne ca diidxa’ bia’ ri’ la?, zaquiiñe ca binni ni runi dxiiña’ ndaani ca yoo xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), cani ti raca nga riguixe binni guidxi bidxichi ti guiapa ca xlayu ca’, ti laaca be la?, que zanda di guya’ cabe gaca ca dxiiña’ ri’, ne lu lana ngoola c) xti’ ndaa IV xti’ ndaga 115 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri nga;

c) Guya’ cabe o gudxiee nacabe lade ca gui’chi’ ra ca xpidxichi guidxi ro’ lu iza ni gudi’di’ que, huaxa zacani casi raca xhiiña’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra rigaaba xpidxichi guidxi xti’ yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ ri’, ne ra gaca ca bieque ri la?, naquiiñe chinadani casi ca lu ndaa VI xti’ ndaga 74 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Bidxichi ni guiquiñe’ xiixa guidxi la? napa xi gusenda cabe pabia’ ni ra nuu ca binni ni chi guini xhiiña’ guidxi ro’ ma huadxi xha’ta’ nga cheni lu 30 xibeu abril. Bia’ dxi’ nexhe’ guidxiña gui’chi’ ri la? ne bia’ dxi nexhe’ ganda guidxiña xiixa’ gui’chi’ yachi’ ti ganda guiuu bidxichi ndaani’ guidxi ro’ la? zandaca pa guirooba’ ru’ ca dxi ri pa laacabe gusenda cabe xiixa gui’chi’ ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxine runica’ diidxa’ bia’ ti ma ca binni ri’ güine ca binni ni guni ruuya’ gaca xhiiña’ guidxi ro’ xneza. Ca gui’chi’ ni guidxiña’ ti guihuini xi cayuni guidxi ro’ la? napa xi ganna binni guidxi xi cani.

Lu ca gui’chi’ ni bibiená ra ca xpidxichi guidxi ro’ de lu iza ni guidi’di’ que la?, naquiiñe cheni ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra rigaaba xpidxichi guidxi ro’ que ne naquiiñe di’ guidxii lu chií gubidxa xti’ beu san juan. Bia’ dxi ni biete ri la?, ne cani ca lu ca diidxa’ yachi’ ni rini’ pabia’ xpidxichi guidxi chu’ ne guiree la?, zanda guirooba’ ca diidxa’ ni ca lu cani ca la? ne bia’ dxi ni ma biete ca pa xaique ro’ ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’ ca guinaabani ne gusisaca xtiidxa’ xiñee gacani zaca;

Binni ni gaca xaique xti’ yoo ra rigaaba’ xpidxichi guidxi ro’ ca la?, jma de galaa de ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ binni guidxi ca nga cui laabe ne cada lu gadxe iza nga guidxaabe huaxa binni ni gaca xaique ri’ la?, naquiiñe gusuhuinibe de que ma bi’ni’be ca dxiiña’ ri’ lu gayú iza, ti zaca ganda gaca ca dxiiña’ de rigaaba xpidxichi guidxi ri’ jneza ne nayaa.

d) Guyuubibe tu ganda guiaana ga’ jlugar xaique guidxi ro’ xti’ guidxi ri’ pa laa gueda guiaadxa;

e) Cuee’ cabe xiixa diidxa’ bia’ ti ganda gu’ya’ cabe xi dxiiña’ guni cabe ne ca xpidxichi guidxi, ca bidxichi ni guiquiñe’ guidxi la? nopa cabe xi gudii cabe cabe gudixi que ti guenda ti gu’ya’ ne guindisa chahui’ xpidxichi ne ma laa gu’ya’ xi dxiiña’ gunineni ne ma laa gu’ya’ xi modo gueda guni cani ne diidxa’ gueda ndee ndu. Ra gueda gaca dxiiña’ de guenda rigaba xpidxichi guidxi la? napa cabe xi gunicabeni xneza, cadi guni cabe pur tobi ne pur xtobi co’ ne guicabe xhiiña’ cabe nachahui’;

f) Guni cabe xiixa dxiiña’ ni gacane gaca ca guenda ribi xaique guidxi ca xneza ra che binni guidxi che guzee lu gui’chi’ ra gacala’dxi’; huaxa nirudo’ napa cabe xi chinanda cabe casi ná ca diidxa’ ni ma guala’qui’ ca gui’chi’ xti’ xaique ro’ guidxi, ti ca diidxa’ ri’ napa xi chinanda casi ná ca diidxa’ ro’ lana b) dede o) xti’ ndaa IV ni ca lu ndaaga 116 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ti ca diidxa’ ro’lana j) dede m) la? cani’ de ca xaique ro’ xti’ ca gudxi ro’ ca xaique huiini xti’ ca guidxi huiini ca ne ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ lu cada ndaa guidxi xti’ guidxi ro’ ri’.

g) Guni cabe diidxa’ bia’ ni gusiene ca xaique runi xhiiña’ guidxi, ne ca bieque napa ca dxiiña’ xti’ ca’;

h) Guni cabe diidxa’ bia’ ni gusiene ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani ca yoo ra riree xia donda naca de guenda guti o pa, ra raca chahui lá binni guidxi; ti zaca gaca ca dxiiña’ ca jneza, ne laca guiree xiixa diidxa’ bia’ ni gusiene ca binni ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riapa’ xquenda binni guidxi, ne ra chu’ binni guni xhiiña’, ra gacane che binni ti gusiene cabe laa de ca guenda naxoo ni cadi’di’, ne laaca gaca xiixa diidxa’ bia’ ni gusiene ca binni ni runi gui’chi’ yoo xti’ binni ti ganda gutoo ca xti’;

i) Guni cabe diidxa’ bia’ ti ucaa ridxi guiapa’ guidxi ro’ ri’; ne ni gacane chu’ jma dxu’ pa guiaadxa ti zaca guiu ti xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ri’ gapa’ jneza; ne laca zaqueca cu’ cabe dxu’ gapa’ ca tienda ro’ ni nuu ndaani guidxi ri’; ne laca cha liidxi guiiba’ pa chu’ tuuxa gucheene guidxi ro’ ri’; ne chu’ jma yoo ra guianda binni guidxi ne chu’ binni gacane binni pa nuu lu xiixa guenda naxoo casi ra guiree guiigu’;

j) Guni cabe diidxa’ bia’ ni gacane ca guidxi xti’ zaguita (mexicu); casi ra guiapa’ ca layu xti’ guidxi ri’; ne gapa’ ca yaga ne ca gui’xhi’, gaca yoo huiini xti binni, ti gaca xtale neza; ne ra ganda iquiñe cabe cani cue’ ndu ca layu ni nuu ndaanipe guidxi zaguita (mexicu);

k) Guni cabe diidxa’ bia’ ni gacane binni guidxi gapa ti gui’chi’ ni guini’ zanda gusaa ti caru; ne laca guni cabe diidxa’ bia’, ni ucaa ridxi binni guidxi gusia, ne diidxa’ bia’ guini’ zanda guiaana xti’ binni guidxi ndaani guidxi zaguita (mexicu), ne guini’ cha luguiaa huiini ne luguiaa ro’, ra che guixi ne cha yoo ba’;

l) Guni cabe diidxa’ bia’ ni gacane chu’ jma bidxichi ndaani guidxi ro’ ri’ ne diidxa’ bia’ ni gapa guirá’ xixe dxiiña’; ne gacane guirooba’ dxiiña’ xti’ ca binni guuze’; yoo ra gacane cabe binni luguiaa; ne ra gacane binni guidxi guni xti’ casi ca lu ndaa VIII, xti’ ndaga 3° xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

m) Cuee’ cabe diiddxa’ bia’ ni guiquiñe’ ca xaique ni ribee xiaa donda ndaani ca guidxi huiinica;

n) Cuee’ cabe diidxa’ bia’ ni ganda gunine ca xaique ni ruuya’ gaca xhiiña’ guidxi xneza;

ñ) Gaca dxiiña’ ti qué chu’ tutica binni gu’ya’ xi cazaca o xi napa tuuxa binni guidxi ndaani’ lidxi, ne zaqueca xi modo guiasa ca gui’chi’ xti’ binni guidxi ti zaaca ná ca diidxa’ bia’ xti’ yoo ro’ ra ria’ cani gacani, ti ca binni runi dxiiña’ ndaani’ni ca guini’ xi neza ganda gaca ca dxiiña’ ca xneza. Zapa guidxi ro’ ti yoo ro’ ni qué zaquiñe’ xpidxichi guidxi ti ganda guni xhiiña’ ne ra guni xhiiña’ qué zunidi’ pur tobi qué pu xtobi laaca nga gu’ya’ca’ xi modo gueda gaca ca dxiiña’ de guenda riapa’ lá’ ne ni napa binni guidxi ndaani’ lidxi nuu binni napa jmá’ ngue nga naquiñe’ guiapa’ jmá’.

o) Gusenda cabe gui’chi’ n i gacala’dxi’ cabe gaca diidxa’ bia’ ni ganda gacane dxiiña’ ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ra nuu ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi.

p) Gaca diidxa’ bia’ pabia’ dxi ne xi neza guiquiñe’ ti ganda gaca dxiiña’ lade ca binni ni chiguya’ gaca xhiiña’ guidxi xneza; ne.

q) Xiixa ru’ diidxa’ ni gacane ne gudii gui’chi’ ro’ bia’ ri’ laacabe.

GUIROPA XTIIDXA’ NI.- Ca dxiiña’ ni naquiñe guni xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu):

I. Ziube lu dxiiña’ ca’ xhoopa iza, ne zuzulube gunibeni lu gayu gubidxa xi beu pascua iza gulii cabe laabe que?, huaxa ra cui cabe laabe ca la?, naquiiñe chinandani casi ná ca diidxa’ xti’ ca dxiiña’ ra ribii cabe xaique guidxi.

Ti ganda gaca tuuxa xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, naquiiñe gapa cabe cani ná ca diidxa’ ri’: naquiiñe gacabe xiiñi’ zaguita (mexicu) ne gacabe ti binni nuu xpiaani’, ne naquiiñe cuezabe chonna iza ndaani guidxi ro’ zaguita (mexicu) pa ndaani guidxi ro’ pe’ gulebe, ne gayu iza cuezabe ndaani guidxi ca pa laabe gulebe ndaani gadxe guidxi xti’ zaguita (mexicu); ne naquiiñe gapabe chonna bi chií iza dxi cui cabe laabe que, ne pa que huayacabe xaique ri’ ne pa ma gucabeni chupa chonna gubidxa la?, ma que zandadi’ gacabeni. Pa gacaladxi tuuxa binni ma naca xaique ri’ guchaa de guidxi ra chindeeza la?, cadi nda di’ gaca guireebe gacabe xaique guidxi.

Pa gueda guireexaique ri’ de ndaani ca dxiiña’ ri la?, ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador ca ne xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, zabii cabe xtobi ni ganda gunduuxe dxiiña’ biana’ ca que. Ne pa gueda guiadxa xaique chupa chonna guibidxa la?, ma gui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca guini’ tu guiaana ga guni dxiiña’ que. Pa xaique que guini’ de que ma chi guireede lu dxiiña’ cayuni que la?, ma ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ ca cui tu guiaana guni ca dxiiña’ que. Pa xaique ri’ gacaladxi guireede ndaani ca dxiiña’ ri la?, naquiiñe gusuhuiinibe de que napabe ti guenda naxoo. Ca gui’chi’ ni guini’ de que naca tuuxa xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zacani casi ná lu gui’chi’ bia’ xti xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

II. Binni ni gaca xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, ca ndi nga ca xtipa’ napabe ti ganda gunibe xhiiña’be jneza:

a) Gunibe ni ná ca diidxa’ bia’ ni cue ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’, hauaxa zacani de ra rugaandasi xtipa’ xti’ xaique ni rucaa diidxa’ bia’ lu gui’chi’;

b) Ucaa cabe diidxa’ bia’ ni cue ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi guidxi ro’, huaxa naquiiñe guni cabe casipe ná, ne ra gunibe ni ná ni ca la?, zunibe diidxa’ bia’ ni gusiene binni. Ne laaca zanda guni’be o ucaabe xiixa ni cadi cayuladxibe de lu ca diidxa’ yachi’ ni guseenda ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ ca bia’ chií gubidxa bia’ racasi dxiiña’. Ne pa diidxa’ yachi ni bidxiña’ ra nuu cabe que gudii xtiidxa’ jma galaa de ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi cani la?, xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ucaani lu gui’chi’;

c) Guchiiñabe xiixa diidxa’ yachi’ ni gacaladxibe gaca diidxa’ bia’ ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’;

d) Cu’ be ne ganda be ca binni ni runi xhiiña’ ca guidxi huiini ca ne lux tipa’ xti’ xaique ni rucaa diidxa’ bia’ lu ca gui’chi’ ca, jma pa cadi ca cani lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la?, ne ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ri’;

e) Gunibe xhiiña’be jneza ti binni guidxi caquiiñe gacani zaca, ne ti zaca canil u ca gui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu); ne.

f) Xcaadxi diidxa’ ni guini’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’ gaca.

