La palabra maya sirve para nombrar tanto una lengua (la segunda más hablada en México) como una agrupación y una familia lingüística. En nuestro país, la lengua maya es hablada por 795,499 personas, repartidas entre ...

U ALMEJEN NOJ A’ALMAJT’AANIL U MÚUCH’ PÉETLU’UMILO’OB MÉXICO

Noj a’almajt’aan ts’áaba’an ojéeltbil tu Jala’ach Tsaalajil Nojlu’um tu 5 k’iinil u winalil febreero tu ja’abil 1917
U ts’ook jelbesajil ts’a’aba’an k’ajóoltbil DOF 27-05-2015

Óoxjo’olts’íib

Péets’el II

Tu Yóok’olal U Nojbéeytalil A’almajil

Noj Jaats I

Tu Yóok’olal U Yéeya’al Yéetel U Ts’a’abal Nojmola’ay

U 63 Jatsts’íibil. Le Mola’ayo’obo’ ma’ táan u béeytal u káajsik u meyajo’ob mix u meyajtiko’ob u kuucho’ob, wáaj mina’an maas ti’ u chúumukil ti’ tuláakal u máakilo’ob, ti’ jujump’éel le je’elo’oba’; ba’ale’ le yano’ob ti’ le mola’ayo’obo’ k’a’abet u much’ikuba’ob meyaj le k’iin jets’a’an tumen le a’almajt’aano’obo’ yéetel u meentiko’ob u much’ikuba’ob meyaj le mina’ano’obo’, ich le treiinta u p’éelel k’iino’ob ku taalo’obo’, yéetel u ya’alajil wáaj ma’ táan u bino’obe’ yaan u na’ata’al yéetel lela’, ma’ táan u k’amiko’ob u kuucho’obi’, ku ts’o’okole’ ku t’a’anal túun u k’eexilo’ob, máaxo’ob k’a’ana’an u bino’obi’ ti’ le láayli’ buka’aj k’iino’obo’, ba’ale’ wáaj ma’ táan u meentiko’ob xane’, yaan u ya’ala’ale’ mina’an u yuumil le kuucho’. Le kuucho’ob ti’ Pat A’almajt’aano’ob yéetel Jets’ A’almajt’aano’ob mina’an u yuumilo’ob ti’ u Noj mola’ayil Nojlu’umil México kun chíikpajalo’ob tu káajbal le a’almajilo’ beyxan le ku chíikpajalo’ob ikil u bin u meyajo’obo’, yaan u kaxta’al u yuumil: le kuuchiil ti’al Pat A’almajt’aan wáaj Jets’ A’almajt’aan mina’an u yuumil ti’ u Nojmola’ayil Nojlu’umil México je’ebix jets’a’an ti’ u chunt’aanil ya’abil yéeybal, le Mola’ay k’a’ana’ano’ yaan u páayt’antik u meenta’al ma’ suuk yéeybal je’ebix jets’a’an ti’ jaatsil IV ti’ jatsts’íib 77 ti’ le Noj a’almajt’aana’; le kuuch mina’an u yuumil ti’ u Mola’ayil Pat A’almajt’aano’ob yéeya’ano’ob tumen u u chunt’aanil jatsaljaats e’esajulyéeybal, yaan u ts’a’abal u yuumil yéetel u pa’ajo’olil báaxalo’ob ti’ le láayli’ almejenil yaan tu péetkaaj tsolk’aaba’ob k’a’ana’ano’, lekéen ts’o’okok u ts’a’abal ti’ le Pat A’almajt’aano’ob tu náajalto’obo’; le kuuch mina’an u yuumil ti’ u Mola’ayil Jets’ A’almajt’aano’ob yéeya’ano’obo’ tumen u chunt’aanil jatsaljaats e’esajyéeybalil, yaan u ts’a’abal u yuumil yéetel u pa’ajo’olil ajbáaxalo’ob ti’ le láayli’ almejenil yéeybal yaan tu tsoolil ti’ u tsolk’aabailo’ob nojlu’umo’, lekéen ts’o’okok u ts’a’abal ti’ le Jets’ A’almajt’aano’ob tu náajaltajo’obo’; yéetel le kuuch mina’an u yuumil ti’ u Mola’ayil Jets’ A’almajt’aano’ob yéeya’ano’ob yéetel u chunt’aanil yáaxp’íit yéeybal, yaan u ts’a’abal u yuumil yéetel u pa’ajo’olil ajbáaxalo’ob ti’ le láayli’ almejenil yéeybal chíikpaj ti’ u ka’akúuchil ti’ le tsolk’aaba’ob k’a’abeto’ ti’ le péetlu’um tu’ux k’a’ana’ano’.

Ku na’ata’al xane’ le pat a’almajt’aano’ob wáaj jets’ a’almajt’aano’ob ma’ táan u bino’ob meyaj lajump’éel k’iin tsaylanpaachile’, wáaj mina’an u ba’axtenil wáaj u yáax cha’abalil u jo’olil ti’ u Mola’ay, tumen yéetel ku ts’a’abal k’ajóoltbil ti’ le je’ela’, ku p’atiko’ob u meyaj tak uláak’ meyajil kuuch ku taalo’, ku t’a’anal túun u k’eexilo’obo’.

Wa ma’ chúuka’an le máako’ob k’a’ana’an uti’al ka chúunsa’ak je’emáakalmáak ti’ le Noj mola’ayo’obo’ wáaj uti’al u meyajtiko’ob u kuucho’ob le ts’o’ok u chúunsa’alo’obo’, yaan u páayt’anta’al tu séeba’anil le k’eexilo’obo’ uti’al ka xi’ik’ob tu séeba’anil u meyajto’ob u kuucho’ob, ikil u máan le 30 u p’éelel k’iino’ob ts’o’ok u ya’ala’alo’.

Yaan u yantal u ka’aka’ajil, yéetel yaan xan u meenta’al u bo’olsi’ipilta’al je’ebix jets’a’an ti’ le a’almajt’aano’obo’, le máaxo’ob ts’o’ok u yéeya’alo’ob bey Pat A’almajt’aao’ob wáaj Jets’ A’almajt’aano’ob, ma’ u ku yila’al mina’an u ba’axtenil tumen le Noj mola’ay k’a’ana’ano’, ma’ táan u bino’ob u meyajto’ob u kuucho’ob ich le k’iino’ob jets’a’an ti’ u yáax xóot’ts’íibil le jatsts’íiba’. Beyxan yaan u yantal u ka’aka’ajil, láayli’ yaan u meenta’al u bo’olsi’ipilta’al tumen le a’almajt’aano’obo’, le u almejen mola’ayil ti’ Nojlu’um tu ts’áajo’ob u almejen ajbáaxal ti’ jump’éel yéeybal ti’ Pat A’almajtaan wáaj Jets’ A’almajt’aano’ob, ku ch’a’at’antiko’ob ma’ u bino’ob u meento’ob u meyaj u máakilo’ob yéeya’ano’obo’.