El zapoteco de la planicie costera, variante del zapoteco y parte de la familia lingüística del Oto-mangue, es hablado por 66,893 personas ubicadas en el estado de Oaxaca, en los municipios ...

GUI’CHI’RO’ BIA’RA RIAPA’ XQUENDA CA BINNI NABEZÁ NDAANI’ GUIDXI RO’ ZAGUITA (MEXICU)

Gui’ chi’ ro’ bia’ ni gucua’ lugui’ chi’ ro’ xti’ Guidxi ro’ lu5 xi beu febrero iza 1917
Ra bidxaa diidxa’ ne gucua’ lu DOF 27-05-2015

Diidxa’ lá Nirudo’

Diidxa’ lá’ I

Ca guenda ni napa binni guidxi ne ni Rapa laa

Ndaga 25. Guidxiro’ nga gu’ya’ guirooba’ ca xquidxi ne gapa bidxichi bia’ ganda iquiiñe’, ne gu’ya’ isaca’ binni biaca biaca, ne chu xtale dxiiña’, ti guiaxa cabe bia’ti’ naquiiñe guaxa cabe, ti zaca guirooba’ xpidxichi cabe, ne zaca, cada tobi zabaqui’ dxi xquenda biaani’, ne zuni ni gacaladxi’ ti diidxa’ ro’ bia’ zapa laacabe. Diidxa’ guenda ruyubi xtale guenda nazaca ca naca ni ti dxiiña’ ni gacane chu’ jmá dxiiña’, bidxichi ne guyubi cabe ca binni ni cu’ xtale dxiiña’ ne bidxichi ndaani guidxi ri’.

Guidxi ro’ zuni, zazananda, zuciene ne quixhe chahui, ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ra riete xpidxichi guidxi, ne zaqueca lu ca dxiiña’ ni ruzete’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gaca casi ra rini’ de xpidxichi guidxi. Ra guirooba’ xpidxichi guidxi la?, napa xi chu guirá’ binni ni chiguiete ri’: ca binni guidxi, ca binni guidxi ni bidaagu lisaa, ne ca binni ni que riucha ne binni ti ganda guni cabe xiiña’ cabe jneza ti zaca jma zarooba’ xpidxichi guidxi ro’.

Guidxi ro’ zuni, zazananda, zuciene ne quixhe chahui, ca dxiiña’ xti’ guidxi ro’ ra riete xpidxichi guidxi, ne zaqueca lu ca dxiiña’ ni ruzete’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’ gaca casi ra rini’ de xpidxichi guidxi.

Ra guirooba’ xpidxichi guidxi la?, napa xi chu guirá’ binni ni chiguiete ri’: ca binni guidxi, ca binni guidxi ni bidaagu lisaa, ne ca binni ni que riucha ne binni ti ganda guni cabe xiiña’ cabe jneza ti zaca jma zarooba’ xpidxichi guidxi ro’.

Guirá’ binni guidxi zapaca’ guirá’ ni ná lu ndaga 28 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne xaique ro’ xti’ guidxi, nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne naya do’ ti maca biete de que laabe nga gu’ya’be gacani. Guirá’ binni guidxi zapaca’ guirá’ ni ná lu ndaaga 28 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’, ne xaique ro’ xti’ guidxi, nga gu’ya’ gaca ca dxiiña’ ri jneza ne naya do’ ti maca biete de que laabe nga gu’ya’be gacani. Ra gaca dxiiña’ de biaani’, n era cuee cabe xiixa guiiba’ risca ne petróleo la?, npa cabe xi guni cabeni casi lu ndaa xhoopa ne gadxe ni ca lu ndaga 27 xti’ gui’chi’ ro’ bia’ ri’. Guintisi diidxa’ ni guiete pacaa gaca xiixa o cuidxi cabe binni guni xiixa dxiiña’ la? napa xi gacani xneza, naguenda, sin ne guenda huencha, gacanica xneza, gusuhuini cabe xi dxiiña’ cayaca, ne guini’ cabe xi guirarú’ dxiiña’ ni gacala’dxi’ cabe guni cabe.

Ne zaqueca zanda gunini xtubi o laca zanda guinaaba’ gaca ne xcadxi binni laa, guirooba’ ne guidale ca layuu ni ribee ndu bidxichi ti gapa binni dxiiña’ casi ná lu ca diidxa’ ro’ bia’.

Ti zaca zanda gacaneni binni gaca biaca biaca ra guni ca’ xiiña’ ca’ ti gapaca’ ti ndaa bidxichi xtica’, ne guni cani casi ná binni guidxi, ti gacaneni guirá’ xixe ti zaca zanda guiapa’ guirá’ layuu ni ribee ndu’ xpidxichi guidxi.

Diidxa ro’ bia’ nga cuaqui’ ne gusiene xi modo zanda guni binni guidxi ti ganda guidagu lisaa ne ganda gutaleca’ xpidxichica’ casi: ca binni ni napa ti layuu ni gusigade guiidxi laa, ra guidaagulisaa binni ti guni dxiiña’, ca guidxi huala’dxi’, ca dxiiña’ ni nuu lu na xtale binni ni runi dxiiña’ ne guirá’ xixe dxiiña’ ni gutagú lisaa binni, ra guzaca’ xiixa ni iquiiñe’ binni ti naquiiñe guirechená cani.

Diidxa’ ro’ bia’ nga gapa ca binni yoo ni rutoo xiixa ti zaca ganda guiale xpidxichi guidxi ro’ ne zaca zahuini pa chu’ jmá’ bidxichi ndaanini ne ziuu jmá’ dxiiña’ huaxa nirudo’ npa xi gacamni casi na gui’chi’ ro’ bia’ ri’.