GUIONNA XTIIDXA’ NI.- Modo raca xhiiña’ guidxi zaguita (mexicu):

I. Zata’ ti neeza ni gusiene ca binni ni guni dxiiña’ ndaani ca yoo xti’ ra raca xhiiña’ guidxi ro’ ri’ casi cani nuu lu ná ni ne cani co’;

II. Zata’ ti dxiiña’ ni gusiene ca binni ni chi guni xhiiña’ guidxi ro’ ca ne guidubi ndaanini nga gacani.

Laca zaqueca zuya’ cabe gata ti neza ti ganda guilaa guidxi ca pur ndaa, ne guIdxi huiini pabia’ nga xtipa’ napa ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’, ne modo guidaagu ca xaique, modo guni cabe xhiiña’ cabe ne modo ganda gutaagunecabe xtipa’ cabe ne ca xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ca xaique ni xti’ ca ndaa ni gulaa guidxi ro’ que la?, binni guidxi nga cui laacabe ne zacani nagachi’, naguenda ne modo gacaladxi cabe guni cabeni, huaxa naquiiñe chinanda cabe casi ná ca diidxa’ ni ca lu diidxa’ bia’.

GUIDAPA XTIIDXA’ NI.- Ca dxiiña’ ni runi ca xaique diidxa’ bia’ ndaani ca yoo ro’ ra riree xia donda ne diidxa’ bia’ ne ca yoo ro’ ni nuu ndaani ca guidxi huiini ca:

I. Ti ganda gaca tuuxa xaique ro’ diidxa’ bia’ la?, naquiiñe gapabe cani rinaaba’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ca binni ni gacaladxi gaca xaiquedo' diidxa’ bia’ xti’ yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ca; laaca naquiiñe guihuini de que binni ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi laabe, ne jma pe pa ndaani guidxi ro’ zaguita (mexicu) bini’beni. Ca xaique ni guiu guni dxiiña’ ndaani ca yoo ro’ ra riree xia donda ne diidxa’ bia’ ca la?, ziu xtale xaique ro’ diidxa’ bia’ guni dxiiña’ ndaani ni huaxa naquiiñe chinandani casi nabaqui’ diidxa’ bia’.

Pa guiaadxa ca xaique ro’ diidxa’ bia’, ni guni dxiiña’ ndaani ca yoo ro’ ra ria’ ne riree xia diidxa’ bia’ ne donda ca la?, ma xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca guya’ xi guni, huaxa nirudo’ naquiiñe guya’be xi ná ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro que?. Ca xaique ro’ diidxa’ bia’ ca la?, ziu cabe xhoopa iza lu ca dxiiña’ ca, ne zanda cui ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ca laacabe xti’ bieque ne pa guibigueta cabe lu ca dxiiña’ ca la?, zanda ca guchaa ca xaque laacabe, huaxa nirudo chinanda cabe ni ná lu Diidxa’ lá guidapa xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

II. Ca dxiiña’ ni gueda gaca ndaani’ ca yoo ro’ ra riree xia donda ni nuu ndaani’ ca guidxi ri la? napacani xi guna cani xtiidxa’ yoo ro’ ra runi ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu). Yoo ro’ ri la? zapani gadxe binni ni gaca xaique diidxa’ do’ bia’ tobi de laacabe nga gaca xaique ro’ xti’ ca xaique diidxa’ do’ bia’ ri’. Xcaadxi ni guiaaná que la? tobi de laacabe nga gaca xaique diidxa’ do’ bia’ ne chupa xaique diidxa’ bia’ tu jmá’ de galaa de ca binni ri’ naga cui laacabe; tobi de laacabe ca la? xaique ro’ xti’ guidxi nga cui laa, xhupa que la? ca binni guidxi ni bidaagu’ gu’ya’ gaca xhiiña’ guidxi ro’ xneza nga cui laaca’. Guirá’ ca binni ni guibi ti ganda gaca tobi cani gu’ya’ ne gusiene guidxiro’ xi dxiiña’ guni que la? napa xi gaca cabe ti binni nuu xpiaani’ lu xhiiña’, ne qué huayete de que huaba’na’be, ne pa ca xaique diidxa’ do’ bia’ cui laacabe la? napa xi guicaacabe xiixa gui’chi’ ni guini’ nabe nanna cabe lu xhiiña’ cabe. Gayu izá nga guindaa cabe lu ca dxiiña’; ra guidxaa cabe la? maca zeda gacani de cani nanda deche cabe que ne ma qué zandadi’ guibi cabe xti bieque ti gaca cabe ni.

Ca binni guidxi ni gusiene guidxi ro’ xi dxiiña’ guni que la? laacabe nga cui cabe tulaa zanda gaca xaique xaique diidxa’ bia’ huaxa nirudo’ guihuini pa xi ná ca diidxa’ bia’ ni rini’ de ca dxiiña’ ni riquiñe’ ra guiree xiaa xiixa donda. Laca napacabe xi guindaa cabe ca dxiiña’ ri’ neza lu dxiiña’ ni runi ca binni ri’ ti zaca ganda che cabe ra rireexia donda ra naquiñe’ chu’ cabe ti zaca ná ca diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’ ri gacani ne zaca ná ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) gacani.

III. Naquiiñe gata ca neza chinanda ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi ro’ ne ruuya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ xhiiña’ jneeza, huaxa naquiiñe chinandani casi ná ca diidxa’ ni ca lu ndaga 100 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

IV. Diidxa’ ro’ bia’ la?, zabaqui’ ca neeza ne ca dxiiña’ ra gacaladxi cabe guchaa cabe ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani ca yoo ro’ ca, ne laaca naquiiñe chinanandani pa nana cabe xtale lu ca dxiiña’ de ra ruzuhua cabe lu xtiidxa’ binni guidxi;

V. Ca diidxa’ bia’ ni guiree o ni gaca ca la?, zusabanani ca xaique ni runi dxiiña’ ndaaniyoo ro’ ra riapa ‘xpidxichi guidxi ro’ ne ruuya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ xhiiña’ jneeza, ne laaca ca xaique ro’ diidxa’ bia’, ne ca xaique diidxa’ ro’ bia’ ni que guni ni ná ni, ne laaca naquiiñe chinandaca’ casi ná ca diidxa’ ni ca lu ndaga 101 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’;

VI. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi ro’ ne ruuya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ xhiiña’ jneeza la?, laaca nga gunica’ ti gui’chi’ ra guinica’ pabia’ guiaxa ca ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’ ne donda ni nuu ndaani guidxi ro’ ri’ ne guseenda cani ra nuu xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ti xaique ri’ cu’ ni lade ca gui’chi’ ra guinaaba’ cabe pabia’ xpidxichi guidxi guiree ti ganda guiaxa cabe, ne ti ma ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ guini’ pa zareeni o pa co’.

LU GAYU’ NDAGA.- Ziuu ti yoo ro’ guiree xia donda xti’ ca xaique runi xhiiña’ guidxi ro’ ne laca ca bini guni dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ri’ cuaqui’ xi modo guni xhiiña’ ne qué zaquiñe’di’ xpidxichi xtobi ti ganda gunini ne laca zanda cuee xti diidxa’ ni guxha ca diidxa’ ni gueeda ndee ndu. Yoo ro’ ri’ la? zanda cuee xiaani xiixa guenda nagana ni gueda gacane guidxi ro’ zaguita (mexicu) tuuxa binni guidxi; zabaqui’ cabe donda ique ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’ ni gueda guni xiixa ne ca binni guidxi ni gueda gucheene ca diidxa’ bia’ xtini; ne laca guihuini xi quixe cabe pa gueda gucheene cabe yoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi ro’.

Ra guidxela xiixa duba donda, gueda guilaa xiixa dxiiña’ ne ra gueda gusaba cabe donda ique ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca yoo ro’ ra riree xia donda ique binni guidxi, ti zaca ganda gaca ni ná lu ndaa II xti’ GUIDAPA DIIDXA xti’ diidxa’ lá ri’, sin cu’ ruaa ca diidxa’ ni rapa xpidxichi guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne jmá’ pa gueda guini’ni de xpidxichi guidxi.

D. Ni gaca xaique rugaani donda ni nuu ndaani guidxi zaguita (mexicu) ca la?, ti xaique xti’ yoo ro’ ra riree xia donda ca nga gacani; huaxa naquiiñe chinandani casi ná lugui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu); ca diidxa’ ri’ ne ca diidxa’ bia’ xti’ ca binni ca la?, zutaagu cani xtipa’ xti’ cani guini’ modo gaca ca dxiiña’ ca.

E. Ndaani guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga gunini, huaxa niru do’ naquiiñe chinandacabe casi ná lu ndaa VII xti’ ndaga 115 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.Ra guidxaa ca xaique ne ca binni ni runi xhiiña’ guidxi ro’ la?, zacani casi ca lu gui’chi’ bia’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

F. Pa gueda gaca xiixa guenda naxoo la?, ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti guidxi ca o pa que guini cabe la?, ca xaique ni riaana guni dxiiña’ que zanda guchaa xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu), pa cayuninabe guidxi ro’. Gui’chi’ ra ica o ra canaaba cabe guiree xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, napa xide gudii xtiidxa’ galaa de ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ cani ne pa guini’ cabe la?, ca xaique ni riaana que gunini.

G. Ti ganda guidaagulisaa ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca la?, naquiiñe gutaagu xtiidxa’ ne cabe ca xaique ri’ ti ganda gaca ni ná lu ndaa VI xti’ ndaga 115 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ra rini’ gapa ca guidxi huiini ca nisa, paraa zanda ucui ca’ liidxi ca’; guiapa’ guidxi layu; guiapa’ ne guzuhua jma yaga huiini ndaani ca guixhi’ xti’ cani, drenaje, chu’ carru saa ndaani xquidxi ca’; ne chu’ dxu’ gapa xquidxi ca’, ti zaca cani’ lu ca diidxa’ bia’ ca gacani.

Ra gaca ca dxiiña’ ni biete ri la?, zacani juntu zuninecabeni ca xaique ni guinaaba’ ni ca. Ra guidopa pabia’ guidxi guinaaba’ gutaagu ne cabe laaca xtipa’ ti ganda gaca xhiiña’ ca la?, ma zahuini modo guidaagu lisaa cabe, ne modo gaca dxiiña’ ca.

Ne ra guidaagu cabe gaca dxiiña’ ca la?, naquiiñe chinanda cabe ni lu ca diidxa’ ni chi guiete ri’:

a) Naquiiñe gata’ ti neza ni gusiene ca xaique ri’ modo gutaagu xtiidxa’ ca, ndaani ca dxiiña’ ni chi gunica’, ti raca nga guihuini pabia’ nga xlayu cada tobi cabe ne zaca ganda guni cabe ca dxiiña’ ni gacaladxi cabe ndaani xquidxi cabe o ca dxiiña’ ni maca biete lu niru do’ ndaga diidxa’ ra ruzulu riete ca dxiiña’ ri’;

b) Ca xaique ni guidagulisaa ca la? zabaqui’ cabe ti neza, ni iquiiñe cabe, lu ca dxiiña’ ni chi guni cabe que, zaqueca zata’ xti’ neza ni gului laacabe modo guni cabe ca dxiiña’ ca,casi xi iquiiñe cabe ne banda binni guiu guni cani, ne pabia’ bidxichi chi iquiiñe cabe guni cabe ca dxiiña’ ri’; ne.

c) Guirá’ ca neza ni iquiiñe ndaani ca guidxi dagu’ lisaaca’ ndaani xti’ guidxi ro’, ca xaique xti’ cabe nga gunini.

H. Guirá’ ni rucaaná ne ni que racaladxi gui’chi’ ro’ bia’ ri guni ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ni nuu lu xlayu zaguita (mexicu) ca la?, laaca zunidi’ ca xaique ni nuu ndaanipe guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca cani.

