El mixteco del oeste de la costa, autodenominado como tu’un savi, es una variante del mixteco, que a su vez es parte de la familia lingüística del Oto-mangue.

TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO

Cha cuu cha ndicha 5 febrero cuiya 1917
Chehe cuu tuhun cha sandihi sama ta quee chi DOF 27-05- 2015


Ra xihna cha cuu xini chi tuvi xaan ñivi ta ndiso tiñu ra nu cuu chi Poder Ejecutivo (cha iyo cuenda cha cuu ra ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo). Cuhva cha ndaa yoo ya cahin cuenda Tiñu ya:
VENUSTIANO CARRANZA, ra cuu xihna cuii Xini chi Tuvi ñivi, ra Ndiso tiñu Poder Ejecutivo (ra ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo), sacoto yu ti:
Nducuiti tuvi ñivi cha ndacu tiñu ya ñuun ya quivi 1 diciembre cuiya 1916, cuhva cha tiso vaha tiñu chi cuhva cha satuhun tiñu chi quivi 19 septiembre cuiya ya cha quee savaha cha cuu xihna cuii Jefatura cuhva cha ndoo vaha tiñu cuhva cha cahan Artiiculo 4o. ta cuhva cha tani chi 14 ndaa yoo cha nducuiti tiñu 12 diciembre cuiya 1914 cha chacoo H. Veracruz ta quihvi tahan cuenda Tiñu cha cuu cuenda Plan de Guadalupe cha chacoo 26 marzu cuiya 1913, ta cua cuhva chi cuenda chehe:


TIÑU CHA IYO CUENDA ÑUHUN ÑUCOHYO, CHA SAMA CHI 5 FEBRERO CUIYA 1857

Titulo xihna cuii

Capitulo 1

Cha cuiti cha iyo chi ñivi cha cua coo vaha ñi ta ñahni cha yuhvi ñi

Artiiculo 1º. Ñivi cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo ya iyo chi cha cua cuinu ndihi cha cuiti cha ndaa un ley ya cha cuu constitutcioon chi ndihi tiñu cha iyo inca ñuhun cha indi tahan ñuhun Ñucohya ya, tacan ni cha cua cumi tiñu chi ñi, ta yoni cua cuu tava ndaa chi a cua casi ñi chi, soco iyo chaha cua cuu, soco cuhva cha ndaa un tutu ley ya.

Ndihi tiñu cha cuu cuenda cha cuiti cha iyo chi ñivi cua cahan tiñu chi cuhva cha cahan nuun ley ya, tacan ni tiñu cha tisovaha ñuhun Ñucohyo ya chi inca ñuhun cua tindee chi chi ñivi ndihi ni chaha cuhva cha tahan chi.

Ndihi ñivi cha cuu tiñu ndaa ica cha cua cahan ñi, ta cua tayahvi ñi ta cua savaha ñi cha cua coo vaha ñivi tacan ña cua cuyuhvi ñi ta cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñivi cuhva cha iyo chi niniin chico ñuñivi. Ta ra cuu cumi tiñu iyo cha cua ndehe ra cuenda chi ta cua sacuaha vaha ra cuhva cha iyo tiñu ta cua cuu casi ra chi ta cua ndehe ra yoso cuhva cua savaha ra ta cua cuinu cha cuiti iyo chi ñivi cuhva cha cahan tutu ley ya.

Ñahni ndatu cua cuu ñivi musu cuatu tichi ñuhun Ñucohyo. Ñivi cha cuu musu cuati cha quee inca ñuhun ta cua queta ñi tichi ñuhun Ñucohyo, hora cha cua quihvi ñi tichi ñuhun Ñucohyo cua ndoo nuna ñi, ta cua tindee ley chi ñi.

Ñahni ndatu cha cua tava ndaa tiñu chi ñivi cuenda cha cuu ñi ñivi ñuun a cha cuenda ñuhun nu quee ñi cha ñahan a rai cuu ñi, a cuenda cuiya ñi, a tu pehe ñi, a ndahvi ñi a cuca ñi, a cuhvi ñi, a cuenda cha chinu ini ñi, a cuhva cha saxini ñi, a ñahan a rai cuni ñi, a cha ndaha ñi a ña tandaha ñi, a ndaa inca cha ndacu cha ña vaha cuni ñivi a cuni ñi casi ñi cha cuiti chi cha nuna cha iyo chi ñivi can.

Artiiculo 2º. Ñuhun Ñucohyo ituhun chi iyo ta ñahni inca ñuhun iyo cuhva cha iyo chi ta ña cuu natahvi chi.

Ñuhun ya ndihi nuun cuhva cha iyo chi cha ndacu ñivi ñuun, cha cuu ñivi cha nda ni xihna cuii quechaha iyo ñuhun ya, ta cumi vaha ñi cuhva cha iyo tahan maan ñi chi ñivi tahan ñi chi cuhva cha chatiñu ñi xuhun chi cuhva cha ndacu ñi ñuun ñi chi cuhva cha cuu ñi cumi tiñu ñuun ñi.

Cuhva cha iyo ñivi cuhva can cua coto tiñu tu cha ñivi ñuun cuu ñi ta cua cuinu ndihi cha cuiti cha iyo chi cha cuenda chi.

Ñivi cha iyo uvi uni nu iyo ñi cuu ñi ñivi ñuun ta iyo cuhva cha nduvi caa ñi cuhva cha nihin ñi xuhun (cuhva cha iyo xuhun ñi) ta cuhva cha iyo ñi ta iyo ñi iin ñuhun ta tiso ñi cumi tiñu ñi cuhva cha ndacu maa ñi ta cuhva cha iyo ñi.

Ndatu cha iyo chi ñivi cha cuu ñivi ñuun iyo nu nuna cha cua sandihi ñi ta cua nducu ndee ñi cha savaha ñi cuhva cahan tiñu ya, cha chaha chi cuenda cuhva cha iyo iin iin ñuun ta sanahan chi cuhva cha cua coo inuun ñi tichi ñuhun ñi. Cuhva cha cua savaha ndihi ñuun ta ñivi cha cuu ñivi ñuun cuhva can cua cuinu ley cha niniin xaan cha cua coo inuun ñuhun, chacan iyo chi cha cua savaha ñi cuenda chi ta ndihi ca cha cahan cha xihna cuii icahnu ni cua cuu chi cuhva cha cahan iti chata tichi Artiiculo, ta nacoto ndicha chi cuhva cha iyo ndihi tata ta cahan iin tuhun ñuun ta cuhva cha iyo iqui cuñu ñi.

A. Tiñu ya sacoto chi ñivi ñuun cha iyo cha cuiti chi ñi ta sanahan chi, chi ñivi cuu ñivi ñuun iyo nuna cha cua savaha tahan ñi chi ta cua canihin maan ñi ndaa cha cuu cha chaha chi ta ndaa cuhva cha iyo iin iin ñuun tacan:

I. Cua canihin maan ñi cha iyo tichi chi cha cua coo inuun ñi, cua natahan ñi ta cua ndatuhun ñi, cuenda xuhun, cuenda ra nducu tiñu chi cuhva cha iyo iin iin ñuun.

II. Cua savaha ñi cuhva cha chito maan ñi cha iyo tiñu cua tiso vaha ñi ta cua quee vaha chi chi ndihi tundoho cha iyo ican, soco cua tayahvi ñi cuhva cha cahan nu quechaha tiñu ya, ta cua sacahnu ñi cuhva cha iyo iin iin ñivi, cuhva cha iyo ndatu chi ñivi cha ndacu ñi iin cha vaha ndicha, cuhva cha satiñu ñi ñahan ta ndacu ñi cha vaha. Ley ya cua cuhva cuenda cuhva cha cua ndehe ra cuu cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cuhva cha tahan chi cha cua cutuni ñi.

III. Cua savaha ñivi chi cuhva cha iyo ñivi ñuun ñi chi cuhva cha ndacu maan ñi ñuun ñi chi cuhva cha iyo tahan maan ñi ñuun ñi a ra cuu cumi tiñu a chi ñivi cha cuu iti cha cahan cuhva cha ndaca ñahan maan ñi ñuun ñi, ta iyo cha cuiti chi ñi ñahan chi ra rai cha cuu ñivi ñuun cha cua savaha ñi votar a cha cua tiso tahan tiñu chi ñi ta cua cuu savaha tiñu votar cuenda ñi, tacan ni cha cua cuu cuiso tiñu ñi iin tiñu ñuun, ta cua tayahvi tahan ñi cuhva cha ndaca ñahan ñuhun nu iyo ñi. Ña cua cuu casi tiñu ni iin cha cuiti cha iyo chi cha cua cuinu hora cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu cumi tiñu ñuun.

IV. Cua cumi vaha ñi ta cua cahan ñi chi tuhun cahan maan ñi, ta ndihi ca cha iyo cha ndacu ñi ñuun nu iyo ñi ta cuhva cha cuu ñi ñivi ñuun.

V. Cua cumi vaha ñi ta cua nducu ñi cuhva cha cua ndu vii caa ñi ta cua cumi ñi nu iyo ñi ta ña cua saña ñi nu ñuhun satiñu ñi cuhva cha cahan tutu ya chi tiñu ya.

VI. Cua cuni ñi ta cua sacahnu ñi cuhva cha iyo nu cuu chihin ñi ta ñuhun nu satiñu ñi cuhva cha cahan tutu ya ta ley cha ndiso chi, cuhva cha iyo ndatu cha quihin tiñu uni a cha cua natahan ñi cha cuu chi ñivi ñuun, ñivi cha cuahan iti nuun ta ndacu ñi cha cua savaha ñi cha cacu ñi cuhva cha cahan tutu ya. Tu ñaan cua tahan ñi, cuu cua cundicu ñi cuhva cha iyo ley ya.

VII. Ñuun cha iyo cuenda nu iyo ñivi cha cuu ñivi ñuun cua nacachi ñi, iin ñivi cha cua cuu iti nuun ta cundaca ñahan.

Tutu ta ley cha chaha cuenda cuhva cha iyo nu ndaca ñahan iin iin ñuun, cua savaha chi cuenda ta cua cuhva chi nu nuna chi ñuun cha cha cahnu vihi ca, tacan na cua coo ca tundee ini chi ñivi cha indi ta ndacu cuhva ya ta chi ñivi cha nducu tiñu ta cuhva cha iyo maan ñi ñuun ñi ta ndihi ca cha iyo ñuun ñi.

VIII. Cua quivi ndicha tiñu tichi nu ndaca ñahan iin ñuhun. Cha cua cuhva chi ndatu, chi ndihi cha cua ndehe tiñu a vaha a ña vaha cuhva cha iyo ñi, a ituhun a uvi uni ñi iyo chi cha cua coo ndatu cha cua savaha ñi cuhva cha iyo maan ñi ñuun ñi chi ndihi cha ndacu ñi ta cua tayahvi ñi cuhva cha ndiso tutu ya. Ñivi cha cuu ñivi ñuun iyo ndatu chi ñi cha cua coo ñivi cha cua sandico coo tuhun cahan ñi ta ñivi cha cua cuinda naan chihin ñi chito vaha ñi tuhun cahan ñi ta cuhva cha iyo ñuun ñi ta nacoto vaha ndicha ñi chi ñi.

Ndihi cha chaha tutu ya ta ley ya ndayahvi chi chi ndihi ra cuu cumi tiñu cha natahan ra ta ra cua ndehe ñi cha iyo nu tutu ya, ndaha cha vaha cha ndacu iin ñuun a vaha a ña vaha cuhva cha iyo ñuun can, na cua sanahan vaha ñi cuhva cha iyo ñi chi cuhva cha ndito ñuun nu iyo ñivi ñuun cuhva cha ndayahvi ñi, cuhva cha chito maan ñivi cuu ñivi ñuun nda cha iyo cha cua savaha ñi ta ndayahvi ñi ta nacoto ñi ndihi ñivi ñuun.

B. Cha natahan ta nduvi nuun ñuun, ñuhun chi ñuun cuati ta cua satuñu ñi cuhva cha cua coo inuun ñi ta cua coo tahan cha nuna chi ñivi cha cuu ñivi ñuun ta cua sanaan ñi ndihi cha tava ndaa ñivi chi ñi, cua coo cha cua sanahan ñivi cuhva cha cua coo ñi tacan cua cuu cahan tahan ra nducu tiñu cha ninin xaan cua tayahvi ñivi cuhva cha iyo ndatu chi ñivi cha cuu ñivi ñuun cuhva iyo ñuun ñi ta cuhva cha ndacu ñi ndihi ca ñuun, chacan iyo chi cha cua ndehe tiñu ta cua cundicu ñi inuun ni chi.

Cha cua tahvi cuati yo ndihi cha nducuihya ta ndihi cha cumani ta chaha chi tundoho chi ñuun ta ndihi ca ñuun nu iyo ñivi ñuun, ta ra cumi tiñu nda ica cha cua savaha ra:

I. Cua sacuhun iti ñi cuhva cha iyo maan ñuhun nu iyo ñivi cuu ñivi ñuun cha na cua coo ca tundee ini chi ñi cha cuenda xuhun ñuun ñi, ta cua nduvii ca cuhva cha iyo ñi ñuun ñi, tichi cha iyo uni cuhva cha iyo ra cumi tiñu ta chaha ra ndaca ñahan a ra cuu xini cha cuenda cumi tiñu, cha ndehe ra ta ra tiñu ñuun. Ra cuu cumi tiñu ñuun cuati cua coo inuun tudee ini cha iyo chi ra chi ñivi ta cua sanahan ra ndaa cha cua savaha ra chi ñivi ñuun ta nda cua cundihi cha tahan chi cha cua savaha ra.

