El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015

Diidxa’ Lá Guidapa

Cani Naquiñe’ Guni Ca Binni Runi Xhiiña’ Guidxi, Ne Ca Guenda Naxoo Ni Gueda Guni Ca Binni Ca Ri’ O Pa Gueda Ndanaca’ Xti’ Guidxi Ro’ Zaguita (Mexicu)

Ndaga 113. Yoo ro’ ra raca dxiiña’ ti qué cuana cabe xiixa xti’ guidxi ro’ la? laani nga gacani ti yoo ni gu’ya’ qué gaca dxiiña’ xneza ti qué chu’ xiixa guenda nana ni gueda o guizaca xiixa lu xpidxichi guidxi jmá pa gueda guizaca xiixa lu xpidxichi guidxi ro’. Ti ganda gaca cani jneza la? naquiñe’ chinanda cani modo ná ca diidxa’ ca xaguete ri’:

I. Ca dxiiña’ ni biete ca la?, napa xi gapani ti xaique ni naquiñe’ gu’ya’ gca ca dxiiña’ xti’ gudxi ro’ xneza, ti que chu’ nin ti guenda gubaana’; ndaani’ ca dxiiña’ ra chi guni ca xaique ruzuhuaa lu xtiidxa’ binni guidxi; laca ziu ti xaique ni gu’ya’ gaca ca dxiiña’ xti’ ca xaique diidxa’ bia’, xaique ni cayete lu ndaaga 6 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ ne laca ziuu xti’ xaique ni runi dxiiña’ ndaani’ ndaani’ yoo ro’ ra rihuini xi guirá’ dxiiña’ xti’ guidxi ro’ cayaca, ne laca ziuu ti binni guidxi si.

II. De binni guidxi ni chu’ lu ca dxiiña’ ra chiguihui xi dxiiña’ cayaca ne qué chu’ guenda riba’na’ ndaani’ ca dxiiña’ ri la?, gayu binni guidxi nga chu’ ndaani’ni huaxa nirudo’ pa bi’ni’ cane xneza o que guzaabi cabe xiixa xti’ guidxi ne casi ná diidxa’ bia’ nga gacani.

III. Ca binni ni guidagulisaa ti gaca ca dxiiña’ ra guihuini xi dxiiña’ cayaca ndaani’ guidxi ne qué chu’ xiixa guenda riaba’na que la? Napa xi gaca casi ná diidxa’ bia’:

a) Zata’ ti neza ni gacane gaca ca dxiiña’ ri’ jneza;

b) Ra cha’ xcaadxi dxiiña’ ni ganda gacané ti chu’ xpidxichi guidxi xneza ne laca ganda guihuini xi chi gunine ca xaique guidxi xpidxichi guidxi ro’, ne la ganda guiapa’ xpidxichi ti qué chu’ xiixa guenda gubaana’, ne jmaru si lu cani gutale cani;

c) Xi neza gata’ ti gaca ca dxiiña’ ca xnezá, ra guidxaa xiixa, xi dxiiña’ ne gu’ya’ cabe gaca chahui’ ra ca binni guidxi ne xi gueda guniru’ ca yoo ro’ ni runi xhiiña’ gudxi ro’ ti zaca ná lu ca xqui’chi’ xaique ro’ gacani;

d) Guidxela xi neza gusiene ca xaique ni runi xhiiña’ guidxi ro’ ni liibilisaane guidxi ro’ zaguita (mexicu), de ca dxiiña’ de guenda riapa’ xpidxichi guidxi ne ra guiapa xpidxixhi gudxi ro’ ti guihuini xi gacaneni;

e) Gaca ti gui’chi’ lu cada izá ti guihini xi guirá dxiiña’ cayinica ne xi cayaadxa gunica’ ne xi zandaru’ gunica’ ne pa zuuru’ xti’ dxiiña’ ni gacane gacaneni.

Ra che gui’chi’ ni guini’ xi guirá ma guca que la?, ca xaique ni guyeni ra nuu que la?, zacabicabe ca binni xi zanda gunica’ ti ganda guyubuca’ xcaadxi neza ni gacane laaca gaca ca dxiiña’ jmá sicarú ne zaca ti qué chu’ ru’ xiixa guenda rinba’na’ ndaani’ ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’, ne laca zacaca xi nezá gusiene laacabe ra guni cabe ca dxiiña’ ni cayaca ndaani’ xhiiña’ cabe. Ca xaique ni gudii ca diidxa’ ni gusiene ca binni que xi guni ca que la?, zabi cabe ca binni ni bitagulisaa cabe que xi cayaca.

Ca xaique ro’ xti’ ca guidxi ro’ ni liibilisaane guidxi ro’ ca la?, laca zaba’qui’ cabe ti dxiiña’ ne ti neza gusiene ca xaique xti’ ca guidxi huiini ca, xi gunica’ ora gueda chuu xiixa guenda nagana ne guenda riba’na’ ndaani’ ca dxiiña’ ni cayaca xti’ guidxi ro’.