Diidxa’ Lá Xhoopa

Ca Xhiiña’ Binni Guidxi Ne Cani Zanda Gacane Laacabe

Ndaga 123. Tutiisi binni zanda guni intica dxiiña’, ne iquiiñe binni ni guni xhiiña’; ne zaca cadxi neza ti ganda chu’ jma dxiiña’, ne ra gaca cani ca la?, napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ bia’ ni rini’ de xhiiña’ binni.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne rúnica dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zabeeni diidxa’ bia’ ni gacane binni lu xhiiña’, huaxa napani xi chinandani casi ná xaguete ri’:

A. Ca binni runi dxiiña’ rañaa, cani rusia ndaani liidxi binni, cani ruzá’ xiixa lu ná, o intiisi binni runi xhiiña’ xtobi la?, naquiiñe chu’ ti gui’chi’ ra guni firmar cabe, ti guni cabe xhiiña’ cabe bia’ xigaaba’ dxi:

I. Qué zandadi’ guni ca xcuidi ni ca’ru’ gusaa chií bi gayu’ iza. Cani ma napa izá guni dxiiña’ ne cani ma bisaa chií bixhoopa’ izá la?, xhoopa’ xigaba dxi si nga zanda guni cabe dxiiña’.

II. Pa binni guidxi guni dxiiña’ huaxini la?, napa xi gacani gadxe si xhigaaba’ dxi. Que lica zanda di gaca ca ndi’; casi ca dxiiña’ jma naxoo ne gueda gacaná binni lu ca dxiiña’ ni raca huaxini ndaani yuu, ne ca dxiiña’ ni gaca huaxhini ne tiidi’ jma de chií xigaaba’ dxi huaxini ne guni ca xcuidi huiini de chií bi xhopa iza cani;

III. Que zanda di’ guni ca xcuidi huiini ni napa chií bi tapa iza. Cani napa jma de bia’ ri’ ne nahuiini de chií bi xhoopa iza la?, zuni cabe xhoopa xigaaba’ dxi si dxiiña’.

IV. Pur cada xhoopa dxi dxiiña’ la?, napa xi guizi’ ladxi cabe ti dxi.

V. Guirá’ ca gunaa nacaxiiñi’ la?, que zanda di’ guni cabe ti dxiiña’ jma naná, ne gueda guni ná laacabe lu guenda nacaxhiiñi’ be;ante gapa cabe xhiiñi’ cabe la?, napa cabe xi guizi’ladxi cabe xhoopa binabi, ne xhoopa binabi dxi ma gupa cabe xhiiñi’ cabe, ne laca ziaxa cabe bia’ dxi guiaana cabe ca, ne ra guiluxe dxi icaacabe ca la?, zabigueta cabe lu xhiiña’ cabe que. Ne ra guibigueta cabe lu xhiiña’ cabe ca la?, napa cabe xi guizi’ladxi cabe chupa xigaaba’ ndaani dxi cayuni cabe dxiiña’ ca ti ugadxi cabe xhiiñi’ cabe;

VI. Ca bidxichi ni guiaxa ca binni ri la?, zacani ti guenda riaxa nayaa, ne jneza. Chupa neza nga riaxa ca binni ni runi xhiiña’ guidxi, tobi ca la?, cani riaxa niru do’, ca ndi la?, ziaxa ca’ bia’ dxiiña’ gunica’ ne paraa nga runi cabeni; guiropa ca la?, naquiiñe guihuini xi dxiiña’ nga runi cabe ne pabia’ dxiiña’ nga runi cabe.

Ca bidxichi ni guiaxa ca binni runi xhiiña’ guidxi la?, naquiiñe ugandani ndaani yoo lidxi, ti raca nga guiree cani guiaxa ra sii cabe ni iquiiñe cabe ndaani’ lidxi cabe, ne laaca ti ganda gusenda cabe ca xiiñi’ cabe che guiziidi’ gun’da’ ne uca’. Ne ca bidxichi huiini huaxie ni guiaxa ca binni guidxi ca la?, naquiiñe guihuini xi dxiiña’ ni, ti guhuini pabia’ nga naquiiñe guiaxa ca binni ca.

Ti guinuini pabia’ guiaxa ca binni ri la?, zutaagu xtiidxa’ cadxi binni ni naca xaique xti’ ca binni runi xhiiña’ guidxi, ne ca binni ni raca xhiiña’ ne xaique xti’ guidxi ro’ ri’, ti guihuini pabia’ nga guiaxa cabe zaca guni cabe xhiiña’ cabe;

VII. Bia’ dxiiña’ guni tuuxa la?, naquiiñe guiaxa bia’ dxiiña’ guni ne que sin que ucaa nacabe xtobi ti naca, gunaa o nguiu o pa nayase o pa naqui’chi’ o pa za de gadxe guidxi laa.

VIII. Cani guiaxa ca binni ri la?, que zanda di’ gutaguná tuuxa ni, cuee cabe lu cani.

IX. Ca binni ni guni dxiiña’ ndaani xiixa tienda ro’ la?, zacaa cabe ti guenda riaxa casi aguinaldu huaxa naquiiñe chinandani casi ná ca diidxa’ bia’ ni chiguiete ri’:

a) Ziu caadxi binni gutaagu xtiidxa’ ndaani guidxi ro’ ni chine xtiidxa’ ca binni runi dxiiña’, ne xcaadxi ni chine xtiidxa’ ca xaique xti’ ca dxiiña’ ni gaca ca, ne xcaadxi biinni guchiiña’ xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’, ra guidxiiña’ cabe ca la?, naquiiñe guini’ cabe pabia’ nga icaa cada tobi de ca binni ni guni xhiiña’ cabe que;

b) Ca binni gutaagu xtiidxa’ ndaani guidxi ro’ que la?, niru do’ naquiiñe guya’ cabe ne guinaaba’ diidxa’ cabe xi modo nuu xpidxichi guidxi ro’ ti gaca ni ca luguia ca. Laca zaqueca naquiiñe guya’ cabe xi dxiiña’ cayaadxa’ ndaani guidxi ro’ ti ganda gacani, ne pabia’ nga gaca ne pabia’ chi guni gana guidxi lu cani;

c) Ne laca ca binni ri nga guya’ pabia’ bidxichi guiree pa chu’ xiixa guenda ruyuubi ca dxiiña’ xti’ guidxi huaxa niru do’ naquiñe guihuini paraa nga chi iquiiñe ni.

d) Pa chu’xiixa’ tienda ro’ nacubi la?, diidxa’ ro’ ribee zabee chuu cani chupa chonna iza ti que gudii cani xiixa binni ni cayuni dxiiña’ ndaani ni;

e) Ti guihuini pabia’ quixe cada tienda ro’ la?, naquiiñe guihuini pabia’ caguiquixe cabe guidxi ro’ ti ganda gutoo cabe xti’ cabe, ti zaca cani lu ca diidxa’ ro’ bia’ ni rini’ guiaxa ti guidoo xiixa. Ca binni runi dxiiña’ la?, zanda guidxiña’ cabe ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riaaxa, ti ganda guidoo xiixa, ne guini’ cabe ni cadi cayuladxi cabe, huaxa naquiiñe niru do’ guya’ cabe xi ná ca diidxa’ bia’ xti’ dxiiña’ ri’;

f) Pa cacaa, ca binni runi dxiiña’ ti guenda jma luguia de ca dxiiña’ ni runi ca la?, cadi na cabe de que zanda cu’ rua cabe lu ca dxiiña’ xti’ ca xaique xti’ cabe.

X. Ca ni guiaxa ca binni ri la?, naquiiñe gacani bidxichi ni ridi’di’ ndaani guidxi ri’, que zanda di quixe cabe laaca’ ne ti xiixa casi ne dispensa, o ne xiixa gui’chi’ ni gacaladxi tiidi’ casi bidxichi.

XI. Pa lu ca xigaaba’ dxi, dxiiña’ quiiba’ ni jma de bia’ ma nexe gaca la?, ziaxa cabe bia’ xti’ 100 bia’ de lu ca ni maca riaxa cabe.Pa gacaladxi ca xaique xti’ ca dxiiña’ ca guni binni extra xti’ ca la?, que zanda di’ tiidi’ni jma de chonna xigaaba’ dxi nin chonna dxi seguidu. Ca xcuidi ni napa chií bi xhopa iza la?, que zanda di’ guni cabe ca dxiiña’ ri’.

XII. Ca xaique ni rudii binni dxiiña’ ndaani ñaa, ndaani tienda ro’ o ndaani ca layu riree guiba guchi o xiixa ru la?, naquiiñe gudii cabe ca binni ni chi guni xhiiña’ cabe que ra gasi’ o ra guizi’ladxi’ ti zaca cani lu ca diidxa’ bia’ ca, huaxa ra icaa cabe guenda rizi’ladxi ca la?, napa xi gacani nayaa ne sicaru.Ra gaca ca dxiiña’ ni canaaba ndaga diidxa’ ni biete ri la?, ca xaique xti’ ca dxiiña’ ni chi gaca ca la?, naquiiñe gutaagu xtiidxa’ ne cabe ca binni rutoo yoo ne gaca ne cabe laaca, ti zaca gbinanda sii ca binni ni runi xhiiña’ cabe ca xiixa yoo baratu ne sicarú ra chindeza neca’ lisaa xtica’.

Pa gueda guiree xixa diidxa’ bia’ ni gacane chu’ ti yoo ra guni ca xaique xti’ guidxi ro’ ri dxiiña’ ne ca binni ni raca dxiiña’ xti’ ca la?, zaa gacani zaca, ti gapa ca binni ri’ ti yoo huiini ra guizi’ ladxi neca’ ca lisaa xtica’. Ne diidxa’ bia’ ni guireeque la?, laa nga cuaqui’ ca neeza ti ganda sii ca binni runi dxiiña’ ca xiixa yoo huiini ra chu’ neca lisaa xti’ ca’.

Ca dxiiña’ ne ca xtipa’ ni cani’ ndaga diidxa’ niru do’ ni ca luguia ca la?, napa cani xi guza’ cani yoo ra riziidi’ binni gun’da’ ne uca, yoo ra guianda binni ne intiisiru yoo ra che ca binni guidxi chinaaba ca’ xiixa iquiñeca’ lu guenda nabaani xti’ ca’.

Ne pa ze dxi tiidi’ jma de chupa gayua binni ndaani ca yoo ra raca ca dxiiña’ ca la?, naquiiñe guiaana ti ndaa (sic DOF 09-01-1978) layu, huaxa que chi tiidi’ jma de gayu gayua mil de xiagaaba’ bia’ layu, ti ganda gata ti luguiaa huiini, ne gata’ ti yoo ra iquiiñe binni pa xi guni o ra che ca xcuidi huiini ca chichite ca’.

Ti yoo ra raca dxiiña’ la?, que zanda di’ gutoo cabe nisa dxu’ni’, ti gue cani cayuni dxiiña’ raque ne laaca que zanda di cu’ cabe ti xquite raque ti dxiiña’ nga ziguini cabe cadi zichite di’ cabe;

XIII. Ca xaique xti’ ca tienda ro’ ca la?, naquiiñe gusenda cabe ca binni chi guni xhiiña’ cabe que?, chee chi guiziidi’ de ca dxiiña’ ni chi guni que?, neca guintiisi dxiiña’ raca ndaani xtienda cabe laca naquiiñe guni cabeni; ne ma ca diidxa’ bia’ xti’ cabe gusiene laacabe xi neeza iquiiñe ca xaique ri’ ra guni ni ná ca diidxa’ ni biete ri’,

XIV. Ca xaique xti’ ca dxiiña’ ni chi guni ca binni guidxi la?, laacabe nga guya’ cabe ca binni ri pa laaca gueda gacaca’ xiixa lu xhiiña’ ca’, ne pa gueda gapa cabe xiixa guenda huara xti’ dxiiña’ cayuni cabe que?; ne ngue runi ca xaique ri la?, naquiiñe quixe cabe ca binni ri pa laaca gueda gatica’ lu xhiiña’ ca’ o pa guca nasi cabe, ti diidxa’ ro’ bia’ ma gulaqui’ gacani zaca. Ndi’ zacani pa xaique xti’ ca dxiiña’ ni cayaca que?, biquiiñe xti’ binni guyubi binni guidxi guni ca dxiiña’ xti’;

XV. Ca xaique xti’ ca dxiiña’ ni chi gaca ca la?, naquiiñe guya’ chahui cabe xi guirá’ nuu ndaani yoo ra raca xhiiña’ cabe pa cayaadxa ni xiixa, pa nayaa nuuni pa nuu tu cayapa’ni ne guya’ cabe xi zanda gacane cabe ti que chi gaca xiixa guenda naná’ luguia ca binni runi dxiiña’ ndaani ni que?, ne lu gueda nabaani xti’ cada tobi de laacabe, ne jma ru si pa nuu gunaa ni nacaxhiiñi’ runi dxiiña’ ndaani cani.Ne diidxa’ ro’ bia’ guya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne pa co’ la?, laa gusaaba’ ná ca xaique ca;

XVI. Casi ca binni guidxi runi xhiiña’ xtobi zanda guidaagu lisaa ca’ ti que gacaná lu xquenda ca’ ne ca xaique xti’ ca dxiiña’ ca laaca zanda guidaagu lisaa ca’;