II. Cua cuhva tiñu ta cua sandaa tiñu cuhva cha cua sacuaha ca tiñu ta cua cuni ca tiñu cua sacuaha ñi uvi tuhun chi sicuela cha sanahan cuhva cha iyo ñivi ñuun cuhva cha cua cutuhva tiñu sacuaha ta cua cuu sandihi ñi masi ndicha cuii cha cua cutuhva ñi sacuaha ñi, ta cua coto ñi cuhva cha cua satiñu ñi, ta cua sacuaha ñi cha cha sucu vihi ca chi cha cua sacuahan ñi cha cha sucu ca. Ta cua savaha tiñu cha cua coo cha cua tindee tiñu chi ñivi cha cuu ñivi ñuun cha cua sacuaha ñi ndihi sicuela. Cua ndehe tiñu cuhva cha cua coo cha cua sacuaha ñivi ñuun ñuhun nu iyo ñi ta cua coto ñi cuhva cha iyo ñivi ñuun ñi cuhva cha nacoo ñivi chahnu ñi, cuhva cha iyo ley cha cahan tiñu ya ta cuhva cha cua nducu tuhun tiñu chi ñi cha cuu ñi ñivi ñuun. Ta cua nducu ndee tiñu cha na cua coto ndihi ñivi ta na cua tayahvi ñi cuhva cha iyo iin iin ñuun tichi ñuhun Ñucohyo.

III. Nda ica cha cua coo iin ñivi cha cua ndehe chi ñivi cuhvi, ta cua coo chi niniin cahnu tichi Ñuhun Ñucohyo, ta cua coto ñi cuatiñu ñi yucu ndahvi, tacan ni cua tindee tiñu cha cua cuhva cha cua cachi ñivi ñuun can, ta nini xaan ca cha cua cuhva tiñu cha cua cachi ve cuati ndihi.

IV. Cua sandu vii ca tiñu ñuun nu iyo ñivi ñuun ta ndihi nu nducuiti ñi a nu siqui ñi, ta cua savaha tiñu cha cua coo cuhva cha cua tindee tiñu cha cuenda ñuun a chi iin iin ñivi cha cua coo vehe ñi ta cua nduvii chi, tacan ni cha cua coo ndihi cha cua cuatiñu ñi cha nini xaan cuenda ñuun ñi.

V. Cua tindee tiñu chi ñi ñahan ñuun cha cua quihvi ñi iin cuenda tiñu cha cua savaha ñi, ta cua sacuenda tiñu chi ñi cha ña cua cuhvi xaan ñi, ta cua tindee tiñu chihin ñi cha cua coto ñi sacuaha ñi ta cua cuu tindee ñi chi tiñu cha iyo ñuun ñi.

VI. Cua sanducuaha ca tiñu ndihi cuhva cha iyo caa cha satiñu nu tati, ta ndihi ñuun cua quihvi cuenda chi, ta cua savaha tiñu nu cua cuinda chi ta cua nducuaha ca cuhva cha cua satiñu chi, ta cua ndehe ñivi ta cua coto ñi cuhva cha iyo ñuñivi. Cua tiso tiñu cuhva cha ndihi ñuun nu iyo ñivi ñuun, cua nihin ñi ta cua cuu satiñu ñi cuenda caa cha satiñu nu tati can, cuhva cha cati ley cha cahan cuenda chi.

VII. Cua tindee tiñu cha na cua coo nu cua satiñu ñivi nu iyo ñuun cha cuu ñi ñivi ñuun, vati tacan cua nihin ñi xuhun cha chini ñuhun ñi, ta cua tihi ñi xuhun ñi, ta cua cuhva tiñu ndatu cha na cua tihi ñivi ñuun a iin iin ñivi xuhun ñi ta cua nducuaha ca tiñu nu cua satiñu ñi, ta cua nducu ca ñi maquina cha cua tindee chi ñi ta cuaha ca cua satiñu ñi ta cuaha ca cua nihin ñi, ta cua cuu quihvi ñi nu cua xico ñi ndatiñu ñi ta inuun cua ndehe tiñu chihin ñi chi tiñu ndacu ñi.

VIII. Cua savaha tiñu iin cuhva cha tindee tiñu chi ñivi ñuun cha chahan inca ñuhun, a ñuhun nu iyo ñi a inca ñuhun, ta cua cahan tiñu cuenda cha na cua coo cha cuiti chi ñivi satiñu tichi cuhu, ta cua tindee tiñu chi ñi ñahan cha ña cua cuhvi xaan ñi, ta cua tindee tiñu chi ve cuati cha cua sacuaha ve chi cha cua cachi ve, nda chi ñivi tivaa cha cuu sehe maan ñivi cha cuahan inca ñuhun, ta cua cahan tiñu cuenda cha iyo cha cuiti chi ñi ta cua sacoto tiñu chi ndihi ñivi cuhva cha iyo ñi cha cuu ñi ñivi ñuun.

IX. Cua nducu tuhun tiñu chi ñivi ñuun quivi cha cua cuinu tiñu niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua nducuaha tiñu nu ndaca ñahan chi (Plan Nacional Desarrollo) ta tichi iin iin ñuhun ta tichi iin iin municipiu, ta cua quihin tiñu cuhva cha cua cati ñivi can, cuhva cha cua coo cha cua nducu tuhun tiñu chi ñi.

Ta cua ndehe vaha tiñu cuhva cha cua cuinu tiñu cha cahan ihya, ra sacuaha ta tiso vaha ley cha nducuiti vetiñu nu nduvi nuun ra ta ra cuenda Ñuhun Ñucohyo, (Cámara Diputados Congreso de la Unión) ta ndihi ra sacuaha ta tiso vaha ley iyo tichi iin iin ñuhun, ta ndihi nu ndaca ñahan cuenda municipiu, cuhva cha tahan chi cha cua ndehe ra ta ra tiñu can, cua cuhva ra ta ra xuhun cuhva cha tahan chi cha cua cuni ñuhun tiñu ta tiso vaha ra ta ra tiñu cuhva cha cua quee xuhun can, tacan ni cua tiso ra ta ra chi ñivi cua ndehe iin iin ñuun ta cua sacuenda ñi cuhva cha cua sanaan tiñu xuhun can.

Yoni cua casi ndihi cha cuiti cha ndaa ihya cha cahan cuenda ñivi ñuun chi ndihi ñuun nu iyo ñi, ta ndihi ñuun cha nduinuun chi ñivi can cua coo cha cuiti ya chihin ñi cuhva cha cati ley.

Artiiculo 3º. Ndihi ñivi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua sacuaha ñi. Ra cumi tiñu cuenda tichi ñuhun un iyo ñivi a ñuun Ñocohyo a ra cumi tiñu ñuun cuati, iyo chi cha cua cuhva ra ta ra cha cua sacuaha ñivi cha cuu preescolar, primaria, secundaria chi sicuela cha cahnu vihi. Ta nini xaan cha cua sacuaha ñi cha cuu preescolar chi primaria chi secundaria, ta ndaa ica cha cua sacuaha tahan ñi sicuela cha cahnu vihi.

Iyo chi cha cua sanahan tiñu chi ñivi sicuela chi iin cha vii, ta cua sanahan tahan tiñu chi ñi cha na cua cuni ñi ñuhun ñi, ta cua tayahvi ñi cha cuiti iyo chi ñivi, ta cuhva cha iyo chi cha cua tindee tahan ñi chi ñivi inca ñuhun chi cuhva cha maan ñi ndaca ñahan chi ñi ta cua savaha ñi cha cuiti.

Cua ndehe ra cumi tiñu ñuhun nu iyo ñivi cha cua sacuaha ñi ta cua coo ndihi ndatiñu cha cua cuatiñu ñi, ta cuhva cha cua sanaha tiñu chi cuhva cha iyo ñi chi cuhva cha tiso vaha tiñu cha cua sanahan ñi chi cha tahan chi chi ñivi sacuaha cha iyo chi cha cua sanahan vaha ñi cuhva cha cua cutuhva vaha ñivi.

I. Cuhva cha sanahan artiiculo 24 cha iyo nu nuna cha cua cuinu ini ñivi ndaa cha cuni maan ñi ta yoni cua sanahan cuenda ni iin veñuhun ni sicuela.

II. Ta ndihi cha cua sanahan tiñu nu sacuaha tiñu cua cuu chi cuhva cha cuahan ra nditi ta ra sacuaha ra, ta cua nduvii tiñu cuhva cha cua sanaan tiñu cha soho xaan cuni ñivi ta ndihi cha ndacu chi cha ña chito yo ta cha cua satiñu cuatu yo chi cha ndihi cha ña vaha cha saxini yo chi ndihi cha ña vaha ndacu yo cha cuenda chi.

Iyo cha:

a) Cua cuu chi iin (democratico) tuhun vaha cha cahan ra cumi tiñu, cua savaha ñi cuenda chi tuhun can ñavi ndicha cuii cha niniin xaan ni cha chaha ndatu a cha cahan vaha cuenda ñi, ta cuhva cha ndacu ra nducu tiñu (politico), cuu chi cha cua sacuhun iti cuhva cha cua coo ñi ta cua cuhun ñi iti nuun chi xuhun, ta cuhva nduinuun ñi ta cuhva cha iyo maan ñi ñuun ñi;

b) Cuenda ndihi ñuhun cua cuu chi –ñahni cha cua cuinda cuati tiñu chi iin ñivi a cua tava ndaa tiñu chi ñi—cua ndehe tiñu cuenda tundoho cha iyo chi ñivi chi cha cua cuatiñu vaha tiñu cha iyo tichi ñuhun chi cha cua tindee tiñu cuhva cha ndaa ñahan tiñu chi cha cua cumi tiñu cuhva cha iyo ñuhun iin ñuhun chi cha cua sanihin tiñu ta cua nducu tiñu cuhva cha cua cuhun cuhva cha iyo ñivi ñuun ñi iti nuun;

c) Cua sanaha tiñu cuhva cha cua nduvi caa ñivi ta cua coo vaha ñi chi tahan ñi cuhva cha cua tayahvi ñi tahan ñi ta cua sacahnu ñi cuhva cha iyo iin iin ñi, ta cua sacahnu ñi cuhva cha iyo ñivi tahan ñi, ta cuhva cha iyo iin ñivi vehe ñi chi cuhva cha cua coo inuun ñi chi ñivi tahan ñi ta cuhva cha inuun iyo cha cuiti chihin ñi, ta cuhva can ña cua cuhva ñi un nuna cha vaha ca cua coo iin ñi cha cuenda ñuun ñi a cuenda cuhva cha chinu ini ñi a chi iin cuenda ñivi ni a rai a ñahan cuu ñi,

d) Cua sanaha tiñu iin cha vaha ndicha, ta quivi ta quivi cua nducu tiñu cuhva cha cua quee vaha ca chi, ta cua ndehe tiñu cha na cua sacuaha ca ñivi;

III. Cuhva cha cua cuinu cha ndaa un uvi párrafo nu cuu chi fraccioon II, cua ndehe cha cuu Ejecutivo Federal cha iyo chi cha cua savaha tiñu chi cuhva cha cua sacuaha tiñu preescolar, primaria, secundaria chi nu cuu chi normal, ta niniin cahnu ñuhun Ñucohyo cua cuu chi cuhva can. Iyo chi cha cua nducu tuhun ra cumi tiñu cuenda Ejecutivo Federal ra cumi tiñu ñuhun can ch ira cumi tiñu cuenda ñuun Ñucohyo chi ndihi ñivi cha indi tichi tiñu ya cha cuenda cha cua sacuaha ñivi, tacan ni chi ñivi cha sanahan chi ñivi cha cuu sutu ñivi cha sacuaha, ta cua sacuinu ñi chi cuhva cha cahan ley. Xuhun cha cua cuhva tiñu chi ñivi cha sanahan chi ñivi cha cuu director o ñivi cha sacuenda chi iincuenda sicuela cha ndaca ñahan ra cumi tiñu, ta cua cuu chi cuhva cha iyo xuhun cuhva cha chito tiñu ta cuhva cga tahan chi. Ta ley cua tiso ta cia cati cuhva cha cua ndehe tiñu cuhva cha quihvi xuhun, cuhva cha cahan tiñu cuenda chi ta cuhva cha sacuinu tiñu cha cuiti cha iyo chi ñivi cha sanahan. Ña cua cunda yahvi cha cua quihvi a cha cua cahan tiñu tu cha ñavi cuhva cha cahan ley cuu chi. Tiñu ya ña cua savaha tiñu chic hi sicuela cha cahan tiñu nu cuu chi fraccioon VII tichi Artiiculo;

IV. Ndihi cha cua sanahan tiñu tichi ñuhun yo ña cua satiahvi tiñu;

V. Ndaa ica cha cua sacuaha tiñu cha cuu preescolar chi primaria chi secundaria chi sicuela cha cahnu vihi cuhva cha cahan nu cuu chi párrafo xihna cuii, ta cua tindee ra cumi tiñu ndihi cha cuhva vaha cha cua sanaha tiñu, tacan ni cha cuu educación inicial un sanahan tiñu chi ve cuati chi sihi ve, tacan ni cha cuu sicuela cha cahnu vihi—nini xaan chi cha cua quee ca ñuhun ya iti nuun, ta cua tindee tahan chi cuenda cha cua sacua tiñu cha cuu científico chi cuenda tecnología, ta cua cahan ca tiñu cuenda cuhva cha iyo iin iin ñuun, tacan cua cuhun ca chi iti nuun;

VI. Ñivi cha satiñu cuenda maan ñi cuu sanahan ñi ndihi cuhva cha iyo, cuhva cha sandihi cha iyo ley ñuhun nu iyo ñi cua cuhva chi ta cua sandihi chi ndihi cha chito chi cha ndayahvi cuenda cha sacuaha ñivi sicuela cha cuu chi maan ñi. Ta cua sicuela prescolar, primaria, secundaria ta normal, sicuela cha cuu chi maa ñi tahan chi:

a) Cua sanahan ñi chi iin cha vii cuhva cha cahan chi iin cha ndicha cuhva cha iyo chi parrafo uvi chi fraccion uvi, cuhva can cua sacuinu ñi cuhva cha iyo tiñu ta ndihi programa cuhva cha cahan fraccion uni,

b) Chi quivi cua nihin ñi iin iin cha cua savaha ñi chi ndatu cuhva iyo tundee ini chi ñivi ñuun cua cuu chi, ta cuhva cha sandihi cha iyo ley;

VII. Sicuela cha cuu universidad chi ndihi cha siecuela cha cha cahnu vihi ca cua cuu cundaca ñahan maan chi chihin chi, ta cua ndehe maan chi cuhva cha cua sanahan chi cuhva cha cua sacuaha chi ta cuhv cha cua cahan chi cuenda cuhva cha iyo iin iin ñuun cuhva cha cahan Artiiculo ya, ta cua sacahnu chi cha nuna cha iyo chi ñivi cha sanaha ican chi cuhva cha sacuaha ñi, ta cua ndehe maan ñi cuhva cha cua tava ñi examen, ta cua ndehe ñi cuhva cha cua savaha ñi, maan ñi cua tiso cuhva cha cua sanahan ñi, cua ndehe maan ñi cuenda cha cua quihvi un sucaha ñi chi cuhva cha cua coo ñivi cha cua sanahan, ta suvi ni maan ñi cua ndehe ñuhun nu iyo sicuela can. Ta cuhva cha cua coo ñivi cha satiñu ican cua cuu chi cuhva cha cahan nu cuu chi apartado A Artiiculo 123 cha ndaa nu tutu ley ya, cua cuinu cuhva cha satiñu ñivi cuhva cha cahan Ley Federal del Trabajo cuhva cha iyo iin iin tiñu cha satiñu ñivi cuhva cha cua cuu savaha maan ñi chi, cua coo cha nuna chi ñivi cha sanahan sicuela chi cuhva cha sacuaha ñi, cua cunu cuhva cha cahan ihya;

VIII. Cua tiso cha cuu Congreso de la Unioon ley cha cua tindee ta cua sanduvi nuun tiñu cuhva cha cua sacuaha ñivi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo cha cua cuu chic hi iin ñuhun chi ñuun nahnu chi ñuun cuati, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuhva tiñu xuhun chi, ta cuhva cha cua savaha tiñu chi ñivi cha cua sacuinu ñi cuhva cha satiñu ñi, ta cua ndehe taha tiñu ñaan cua savaha tiñu chi ñivi cha cua cuni ñi savaha ñi cuhva cha cuni maan ñi. Ley cua sanahan ta cua cuhva chi ndihi cha cha cua satiñu vaha iin sicuela tacan ni ñivi cha sanahan, ta cua cahan tahan ni ñi, tacan cua satiñu vaha ñi.

IX. Cha cua coo vaha cuhva cha cua ndehe tiñu cuenda cha sacuaha iin cha vaha, chacoso cha cuu Sistema Nacional cha Ndehe Cuhva Cuahan Sacuaha Ñivi. Ta cha cua ndehe tiñu can cuu Instituto Nacional cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cuahan sacuaha tiñu chi ñivi. Cha cuu Instituto Nacional cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cuahan sacuaha tiñu chi ñivi cua cuu chi iin cha cua satiñu maan cuenda ñuun, ta cua coo vaha sivi chi, ta ndatiñu cha cua cuu chi maan chi. Cuenda maan chi cua coo cha cua ndehe chi cuhva cha cua sanahan tiñu iin cha vaha chi ñivi, ta cuhva cha cua satiñu ñivi chi cuhva cha cua quichi quee cuhva cha cua sanahan tiñu niniin cahnu ñuhun Ñucohyo cuenda sicuela preescolar, cuenda primaria, cuenda secundaria chi cuenda sicuela cha sucu ca. Ta chacan nda ica cha cua savaha chi cuhva ya:

a) Cha cua tiso chi cuhva ta cua quihin chi cuhva, ta cua cha tahan chi iyo tiñu can, cuhva cha cua cunu tiñu can a cuhva cha cua quichi quee cuhva cha satiñu chi;

b) Cua tava tiñu tutu cha cahan cuhva cha cua tasoho ra cumitiñu iyo cuenda cha sacuaha tiñu chi ñivi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo chi iin iin ñuun, vati tacan cua cuu ndehe tiñu cuhva cha cuahan satiñu chi cuhva cha tahan chi.

c) Cua coo tiñu ta cua coto ñivi cuhva cha cuahan chi, ta cuhva can cua cuu nanducu tiñu cuhva cha cua cuhun chi iin cha vaha ca ta cuhva can cua cuu nduvaha ca cuhva cha cua satiñu cha sanahan tiñu chi ñivi chi cha inuun ni, ta cuhva cha nanducu tiñu cha cua nduinuun cuhva cha cua coo ñivi ñuun.

Ta Junta cha cua cundacañahan cuenda chi cua cuu xini chi maan Instituto can, ta uhun tahan ñivi cua cuiso tiñu cuenda chi. Ta maan ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo cua tiso uni tahan ñivi ta cua ndehe ndihi ra cuu Senador cha iyo vehe nu ndehe ra ta ra tiñu, ndaa ra ni tiso tiñu can tahan chi cha cua cuiso tiñu ican. Ta ra cua ndoo cuu tiñu can nda ica cha cua nihin ra voto cha cua cuhva yaha sava maan ra senador can ta ra cha iyo ra ta ra vehe nu ndehe ra ta ra tiñu, ta iyo ra ta ra hora can a tichi tiempu cha ndaa tatu nuun ra ta ra cha ndehe ra ta ra tiñu ndihi ni tiempu tichi oco uchi quivi. Ta tu cha ra senador can ta ra ña ni tiso vaha ra ta ra tiñu can tichi tiempu cha tahan chi, cua cuiso tiñu maan ra cua cati ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo, iin maan ra ni sanahan tiñu chi maan ra senador can ta ra cua quihin tiñu cua savaha ra cuu xini chi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo.

Ta tu cha ra cuu senador can ta ra cha satiñu ra vehe nu nducuiti ra ta ra ña ni quihin cuenda ra ta ra nduni tahan ra ni tiso tiñu can, ra cuu Xini chi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo cua tiso chaa ndico ra inca ra ta ra, cuhva cha cahan párrafo iti chata. Ta tu cha ndihi uvi tahan cuenda ya ña ni quihin cuenda ndico tucu tiñu, cua cuu cuiso tiñu iin ra indi tichi iin cuenda can cua savaha ra cuu Xini chi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo.

Ñivi indi tichi Junta cha Ndacañahan cuu ñi ñivi cha cuu vaha ndehe ñi tiñu ta cha chito ñi cuhva cha satiñu Instituto can, ta cua sacuinu ñi cuhva cha iyo requisito cha cahan ley, ta cua cuiso tiñu ñi ucha cuiya ta cua ndaa tiñu chi ñi suhva suhva ni, ta cua cuu quihin ndico tucu tiñu chi ñi ituhun ni chaha. Ñivi ndiso tiñu can uchi cumi cuiya ni cua cuu cuiso tiñu ñi. Ta tu cha ña cua cuhun cuii ni iin ñivi cha ndiso tiñu ican, cua cuu quihin ñivi cha cutahan tiñu ndiso ñican ta cua queta vaha tiempu cuhva cha tahan chi ndiso tiñu ñi ican. Ta cua cuu quenda tiñu chihin ñi tu cha savaha ñi cuati cahnu xaan cuhva cha cahan tichi Título IV tichi Constitución ya, ta ña cua cuu ca nihin ñi inca tiñu, a cha cua cuiso tiñu ñi a cha cua cuhun ñi iin tiñu, soco ña tacan cuu chi chi ñivi chahan tiñu cuenda maan Instituto can, tacan ni ñivi cha ndotiñu ta ñahni yahvi ñi iyo cha cuu ñi ñivi sanahan, a cuenda cha nditi a cuenda cha sacahnu ñivi a cha savaha tiñu tumanini chi ñivi ndahvi.

Cua nduinuun ñivi ndiso tiñu Junta cha Ndacañahan can ta cua tiso tiñu chi iin ñi cha cua cuu ñi iti nuun, ta voto nduni tahan ñivi ndiso tiñu ican chiniñuhun chi, ta cua cuu quihin ñivi cua cuiso tiñu, tiñu can, tiempu cuhva cha cati ley.

Maan ley cua tiso regla cuhva cha cua coo chi, chi cuhva cha cua satiñu Instituto can, ta cua cati chi cuhva cha cua satiñu ñivi ndiso tiñu ican, ta cuhva cha iyo tiñu cha cua satiñu maan chi, iin cha cachi xaan, chi cha cuiti chi cuhva cha tahan chi, chi ndihi cuhva cha iyo ñivi chi cuenda ndihi ñi.

Ta maan ley cua cati yoso cua coo cha cua satiñu ñivi, ta cua savaha tiñu cha tahan chi ta cua cuu satiñu Instituto can chi ndihi ra cumitiñu iyo cuenda cha sanahan tiñu chi ñivi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, tacan ni chi iin iin ñuun, tacan cua cuu vaha ndotiñu ra ta ra chi cha inuun ta cua cuu sacui-nu iin iin ñivi cuhva cha ndiso tiñu ñi ican.

Artiiculo 4º. Ndihi ñivi iyo cha cuiti cha cua cachi ñi cha cua savaha cha vaha chi ñi chi iqui cuñu ñi, ta cha vaha iyo chi cha cua cuu chi.

Iyo chi cha cua sacuinu ra cumi tiñu chacan.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua cachi vaha ñi cha vaha ta cua ndehe tiñu chi ñi cha na ña cua cuhvi xaan ñi. Cua sacuinu ra cumi tiñu chi.

Ta ley can cua cati cuhva cha cua coo tiñu ta ndihi cuhva cha tahan chi cha cua ndehe tiñu chi ñivi cuenda cha ña cua cuhvi xaan ñi, ta cua cahan chi cuhva cha cua savaha ra cumi tiñu ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, ta iin iin ñuhun cha iyo tichi chi cua cahan cuenda cha cua ndehe tiñu chi ñivi cuhvi niniin cahnu nu ndaca ñahan chi (Salubridad Gral.), cuhva cha cahan fraccioon XVI tichi artiiculo 73 nu Tutu ley ya.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha cua coo ñi iin un vaha, tacan cua cuahnu vaha ñi ta cua coo vaha ñi. Ta cua savaha ra cumi tiñu cha cua cuinu cha cuiti ya. Ta ñivi cha cua sandoyo ñuhun a cha cua savaha iin cha ña vaha chi nu iyo ñivi cua ndehe tiñu ñaan cua savaha tiñu chi ñi cuhva cha cahan ley.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti cha cua nihin ñi nduta ndoo caa cha cua cuatiñu ñi, ta cua nihin ñi nduta cha chinu ñuhun ñi cha ndoo caa a cha sandundoo tiñu. Cua sacuinu ra cumi tiñu cha cuiti ya, ta ley cua cati yoso cuhva cua cuu chi, ta yoso cuhva cua tindee tiñu, ta cuhva cha cua nihin ñi chi, ta cuhva cha inuun cua cuatiñu ñivi chi, ta cuhva cha cua tindee tiñu cuenda Hídricos cha cuu chi iin cha quihvi chi nduta, ta cua tiso tahan tiñu cuhva cha cua tindee ra cumi tiñu iin iin ñuhun chi iin iin ñuun, tacan ni ndihi ñivi cha cua nihin ñi ndaa cha cuu cha cua nihin ñi.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha cua coo vaha iin vehe cha vii caa, ta ley cua tiso a cua cati ndihi cuhva cha cuu tindee tiñu chi ñivi can ta cua nihin ñi ndihi cha chini ñuhun ñi.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti cha cua coo sivi ñi chacan hora cha cacu iyo chi cha cua tava tiñu tutu sivi. Cua savaha ra cumi tiñu chan a cua cuinu cha cuiti ya. Ta ñivi cha satiñu cuenda nu quee tutu sivi iyo chi cha cua cuhva ñi tutu sivi ñivi, ta ña cua satiahvi ñi cuenda chi.

Ndihi cha cua savaha ra cumi tiñu cua savaha ra chi cuhva cha iyo tiñu cuenda ve cuati, ta iyo chi cha cua cuinu ndihi cha cuiti cha iyo chi ve ta ve. Ndihi ve ñahan cuati chi ve rai cuati iyo cha cuiti chi ve ta ve cha cua cachin vaha ve ta cua cuhun ve ta ve nuun dotor chi cha cua savaha ve ta ve chi cuhva cha cua cuahnu vaha ve ta ve. Cua sacuinu tiñu chi cuhva cha cahan tiñu cuenda ve cuati ta ve cha nda ra cuu tiñu ta ra.

Ñivi cha cuu xini chi ñivi a cha sacuenda chi ñi, iyo chi cha cua sacaha ni cuenda ta cua ndaca ñi cha na cua sacuinu tiñu ndihi cha cuiti chi cha vaha cha iyo cuenda ñi.

Ndihi ñivi cha ndaa tiñu ta iyo vaha tutu ñi chi ñivi cha cumi iin tiñu iyo cha cuiti chi ñi cha cua cumi ñi ta cuan daca ñi na cuinu ndihi cha cuiti ya.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chihin ñi cha cuu quihvi ñi tichi cuhva cha sacahnu ñivi, ta cua cuatiñu tahan ñi ndihi cha vaha cuhva cha iyo tiñu cha chaha ra Ndacañahan cuenda chi, tacan ni cha cua savaha ñi cuhva cha iyo cha cuiti chihin ñi cuhva cha sacahnu ñivi. Ta ra Ndacañahan cua ndehe ra savaha ra cha cua coto ñivi cuhva cha iyo ta cuhva cha cua cuahnu ca cuhva cha sacahnu ñivi, ta cua ndehe ra chi ndihi cuhva cha iyo cha sacahnu ñivi chi cuhva cha cahan ñi, ta cua tayahvi ra cuhva cha iyo cha nuna chihin ñi cha cua savaha ñi cuhva cha vachi cha chinituni chi ñi. Maan ley cua cati yoso cua coo cuhva cha cua cuu quihvi ñivi, ta cua savaha ñi a cua canihin ñi ndaa cha cuni maan ñi cua sacahnu ñi.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua savaha ñi ejercicio a cua siqui ndaa cha cuni maan ñi, Ta ra cui tiñu ñuhun ñi iyo chic ha cua cuahan cuenda chi cuhva cha iyo ley cuenda chi.