XVII. Ca diidxa’ ro’ bia’ ca la?, ma nana cani xi nga ca guenda ridagulisaa ni runi ca binni guidxi runi dxiiña’ ne cani runi ca xaique xti’ ca dxiiña’ ca ti gusaana ná ca’ o ucueza dxi ca’ xhiiña’ ca’;

XVIII. Ca guenda ridaagulisaa ni runi ca binni guidxi runi dxiiña’ ca, ti guibezadxi ca dxiiña’ ni runi ca la?, cadi naca di ni ti donda, pa laacabe canaaba cabe quiiba’ lu ca bidxichi chi guiaxa cabe, ti ma que rugaandadi’ bidxichi bia’ riaxa cabe que?. Ca binni guidxi runi dxiiña’ ca la?, napa cabe xi guseenda guidxi cabe lu chií guibidxa ante guzulu cabe ucuezadxi cabe xhiiña’ cabe ra nuu ca xaique ni rapa xhiiña’ ca binni guidxi que?. Ca guenda ridaagulisaa ni runi ca binni guidxi runi dxiiña’ ca la?, zacani ti donda pa laacabe cucaa lucabe quiiba’ lu ni riaxa cabe, ne gueeda xtale guenda naxoo ra nuu ca xaique xti’ cabe que?, jma pa laacabe runi cabe xhiiña’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

XIX. Ca guenda ruzihuadxi dxiiña’ la?, zaca cani ti donda pa ca binni ni cayuni dxiiña’ ndaani ca tienda ro’ ca gunica’ xtale xiixa ni raca ndaani ni que?, huaxa naquiñe guya’ cabe xi ná ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ra riapa’ xquenda ca binni runi dxiiña’ ca;

XX. Ca guenda biaani’ ne ca diidxa’ ni guni o cani gacaladxi ca xaique xti’ ca dxiiña’ ca, ne ca binni guidxi runi dxiiña’ ca la?, napa cabe xi chinanda cabe casi ná lu ca diidxa’ xti’ ca xaique ni rapa xquenda ca binni runi dxiiña’, ne ra gaca ca dxiiña’ ri la?, napa xi chu’ cadxi binni ni chine xtiidxa’ ca binni runi dxiiña’ ca, ne laca ziu xtobi chine xtiidxa’ ca xaique xti’ ca dxiiña’ ca, ne xtobi ni chine xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’;

XXI. Pa xaique xti’ ca dxiiña’ ni cayaca que?, quená guiene ni ná ca diidxa’ ni biree xia ndaani yoo ra riapa’ xquenda ca binni guidxi runi dxiiña’ que la?, ma raque guiluxe ca guenda (sic DOF 21-11-1962) lisaa xti’ ca dxiiña’ ni bitagu xaique xti ca dxiiña’ que binni runi dxiiña’ que?, ne napabe xi quixebe miati’ que bia’ chonna beu, ne laaca zaguixebe cani biniti lu xtuba’ donda ni guca que?. Ca diidxa’ ni biete luguia ri la?, que zacadini lu ndaga diidxa’ ni chi guiete ri’. Pa binni runi dxiiña’ que?, guini’ ma guiluxe guenda lisaa xti’ ca dxiiña’ cayuni que la?, zaluxeni;

XXII. Pa tuuxa xaique xti’ xiixa dxiiña’ guchugu tuuxa binni lu xhiiña’, ti bidaagulisaane xcadxi binni runi dxiiña’ o pa guyuu lu xiixa gueda ridaagulisaa ne binni ti guibezadxi xiixa dxiiña’ ne que guini’ xiñee cuhuugu’ laabe la?, napabe xi quixebe binni cayuni dxiiña’ que?, chonna beu o gudxiguetabe laa lu xhiiña’, huaxa ma binni que nga guya’ xi guni. Diidxa’ ro’ bia’ guini’ paraa nga que zaguixe xaique xti’ ti dxiiña’ pa laa bichuugú lu guenda lisaa xti’ dxiiña’ ni chi gaca que?. Pa binni runi dxiiña’ que?, guiree de lu dxiiña’ cayuni, ti gudindene xaique xti’ dxiiña’ que laa, o xheela, ca xiiñi’, ca bichi’ o bixhooze la?, laca napabe xi guixebe chonna beu xa binni bi’ni’ xhiiña’be que. Cadi ná di’ xaique xti’ ti dxiiña’ que deque, que guiixe di’ be binni ni ze bisaana xhiiña’ que ti gudindene ca lisaa xtibe que xa binni cayuni xhiiña’ que o pa laape’be guni’ (sic DOF 21-11-1962) gudxi ca laaca gunini cani.

XXIII. Ca xiixa ni zanda icaa ca binni runi dxiiña’ o cani ma gudi’di’ lu ti iza o ra guixha ti tienda ro’ la?, napa cabe xi guiaxa cabe bia’ iza bi’ni’ cabe dxiiña’ ndaanini que;

XXIV. Ca bidxichi quiñe’ ca binni runi dxiiña’ ra nuu ca xaique xti’ ti dxiiña’ ne que guiaxa ni la?, ca lisaa xti’ cabe la?, que zanda di quixe ni, ne que lica zandadi’ guinaaba beni ca lisaa ri’ guiaxa xpidxichibe lu ti beu;

XXV. Pa gacaladxi tuuxa binni chu’ guni dxiiña’ ndaani xiiixa yoo la?, que zaguixe di ti chu’ ndaanini, neca gacani ndaani xiixa yoo lahui o pa guyuubi xiixa yoo ruyuubi dxiiña’ gudiini laabe.

Pa gueda gaca ca bieque ri lu ti guenda ruyubi dxiiña’ la?, naquiiñe guhuini pa nuu xtale dxiiña’ ne sin guya’ cabe pa nazi’ xpidxichi tuuxa o pa binni gadxe laa, ne naquiiñe guya’ cabe pa ni cuyuubi dxiiña’ que laasi nga cuyaana ca lisaa xti’ ndaani lidxi;

XXVI. Guirá’ guenda lisaa xti’ ti dxiiña’ ni guni ti binni xhiiñi’ zaguita (mexicu) ne ti gringu la?, napa xi guya’ ti xaique xti’ ti yoo lahui ni, laaca huaxa naquiiñe gudii xtiidxa’ ti xaique ro’ ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi xti’ gringu ra che xhiiñi’ zaguita (mexicu) que chi guni xhiiña’ gringu que?, ti zaca zanda gabibe gringu que de que casi guiluxe dxiiña’ chi gaca xti’ que la?, napa xi quixe zaca guibiguetabe xquidxibe;

XXVII. Que zasaca xiixa diidxa’ ni cadi nuu jneza ne que zucaa dini binni guni ti dxiiña’ ni cadi ca lu gui’chi’ lisaa ra ma biaana diidxa’ xti’ ti dxiiña’, ne xaguete ri’ cá, ca diidxa’ ni que zanda gaca’ lu ti dxiiña’:

a) Caniucaa ti binni guni dxiiña’ dede huadxi ne sica runi ti mani’.

b) Cani quiixe ti binni biati’ ná, ne cadi biaque nexe guiaxa miati’ que?, ti ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riapa’ xquenda ca binni guidxi runi dxiiña’ que ma gulaqui’ pabia’ guiaxabe.

c) Cani gacaladxi cuaqui jma de ti binabi, ti quixe binni guni xhiiña’.

d) Cani gacaladxi quixe binni ndaani, ti yoo ra ridoo bisia yase’, o cani cuidxi binni ra ridoo nisa dxu’ni’, o ra ridoo guenda ro’ ne jma pa cadi ca raque runica’ dxiiña’.

e) Cani ucaa binni che chisii ti xiixa ra ti tienda ra gacaladxi o ra nape.

f) Cani ucuezadxi xpidxichi ti binni runi dxiiña’, ne que quixe ga laabe ti bicheebe lu xiixa.

g) Cani ucaa ti binni runi dxiiña’ gusaana ca guenda ni gacane laa lu xhiiña’ casi pa gacaná lu xhiiña’, o ca guenda huara ni gueda inaze laa, lu xhiiña’, o cani que guni o pa gacaladxi guixale de lu xhiiña’.

h) Ne guirá’ ca diidxa’ ni ucaa binni que gusaana xhiiña’ ne gusaaná ca guenda ni gapa’ laa neca diidxa’ bia’ cudii xtipa’ xti’ laabe.

XXVIII. Diidxa’ ro’ bia’ nga quixhe’ cani zanda gapa ti lisaa ndaani liidxi, ne cani gapa cabe ca la?, xti’ cabeni ne guiruti’ zanda guiaana neni o gutaguná cani, ne zanda gusaana ne cabeni ca xiiñi’ cabe;

XXIX. Ca binni guidxi runi dxiiña’ la?, napa cabe xi ganna cabe xi guirá’ guenda diidxa’ nga cá lu ca diidxa’ bia’ xti’ ca yoo ra rianda binni ca, ne lu cani ca la?, napa xi icá ca guenda riapa’ xti’ ca binni birugui xtipa’ xti’, ca binni goola, guenda nabaani xti’ binni pa gueda gaca ca’ xiixa ne guiaanaca’ que cheeca’ chi guni ca’ xhiiña’ cabe, ne pa gueda gacaca’ xiixa lu xhiiña’ cabe, ne laca zanda guseenda cabe ca xhiiñi’ cabe che ca chi guiapa’ ca’ ndaani xiixa yoo ra riapa’ xcuidi, ne xiixa ru diidxa’ ni guirè’ ne gacane ca xhiiña’ ca binni rañaa, o ca binni ni que riaxa xtale ti zaca ganda guiapa’ guirà’ xixe lisaa;

XXX. Ne laaca zaqueca zadxeela ca neeza gacane ca binni dagulisaa ne gacane binni guidxi, ti ganda gapa ca ti liidxi huiinica’ ne quixe cani chahuiduga, ne.

XXXI. Ra gaca ca dxiiña’ xti’ ca diidxa’ bia’ ca ndaani xti’ guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu) la?, ca xaique ro’ xtini ca nga guya’ gaca ca dxiiña’ xtini, huaxa ca dxiiña’ ni chi guiete rari di la?, ca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) nga guya’ gaca cani:

a) Ca yoo ra ria’ cani riquiiñe binni guidxi ne rudiica binni dxiiña’.

1. Ra ria’ lari;

2. Ra ria’ biaani’;

3. Ca yoo ra ridopa bandaa ne foto xti’ binni;

4. Ra ria’ doo rigaa;

5. Ra raca dxiña;

6. Ndaani yuu ra riree guiiba’ risaca;

7. Ca yoo ra ria’ guiiba’ ne ganda iquiiñe’ guirá’ xiixe guiiba’ ni guiree ndaani’ guidxi layu ri’;

8. Ra raca nisa gas;

9. Ca yoo dxiiña’ ra ria’ nisa gas ne gasolina;

10. Ra raca cementu;

11. Ra ria’ guiu;

12. Ra raca carru, ne ra ridoo ca xquiiba’ ni ne ra raca chaahui biaani’ xtini;

13. Ra ria’ xiixa nisa, ne ca ra raca pastia o xiixa ni gusianda binni;

14. Ra raca gui’chi’ ne xiixa guidi;

15. Ra ria’ guirá’ xiixe za;

16. Ra raca guenda ro ni riapa’ ne riu ndaani xiixa lata, o ndaani xiixa caja;

17. Ca ra raca xiixa nisa guenda re’ ne riapa’ ndaani xiixa bote;

18. Ra riza tren;

19. Ra raca tabla triplay o ca ra riquiiñe cabe yaga ni gaca tabla;

20. Ra ria’ speju, o ra ridooni o ra raca xiixa botella ni rilaa; ne.

21. Gueza, ca yoo ra ria’ gueza guidoo;

22. Ca yoo ni ganda gutiñe bidxichi.

b) Yoo ro’ ra raca dxiiña’ o ca tienda ro’:

1. Ca tienda ro’ ni nuu lu ná xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu);

2. Ca tienda ro’ ni nuu lu ti guendalisaa xti’ guidxi ro’ ti gutoo xti’ o cani bidii guidxi laaca ti gui’chi’ ti ganda gutooca’ xtica’ ne xcaadxi yoo ni gacaladxi chu’ lu ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ri’; ne.