Artiiculo 5º. Yoni cua cuu casi ni chi iin ñivi cha cua satiñu ñi cuenda cha sacuaha ñi, a nu satiñu ñi cuenda ñaan cha chinu, a cuenda cha xico ñi a ñaan inca tiñu tahan ini maan ñi savaha ñi, cha cuu cha vaha. Cha nuna cuenda cha satiñu ñivi, ituhun ni ra cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cua cuu casi cuenda cha satiñu ñi, tu cha satañu chi chi inca ñivi, a ra ndiso tiñu cua cati cha tacan cua cuu chi cuhva cha cati ley, tu cha chaha chi tundoho chi cha cuiti iyo chi ñivi ñuun. Ni iin ñivi ña cua cuu casi cha ña cua nihin ñivi satiñu yahvi ñi, ituhun ni maan ra cumi tiñu cha tachi tuni chi ñivi cua cuu casi cuenda chi.

Maan ley cua cati cuhva cha ndaca ñahan tichi iin iin Ñuhun, ndaa tiñu cuu cha ndaa ica cha cua coo tutu titulo chi ta cua cuu satiñu ñivi can, ta yoso cuhva cua savaha ñivi can ta cua nihin ñi tutu can, ta ndaa cumi tiñu tahan chi cha cua cuhva tutu can.

Yoni cua sanini chi iin ñivi cha cua satiñu ñi ta ñahni yahvi tiñu cua savaha ñi cua coo cuhva cha tahan chi, ta ña ni ndoo ñi vaha cuhva cha cua tiahvi tiñu chi ñi, ndicha cuii ti tu cha cua cumani ñi ta ra cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cua cati ti cua satiñu ñi cuenda cuati ñi, cua savaha ñi tiñu can masi ña tahan ini chi, cuhva cha cati fraccioon I chi II tichi artiiculo 123.

Ta cuenda ndihi ra satiñu cuenda ñivi ñuun, cha nini cuu cha cua satiñu ra ta ra cuhva cha cati ndihi ley cha cahan ihya, cuenda ra cua cuiso tuchii ta cuenda ra cua ndehe tiñu nu cutuni ñivi, tacan ni ra cua cuiso tiñu cuenda vetiñu cha cua cutahan ra chi cumi tiñu, a nacachi ñivi ñuun chi ra cha cua cuu ra cumi tiñu ñuun, ta iin tiso ni ñi chi ra a inca tucu cuhva quihin ra tiñu. Ta cuenda ñivi ndehe nu nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu, ta cuenda cha quihin tiñu sivi ñivi ñuun, cua cuu chi iin tiñu cha nini xaan cua savaha ñi, ta ñahni xuhun cua quihin ñi, soco cua coo yahvi ñivi cha sacuaha vaha ta iyo tiitulo ñi ta ndehe ñi tiñu ñivi ñuun, cuhva cha cati Ley Cahnu ihya ta cuhva cha cahan ndihi ca ley cuenda ihya. Ta ndihi tiñu savaha ra sacuaha vaha cuenda ñivi ñuun cha nini cuu cha cua satiñu ra ta cua coo yahvi ra cuhva cha cati ley a ñaa inca cha cahan chi cuenda tiñu can.

Ra cumi tiñu ndaca ñahan iin Ñuhun ña cuu cua cuhva ra ndatu cha cua tiso vaha ñivi iin tiñu, a ñaa inca cha cua savaha ñi ta cua ndoo ihni chi, a cua naan ihni ndatu cha cuu ñi ñivi iyo nuna cuenda iin cha ñahni yahvi ndaa.

Ta ni ñahni ndatu cha cua tiso vaha ñivi can tiñu cha cua coo cuati ñi a cha cua cuhun ñi inca ñuhun, a cha ña cua cuni ñi savaha ñi tiñu iin tiempu a ndihi ni tiempu tiñu sacuaha ñi, a ñaan ndatiñu savaha ñi a cha cuenda cha xico ñi.

Ta contratu cuenda tiñu cua satiñu ñi sanini chi chihin ñi cha cua satiñu ñi tiempu cuhva cha cati ley, ta ña cua yaha iin cuiya cha ña cua tiahvi tiñu chi ñivi satiñu, ta ña cua cuu nacaa tiempu ta cua saña ñivi can tiñu, a cua naan ihni cha cuiti iyo chihin ñi cuenda ñuun a cha cua cuiso tiñu ñi.

Tu cha yoni sacuinu cuhva cha iyo contratu can, cha cuenda maan ñivi satiñu can, cua sanini tiñu chi ñi cha cuu cuenda ñuun ñi, soco ña cua cuu savaha tiñu cha cua cutuni ñivi can.

Artiiculo 6º. Cha cua cahan ñivi iin cha ña vaha chi ñivi cuu cuhva cha iyo a cha cua casi ñivi can cha cuiti cha iyo chi inca ñivi a cua savaha ñi iin cuati a cua sandu saca ñi cuhva cha iyo ñivi, cua cuinu cha cuiti cha cua cahan ñivi can, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley. Iyo chi cha cua savaha ra cuu tiñu cha na cua cuinu cha cuiti ya.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha cua ndcu tuhun ñi a cua coto ñi ndaa cha cuni maan ñi, ta hora cha chini ñuhun ñi chi, iyo cha cuiti chi ñi cha cua nanducu ñi a cua cati tuhun tiñu chi ñi, ta iyo cha cuiti chi ñi cha cua sacoto tahan ñi ndaa tiñu cuni maan ñi ta ndaa cuni maan ñi.

Ra cuu cumi tiñu cua cuhva ndatu ta cuhva cha cua cuini cha cuiti chi ñivi chan a cua nanducu ñi cha cuu cha nditi cha cuu tecnología, ta cuhva cha cua coto ñi iin tiñu, ta cua cuhva tahan ra cha cuiti chi ñi cha cua cuhun ñi nu cuu chi cuenda radiu a nu cuu chi cuenda tele a cha cuu cuenda banda ancha a cha cuu internet. Ra cumi tiñu cua tiso cuhva cha iyo chi cha cua savaha ñivi ta cua cuu coo ndatiñu can chi ñi.

Cua ndehe tiñu cuhva cha cahan Artiiculo cuenda chacan, ta chehe cua ndehe tiñu:

A. Cuhva cha cua sacuinu tiñu cha cuiti cha coto ñivi tiñu cha cuni ñi coto ñi, ra cumi tiñu cuenda chi, chi ra cuu xini cuenda ñuhun nu iyo chi ra cumi tiñu ñuhun Ñucohyo cua ndehe cuenda chi nu iyo iin iin ra ta ra ndihi chehe iyo chi cha cua sacuinu tiñu:

I. Ndihi cha cumi ra cuu tiñu, a iin ñuun a iin cuenda ñivi a ra cuu tiñu cha indi nu cuu chi Poder Ejecutivo chi Legislativo chi Judicial a ndaa inca cuenda ñivi cha cha ndaca ñahan maan ñi chihin ñi, a cuenda iin partido a nu chaha nuun tiñu xuhun a nu cumi tiñu xuhun ñuun, chi ndihi ñivi cuu chi, ta cua cuu cundasi chi, soco cua cuu chi cuhva cha cua cati ñivi cua cuu chi a ra cuu sandadu, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley. Ñivi cha satiñu ican iyo chi cha cua taa ñi ta cua tivaha ñi cha ndacu ñi cuenda ñivi cha satiñu chi ñi a ñaan tiñu ndacu ñi, ta ley cuu cha cua ndehe a ndicha ñi cha cahan ñi cha ndacu ñi, ta yaha chacan ta sa cua ndehe tiñu tu cha ndicha cuu chi.

II. Ta tuhun cha cahan cuhva iyo ñivi vehe ñi, ta cuhva cha iyo ñi cha cuu ñi ñivi ñuun cua cucumi vaha tiñu chi, ta maan ley cua cati tu cha cua coto ñivi cuhva cha iyo ñivi tahan ñi.

III. Ndihi ñivi tahan chi cha cua coto ñi ndaa cha cuni ñi coto ñi, masi ña cua cati ñi ñaan cuenda cuu cha cuni ñi coto ñi a cua cuni ñuhun ñi tuhun can, cua cuu coto ñi tiñu cuenda ñuun, a cuenda ñivi can, a cha cua coso vaha tiñu cuenda chi, ta ña cua tiahvi ñi cuenda cha cua coto ñi tuhun can.

IV. Cua tiso tiñu iin nu cua cuhun ñivi ta cua coto ñi tuhun cuni coto ñi, ta cuhva cha chinu tiñu ta cua ndehe ñi nu chinu tutu can nu cuu chi cuenda iin vehe cha ndaca ñahan maan chi chihin chi, ta chito vaha ñi tiñu can cuhva cha ndaa nuun Contitucion ya.

V. Ndihi ñivi cha tahan chi cha satiñu ñi, ndaa ica cha cua cumi vaha ñi tutu nu cuu archivo nu satiñu ñi cuhva cha cuahan tiñu ndacu ñi, ta cua sacoto ñi tiñu can a cua tachi ñi chi chi correo tichi computadora a ndaa inca nu cuu tava ñi chi a cua tachi ñi chi, ta iyo chi cha cua ndehe tiñu tu cha cuahan ñi sacuinu ñi cuhva cha tahan chi cha cua tiñu ñi cuenda iin tiñu.

VI. Ley cua cati a cua tiso ndihi cha cuiti cha cua coo chi ñivi cha chatiñu cha cuu iin caa ndaa inca cha chatiñu ñi cha cua sacoto ñi iin tiñu chi ñivi, ta cua tiso tahan chi cha cuiti cha cua coo chi ñivi cha quihin cuenda tiñu can a cha tasoho ñi tiñu can, ta cua ndehe tahan tiñu cuhva cha cua cumi tiñu chi.

VII. Tu cha ña cua savaha tiñu cuhva cha iyo cha cua coto ñivi tiñu cuenda ñuun, cua coo cuati ñi cuhva cha cati ley.

VIII. Cha Ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua coo iin cha cua tindee chihin chi ta cua satiñu maan chi, ta chito vaha chi tiñu ndacu chi, ta inuun cua ndehe chi tiñu, ta iyo ñivi can iin cuenda cuhva cha sacuaha ñi, ta cua coo vaha sivi chi cuhva cha cahan ley ta cuhva cha cua coo maan ndatiñu chi, ta cua satiñu maan chi cuhva cha chito chi tiñu, ta cuhva cha cua cunu tiñu, ta chito vaha chi cuhva cha cua cuniñuhun chi xuhun, ta cuhva cha cua coto ñivi cuhva cua satiñu ñi tichi chi, ta cua ndehe vaha chi cuhva cha cua cuu vaha cua sacuinu tiñu cuhva iyo cha cuiti cha cua coto ñivi ñuun cuhva cha iyo tiñu, ta cua cumi chi cuhva cha iyo sivi iin iin ñivi cha cumi ñivi iin cha ica cuhva cha cahan ley.

Ta cha cuu cha cua satiñu maan cuhva cha cahan fracción ya, cua savaha chi cuhva cha cahan ley cha cachin cua coo tiñu, ta cua cuu coto ndihi ñivi ñuun cuenda chi, ta cua cumi chi cuhva cha iyo sivi iin iin ñivi cha cumi ñivi iin cha ica cuhva cha cahan ley, ta cuhva cha cua cahan chi niniin cahnu ñuhun cha cua tisovaha ra Diputado ta ra nu nducuiti ra ta ra nu cuu chi Conreso de la Unión, ta cua cuu coo vaha chi, cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu Ñucohyo chi cuhva cha cua savaha chi cuhva cha iyo cha cuiti ya.

Ta cua satiñu chi cuhva cha cati tiñu iin cha ndicha, cuhva cahan ley, cua satiñu maan chi, iin cha inuun, iin cha vaha ndicha, iin cha cuiti, chi cha chito vaha chi tiñu ndacu chi, chi cha cachin ta cua coto vaha xaan tiñu cuhva cha satiñu chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan iyo ndatu chihin chi cha cua ndehe chi cuhva cha iyo tiñu cha cuu cuenda ñivi ñuun, ta cuhva cha cua cumi tiñu sivi iin iin ñivi cha cuu cumitiñu, iin ñuhun a iin cha iyo cuenda ra Ndacañahan ñuhun Ñucohyo a cuenda ra Ndehe Tiñu ta tisovaha ley a cuenda ra Ndehe Tiñu cha tachituni, a iin cuenda cha Satiñu maan cuenda ra ta ra, a cha cuu partido cha nducu chi ra cua cundaca ñahan, a cha cuu fideicomiso chi cha satiñu cuenda xuhun ñivi ñuun, tacan ni cuenda ñivi, a cha iyo sivi cha satiñu chi, a cha cuu sindicato cha nihin chi xuhun cuenda ñuun ta cuu chi iin tiñu cuenda niniin cahnu ñuhun Ñucohyo. Ta ña quihvi tiñu cuenda cha ndehe cha cuu Corte Cahnu cha Savaha cha Cuiti iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo (Suprema Corte de Justicia de la Na-ción), ta tiñu cuenda chacan cua ndehe iin comité cha cuu uni tahan ra ndehe tiñu ican. Tacan ni cua ndehe tahan chi cuenda tiñu tihi ñivi cuenda tiñu tisovaha cha satiñu maan can, ta chito vaha chi tiñu ndacu chi tichi iin iin ñuhun, tacan ni tichi ñuun Ñucohyo ta ndehe chi cuhva cha ndoo tiñu iin cha cuenda xaan ni, a ñahni cha iyo a yoni cati cuhva cha iyo tiñu can, cuhva cha tiso ley cha cua coo chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan niniin cahnu ñuhun Ñucohyo ta satiñu chi, a cuenda cha ndaca cha satiñu can cha iyo chi tichi iin ñuhun a tichi ñuun Ñucohyo, cua cuu coto chi cuhva cha ndehe tiñu cuhva cha cuahan cha satiñu can iin cha vaha xaan tu cha cuhva can chica tiñu.

Maan ley cua cati cuhva cha cua coto tiñu cha tahan chi cha ña cua cati cachi tiñu a cha cua coto tiñu chi cuenda xaan ni.

Tiñu cha cua tisovaha iin cha iyo cuenda cha ndacañahan sandu inuun chi, ta chacoso vaha chi, ta yoni cua casi chi ñivi cha iyo ica cuenda chi. Ra cuu Consejero Jurídico ra Ndacañahan cua cuu tiso ra tiñu cha cua ndehe ndico tucu tiñu chacan iti nuun cha cuu Corte Cahnu cha savaha cha Cuiti iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo tiñu cuhva cha cahan ley, ndicha cuii ti tu cha tiñu can cuu cua savaha chi cha cua coo tundoho chi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan ley cuenda chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua coso ucha ra cua cuiso tiñu cuenda chi. Ta cha cua quihin ra ta ra tiñu, ra cuu Senador ta ra, ta yaha cha nducutuhun ra ta ra chi ñivi ñuun, a chi ra ndehe tiñu ta ndatuhun tahan ra ta ra ican, ta chi voto yaha sava ra ndehe tiñu iyo ican, cua tiso tiñu chi ra cua cuiso tiñu tichi nu iyo cha nuna can, ta cua cundicu ra ta ra cuhva cha cahan ley. Ta cha chacoso ra ndiso tiñu can ta ña tahan ini ra Ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuenda racan, cuu cua cahan ra tichi uchi quivi cha yaha chacoso racan. Ta tu cha ña cahan ni ra cuenda cha chacoso racan tichi tiempu can, cua cuiso tiñu ra ni quihin tiñu can savaha ra Senador can ta ra cha ndiso tiñu ra ta ra cuenda Ñuhun Ñucohyo.

Ta tu cha ra Ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cati ra ti ñavaha cha ni tiso ra ta ra, ra cuu Senador ta ra cua tiso chaa ra ta ra inca ra, cuhva cha cahan párrafo iti chata, soco chi voto uni tahan cha cuu uhun cuenda ra ndiso tiñu cha iyo ican. Ta tu cha suvi ni ña ni quihin cuenda tiñu cha cuu cha uvi chahan can, ra cuu Senador can ta ra cua savaha ra ta ra cuhva cha cahan párrafo iti chata, chi voto uni tahan cha cuu uhun cuenda ra ndiso tiñu iyo ican, cua tiso ra ta ra chi ra cua cuiso tiñu tichi nu iyo cha nuna can.

Ra quihin tiñu can ta ra cua ndunahan ra ucha cuiya, ta iyo cha cua sacuinu ra ta ra cuhva cha cahan requisito cha cati fracción I, II, IV, V chi VI tichi artículo 95 tichi Constitución ya, ta ña cua cuu satiñu ra ta ra inca tiñu, a cha cua cuhun ra ta ra inca tiñu, ta ña tacan chi ñivi cha ña quihin yahvi iyo tichi cuenda cha sanahan chi ñivi, a cuenda cha nditi, a cuenda cha savaha tumanini chi ñivi, ndicha cuii cua sama tiñu ndacu ra ta ra cuhva cha cahan tiñu tichi Título Cumi tichi Constitución ya, ta cua cutuni ra ta ra cuenda cha ndacañahan ñuun.

Ta cuhva cha cua coo iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua ndehe chi tiñu cha inuun cua ndehe tiñu chi ñivi rai ta ñahan.

Ra ndiso tiñu ta cuu ra xini ican cua quihin ra tiñu, ta suvi ni maan ra ndiso tiñu ican cua tiso chi racan, cha cua cuhva ra ta ra voto ra iin cha xehe ni, tichi uni cuiya cua cuiso tiñu ra, ta cua cuu quihin ndico tucu ra tiñu cha uvi chaha inca uni cuiya, ta nda ica cha cua cuhva ra cuenda chi ra Se-nador can ta ra cuhva cha cuahan satiñu ra, quivi cha cati ley cha cua savaha ra chi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua coo cha cuu Consejo Consultivo chi, uchi tahan ra cua cuiso tiñu ican, ta cua nacachi tiñu chihin ra ta ra chi voto uvi tahan cha cuu uni cuenda ra ndiso tiñu iyo ican cha cuu ra ta ra Senador. Maan ley cua cati yoso cuhva cua cunu tiñu cuhva cha cua nda-tuhun ra ta ra vehe nu satiñu ra ta ra. Cuiya ta cuiya cua sama uvi uvi ra consejero cha cha cuaha tiempu ndiso tiñu ra ta ra ican, tu cha ña quihin ndico tucu tiñu chi ra inca chaha cha cua cuiso tiñu ra.

Maan ley cua cati cuhva cha cua coo tiñu cha yatin ni cuhva cha cua savaha cha cuu cuenda cha ndacañahan, tacan cua sacuinu tiñu cha ni cahan tiñu.

Ndihi ra cuu cumitiñu a ndotiñu ra cha cuenda ñuun cha nini cuu cha cua tindee ra chi cha cuu cuenda cha ndacañahan chi ra ndiso tiñu ican, vati tacan cua quee vaha tiñu ndacu ra.

Iin ñivi a iin vehe nu iyo ñivi cha satiñu cua ndehe ñi ta ñi cuhva cha cua sacuinu ñi cha cahan ñi, ta cua ndehe ñi cuhva cha cua cundaca ñi chi nuun ra cumi tiñu, ta cua tivaha tiñu ndihi cha cua satiñu ñi, ta tiso vaha ñi tiñu chi ñivi cha cua sanahan chi ñi cuhva cha cua savaha ñi ta cuhva cha cua tava ñi a cua sacoto ñi iin tiñu, ta cuhva cha cuahan chi niniin cahnu, tacan ni ñivi a vehe cha iyo iin iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo a nu cuu chi ñuun Ñucohyo, cuhva can cua savaha tiñu ta cua coo ca tundee ini ta cua sacoto tiñu chi ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo.

B. Cuenda cha cahan radiu chi cuenda cha chahan tacha nu tati ta queta chi nu iyo ñivi ta ndehe ñi chi:

I. Ra Ndacañahan ñuun cua savaha ra cha ñivi ñuun cua quihvi ñi tichi cuhva cha vachi cha chi-to ñivi ndihi cha cuu ñuñivi chi cha nditi, ta cua nducu ra cuhva cha cua quihvi ndihi ñivi tichi chi cha iyo chi niniin cahnu ñuñivi, tichi iin iin cuiya a tichi iñu cuiya.

II. Cha cuenda (cha chahan tacha nu tati ta queta chi nu iyo ñivi ta ndehe ñi chi) (telecomunica-ciones) cuu chi cha vaha chi ndihi ñivi ñuun, ta chacan ra Ndacañahan iyo chi cha cua savaha ra cha coo iin chi ta inca chi, cha cuu chi iin cha vaha, ta ndinuun chi cua coo, cuhva cha iyo chi niniin cahnu ñuñivi, ta cua cuu tiin tahan chi chi inca tahan chi, ta inuun cua cuhun chi, ta cua sandihi vaha chi tiñu ndacu chi, ta cua coo cha nuna chihin chi, ta yoni cua satahñu chi.

III. Cha cuu cuenda (cha chahan ndusu nu tati) (radiodifusión) cuu chi cha vaha chi ndihi ñivi ñuun, ta chacan ra Ndacañahan iyo chi cha cua savaha ra cha coo iin chi ta inca chi, cha cuu chi iin cha vaha, ta cua cuhva chi cha vaha cuenda cha sacahnu ñivi ñuun nu iyo ñi, ta ndinuun chi cua coo, ta cua cahan chi iin cha ndicha, ta cua sanahan chi cha na coto ñivi cha cuu cha vaha chi cuhva cha cuu ñi ñivi iyo tichi ñuhun ñuun ñi, cuhva can cua tindee chi cuhva cha iyo tiñu cahan artículo 3º tichi Constitución ya.

IV. Ñahni ndatu cha cua yaha cha cahan cuenda cha xico chi nu tati ta cua cati chi ti cahan chi cuenda cha cuu tichi ñuun, iyo chi cha cua coo cha cua ndehe cuhva iyo cha cuni ñivi cha cua yaha chi nu tati chi cuhva cha cua tiahvi ñi cha cua coto ñivi ñuun cuenda chi, tacan ni cha cuu cuenda ñivi cha nihin ndatu cha cua satiñu ñi cuenda chi, ta cua cuhva ñi cha cua cahan inca ñivi cuenda chi, ta ña cua satahñu ñi cha nuna iyo cuenda cha cahan tiñu ta cua coto ndihi ñivi ñuun cuenda chi.

V. Maan ley cua tiso cuhva cha cua coo iin cha cua ndehe tiñu cuenda ñivi ñuun, ta cua ndehe in-ca ñivi chihin chi, ta cua satiñu maan chi, chi ndatiñu maan chi, cuhva cha chito chi, cuhva cha quihin chi tiñu ta cua ndehe chi tiñu, ta cua ndehe chi cuhva cha cua quee cha cahan ñivi tichi radiu ta ñahni yahvi chi cua coo, vati tacan cuaha ca ñivi cua cuu cahan tichi chi tichi iin iin ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo, ta cua coo ca cha cua cahan cha nduinuun ñivi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, cuhva cha sacuaha ñivi chi cuhva cha sacahnu ñi chi cuhva cha tayahvi ñi cuenda cha cuu chi ñuun, ta inuun cua cuu ñi ñahan chi ra rai ta ra, ta inuun cua sacoto tiñu chi ñivi ñaan cha cuu, chi cha vaha, cuhva cha tahan iin cha ndicha cuhva cuu tichi ñuhun Ñucohyo a niniin cahnu ñuñivi, ta cua cuhva tahan tiñu ndatu chi ñivi cha savaha tiñu ndacu maan ñi, tacan ni cha cuenda cha cahan ñivi ndinuun cuhva cha saxini ñi, ta cuhva can ndunihin ca cuhva cha nduinuun ñivi ta cahan ñi cuenda ñuun ñi.

Iin cha ndehe tiñu cuenda cha ndacañahan cua coo cha cuu Consejo Ciudadano chi, cuenda cha cua satiñu maan chi ta cuhva cha cua coo tiñu cha cua cahan chi tiñu iin cha inuun chi iin cha vaha. Ta cua cuiso tiñu íín tahan ra consejero cha ndayahvi xaan ta cua nacachi tiñu chihin ra ta ra cuhva cha nducutuhun tiñu chi ñivi ñuun chi voto uvi tahan cha cuu uni cuenda ra ndiso tiñu iyo ican cha cuu ra ta ra Senador, a ta cha ndaa tatun nuun cha cuu Comisión Permanente. Cua satiñu ñivi cuu consejero can ta cua ndaa tiñu chi ñi suhva suhva ni, ta cua sama nduvi tahan ra ndiso tiñu can cha cha chahnu ca ndiso tiñu ra ta ra ican, tu cha ña cua ndoo ndico tucu ra ta ra cuiso tiñu ra cua savaha ra Senador can ta ra.

Ra cuu xini chi cuenda iin cha ndacañahan cua quihin ra tiñu, cuhva cha cua cati ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, chi uvi cuenda cha cuu uni cuenda ra ndiso tiñu cha cuu ra ta ra Senador, a ta cha ndaa tatun nuun cha cuu Comisión Permanente, ta uhun cuiya cua ndunahan ra cuiso tiñu ra, ta cua cuu quihin ndico tucu tiñu chi ra inca tuhun ca chaha cha cuiso tiñu ra, ta cua cuu sama tiñu chi ra cuhva cha cua cati yaha sava ra cuu Senador can ta ra.

Ra cuu xini cuenda iin cha ndacañahan can cuiya ta cuiya cua cuhva ra cuenda chi cha Ndaca-ñahan ñuhun Ñucohyo chi ra Sacuaha ta Tisovaha Ley ta Iyo Inuun Ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cuahan satiñu ra, cua cuhun ra iti nu nducuiti ndihi ra ndiso tiñu Vehe nu iyo Congreso cuhva cha cati ley.

VI. Maan ley cua cati cuhva iyo cha cuiti chi ñivi cua cuatiñu cuenda telecomunicación can, cuhva cha cua cuhun ñivi cundehe ñi, tacan ni cuhva cha cua satiñu cha cua cumi tiñu cuenda chi.

Artiiculo 7º. Ña cua yaha cava tiñu cuhva cha iyo cha nuna cha cuu taa tiñu ta cua quee chi cha cuu chi tutu ndaa tiñu cuu ni. Ni iin ley ni cumi tiñu ña cua cuu cua tihin xihna cuii chi ra ta cua sanini ra chi ra taa tutu ta cua ndaca ra xuhun chi ra a cha cua tava ra tutu savaha ra, ta ni ña cuu casi ra nu quee tutu, ñahni ndatu cha cua tihi ra chi cha ndacu iin ñivi, cuhva cha vaha ndacu ñivi a cha iyo vii ñi chi ñivi ñuun. Ta ni ña cua cuu suhu tiñu tutu cha cha quee vati cua cuu chi iin cuati tu cua suhu ra chi.

Ni itunhun ley a ni ithuhun ñivi cha cuu tiñu cua cuu tava tiñu chan a cua sacuaha tiñu a cua casi tiñu chan una cha iyo chi ñivi can cha cua sacoto cuenda tiñu ñi, ta ndihi cuhva cha cati tichi Artiiculo 6º cha ndaa tichi Constitucion cuhva ni can cuu cha cua savaha ñi. Ña cua cuu cha cua casi tiñu a cua suhu tiñu ndihi ndatiñu cha chatiñu ñivi chas acoto ñi tiñu chi ndihi ñivi a cha saxini ñivi a ndaa inca cha cuu chi, ña cua quihin ñi chi cha cua savaha ñi cuati.

Artiiculo 8º. Ndihi ra cuu xihi ta ndihi ra satiñu cuenda ñuun cua tayahvi ra ta ra cuhva cha iyo cha cuiti chi ndihi cha chica ñivi, tu cha chi tutu chica tiñu chi, cua quihin cuenda vaha ra ta ra chi chi cha vii; tichi cha cuu poliitica ndicha cuii ñivi Ñuhun Ñucohyo iyo cha cuiti cha cua savaha chi.

Ndihi cha cua ndaca tiñu ndihi cha cua cunda chi nu tutu ta cua cuhun chi nuun ra cumi tiñu, ti racan iyo chi cha cua savaha ra ta nacoto ra cuhva cha chica ñivi can.