3. Cani caguu binni dxiiña’ neca nuuca’ ndaani ca nisa do’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ra gaca xiixa dxiiña’ ne guniná guenda xti’ chupa chonna guidxi la?, laca ca xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca nga guya’ gaca cani jneza; ca gui’chi’ ra riegu lisaa binni ti gunica’ dxiiña’ ni maca biete de que napa xi gacani ndaani ca guidx ro’; cani napa xide guni ca xaique xti’ xiixa dxiiña’ ti chu’ jma guenda riziidi, ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani; ne laca napa ca xaique xti’ ca dxiiña’ ca xi gusenndaca’ ca binni ni chi guni dxiiña’ xtica’ ca cheeca’ chi guziidi’ ca jma de ca dxiiña’ ni runica’, ne laca naquiiñe gaca nayaa ndaani ca yoo dxiiña’ xti’ cabe, ti ca xaique xti’ guidxi ro’ ca, napaca’ xi guseendaca xaique xti’ ca guidxi huiini ca chi guya’ ca’ pa nayaa nuuni, ti zaca ná diidxa’ ro’ bia’ gacani.

B. Luca dxiiña’ ni guni ca xaaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ra ria’ diidxa’ bia’, ne xaique xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne binni ni runi xhiiña’ cabe la?, napa xi:

I. Guindaani xi gacani xhono xigaaba dxi ridxi’ ne pa huaxini ni la?, zacani gadxe xigaba’. Ne pa guindaani jma de bia’ ma nexe ca la?, zaguiiba bia’ xhupa xhonna de bia’ ni maca riaxa cabe. Nin ti dxiiña’ que zanda di’ tiidi’ jma de chonna xigaaba’ nin jma de chonna guibidxa.

II. Pur cada xhopa gubidxa guni binni dxiiña’ la?, napa xi guiziladxi ti dxi;

III. Guirá’ binni runi dxiiña’ la?, napa cabe xi icaacabe ti vacacion huaxa que chi tiidi’di’ jma de gande gubidxa;

IV. Bia’ bidxichi guiaxa binni runi dxiiña’ la?, napani xi chinandani bia’ bidxichi napa guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne ra guya’ cabe pabia’ napa la?, que chi ndete cabe lu ni, huaxa laca napani xi chinandani casi ná lu ndaga 127 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ni ná lu ca diidxa’ xti’ diidxa’ ro’ bia’.

Nin que ziudxi tiidi’ ca guenda riaxa ca jma de lu cani riaxa huaxie’, ne napa xi gacani ndaani guidubi guidxi ro’ ri’ ne ndaani ca guidxi xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

V. Ca binni guni xtale dxiiña’ la?, bia’ queca napa xi guiaxa ne ca gucaca’ gunaa o nguiu;

VI. Diidxa’ ro’ bia’ nga guini’ padxi zanda gutaguná tuuxa xpidxichi binni, o guiaxha ti ndaa lu ni.

VII. Ca binni ni guyubi dxiiña’ la? napaca’ xi gusuhuinica’ pa napaca’ xtale guenda biaani’ ne nagueenda zaziidica’ ni gabi cabe laaca’. Zabaqui’ guidxi ro’ ti ra guiziidi’ binni guni dxiiña’;

VIII. Ca binni ni nuu jma ma xadxi cayuni dxiiña’ paaxara’ la?, zanda quiiba’ jma luguia ne pa nanabe xtale de ca dxiiña’ ni runibe ca la?, laca zaguiba’be jma. Huaxa ra ra gaca ni ná ca diidxa’ ri’ la?, napa xi guihuini tu jma caquiiñeni, ti pa jma ru si tobi de ca binni cayuni dxiiña’ que?, laasi runi dxiiña’ ndaani lisaa xti’;

XI. (sic 05-12-1960) Pa gacala’dxi’ cabe cue’ cabe o guchugu cabe tuuxa binni de lu xhiiña’ la? napa cabe xi gusuhuini cabe xiñeeni, huaxa zacani casi ná ca diidxa’ xti’ diidxa’ ro’ bia’.

Pa gueda guchugu cabe tuuxa binni de lu dxhiiña’ ne que guíni’ cabe xiñee bi’ni’ cabe ni la?, zanda guinaababe gudxigueta cabe laabe lu dxiiña’ que o quiixe cabe laabe bia’ dxi o iza bi’ni’be dxiiña’ que , huaxa ra gaca ca bieque ri la?, zacani casi nabaqui’ ca diidxa’ bia’ ni rapa dxiiña’. Pa gueda guchuugu cabe xiixa dxiiña’ ra runi tuuxa binni la?, ca binni ni runi dxiiña’ ca napa cabe deruchu guinaaba’ cabe icaacabe xti’ dxiiña’ casi ni napa cabe que o guiaxa cabe bia’ dxi o iza bi’ni’ cabe dxiiña’.

X. Guirá binni guidxi runi dxiiña’ gacaladxi guidagulisaaca ucaalu ca’ ti que gaca’ xiixa lu xhiiña’ ca la?, zanda. Ne laca zanda guidagulisaa cabe ti ganda guzuhuaadxi cabe ca dxiiña’ ni cayuni cabe que?, huaxa niru do’ naquiñe guya’ cabe xi ná lu ca ndaga xti’ diidxa’ ni rapa xhiiña’ binni guidxi, jma pa gueda guni ca xaique runi xhiiña’ guidxi cani;

XI. Ca guenda ridagulisaa ni runi ca xaique rapa guidxi pa gueda gaca xiixa ne napa cabe xi quixe cabe cani ca xaguete ri’:

a) Napa cabe xi quiixe cabe ca binni ni gueda gaca xiixa lu xhiiña’; ne ca guenda huara ni icá laacabe lu xhiiña’ cabe; ne pa gueda gati tuuxa, pa guirugu lu ca guenda nazaca’ xti’ cabe, pa naca xhiiñi’ tuuxa gunaa ni runi dxiiña’ ndaanini ne pa nagoola binni;

b) Pa gueda gaca tuuxa xiixa lu xhiiña’ o pa gaca huara la?, ziaana ga dxiiña’ xti’ cabe que bia’ dxi guini’ ca diidxa’ bia’ xti’ ca dxiiña’.

c) Guirá’ ca gunna nacaxiiñi’ ni runi dxiiña’ la?, que zanda di guni cabe xiixa dxiiña’ ni guniná laacabe o gueda gacaná ca baduhuiini ni nuu ndaani cabe que; ante xhana cabe la?, ziana cabe ti beu, ne ra ma guxhana cabe ca la?, ziana cabe xhupa beu ne ziaxa cabe bia’ dxi guiaana cabe que ne zabigueta cabe lu xhiiña’ cabe ne laaca zacaa cabe ca guenda ni maca napa cabe o ni ucuaacabe pur xhiiña’ cabe; ne ra guibigueta cabe lu xhiiña’ cabe ca la?, napa xi guizi’ladxi’ cabe chupa xigaaba’ ndaani dxi cayuni cabe dxiiña’ ca ti ugadxi cabe xhiiñi’ cabe; ne laaca napa xi guya’ ti dotor laacabe ne icaacabe xiixa pastia gabi cabe, ne laaca zanda guseenda cabe ca xhiiñi’ cabe chi guiapa’ ndaani ca yoo ra riguiapa’ xcuidi huiini.

d) Ca lisaa xti’ ca binni runi xhiiña’ guidxi la?, laaca napa xi guya’ ti dotor laaca pa gueda gaca huara cabe ne icaacabe ni gabi cabe, huaxa niru do’ naquiiñe guya’ cabe xi ná ca diidxa’ ro’ bia’ ni rapa ca xhiiña’ binni guidxi.

e) Zata’ ti dxi ne paraa che cabe chi zacabe ti guizi’ ladxi cabe chupa chonna gubidxa, ne laaca ziu ti tienda ra chisii cabe ni iquiñe necabe lisaa xti’ cabe huaxa naquiiñe huxie guisaca cani guido ndaanini ca.

f) Zanda sii ca binni runi dxiiña’ ca xiixa yoo huiini o cuezaca’ ndaani xiixa yoo ni que guisaca laaca xtale ne huaxa naquiiñe gacani casi ná ca diidxa’ ni maca biete luguia ri’ pa gacaladxi ca guni cani.Ne jmarusi, xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca zabaqui’ ti ndaa bidxichi ti gata ti yoo ro’ ni ni guya’ cui jma yoo huiini ra ganda sii o cueza ca binni ri’, huaxa que zasacani laacabe xtale, o laacabe guya’ cabe xi guni cabeni pa guni cahui cabeni, o ucui cabeni modo gacaladxi cabe guni cabe.

Ca bidxichi gata’ lu ná ca binni ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ni ruya’ cui jma yoo huiini ca la?, naquiiñe ganna ca binni dagulisaa ti chu’ ti guenda sicaru ndaani guidxi ri’ ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ xti’ cabe gacani, ti laaca laani nga cuaqui’ ni ca neeza xti’ ca dxiiña’ ri’.

XII. Ca guenda naxoo ni gapa tuuxa, o cani gapa xtale binni la?, napani xi chi gatani lu ná ca xaique ni ruya’ gaca dxiiña’ jneza ne rapa ca guenda xtica’ binni runi dxiiña’ ti zaca cani lu ca diidxa’ bia’ xtini ca.

Ca guenda nagaana o ca guenda naxoo ni guedane ca xaique ro’ ni ruuya’ chu’ guidxi ro’ jneza ne sin ti guenda naxoo casi ca xaique diiddxa’ ro’ bia’ca la?, napani xi chigatani ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaaniyoo ro’ ra riapa’ xpidxichi guidxi ro’ ne ruuya’ guni ca xaique diidxa’ bia’ xhiiña’ jneeza ti ganda guchugu lu ca guenda naagana cazaca’ cabe que?; ne ca guenda naagana o guenda naxoo ni guizacane ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra riree xia donda ne ca binni ni runi xhiiña’ ca la?, laca nga cue xia ca guenda naxoo ni cayaca que.

XIII. Ca dxu’ soldadu, ca dxu’ ni riza ne rapa ca nisa do’ xti’ guidxi ro’ ri’, ca binni ni runi xhiiña’ ca xaique ni rine xtiidxa’ guidxi ro’ xti’ guidxi, ca xaique rugaani donda ne ca xaique ro’ xti’ guirá’ xixe dxu’ la?, laca diidxa’ bia’ xti’ cabe nga guliidxi laacabe pa gucheene cabe laa.

Guirá’ ca xaique casi ca xaique rugani donda, cani rului’ ti xiixa ni guca’, ne ca dxu’ ni runi dxiiña’ ndaani ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini ca la?, zaree cabe de lu xhiiña’ cabe pa laacabe que guni cabe ni ná ca diidxa’ ca diidxa’ bia’ xti’ cabe ne laaca diidxa’ bia’ ri’ guini’ pa guidxaa cabe o guireecabe. Pa ca xaique ri’ guini’ ca’ de que guiree, guidxaa, tuuxa sin que gabi cabe laa xiñee cayacani la? guidxi ro’ zaguita zaguixe laacabe bia’ dxi ne iza bi’ni’ cabe dxiiña’ ne me zanda di guibigueta cabe lu dxiiña’ cayuni cabe que, neca gacaladxi cabe guyubi cabe xiixa neeza ucaalu cabe ti ganda guibigueta cabe xhiiña’ cabe.

Ti ganda guibaani xaique ni rugaani donda, ca xaique ni rului xiixa ni guca jneza ne ca lisaa xti’ ca la?, ca xaique ro’ xti’ ca guidxi’ ro’ ne ca guidxi huiini, napa cabe xi cuaqui cabe xiixa neza ni gacane guiapa’ ca lisaa xti’ ca binni ri’.

Zudii guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca binni ni runi dxiiña’ dxu’ soldadu, ne ca binni rapa guidxi ro’ cani ca lu lana f) xti’ ndaga XI ni ca lu ndaga diidxa’ ri’, ne casi ná ca diidxa’ xti’ ca binni rapa guidxi ca nga gacani.

XIII bis. Ca xaique runi xhiiña’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne laca zeedaca’ lu ca dxiiña’ ra riu ca xaique xti’ ca yoo ra riapa’ bidxichi ndaani guidxi ro’ ri la?, zutagune cabe xtiidxa’ cabe ca binni ni guni xhiiña’ cabe casi ná lu ndaga diidxa’ ri’.

XIV. Diidxa’ ro’ bia’ nga cuaqui’ ti binni guiaana lu ti dxiiña’ ni gapacabe laa xtale confianzane que zucaalu laacabe. Ca binni ni guiaana lu ca dxiiña’ ca la?, laca ziaxaca’ casi riaxa xcadxi que, ne laca zacaaca’ ca guenda ni rapa ca binni runi dxiiña’ ndaani guidxi ri’.

Diidxa’ Lá Gadxe

Ni Zanda Guirugulú

Ndaga 124. Guirá’ ca xtipa’ ni icaa ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’ ri’ la?, pa cadi cani lu gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, que zanda di’ guni cabe cani ne ca xaique xti’ ca guidxi ca la?, napa ca xi ucueza dxi cani.