Artiiculo 9º. Ña cua cuu casi tiñu cha cuiti iyo chi ñivi cha cua nducuiti ñi a cua natahan ñi chi cha vii, ta tiñu vaha cua ndatuhun tahan ñi; soco ndicha cuii ñivi xuñuun ñuhun Ñucohyo iyo ndatu cha cua ndehe ñi yoso cua tiso tiñu chi ra cua cundaca ñahan ñuhun nu iyo ñi. Ta ni iin nu cua nducuiti ñivi can cha cua ndatuhun tahan ñi cuenda tiñu ñuun, ñahni ndatu cha cunaan ñi cha xaan.

Ñavi cuati cuu chi, ta ña cua cuu casi ra ndaca ñahan nu nducuiti ñivi can ta ndatuhun tahan ñi yoso cua ndaca ñi chi ra cumi tiñu, a cua cuhun ñi nu iyo ra ta cua cana chaa ñi iti nuun ra, soco ña cua cuu cahan ñi ndavaha ni ña cua cuxaan ñi iti nuun ra, ta ni ña cua cani tahan ñi ta ña cua cahan yuhu ñi, ta ña cua sayuhvi ñi ta ni, ña cua sanini ñi chi ra cha cua savaha ra cuhva cha cuni maan ñi.

Artiiculo 10. Ñivi cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo iyo cha cuiti chi ñi cha cucumi ñi cha xaan vehe ñi, cha cua cumi ñi chihin ñi ti cua cuatiñu ñi chi, soco ña chaha ley ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo cha cua cuatiñu ñi cha cuu chi ra Sandadu (Ejército), chi ra chica nu Tañuhun (Armada), chi ra chica chi Avioon ta sacuenda ra ñuhun Ñucohyo (Fuerza A. Guardia Nac.). Ley iyo tichi Ñuhun ya cua cati maan chi yoso iyo tiñu, ta ndihi cha chica tiñu ta nda iyo chi cha cua cuatiñu ñi cha xaan can.

Artiiculo 11. Ndihi ñivi iyo cha cuiti cha cua quihvi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo, ta cuu quee ñi ta cuhun ñi niniin cahnu tichi ñuhun can ta coo ñi ican, ta ña chini ñuhun chi tutu cha cua cahan cuenda ñi, a pasaporte, a tutu cha cahan cuenda ñi cha cua cuu yaha ñi (salvo-conducto) a ñaan inca cha chica tiñu. Ta cha cua coo cha cuiti chihin ñi ihya, maan ra cumi tiñu tachi tuni chi ñivi indi ndaha tiñu ya, ta tu cha savaha ñi cuati cuenda ñuun a cuenda ra cumi tiñu satiñu cuenda ñuun, ta ndihi cha tahan chi cuhva cha cati ley cha cuahan ñivi inca ñuhun, a vachi ñi inca ñuhun a cuenda cha na ña quihvi cuehe tichi ñuhun Ñucohyo a cuenda ñivi inca ñuhun cha chaha tisihi ta iyo ñi tichi ñuhun Ñucohyo.

Tu cha cua coo cha cua sandehe tiñu tundoho chi ñivi cha cuenda cha cuu iin ra politico, ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha cua ndaca ñi cha cua cumi tiñu chi ñi, ta cua cuu nihin ñi cha cua cumi tiñu chi ñi. Ley cua cati cuhva cha cua cuu chi ndaa iti vachi chi a ndaa ch aña iyo chi cha cua savaha tiñu.

Artiiculo 12. Tichi Ñuhun Ñucohyo ña cua cuhva tiñu tutu cha cuu ñi ñivi ndayahvi xaan, a cha cua sacahnu xaan ñivi chihin ñi chi ndihi tata ñi, ta ni iin tiñu cha chaha ra ndaca ñahan inca ñuhun chi ñivi can ña cua cundayahvi.

Artiiculo 13. Yoni cua cuu tachi tuni chi ni iin ñivi tu ñavi ley cha chito ndihi ñivi cuu chi, ta ni cha cua cutuni ñivi ta ñavi cuhva cha cati ley cuu chi. Ni iin ñivi a ndaa inca cuenda cha satiñu ñi ña cua coo siin ndatu cahnu chi ñi, ta ni ña cua cuu ca quihin ca ñi xuhun tu cha ñavi cuhva cha tahan chi cha satiñu ñi cuenda ñuun cuu chi ta cuhva cha cati ley. Iyo siin ndatu cuenda ra cuu sandadu cha cua cutuni ra tu cha cuamani ra cuenda nu satiñu ra, soco ra tachi tuni chihin ra ta ra cha cuu ra sandadu ñahni ndatu cha cua tachi tuni ra chi ñivi ña iyo cuenda can. Ta tu cha cumani tiñu chihin ra ta ra cha cuu ra sandadu ta iin ñivi ñuun cha ña iyo cuenda can cumani ñi, maan ra cumi tiñu ndaca ñahan chi ñivi ñuun cua ndehe cuati can.

Artiiculo 14. Ni iin ley ña cua satiñu chi iin tiñu cha cha yaha ta cua cuhva chi tundoho chi ñivi.

Yoni cua casi chi ni iin ñivi cuhva cha iyo cha nuna chi ñi ta cuenda nu cuu chi ñi, ndatiñu ñi ta cha cuiti iyo chi ñi, cua cutuni ñi nuun ra cumi tiñu cha tachi tuni cuhva cha iyo tiñu, cua sacuinu tiñu cuhva cha cua cunu tiñu cuhva cha cati ndihi ley cha cha iyo tahan maan cha cahan tiñu can.

Ta cha cua cutuni ñivi savaha cuati ñahni ndatu cha cua tiso maan ra tachi tuni can, cuhva cha saxini maan ra cuhva cha iyo cuati can, ta cua cutuni ñi ta ñavi cuhva cha cati ley cuu chi, cuenda cuati can.

Ta cha cua cutuni ñivi cha yaha ndaa cuenda ñuun, cua cutuni ñi cuhva cha cahan ley cuhva cha cutuni ini ra sacuaha chi, ta tu cha cumani coo ley can cua cundicu tiñu cuhva cha iyo tahan maan tiñu chi ndihi ñivi cuhva iyo cha cuiti chihin ñi.

Artiiculo 15. Ña cua cuu cuhva tiñu ndatu cha cua coso vaha tiñu cha cua cuhun ra indi vecaa cuenda cuati ñuun inca ñuhun, ta ni iin ñivi cha savaha cuati chi ñivi tahan ñi ta iyo ñi tichi ñuhun Ñucohyo ta savaha ñi cuati can, ta cua quihin tiñu chi ñi cha cua ñi musu cuatu

Atiiculo 16. Yoni cua satahñu chi ñivi ni chi ñivi ñi vehe ñi ni nu iyo ñi a chi cha iyo chi ñi chi ñivi ñi chi tutu ñi chi ndihi cha iyo chi ñi ta tu ñavi ra cuu cumi tiñu cua cati a cha cua quee nu tiñu cuu chi.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha yoni inca ñivi cha cuu coto ndihi cuhva cha iyo tutu ñivi, ta ituhun ni maan ñi iyo ndatu cha cua coto chi a cua sama ndaa cha cua sama ñi a cua cani ñi cha cua sanaan ñi chi, ta cua cuu casi ñi nuun nda cha ña tahan ini ñi cuhva cha cua cati ley, ta cua cati chi ñaan cuhva cuu chi cha cuenda cha cua cumi tiñu niniin cahnu nu ñuhun ya chi cha cuenda ndihi ñivi chi cha cua coo vaha ñi ta ña cua cuhvi ñi ta cua cumi chi cha cuiti cha iyo chi ndihi ñivi/inca ñivi.

Ña cua cuu cha cua tiin maan ñivi chi ñivi iyo cuati ta tu ñavi ra cuu policía cha tahan chi cua savaha chi ta ña cua cunu cuati can a cua cani ñivi can chi ñi ta cuu chi cuati cha cuenda ley, ta ñahni ca cha nuna cua coo chi ñi ta cua ndoyo tutu cuhva cha chacoo cuati can ta iyo cuati maan ra savaha chi a cha cuindi ra nu cha coso vaha tiñu can.

Ra cumi tiñu cha cua tava tutu cuati can iyo chi cha cua nacoo ra chi ra iyo cuati can chi iin ra juez (chi ra cua tachi tuni), ta ña cua nducuee chi ta cua cumi xaan tiñu cuenda chi cha cua savaha tiñu cuhva cha tahan chi. Ta cuati cha cahan tiñu iti chata maan ra cumi tiñu cua cati yoso cuhva cua cuni tiñu.

Nda ñivi cuu ni cuu tiin chi ñivi ndacu cuati cuu cuu chi suvi ni hora can a cha sayaha ni savaha ñivi can cuati can ta quii ni cua cunaa tiñu chi ñivi can, nuun ra cumi tiñu cha iyo yatin ican ta ra cumi tiñu can quii ni cua sacoto tahan ra chi ra iyo cuanda Ministeriu Publico. Ta quii ni cua taa tiñu nu tutu cuenda cuati ya.

Ndicha cuii iin cha nini xaan cuu chi ta ica maan tiñu can, cuhva cha cati ley cha cua coto tiñu cuhva cha iyo tiñu ta cua cuu quee ndatiñu cha cua savaha ñivi cha tachi tuni ta tu cha ña cua cuu cuhun ñi nuun ra cumi tiñu cha cuenda hora cha cati ñi a cha cuenda nu iyo ñi a ñaan inca cha tahan ñi, chacan ra iyo cuenda Ministerio Publico cua nacoo ra chi siqui maan ñivi can ta cua tachi ra, cua cutiin tiñu chi ñivi can ta cua cati tiñu ñaan chaha cha cua tiin tiñu chi ñi.

Tu cha nini xaan cuu chi a cha cuu suvi ni hora ta ra juez cha cua quihin cuenda tiñu cuenda cuati can iyo chi cha cua cati ra ñaan cuenda cua tiin tiñu chi ñivi can.

Ndicha cuii ti, tu ñaan cha numi tu cha ñaan iin cuati cahnu cuu chi, ley can cua cati yoso cuhva cua cuu chi a cua quihvi chi cuhva ndiso ley a cua suhu ñi cuhva cha iyo cha cuiti, soco ña cuu cuhun ra cuu cumi tiñu iti nuun cha cuenda hora, ndaa cua cuu chi a ndaa inca cuu chi, ra cumi tiñu Ministerio Publico tichi ndaha racan ta ra tiñu ya, maan ra ta ra cua cati tu cua cucuiñi chi, soco cua cati tiñu ñaan chaha ta cua sanahan ra ta ra ñaan cha cuu chi cuhva can cua coto tiñu cuhva iyo chi.

Tu tiñu numi cuu chi a ña chini ñuhun chi prueba, ra cumi tiñu cha tachi tuni chi ñivi cua ndehe ñaan cua savaha ra chi ra tiin tiñu, numi ni cua cati ra ñaan cha cuu ta tiin tiñu chi ra a cua nacoo nuna tiñu chi ra cuhva cha cati ley.

Ra cumi tiñu, cuhva cha cua cati ra cuu Ministerio Publico tu ñaan cha cumani ñi a savaha ñi cuati, ra cumi tiñu cua tiso vaha tiñu tu ña cuu quee ñivi can, cuhva caa nu iyo ñi ta nda tiempu cha cua cati maa ley ca, soco ña cua yaha uvi xico quivi, tacan cua savaha tiñu ndihi chaha ta cua quee vaha cha nanducu tiñu, tacan ñahni cua tahan ñivi ta cuhva cha iyo ndatu chihin ñi, a tacha vachi iin tundoho-

Cha cuenda cha cua cutiin tiñu chi ñivi can cha ndicha cuii ra cuu autoridad judicial cua cuu tava chi maan tiñu can cha cuenda Ministerio Publico, ta cua taa tiñu cuhva cha caa nu cua ndehe tiñu cuenda ñivi cha cua tiin tiñu chi cuenda ndihi cha cua nanducu ñi a inca cha ña cua cuu ndancucu ñi ta cua quihin tiñu chi ta cua ndoyo iin tutu cuenda chi ta cua coo uvi testigu cha tiso ñivi cha iyo vehe nu cua ndehe tiñu ta cuenda tiñu cha quii cua savaha ñi.

Ñivi chatiñu ndatiñu ya cuenda maan ñi yoni cua cuiso cava chi. Maan ley cua tachituni chi cha cumani tiñu cuenda cha iyo cha nuna ta iyo chi cuenda ituhun ñivi, tu cha ñavi maan ñivi can ni cati cuhva cha iyo ini maan ñi cha cuu ñi ñivi iyo tichi cuenda can. Ra cumitiñu tachituni cua ndehe ndaa cuhva cha queta chacan, tu cha cahan chi cuenda cha savaha tiñu iin cuati. Ta yoni cua ndehe tuhun cha cahan cha na cumani tiñu chi tiñu cha ña tahan chi coto ndihi ni ñivi cuhva cha cahan ley.

Ndicha cuii ra cumitiñu tachituni niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, tu cha cua ndaca ra cumitiñu ndacañahan ñuhun Ñucohyo cuhva cha chaha ley ndatu a ra cuu iti nuun chi Ministerio Público tichi iin ñuhun cuhva cha tahan chi, cua cuu cuhva ra ta ra ndatu cha cua quihvi ndaa iin cha satiñu cuenda ituhun ñivi. Ta cuenda chacan, ra cuu cumitiñu chito vaha tiñu cua tiso ra chi ta cua sacuhun ra chi iti nuun cha na coo vaha chi cuhva cha cahan ley cuhva cha ni chica tiñu can, ta cua cati tiñu cuhva cha ndacu tiñu chi ñivi iyo ican chi tiempu cha cua coo chi. Ra cumitiñu tachituni niniin cahnu Ñucohyo ña cua cuu cuhva ra ndatu ta cha cahan chi cuenda ra nducu tiñu chi ra cua cundaca ñahan, a cha cuenda cha satiahvi tiñu chi ñivi, a cuenda cha xico ñivi, a cuenda ñivi ñuun, a cuenda cha satiñu ta ndehe tiñu nu satiñu ñivi, a cuenda ra cahan nu tati ta tiin tiñu chi ra ta ndaca ra chi ra cua cahan cuenda ra.