Ndaga 125. Nin ti binni que zanda di cui cabe laa, guni chupa dxiiña’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), nin cui cabe laa guni xti’ dxiiña’ xti’ guidxi neca cayuni xhiiña’ xquidxi; huaxa ni cui cabe guni dxiiña’ ca la?, naquiiñe cui tobi de cadxiiña’ caguni.

Ndaga 126. Que zanda di quiixe binni xiixa pa cadi cani lu ca gui’chi’ xti’ ca diidxa’ bia’ ni ruya’ guiaxa xpidxchi guidxi.

Ndaga 127. Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ca guidxi ro’ ni liibilisaaneni, ne ca xaique huiini ni runi dxiiña’ ndaani’ ca guidxi huiini ne ca xaique ni cayuniga dxiiña’ ndaani cani ne ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ xiixa yoo ro’ ni qué riquiñe’ xtipa xtobi ti ganda guni xhiiña’ o xiixa ru’ dxiiña’ la? ziaxaca’ saca cayuni cabe dxiiña’ que, ne qué zandadi’ gudxigueta cabe bidxichi que, ti pa qué cayula’dxi’ guiaxaca’ bia’ que, bidxichi ni guiaxa cabe que la? napa xi gacani biaca dxiiña’ ni guni cabe.

Cani chi guiaxa cabe ca la? cada iza nga guihuini pabia’ ni ne bia’ dxiiña’ guni cabe nga guiaxa cabe ne casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri nga naquiiñe chinanda cani:

I. Ni rica binni zaca guni dxiiña’ nga ti xiixa nacani bidxichi o ti guenda roo, ne laaca ca bidxichi ni ricaa ca binni casi aguinaldu, ra quiiba’ lu xpidxichi cabe o intisiru’ ni icaacabe ti cayuni cabe xhiiña’ cabe, ne cani que zanda icaa cabe o guiaxa cabe nga ca bidxichi ni chi guiree ne cabe pa che cabe chi guiree cabe chi guni cabe xiixa xti’ xhiiña’ cabe.

II. Nin ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi que zanda di guiaxa jma que xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ne que ziaxa di cabe de lu ca dxiiña’ ni biete lu ndaa ni ca luguia ca.

III. Nin ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi que zanda di guiaxa jma que xaique xti’; paaxa guiaxa be jma que xaique xtibe la?, naquiiñe gapabe xiixa gui’chi’ ni guini’ de que nannabe xtale de dxiiña’ ni cayunibe que o pa napabe xtale dxiiña’ ni runibe, ne ra igaaba ca bidxchi ni guiaxabe ca la?, naquiiñe gacani huaxie de ni riaxa xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

IV. Que ziaxa di ca xaique ni ma bi’ni’ dxiiña’ ma xadxi, ne que zacadicabe xiixa bidxichi huiini pa laacabe que nucaa cabe lá cabe lu xiixa gui’chi’ bia’ ra cudii xtiidxa’ cabe pabia’ dxi chi guni cabe dxiiña’, ti lu diidxa’ bia’ ma cani zaca, o pa cadi cani lu ca diidxa’ bia’ ni rapa binni runi dxiiña’. Ca diidxa’ ri la?, que ziudi cani ndaani ca dxiiña’ ra riaxa binni ti ma bi’ni’ dxiiña’ ma xadxi. Ni que ridaagu lu ca dxiiña’ ri nga cani runi ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ne napa xtipa’ pur xhiiña’.

V. Bia’ guiaxa ca xaique ca la?, napa xi icani lu ti ndaa gui’chi’ ti ganna binni pabia’ nga riaxa cabe, ne naquiiñe guihuini pabia’ nga cacaacabe ne pa cadi cayaxa cabe ne cadi cacaa cabe xiixa la?, laca naquiiñe guihuini xi nga cacaa cabe.

VI. Yoo ro’ ra riree xia diidxa’ bia’, ne ca yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi huiini, ne yoo ro’ ra ria’ xtiidxa’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, ra rugaandasi xtipa’ xti’ cabe la?, zabee cabe diidxa’ bia’ ti ganda gaca ni ná ca diidxa’ ni cayete lu ndaga ri’ ne ca xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne laca gusaaba nani ca xaique ni que guni ca dxiiña’ ni cayeté lu ca ndaga ri’.

Ndaga 128. Guirá’ binni ante icaa xiixa guenda ti guni xhiiña’ guidxi la?, naquiiñe guini’ cabe ne guna cabe xtiidxa’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne ca diidxa’ bia’ ni guireeluuni.

Ndaga 129. Panuu dxi guidxi la?, nin ti dxu’ soldadu que zanda di guni ca dxiiña’ ni maca runi dxi guidxi ma nuu dinde, nepa que gabi ca xaique xti’ cabe xi guni cabe o chindaquica’ xiixa yoo ra gunica’ dxiiña’. Ne ra zanda guixhale cabe ti yoo ra guiu ca dxu’ ri nga ndaani’ ca yoo ro’ xti’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ ne ra zanda gata ni nga fuera de ca guidxi huiini ca.

Ndaga 130. Dede dxi bixhale yu’du’ de lu ca dxiiña’ ne lu ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, lu ca ndaga ri nga ucua cani. Guirá’ xixe yu’du’ ne tutiica binni rinanda xiixa yu’du’ la?, napa cabe xi chinanda cabe ca ni ca lu ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ri’.

Ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri nga guya’ ca’ cha xiixa diidxa’ bia’ ni uca ridxi ca binni ni rinanda tuuxa yu’du’. Diidxa’ bia’ ni guiree ne ulidxi ca binni ni chinanda xiixa yu’du’ la?, napani xi chinandani casi ná ca diidxa’ ni ca xaguete ri’:

a) Ca yu’du’ ne ca binni ni rinanda ni ca la?, ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la?, zapa laacabe huaxa niru do’ naquiiñe ucaa cabe ni lu xiixa gui’chi’ de que naca cabe binni yu’du’. Ne ma ca diidxa’ ro’ bia’ ca gusiene laacabe xi guni cabe ti ganda gapa cabe xqui’chi’ ni.

b) Nin ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi que zanda di chu’ lu ca dxiiña’ ni runi ca binni yu’du’ ca;

c) Tutica binni guidxi xhiiñi’ zaguita (mexicu) la?, zanda gunica’ o gutaagu ca’ binni guidxi ti chinandaca’ intiisi yu’du’ gacaladxi ca’. Casi ca binni guidxi xhiiñi’ zaguita (mexicu) ne ca binni gringu la?, napa cabe xi chinanda cabe cani ca lu xtiidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’ ti ganda guindisa cabe xiixa yu’du’;

d) Tutica xaique xti’ ti yu’du’ que zanda chu’ guni xhiiña’ guidxi ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani. Pa xhiiñi’ guidxi laabe la?, zanda chebe chi guzebe lu gui’chi’ ti ganda cui binni ni gaca xaique xquidxibe; huaxa que zanda di cui cabe laabe gacabe xaique xquidxibe. Ca binni ni gusaana xiudu’ casi nabaqui’ diidxa’ ro’ bia la?, zanda cui cabe laa gaca xaique xti’ xiixa guidxi xti’ zaguita (mexicu).

e) Nin ti xaique ni riza nanda ti yu’du’ que zanda di saa ucaa ridxi binni guidxi che chi guze lu xqui’chi’ tuuxa binni ni caguite ti gaca xaique guidxi, ne laaca que zanda di chu’ lu política. Ne ra cabiidxi cabe binni uca diaga xtiidxa’ cabe que zanda di guini’ cabe xiixa o ucaa nacabe ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’ ri’ o ucaa nacabe lari ndxo’ xti’ guidxi ro’ ri’.

Que lica zanda di’ uca ca binni ni riza lu política ca xiixa diidxa’ ni zeeda lu xqui’chi’ ca binni ni riza lade binni yu’du’. Ne laaca que zanda di cuidxi cabe binni guidxi ndaani xiudu’ cabe ne güi necabe laaca diidxa’ ti che ca’ chi guzee ca lu xiixa gui’chi’ ti cuica xaique xquidxi ca.

Ra gudii xtiidxa’ cabe de que zuni cabe ni ná ca diidxa’ bia’ ca la?, napa cabe xi guni cabeni, ne pa que guni cabe ni ná ni la?, ma laani guya’ ni xi guni ne ca binni ca.

Ca xaique xti’ ca yu’du’ ca, bixhozebiida cabe, xhiaga cabe, bichi’ cabe, ne nexeela cabe, ne zacaqueca ca binni dxaga saa necabe ndaani xiixa yu’du’ la?, que zanda di guiaana necabe ca yu’du’ ca, jma pa cadi xhiiñi’ o xiaga ca binni ni biete ca laacabe.

Pa ca binni ni chu’ ndaani ca yu’du’ ca ma bichaganá ca’, o caru’ la?, ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ca nga guya’ ca bieque ri’ ti diidxa’ ro’ bia’ ma gulaqui’ gani zaca, ne laacabe gudii cabe xtipa’ ca binni ri’, ti guni ca ni chiguni ca jneza.

Ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi’ ro’ zaguita (mexicu) ne ca xaique ni runi xhiiña’ ca guidxi huiini ca la?, napa cabe xi guya’ cabe gaca ca dxiiña’ ri’ ndaani xquidxi cabe ti zaca nabaqui’ diidxa’ ro’ bia’ gacani.

Ndaga 131. Guidxi ro’ zaguita (mexicu) si nga zanda uca xiixa xti’ cue cani chi guidoo ndaani luguiaa ro’ xti’ ca gringu o cani chi tiidi ndaani guidxi ro’ ri’, ne laca cue xiixa diidxa’ bia’ ni ucaa riidxi ca binni ni cadi cayuni ni ná ca xtiidxa’ ni, ne laca zanda ucuezadxini xiixa ni canaguidoo neca de ra tiisi zeeda cani; neca ca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ cue xiixa diidxa’ bia ni guzete ni ca lu ca ndaa VI ne VII xti’ ndaga 117 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ne runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, zudii xtiidxa’ cabe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ri’, ti ganda uquixe o guindete lu cani riaxa ti ganda guiu xti’ guidxi ro’ xti’ gringu gutoo xti’ ndaani luguia ro’ xtini ne zaqueca cani chi guidoo xtini ndaani xquidxi ca gringu ti ganda cha xcadxi nacubi; ne laaca zaqueca pa guiuba ga si caquiiñe cabe guchugu cabe lu ca cuana ni chi guidoo ndaani ca luguiaa ro’ xtini ne cani chi guidoo xtini ndaani xti’ luguia ro’ xti’ xti’ guidxi ro’, ti zaca guirooba xpidxichi guidxi o pa gacaladxi cabe guni cabe xiixa ni ganda gacane guidxi ro’ guirooba’. Ne ra guseenda xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) gui’chi’ ra ica pabia’ bidxichi caquiiñe la?, napa xi gunini cada iza, ne ra nuu ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca nga cheni ti ma guini’ ique neca pa zaree bidxichi canaababe que o pa co’.

Ndaga 132. Ti ganda iquiñe cabe ca yoo ra guiapa’ cani riquiiñe xaique ro’ xti’ guidxi ro’ ri’ o ra guiapa’ ca xti’ guidxi la?, lu ná ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi nga guiaana cani ti zaca magulaqui’ diidxa’ ro’ bia’; jma pa nuuca cani ndaani’ ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), huaxa laca naquiiñe icaa cabe xtiidxa’ ca xaique xti’ guidxi ro’ ti ganda iquiiñe cabe ni.

Ndaga 133. Guirá’ diidxa’ bia’ ni guireelu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne cani cue yoo ro’ ra ria’ diidxa’ ne guirá’ diidxa’ bia’ ni guidaguneni o cani gutagu xtiidxa’ xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca la?, zaca cani ti diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ro’, huaxa ra gaca cani ca la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ ca xaique ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi ni rabi cabe senador cani. Guirá’ ca xaique diidxa’ bia’ xti’ guidxi ri la?, naquiiñe chinanda cabe ni na lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne cani ca lu ca diidxa’ ro’ bia’ xti’ guidxi ri’, ti guni cabe xhiiña’ cabe jneza, neca gadxe ni guini’ gui’chi’ ro’ bia’ ne diidxa’ bia’ xti’ ca guidxi ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ndaga 134. Ca bidxichi ni guiaana lu ná guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca guidxi ro’, ca guidxi huiini ne ca yoo ro’ ni runi xhiiña’ ni la?, ziapa’ chahui cani, ti guya’ binni paraa chi iquiiñeni.