Cha Ndacañahan Cuenda cha Tachituni cua coo ra cuu juee cha cua tisovaha ra tiñu, iin cha quii ni ta ndaa chiyo cuu ni, cha ndaca tiñu cha na cua tiso tiñu cuenda, ta cua nducu tiñu cuhva cha na ña coo tundoho, tacan ni cua nducu tiñu cuhva cha cua coto ra cumitiñu, cuhva cha cuni chi cha cua cumi ra cumitiñu tachituni, ta cua ndehe ra cha na ña cua cuiso cava tiñu cha cuiti iyo chi ñivi cha-quihin cuati a ñivi cha ni yaha ñi cha uhvi a cumani tiñu chi ñi. Ta nda ica chi cha cua coo nu taa tiñu sivi ñivi iin cha ndicha ndihi cuhva cha ndatuhun tahan ra cuu juee chi ra cuu Ministerio Público chi ndihi ca ra cumitiñu chito vaha tiñu.

Cha cua ndehe tiñu cuhva cha iyo ndatu cua cuu chi cuhva cha iyo requisito ta ndaa ca cua queta chi cuhva cha cahan ley. Ta ndihi cha cua quichi quee cuhva cha ni ndehe tiñu can cha ña cua sacuinu cuhva ya, ña cua cuu chi cha cuiti.

Ra cumitiñu cha ndehe tiñu ñivi cuu cua cuhun ra ta ra vehe nu iyo ñivi cha cua ndehe ra ta ra, tu cha sacuinu tiñu cuhva cha iyo regla cuenda cha ndundoo chi ta cuenda ra policía, ta cua sanahan tiñu libru chi tutu cha chatiñu ican, vati tacan cua coto tiñu cha sacuinu ñivi satiñu ican cuhva cahan ley fiscal, ta cuhva can tasoho tiñu ley can chi cuhva cha iyo tiñu cahan cha cua ndehe nu iyo chacan.

Ndihi tutu cha ndasi vaha ta cuahan chi savaha vehe correo yoni cua cuu ndehe chi, ta tu cha cua cuiso cava tiñu chacan cua cutuni ñivi savaha ley.

Ta tiempu cha ñahni cuati iyo, ni iin ra cuu sandadu cha iyo ra cuenda ra Ndacañahan ña cua cuu ndoo ra vehe ndahvi ñivi tu cha ra cuu chitoho vehe can ña chaha ra chi, ta ni ña cua cuu sanini tiñu chi ra cha na cuhva nuun ra ñaan ndatiñu ra. Ta tiempu cha iyo cuati, ra cuu sandadu ta ra cua cuu ndaca ra ta ra nu coo ra, cha cuu ndatiñu, cha cachi ra ta ra a ñaan inca cha cua ndaca ra ta ra, cuhva cha chaha ley sandadu ndatu chihin ra ta ra.

Artiiculo 17. Ni iin ñivi ña cua cuu tachi tuni maan ñi ta ni, ña cua cuu cati tahan ñi chi ñivi cha cua cahan ñi cuenda maan ñi.

Ndihi ñivi iyo cha cuiti cha cua cuu cuhun ñi nuun ra tachi tuni cha cua ndehe ra tiñu ñi tiempu cha tahan chi ta cuhva cha cahan ley ta quii ni cua tiso vaha ñi tiñu can chi iin cha cuiti ndicha. Ta ñahni cha cua satiahvi ñi, ta ni ñahni ndatu cha cua satiahvi tiñu chi ñivi cha ña cahan cha ndicha.

Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo cua tava ñi ley cha cua tiso vaha cuhva cha iyo cha nducuiti ñivi. Ley cua ndehe yoso cuhva cua cuu chi ta cuhva cha cua savaha chi iin cha cuiti ta cuhva cha cua tiso vaha ndico chi, tu cha ña vaha savaha tiñu. Ndihi ra tachi tuni ta ra iyo chi cha cua coto vaha ra ta ra cuhva cha cuahan ta cuhva cha iyo tiñu ya.

Cua tava tiñu ley cha cua ndehe ta cua tiso vaha ndihi cha cua cahan yuhu ñivi. Ta cuhva cha cua tachi tuni tiñu, cua ndehe tiñu cua tiso vaha ndico tiñu iin cha ña vaha quee ta cua ndehe tiñu ndaa cha cuu cha cua savaha tiñu cuenda.

Ndihi ley cha iyo ñuhun Ñucohyo chi ñuun cuati cua ndehe tiñu yoso cuhva cha cua tayahvi tiñu ta vehe cha iyo cha tachi tuni chi ñivi ituhun maan chi cua ndehe yoso cuhva cua cuu chi ta cuhva cha cua tiso vaha ñi tiñu.

Cha cuu ley niniin cahnu ñuhun Ñucohyo chi cha iyo iin iin ñuun cua savaha chi cha cua coo cha cua cuhva vaha cuhva cha cua satiñu maan ndihi tribunal, ta cua savaha tiñu ndihi tiñu cha ni chacoso vaha.

Ñuhun Ñucohyo chi ndihi ca ñuun chi ñuun Ñucohyo cua ndehe cha cua coo ñivi cha chito cua cahan cuenda iin ñivi cha cua cuu cuatiñu ndihi ñivi ta cua cuu ñi iin ñivi cha chito vaha ta cua satiñu vaha ñi. Cuhva cha cua ndehe ñi chi maan tiñu can cha sucu ca cua cuu chi ta ñavi ca cuhva cha ndehe ra cuu Ministerio Puublico.

Ña cua cuu casi ñivi cuu ni chi inca ñivi cuenda iin cha ndiseca ñi.

Artiiculo 18. Ndicha cuii cuenda cuati cha savaha ñi tahan chi cha cua cutuni ñi ta sa cua ndoo nuna ndico ñi. Tu cuhva can cua cuu chi siin siin cuhva cua ndehe tiñu cuhva cha cua cutuni ñi ta ña cua satahan tiñu chi.

Cuhva cha cua tachi tuni tiñu chi ñivi cua cuu chi cuhva cha cahan ley cha cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñivi cuenda cha cua satiñu ñivi a cua sanahan ca tiñu chi ñi cuenda tiñu cha ndacu ñi, a cha cua sacuaha ñi, a cuhvi ñi chi cuenda cha cuu deporte, ta cuhva can cua cuu nduvi nuun a cua coo inuun ñivi cha cha ni ndoo cuii tichi vecaa, ta cua nducu tiñu cuhva cha na ña cua savaha ca ñivi can ta ñi cuati cha suhu ñi a ndaa inca cha ña vaha, ta cua savaha tiñu cuenda cuhva cha cuaha chinu tiñu, ta-can cua ndehe ley ñaan cha cua cuu savaha chi. Siin nu cua cuindi ñi ñahan cha cua cutini ñi, ñavi un indi ra rai cua cuindi ñi.

Ra Ndacañahan niniin cahnu Ñucohyo chi iin iin Ñuhun iyo tichi chi, chi Ñuun Ñucohyo cua cuu tisovaha chi tiñu cuenda ñivi cha chacoo cha cutuni ñi cuenda cuati savaha ñi tichi iin ñuhun can, ta cua ndahva cuati ñivi can tichi nu indi ñi ican cha iyo iin iin cuenda ñuhun can.

Ra cumi tiñu iyo iin iin ñuhun cha ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo maan ra ta ra cua cati cuhva cua coo chi, maan ra ta ra cua ndehe nu tahan chi cha cua savaha tiñu chi a cua quee vaha chi, cua natahan ra ta ra ta cua savaha ra ta ra ndihi chi, ti cua cuati tiñu chi cha cua tachi tuni tiñu chi ñivi cha ndacu cuati ta savaha ñi iin cha ña tahan chi cha cuenda ley, cha tachi tuni chi ñivi cha iyo uchi uvi cuiya ta nda chahun uni, cuhva can chaha ley nu nuna ta cua coto yo cuhva cha ndihi ñivi cuhva cha cati ley, cuhva cha cati tiñu cha iyo ndatu cuhva cha iyo iin iin ñivi cuhva cuahan cuahnu ñi nacoto ñivi chi ñi. Ndihi ñivi cha iyo uchi uvi cuiya ta savaha ñi cuati ta chito ñi cuhva cha cati ley, cua cati tuhun tiñu chihin ñi ta cua tindee tiñu chi ñi.

Cuhva cha iyo tiñu chi ra Cumi tiñu maan ra natahvi chi chi ndihi sicuela, vetiñu nu cutuni ñivi ta chi ndihi ra cumi tiñu cha tahan chi cha cua savaha ra ta ra ta cua ndehe ra a vaha a ña vaha ndacu ñivi tivaa. Tahan chi cha cua savaha tiñu cuhva cha iyo tiñu, cua cumi ñi ta cua savaha ñi cuhva cha tahan chi ndaa cha savaha ñi, cua ndehe ñi ta cumi ndihi cuhva cha iyo maan ñivi tivaa can cua savaha ñi.

Ndihi cuhva cha satiñu cha vaha, iyo chi cha cua ndehe tahan ñi cuhva cha iyo tiñu ya, ndihi chaha iyo chi cha cua coto ñi nda quechaha chi. Ndihi cuhva cha cua nanducu ñi cuhva cha iyo ñivi tivaa can cuhva can cua ndehe tiñu cuhva cha cua cunu tiñu ta cuhva cha cati ley, ta cuhva cha iyo ra cuu cumi tiñu ti cua nducu ra cuhva cha cua cucahnu ini ra ta ndaa ndihi ca cha cua cuni casi. Ndihi cuhva cha iyo ñivi can cua coto yo tacan cua cuu nduvi ca ñi chi ndihi ca ñivi ta chi ñivi ñi, tacan cua cuu ca cuahnu ñi ta ndihi cha cua savaha ñi. Cha cua cundasi ñi cuu chi ndicha cuii cha ña cuu quee ñi ta cua savaha ñi cha ña vaha ta cua cuu chi tiempu cuhva cha cua cuhun tiñu ñi, ndicha cuii chi ñivi tivaa ni cua savaha tiñu cha iyo uchi cumi cuiya ni cua savaha tiñu cuhva can, cuhva cha iyo ñi cua sacuaha tiñu a cuati cahnu cuu chi.

Ñivi cha cha iyo cha cua cutuni tichi ñuhun Ñucohyo ta iyo ñi inga ñuhun cutuni ñi, cuu cua quichi ñi ñuhun ñi ta ican cua cutuni ñi cuhva cha iyo tiñu cuhva cha cati artiiculo, ta ñivi iinga ñuhun cha cha iyo cha cua cutuni ñi cuenda cuati cha savaha ñi cua cuu chi cuhva iyo ley ñuhun Ñucohyo a cuhva cha iyo ley ñuhun ñi, a cuu cua cuhun ndico ñi ñuhun ñi nu iyo vehe ñi, soco cua tasoho ñi cuhva cha cati tiñu chi.

Ñivi cha cha iyo cha cua cutuni cuhva cha cahan ley cua cuu compurgar cha cuenda cuati ñi iin nu cuu chi centro penintenciario cha iyo yatin nu iyo ñi cuhva cha cua cuu nduvi nuun ndico ñi chi ñivi ñuun ñi ta cuhva can cua natahan ndico ñi chi ñivi, ña cua cuu cuhva ya tu cha cuati cahnu ca cuu chi cha tiso vaha ñivi cuhva cha cua savaha ñi cuati chi inca ñivi chacan iyo siin ra toho cha cua ndehe chacan.

Cha cua tiso vaha tiñu cuenda cuati ya cha cahnu ndacu tuvi ñivi ndavaha ni iyo chi cha cua cuhun ndihi tiñu ya iin nu cuu chi cha cua sacuaha vaha tiñu cuenda cuati ya. Ta cua cuu casi ra toho xaan can ta ra cha ña cua cuu ca cua coto ra cha quihin cuati can cuenda tiñu can ta cha quee cuati ñi cuhva cha cuu ñi ñivi cha tiso vaha ñi cuhva cha cua savaha ñi cuati ta cua cutuni ñi -sentenciados por delincuencia organizada con terceros-, soco ña cua cuu cuhva cha cahan vaha xaan ñivi cuenda ñi, ta cua tachi tiñu cha cua tiso cuenda chi ndihi ñivi cha indi tichi cuati ya. Ta cua cuu tahan cua tiso cuenda chi ñivi cha cua ndaca chi tu cuhva cha cati ley cuu chi.

Artiiculo 19. Cha cua tiin tiñu chi ñivi ña cua cuu yaha 72 hora cha ña cua cati tiñu tiin tiñu chi ñivi can, ñaan cuati cuu chi ta ndaa cuu chi ta ñaan hora ta ñaan cuhva cuu chi ta ndihi cuhva cha cati ley cuhva cha cuu chi cuati, tacan ni ñaan cuenda ndihi cha cua cati tiñu cuhva cha cuu cuati can a iin cha cuu cha cua cati ley ti cuati cuu chi ta cua quee chi cha iyo cuati ñivi can a tindee ñi ta chacoo cuati can.

Ta Ministerio Publico cua cuu ndaca ra ta ra chi ra tachi tuni tu cha ch aña cua cuu chi ra ta ra cha cua tiin r ata ra chi ñivi cha iyo cuati can a cha cua sacuaha ca tiñu cuenda cuati can, a cha cua cumi tiñu chi ñivi cha ni savaha ñivi ndavaha ni a chi ñivi cha cuu testigu a chi iin ñuun, tacan ni chi ñivi cha ni ndehe ra ta ra tiñu a cha ni cati tiñu chi ñi iti chata yoso cuiya cua cuindi ñi vecaa cuenda cuati cha ni savaha ñi. Maan ra cuu juez cha tachi tuni cua cati chan a cua casi tiñu chi ñivi tu cha cuati cahnu xaan ni savaha ñivi can ta cua ta cha cuu chi delicuencia organizada, a cha chahni ñi, a cha ni savaha tiñu violar chi ñivi can cha chacoo tiñu ndavaha ni chi ñivi can, a cha cua suhu tiñu chi ñivi cha cuu chi secuestro chi cha cuu trata de personas cha suhu tiñu chi ñivi ta tachi tiñu chi ñi inca ñuhun a cha cuenda cha chatiñu ñivi cha cuu cha xaan ta ndacu ñi cuati a cha ndiso ñi ñuhun cahndi cha cuu chic ha xaan, tacan ni cuenda ndihi cha ndihi nuun cha cuu cuati cuhva cha cahan ley ta ndacu cuati can ch aña vaha chi ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo ya, ta casi chic ha na cua coo nuna tan a cua coo taxi ñivi ñuhun ya chic ha vii.