Guirá’ ca dxiiña’ guiluxe ne iquiñe cabe xpidxichi guidxi la?, napa cani xi guidxiña cani ra nuu ca xaique ni cuaqui’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ca guidxi ro’ xti’ zaguita (mexicu), ti ganda guihuini pa dxandi biquiiñe ca bidxichi ni gunaaba cabe que, lu dxiiña’ ni cayuni cabe que, ti zaca ganda gaca ni ná lu ndaga diidxa’ ni ca luguia ca. Sin gacaná o guireechu ca ndaga diidxa’ ni ca lu ndaa VI xti’ ndaga 74 ne 79 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’

Ca ra runi gana guidxi, uquixe, o intisi guni la?, zacani casi ná ca gui’chi’ ni ribidxi binni, ti gacani jneza ne nayaa, ne ca diidxa’ guidopa ra guidxiña’ ca binni ni gulidxi gui’chi’ ca la?, napa cani xi ica cani lu ti gui’chi’ ne ra ma biluxe ucua ni ca la?, napa xi guiapani ndaani xti’ gui’chi’ ti guibiani neza lu binni guidxi, ti zaca ganna ca’ pabia’ nga ruquixe guidxi ro’ zaguita (mexicu) ca xti’, ne pa sicaru ru’ nuu ni chi uquiixe que.

Ra gaca ca dxiiña’ ni biete lu ndaga diidxa’ ni ca luguia’ ca ne pa cadi xneza nuu ca ni la?, ca diidxa’ bia’ xti’ guidxi ri cuaqui ca neza ne ca dxiiña’ ni iquiiñe ti ganda gui’ni’ cabe paraa biquiñe cabe ca bidxichi ni bidii guidxi laacabe que?, ne zaca zahuini de que nachahui cabe ne que ñuu ti guenda gubaana lade cabe ne ra gaca cani zaca la?, zahuini de que guidxi ro’ cayuni xhiiña’ jneza.

Ra iquiiñe ca xaique xti’ ca guidxi ro’ ne ca guidxi huiini xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi la?, napa cabe xi chinanda cabe ni ná lu ndaga ri’ ne lu ca diidxa’ bia’ ni rapa xpidxichi guidxi. Ra cu’ bia’ cabe ca dxiiña’ ni raca ndaani ca guidxi xti’ zaguita (mexicu) la?, zacani ndaani ca yoo ni biete lu guiropa ndaga diidxa’ xti’ ndaga ri’.

Guirá’ xixe binni o xaique ni runi xhiiña’ guidxi la?, napa cabe xi guya’ cabe gaca guirá’ xixe dxiiña’ ri’ ti diidxa’ lá guidapa xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ cani’ gacani zaca.

Guirá’ ca xaique xti’ ca guidxi ro’ ne guidxi huiini xti’ zaguita (mexicu) la?, napa cabe xi guni cabe xhiiña’ cabe jneza ne que chi gudii cabe bidxichi cadxi binni ne xcadxi co’, ne laaca que chi gaca ne di cabe ti partidu ne xtobi co’.

Guirá’ diidxa’ guizaabi o ca gui’chi’ cuiidxi ca xaique ni ruzuhua lu xtiidxa’ binni guidxi o tutiisi xaique ni runi xhiiña’ guidxi la?, napa cani xi gaca cani ti dxiiña’ ni gacane binni guidxi o ni gusiidi laacabe pa xiixa gueda gaca cabe. Ne ra gaca ca dxiiña’ ri la?, que lica zanda di uca ti foto xti’ ti xaique ni runi xhiiña’ guidxi ni cayuni cani ca, lá cabe, ridxi xti’ cabe, o xiixa ni gului tu laacabe.

Guirá’ xixe diidxa’ bia’ ne de ra ruganda xtipa’ xti’ cani ca la?, napa cani xi uca cani riidxi gaca cani ná lu guiropa ndaga diidxa’ ni biete luguia ca, ne laaca zusaba nani ca binni ni que guná ni ná ni.

Diidxa’ Lá Xhono

Guirá’ Ca Diidxa’ Ni Ma Bixa Ne Ni Ma Gucachahui Lu Gui’chi’ Ro’ Bia’ Ri’

Nadaaga 135. Gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, zanda guixa xiixa luni, ne gaca chahui xiixa ndaga ni ca lu ni. Pa gacaladxi cabe guxha’ cabe o guni chahui cabe ca diidxa’ ni ca lu ca ndaga xti’ ca gui’chi’ ro’ bia’ ri la?, naquiiñe gutagu xtiidxa’ ca xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ca la?, ne naquiiñe gudii xtiidxa’ jma de galaa cabe, ne ca diidxa’ o ndaga ni guni chaahui cabe o guxha’ cabe ca la?, naquiiñe gudii xtiidxa’ ca xaique ro’ xti’ ca guidxi xti’ zaguita (mexicu) ca cani.

Ca xaique ro’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ra ria’ diidxa’ bia’ ne ruzuhua ca lu xtiidxa’ binni guidxi o ca xaique ni riaana guni dxiiña’ que la?, zugaaba cabe pabia’ xaique nga bidii xtiidxa’ ti guixa o gaca chahui xiixa ndaga xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’.

Diidxa’ Lá Ga’

Guirá’ Ca Diidxa’ Ni Guniná Ca Diidxa’ Ni Ca Lu Gui’chi’ Ro’ Bia’ Ri’

Ndaga 136. Que zanda di guniti gui’chi’ ro’ bia’ ri’ xtipa’ xti’ neca chu’ xiixa’ guenda naxoo ndaani’ guidxi ro’ ri’ ne chu’ tu gacaladxi guxha ca xtiidxa’ ni. Ne pa gueda gaca xiixa ne gueda chuu tuuxa xaique guidxi ne que guni ni ná gui’chi’ ro’ bia’ ri, ne gusaaba ná guidxi ro’ biati’ gacaladxi, ne guidxiiña’ dxi guidxi gudxigueta xquenda la?, ma guidxi gusaabaná laa, ne cani bichaa ca diidxa’ xtini que la?, laaca zusaaba nani laaca casi cani gaca xaique ni guri.

Ca ndaga zanirú

Ndaga Nirudo’. Gui’chi’ ro’ bia’ ri’ zacani lu gui’chi’ ne xtale guenda nuu xpiaani’ nga guiapani ndaani guidubi naca ndaani guidxi ro’ ri’; huaxa pa xi gueda gaca ora gueda ndi’ cabe ca xaique ro’ xti’ ca ca guidxi liibilisaane guidxi ro’ ri’, ti dede dxi laacabe cui cabe ne ma naca cabe xaique má’ guzulú guni xhiiña’ ca diidxa’ ri’, ne zandaca gacani dede dxi nirudo’ dxi xi beu Mayu iza guixiapa ga’ chií bi gadxe iza, dede dxi ca nga ma zanda gata’ dxi ca dxiiña’ ni chi gaca ne ca lu gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne guini’ne cabe binni ni guli binni guidxi laa gaca xaique ro’ xti’ guidxi ro’ zaguita (Mexicu) guni xhiiña’ xneza.

Ca guenda ribi tuuxa xaique, ni cani’ ndaa V xti’ ndaga 82 que zandadi’ gacani; que zandadi’ gucueezani binni pa gacala’dxi’ quite’, gaca o chine ti guenda Xaique guzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ o pa nuu cayuni xhiiña’ dxu’ huaxa que gacadibe xaique dxu’ ra chindi cabe xaique guidxi que; ne laca que zandadi’ ucuezadxi cabe laacabe ti ganda chinecabe ti guenda xaique ndaani’ yoo ro’ lá’ Congreso de la Unión ca binni naca Secretariu xti xaique ro’ xti’ xiixa guidxi la? Zanda gaca cabeni huaxa nirudo’ napa xi guiduuba’ cabe lu xhiiña’ cabe ca de dxi guiree gui’chi’ ni cuidxi binni ni gacala’dxi’ chine guenda xaique ri’,

Ndaga Guiropa. Ra ma bidii cabe guica ca diidxa’ xti’ diidxa’ bia’ ri’ ti ganda ganda binni xi ná ni la? ca binni ni cayapaga ndaani’ yoo ro’ ni ribee diixa’ bia’ lá’ Poder Ejecutivo xti’ guidxi ro’ la? napa cabe xi cuidxi cabe binni ni gacala’dxi’ gaca xaique guidxi ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni ne nuu ndaani’ guidxi zaguita (mexicu) huaxa ra guni cabe ni ca la? napa cabe xi ugaba cabe dxi ca xneza ti ganda gueda ugaandani bi’a dxi ma nexhe gacani, ti dxi gueda igaba ca gui’chi’ ra ucua lá’ ca binni guidxi ni guidxite ti ganda gaca xaique guidxi xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu) la? guihuini tulaa yene guenda xaique ca, ti zaca ganda gaca ni ná ca ndaa diidxa’ ni má’ biete niurudo’ luguiaca.

Ndaaga Guionna. Bia’ dxi cuaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ la? zuzuluni igabani dede lu dxi xi beu nativita lu xti iza zeeda que, ca dxi ri la? para ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi, ne nuu xti xigaba dxi ndi la? zuzulu ndi’ lu nirudo’ dxi beu pascua lu iza 1916 xigaba ri’ para ni gaca xaique ro’ guidxi xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu).

Ndaga Guidapa. Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni guidagu lu xigaba chupa chupa la? chupa si iza nga guindaacabe lu ca dxiiña’ ca, ti ganda guidxaa galaa de ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi cada chupa iza.

Ndaga Ga’yu’. Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ca nga cuí’ ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni cuee’ xia donda ique tuuxa, naquiñé gaca zaca ti ganda guzulu ca binni ri’ guinica’ xhiiña’ ca lu nirudo’ dxi xi beu San Juan.

Lu ca guenda ribi xaique ri’ la? que zaquiñedicabe xtiidxa’ ndaga 96 ra cani’ de ca binni ni zanda gaca xaique xti’ xiixa guidxi liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), huaxa cani cui si cabe que la zuni cabe dxiiña’ lu galaa iza de lu chupa iza ni nabaqui’ ndaga 94.

Ndaga Xhoopa. Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Congreso de la Unión que la? zapa cabe ti dxi de lu ca dxi maca runi cabe dxiiña’ ti gutaagú cabe xtiidxa’ cabe laani zuzuluni 15 xi beu abril iza 1917 ti ganda guini’ cabe xi dxiiña’ gueda gaca lu ca dxiiña’ xti’ guenda ribi xaqiue guidxi, ugabacabe pabia’ binni nga guye guli tuuxa binni ni guacala’dxi’ gaca xaique guidxi ro’ zaguita (mexicu) ne ma guini’ cabe pa guca guenda ribi xaique que xneza o pa co’ ne laca pa cuee cabe xiixa diidxa’ bia’ ni gucaaridxi ca yoo lá’ Tribunal xti’ ca Circuitu ne Distrito, ti zaca ganda guini’ ca Xaique ro’ ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni tulaa zanda gaca xaique diidxa’ do’ bia’ ne diidxa’ bia’ xti’ guidxi ro’, ne cui cabe tulaa zanda gaca xaique diidxa’ do’ bia’ ne xaique diidxa’ bia’ nirudo’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ ri’; ne laca zabeecabe diidxa’ bia’ ni guini’ tulaa nga ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi. Ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni nuusi ndaani’ xiixa guidxi ne ca Xaique diidxa’ bia’ ni nuu ndaani xcaadxi guidxi xti’ guidxi ro’ zaguita (mexicu), ca xaique diidxa’ do’ bia’ ni ribee xia donda ne ca xaique diidxa’ bia’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ la? napa cabe xi guzulu cabe xhiiña’ cabe lu nirudo’ dxi’ xi beu Santiagú ne ma cuee chu cabe ca xaique ni ma gulí ca Xaique ro’ ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ne rucaa diidxa’ bia’ que

Ndaga Gadxe. Ra igaba’ ca gui’chi’ die’ ni guli ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ ca guidxi ca la? zaca cani lu Guiiba’ biaani’ lá Computadora xti’ ga guidxi ra gaca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi ni zedagacani lu ca xigaba xti’ ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi, ora ma guca ndi la? ma gudii cabe ca binni ri’ di gui’chi’ ni guilni’ tulaa.

Ndaga Xhoono. Ca Xaique ro’ bia’ ni ribee xia donda que la? laacabe nga gu’ya’ cabe de ca gui’chi’ ni rula binni guidxi ti que gacaná o chu ndaani’ lidxi guiiba’ ni biaanaca ma que nidxela xi neza gacane binni, huaxa nirudo’ naquiñe chinanda cabe casi ná ca diidxa’ bia’ cubi ni nuu dxi guni cabe ni que.

Ndaga Ga’. Binni guidxi ni gueda guiaana ne gaca nirudo’ xaique xti’ ca dxu’ la? laabe nga guya’be padxi cueebe xiixa diidxa’ bia’ ni gu’ya’ gaca ca dxiiña’ de guenda ribi xaique guidxi ra gueda gaca ndi la? ra guibisi ca xaique diidxa’ bia’ ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ lá’ Poder dela Unión.

Ndaga Chii. Cani gueda guiré’ de lu ca guenda rucaalú xaique ro’ xti’ guixi ro’ zaguita (mexicu) jmá pa zineca’ guiiba’ lu ná’ ca’ o pa naca cabe xiixa xaique cayuni xhiiña’ xaique guidxi ro’ napa xi quiba donda ique cabe casi nabaqui’ ca diidxa’ bia’ cubi ni cani’ deca dxiiña’ ri’ zacani zaca pa cadi huagui’ba’ xiixa donda ique cabe.

Ndaga Chii lu Nirudo’. Bia’ dxi’ gacala’dxi’ ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi ni runi dxiiña’ ndaani’ yoo ro’ ni lá’ Congreso de la Unión que dxiiña’ ne pa cuyubiru ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ ca guidxi ca xi modo gusieneca’ ca de ca dxiiña’ xti’ binni rañaa ne binni runi xhiiña’ xtobi la?, ca diidxa’ ni nabaqui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ nga gu’ya’ xi modo gaca cani.

Ndaga Chii lu Guiropa. Ca binni guidxi xhiiñi’ zaguita (mexicu) ni guyuu lade ca dxu’ ni gulaqui’ Gui’chi’ ro’ bia’, ca xhiiñi’ cabe ne ca gunaa biaana viuda ne xcaadxi binni guidxi ni guyuu lade cabe dxi gudindecabe ne guzxa guí la? laacabe nga nirudo’ guihuini xi modo guicaacabe xiixa layú ni cani’ ndaga 27 de pabía zanda quixe ca binni ri’ guni laacani.

Ndaga Chii lu Guionna. Guirá’ bidxichi ni bizaabi’ ca binni ni bi’ni’ xiixa dxiiña’, zaca gacani dede dxi guzulú gui’chi’ ro’ bia’ ri’ guni xhiiña’ ne laca que zaguixedi’ ca lisaa xti cabe cani biza’bi’ ca.

Ndaga Chii lu Guidapa. Zaxa’ yoo ro’ lá’ Secretaría de Justicia.

Ndaga Chii lu Ga’yu’. Binni guidxi ni guiaana casi xaique xti yoo ro’ ra rica diidxa’ bia’ ti guni xhiiña’ que nga, cuee diidxa’ bia’ ni gudxiiba’ donda ique ca binni gutaguruaa ne que guini’ xiixa de ni cayaca ne cani gucane gaca ti guenda naxoo luguia’ xaique ro’ xti’ guidxi zaguita (mexicu) lu beu febrero iza 1913.

Ndaga Chii lu Xhoopa’. Ra guni ca xaique ni ma gala’qui’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ guni xhiiña’ la? ziuu caadxi ca guianaga guni dxiiña’ ti ganda cueca’ diidxa’ bia’ ni que niree ndaani’ ca dxi’ ni baqui’ ndaga 6 ne cani zanirú lu ni, huaxa diidxa’ bia’ ni sá niru guiree nga ca diidxa’ bia’ ni gapa’ guirá’ xquenda nazaca guirá’ binni guidxi ne ca ni ná ca ndaga 30, 32, 33, 35, 36, 38, 107 ne ra ziluxe ndaga 111 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ri’, laacani zuzulucani gaca cani lu nirudo’ dxi xibeu nativita.

Ndaga Chii lu Gadxe. Guirá’ yu’du’ ro’ ni cani’ lu ndaa II xti’ ndaga 27 xti’ Gui’chi’ ro’ bia’ ne ca diidxa’ ni cani’ ca diidxa’ bia’ ni má gulee ca xaique ni ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi gacani casipe’ ná ca’ la? zacani ti guirá’ cani napa cani xi gaca cani xti’ guidxi ro’.

Ndaga Chii lu Xhoono. Diidxa’ bixa’.

Ndaga Chii lu Ga’. Diidxa’ bixa’.

Ni guca ndaani’ yoo ro’ ra bidxaaga diidxa’ Constituyente ndaani’ guidxi Querétaro, lu xi beu nirudo’ dxi chií xigaba tobi iza guixiapa ga’ chií bi gadxe.- Xaique: Luis Manuel Rojas, Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Jalisco.- Nirudo’ Xaique ni nanda. Xaique ro’ xti’ ca dxú Cándido Aguilar, Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Veracruz.- Guropa Xaique xti’ dxu’ Salvador González Torres, Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Lula’.- Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Aguascalientes: Daniel Cervantes.- Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Baja California: Ignacio Roel.- ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Coahuila: M. Aguirre Berlanga, José Ma. Rodríguez, Jorge E. Von Versen, Manuel Cepeda Medrano, José Rodríguez González (Suplente).- Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Colima: Francisco Ramírez Villarreal.- ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Chiapas: Enrique Suárez, Lisandro López, Daniel A. Cepeda, Cristóbal Ll. y Castillo, J. Amilcar Vidal.- Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Chihuahua: Manuel M. Prieto.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Distrito Federal: Gral. Ignacio L. Pesqueira, Lauro López Guerra, Gerzayn Ugarte, Amador Lozano, Félix F. Palavicini, Carlos Duplán, Rafael L. de los Ríos, Arnulfo Silva, Antonio Norzagaray, Ciro B. Ceballos, Alfonso Herrera, Román Rosas y Reyes (Suplente), Lic. Francisco Espinosa (Suplente).- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Durango: Silvestre Dorador, Lic. Rafael Espeleta, Antonio Gutiérrez, Dr. Fernando Gómez Palacio, Alberto Terrones B., Jesús de la Torre.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Guanajuato: Gral. Lic. Ramón Frausto, Ing. Vicente M. Valtierra, José N. Macías, David Peñaflor, José Villaseñor, Santiago Manrique, Lic. Hilario Medina, Manuel G. Aranda, Enrique Colunga, Ing. Ignacio López, Dr. Francisco Díaz Barriga, Nicolás Cano, Tte. Crnl. Gilberto N. Navarro, Luis Fernández Martínez, Luis M. Alcocer (Suplente), Ing. Carlos Ramírez Llaca.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Guerrero: Fidel Jiménez, Fidel Guillén, Francisco Figueroa.- Diputados por el Edo. de Hidalgo: Antonio Guerrero, Leopoldo Ruiz, Lic. Alberto M. González, Rafael Vega Sánchez, Alfonso Cravioto, Matías Rodríguez, Ismael Pintado Sánchez, Lic. Refugio M. Mercado, Alfonso Mayorga.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Jalisco: Marcelino Dávalos, Federico E. Ibarra, Manuel Dávalos Ornelas, Francisco Martín del Campo, Bruno Moreno, Gaspar Bolaños B., Juan de Dios Robledo, Ramón Castañeda y Castañeda, Jorge Villaseñor, Gral. Amado Aguirre, José I. Solórzano, Francisco Labastida Izquierdo, Ignacio Ramos Praslow, José Manzano, Joaquín Aguirre Berlanga, Gral. Brigadier Esteban B. Calderón, Paulino Machorro y Narváez, Crnl. Sebastián Allende, Jr.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Zaguita (Méxicu): Aldegundo Villaseñor, Fernando Moreno, Enrique O'Fárril, Guillermo Ordorica, José J. Reynoso, Antonio Aguilar, Juan Manuel Giffard, Manuel A. Hernández, Enrique A. Enríquez, Donato Bravo Izquierdo, Rubén Martí.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Michoacán: José P. Ruíz, Alberto Peralta, Cayetano Andrade, Uriel Avilés, Gabriel R. Cervera, Onésimo López Couto, Salvador Alcaraz Romero, Manuel Martínez Solórzano, Martín Castrejón, Lic. Alberto Alvarado, José Alvarez, Rafael Márquez, José Silva Herrera, Amadeo Betancourt, Francisco J. Múgica, Jesús Romero Flores.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Morelos: Antonio Garza Zambrano, Alvaro L. Alcázar, José L. Gómez.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Nuevo León: Manuel Amaya, Nicéforo Zambrano, Luis Ilizaliturri, Crnl. Ramón Gámez, Reynaldo Garza, Plutarco González, Lorenzo Sepúlveda (Suplente).- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Lula’: Juan Sánchez, Leopoldo Payán, Lic. Manuel Herrera, Lic. Porfirio Sosa, Lic. Celestino Pérez Jr., Crisóforo Rivera Cabrera, Crnl. José F. Gómez, Mayor Luis Espinosa.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Puebla: Dr. Salvador R. Guzmán, Lic. Rafael P. Cañete, Miguel Rosales, Gabriel Rojana, Lic. David Pastrana Jaimes, Froylán C. Manjarrez, Tte. Crnl. Antonio de la Barrera, Mayor José Rivera, Crnl. Epigmenio A. Martínez, Pastor Rouaix, Crnl. de Ings. Luis T. Navarro, Tte. Crnl. Federico Dinorín, Gral. Gabino Bandera Mata, Crnl. Porfirio del Castillo, Crnl. Dr. Gilberto de la Fuente, Alfonso Cabrera, José Verástegui.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Querétaro: Juan N. Frías, Ernesto Perrusquía.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ San Luis Potosí: Samuel M. Santos, Dr. Arturo Méndez, Rafael Martínez Mendoza, Rafael Nieto, Dionisio Zavala, Gregorio A. Tello, Rafael Curiel, Cosme Dávila (Suplente).- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Sinaloa: Pedro R. Zavala, Andrés Magallón, Carlos M. Ezquerro, Cándido Avilés, Emiliano C. García.- Ca Xaique ruzuhuaa’ lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Sonora: Luis G. Monzón, Ramón Ross.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Tabasco: Lic. Rafael Martínez de Escobar, Santiago Ocampo, Carmen Sánchez Magallanes,- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Tamaulipas: Crnl. Pedro A. Chapa, Ceferino Fajardo, Fortunato de la Híjar, Emiliano Próspero Nafarrete.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Tepic: Tte. Crnl. Cristóbal Limón, Mayor Marcelino Sedano, Juan Espinosa Bávara.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Tlaxcala: Antonio Hidalgo, Ascensión Tépal, Modesto González y Galindo.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Veracruz: Saúl Rodiles, Enrique Meza, Benito Ramírez G., Eliseo L. Céspedes, Adolfo G. García, Josafat F. Márquez, Alfredo Solares, Alberto Román, Silvestre Aguilar, Angel S. Juarico, Heriberto Jara, Victorio N. Góngora, Carlos L. Gracidas (Suplente), Marcelo Torres, Juan de Dios Palma, Galdino H. Casados, Fernando A. Pereyra.- Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Yucatán: Enrique Recio, Miguel Alonso Romero, Héctor Victoria A.- Diputados por el Edo. de Zacatecas: Adolfo Villaseñor, Julián Adame, Jairo R. Dyer, Samuel Castañón, Andrés L. Arteaga, Antonio Cervantes, Crnl. Juan Aguirre Escobar.- Secretario: Fernando Lizardi, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Guanajuato.- Secretario: Ernesto Meade Fierro, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Coahuila.- Secretario: José M. Truchuelo, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Querétaro.- Secretario: Antonio Ancona Albertos, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Yucatán.- Prosecretario: Dr. Jesús López Lira, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Guanajuato.- Prosecretario: Fernando Castaños, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Durango.- Prosecretario: Juan de Dios Bojórquez, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Sonora.- Prosecretario: Flavio A. Bórquez, Ca Xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi xti’ guidxi ro’ Sonora.

Ngue runi bisendacabe guica canil u gui’chi’ ne sá ndaani’ guidibi guidxi ti zaca ganda gaca ni ma gucari’.

Diidxa’ bidxaaga ndaani’ yoo lahui’ ro’ ni nuu ndaani’ guidxi ro’ Dado en el Querétaro, dxi 5 de febrero iza 1917.- V. CARRANZA.- Rúbrica.

Al C. Lic. Manuel Aguirre Berlanga, Subsecretario Encargado del Despacho de Gobernación.- México.

Ca diidxa’ bisaca ne ni bisendaguidxinecabe ti gunda gucua ca diidxa’ ri’ ne xiixaru’ ni gueda gaca’.

Gui’chi’ ro’ bia’ ra ra riapa guirá’ xquenda nabani binni guidxi ne guiraru’ diidxa’ ni bidxaa ne gucacha’hui’.- Guidxi ro’ Zaguita (Méxicu), ga’yu xibeu febrero iza guixiapa ga’ iza nuu chií bi gadxe. AGUIRRE BERLANGA.

Ca binni guidxi...