Maan ley ya cua cati ndaa cha cua cuu savaha ra tachi tuni cha ña cua cuu sama ra cha cuenda ñivi cha quihin cuati.

Cua cuu cha cua cucuiñi nuun chi tu cha maa ñivi can cua cati (indiciado) cuhva cha sanahan ley. Ta cua cuu cua casi tiñu chi cha cuenda cha ña vaha savaha ñi cha sandoyo ñuhun ndaa cha sandoyo ñuhun ñi. Ra cuu tiñu nu indi ñivi cha quihin cuati can cuu ra iyo chi cha cua cuhva tiñu iin copia tutu cha cahan cuhva cha cuahan tiñu can a cha cua na cua cunu ca tiñu can cha cuaha quivi, iyo chic ha cua ndehe ra tachi tuni can cuenda chehe cha cua nacaa ca quivi, ta tu ña cua nihin ñi tutu can tichi uni hora cua cuu ndoo nuna ñivi cha cha quihin cuati can.

Ndihi tiñu can cha nini cua cuhun chi iti nuun cha cuenda ndihi cuati cha cuu chi. Ta tu tichi cha cuahan tiñu sacuaha cuati can ta cua quee inca, iyo chi cha cua sacuaha siin tiñu chi, ta yoni cua casi cha cua cati ñi ti cua ndumondo/sacatu tiñu can.

Tatu cha cua ndoo ñi tichi ndaha inca ra tachi tuni cha chica chi ra inca ñuhun, ta cua saña nuun tiñu cua ndehe tiñu cuenda maan cuati can.

Ndihi cha ña vaha ta ndavaha ni cha cua savaha tiñu chi maan ñivi cha cua tiin tiñu can, a ndaa cha cuu cha ña vaha cua cunaan tiñu chi ñi vecaa ta ra chito ley cua cuu tachi tuni chi a ndihi ra cuu tiñu.

Artiiculo 20. Ndihi cuati iyo chi cha cua taa tiñu chi a ndicha cuii cha cua cahan maan ñivi can. Cua sacoto tiñu ñaan cuati cuu chi a inca cha cua cahan inca ñivi, a cha cua savaha ñi, ta cua sanihin tiñu ndehe ñi cuati can.

A. Ndihi tiñu cuhva cha cua coo chi:

I. Cha cua cunu tiñu cuhva iyo cuati ñivi can, cuu cha cua nducachi ñaan savaha ñivi can, ta cua cumi tiñu cuenda ñivi ñahni cuati, ta cua ndehe tiñu cha ñivi iyo cuati ña cua ndoo ñi cha ña cua cutuni ñi ta cua tiahvi ñi tu cha ñaan cuati savaha ñi;

II. Ndihi chaha cha cua nducuiti tiñu cha cua cutuni ñivi can, iti nuun ra cuu juez cua cuu chi, ta ña cua cuu cuhva ra tiñu can chi inca ñivi cha cua ndehe ñi tiñu can, ñaan cuhva iyo cha nducuiti cuati can, ta ndaa ica chi cha cua cuu chi iin cha nuna ta cuhva cha chinu tahan maan tiñu can;

III. Ta cha cua ndoo ñivi can ta cua cutuni ñi, ndicha cuii cua quihin tiñu ndihi tuhun cha sanducuiti cuati ñivi can, ta ni ndehe tiñu chi nu nducuiti ñivi chi ra cumi tiñu ta ndehe ñi cha ni cutuni ñivi can. Ta maan ley cua cati ñaan cua savaha tiñu ta yoso cuhva chinu chi, ta cua ndehe xihna cuii tiñu ndihi tuhun cha sanducuiti tiñu can, vati cuhva can tahan chi cha cua ndehe xihna tiñu chi;

IV. Ra juez cha cua tachi tuni chi ñivi iyo cuati can, ña iyo chi cha cua coto xihna ra tiñu can. Ndihi tuhun ta ndihi cha sanducuiti cuati ñivi can cua cuhva cuenda tiñu chi, iti nuun ndihi ñivi iyo ican, ta cua cahan yuhu tiñu cuenda chi;

V. Ndihi cha cuiti cha cua sanahan tiñu cuhva cha iyo cuati ñivi can, chi maan ñi tiso cuati can tahan chi cha cua sanahan ñi chi nuun ra cumi tiñu, cuhva cha cati ley cha tachi tuni chi ñivi. Iin ni cuhva cua ndehe tiñu nduvi ni chiyo chi ñivi can, chi ñivi tiso cuati ta chi ñivi chacoso cuati ta cua cahan tiñu cuenda ñi, cuhva cha tahan chi.

VI. Ni iin ra tachi tuni chi ñivi ña cua cuu ndatuhun tiñu chi ituhun ni chiyo ta cha ni chinu tiñu can, tu cha ñahni cuenda inca chiyo iyo ican, ta cua tayahvi tiñu cuhva cha iyo cha cua cahan yuhu tiñu cuenda chi, a ñaan inca cuhva cha cahan Ley cahnu ya; (Constitución)

VII. Quivi quechaha ndehe tiñu cuati ya, tu cha cua tihin maan ra ticuati tiñu, cua cuu sandihi tiñu cha chica tiñu tu cha ñahni cha nanihin tiñu, soco cuhva cha cati ley cua cundihi chi. Tu cha maan ra iyo cuati can cua cuhun ra nuun ra Cumi tiñu tachi tuni, cua cuhun ra ta cua cati ra ñaan cuenda cuu chacan, cha savaha ra cuati, iyo cuhva cuu sandihi tiñu cha ticuati tiñu chi ra, maan ra Cumi tiñu tachi tuni cuhva cua ndoo chi. Ley cua cati ndaa cha cua savaha tiñu tu cha cua cati vaha ra ñaan cha savaha ra;

VIII. Ra Cumi tiñu Tachi Tuni cua cati ra cuhva cha cua cutuni ñivi tu cha cua nanihin ra cuati savaha ra;

IX. Tu cha cua nanihin tiñu ti sandayu ñahan tiñu cua cundasi cha cuiti cha iyo chi ñi,

X. Cuhva cha quechaha sanahan Artiiculo ya, ti cua tasoho ra Cumi tiñu ta cua savaha ra cha cua cutuni ñivi.

B. Cuhva cha iyo ndatu chi ñivi cha iyo cuati ñi:

I. Tu cha nduyaa ñivi ta cati ñi ti ñahni cuati savaha ñi, ta ni ña ta yoni ndehe tiñu ñi ni ra Cumi tiñu Tachi Tuni ña ta cati cuhva iyo cuati can;

II. Tu cha cua cati ra a ña cua cati ra, nda ni quivi cha tiin tiñu chi ra cua cati tiñu ñaan chaha ta cua cati tiñu ti ña cua cahan ra, ña cua cuu coto tiñu ñaan savaha ra tu tacan. Ñahni ndatu cha cua cutuni ñi cuenda ley cha tachi tuni, tu cha ña cua cati tiñu, a cua sayaha tiñu tundoho chi ñi. Cha cua cati maan ñi cuu cha cua tindee chi ñi masi ñahni ñivi cua cahan cuenda ñi ta cua cahvi tiñu chi a cua quee vaha chi;

III. Iyo chi cua sacoto tiñu chi ñivi can, nda ni quivi cha cua tiin tiñu chi ñi, tacan cua coto ñi cha cua yaha ñi nuun ra Ministeriu Publico a ra Cumi tiñu Tachi Tuni, ñaan chaha cha tiso tiñu cuati ñi ta ndatu cha iyo chi ñi. Tu cuati cahnu cuu chi, ra cuu xini chi ra policiia cua cucumi sivi ñivi can ndihi cuhva cha iyo ñi.

Maan ley cua savaha tumanini chi ñivi cha iyo cuati, a ni chinu tiñu ñi a cha iyo ñi cuhva cha cua quihvi cuii ñi vecaa, tu cha cua tindee vaha ñi cha cua nanducu tiñu chi ñivi savaha cuati cha cuenda cha nduinuun ñi chi ñivi tahan ñi ta savaha ñi cuati.

IV. Cua cutini ñi ta cua ndaca tiñu nda cha cuu cha cuiti cha cua cati ñi, cua cuhva tiñu tiempu chi ñi cuhva cha ndiso ley ti cua cati ñi cha ndicha tacan ta cua cuu tindee tiñu chi ñi tu cha vaha cahan tiñu cuenda ñi, cuhva chica ley;

V. Cua cutuni ñi iti nuun ñivi cua savaha ra Cumi tiñu Tachi Tuni nu cuu chi tribunal. Cua quee chi nu ndichi tu cha cua yaha ndaa ra ta ra cuhva cati ley, tu cha maan ra cumi cuenda Ñuhun Ñucohyo, ra cumi chi ñivi ñuun, ñivi iyo cuenda cha cumi chi ñivi yaha tundoho, ñivi cuu testigu, a cuenda ve cuati, tu cha cua ndunihin cuati ta cua coto ñivi ndihi cha ña tahan chi coto ñi, a tu cha ra Cumi tiñu Tachi Tuni cua ndehe ti vaha chi ta cua tava vaha ra chi.

Cha cuenda cha nduinuun ñivi ta savaha ñi cuati, ndihi cha cuahan nanducu tiñu cuenda cuati ñi cua cuu chi iin cha cuiti nu cutuni ñi, ta cha ña cua cuu nducuaha chi nu cutuni ñi a cuu coo tundoho chi ñivi cua cuu testigu a chi maan ñi iyo tundoho can. Cuhva cha cahan iti chata ya, ñahni cha cua cuhva tundoho chi cha cuiti iyo chi ñivi chacoso cuati can, ta cua cahan tiñu a cua sanihin tiñu cuati ñivi chi cha chaha cuenda cha iyo cuati ñi;

VI. Iyo ndatu cha cua coto ra cua cahan cuenda ra iyo cuati can, tacan cua cuu cahan ra cuenda ra.

Ñivi cha iyo cuati ta ñivi cha cua cahan cuenda ñi iyo chi cha cua sacuaha tiñu cuhva cha iyo ñi ta ñivi cha tiin xihna cuii tiñu ta cua cati tiñu ñaan cha savaha ñi a cua nducu tuhun tiñu chi ñi. Tacan xihna ca cha cua queta ñi nuu ra cumi tiñu tachi tuni ta nducu tuhun ra ña savaha ñivi can, ta iyo nu nuna cha cua nducu ñivi cha cua cahan cuenda ñi. Tichi tiempu can ña cua cuu tixehe ñi ndihi cha cua nducu tuhun tiñu cuenda ñi, ñahni cuati cua coo tu cha ñahni cha cahan ley tacan ta cua cuu tindee ñivi chi ñi ta cua quee vaha ndihi cuhva cha cua nducu tuhun ñivi cuenda ñi ta ndihi cha cua coto ñivi cuhva iyo ñi tacan ñahni tundoho cua tindee ñivi cua cahan cuenda ñi;

VII. Cua cutuni ñi nu iyo cumi tiñu nuun mesa nu ndaa ñivi tu cha cahnu cuati savaha ñi 2 cuiya cua cundasi ñi vecaa, cha ni cumani 1 cuiya ta tu cua cundee cundasi ndico ñi nu cua cutuni ñi, cua cacu ñi tu cha cua queta cuhva cha cahan ñivi cahan cuenda ñi;

VIII. Cua coo ndatu chi ñi cha cua nanducu ñi iin ñivi cua cahan cuenda ñi iin abogado, ta ñican cua casi chi. Tu ña cuni a ña cuu cahan ñi chi iin abogado, tu yaha cha chica tiñu ti na cua nanducu ñi, maan ra cumi tiñu tachi tuni cua tiso iin ra cua cahan cuenda ñivi can, cua cahan ra cuenda ñi. Ta iyo ndatu chi ñi cha cua cuatiñu ñi chi ra cua cahan cuenda ñi ndihi tichi tiempu can ta racan cha nini ti cua savaha ra chi ndihi chaha cha cua ndaca tiñu.

IX. Ñahni ndatu cha cua nacaa quivi cha cua cuindi ñivi vecaa, tu ña cua tiahvi ñi yahvi ra cua cahan cuenda ñi a ñaan inca xuhun cua tava nuun ñi, a inca ñaan cha tahan chi savaha ñi análogo.

Vecaa can ña cua cuu sacaa tiñu tiempu a cuaha ca quivi cha cuenda cuati cuhva cha cati ley ti cua nanducu tiñu cuati cha savaha ñi ta ña cua cuu chi uvi cuiya, ti iyo ndatu cha cua coo ñivi cua cahan cuenda ñi. Tu cha cua sacuini ñi chi ña cua ndoo ñi vecaa, ta cua quee ndico ni ñi tichi cha nanducu tiñu cuenda cuati cha savaha ñi, ta cua nducu ñi cuhva cha cua casi ñi ndaa cha vachi.

Cha cua cutuni ñivi ndacu cuati cua quihvi ñi vecaa, nda ni quivi cha cua tiin tiñu chi ñi.

C. Cuhva cha iyo ndatu chi ñivi cha iyo chi tundoho:

I. Cua ndatuhun tiñu chi ñi cuhva cha iyo Ley; cua coto ñi cuhva cha iyo ndatu chi ñi ta cuu tindee ley chi ñi, quivi cha cua ndaca ñi ta cua cati tiñu chi ñi cuhva cha cua cunu tiñu cuenda cuati can;

II. Cua tindee chi chi ra cumi tiñu Ministerio Publico cha cua quihin cuenda ra ta ra ndihi tutu cha cua cahan cha cuu cha cuiti, ndihi tutu cha ndaca tiñu nducu tuhun ñi tichi tiempu can, tacan cua ndu cachi tiñu cuhva cha tahan chi, tacan quivi cha cua cutuni ñivi ican cua cuhva cuenda tiñu ndihi cuhva cha cati ley.

Ta quivi cha cua cati ra cumi tiñu Ministerio publico cha cua cuhva ra cha cua quee vaha tiñu, cua tindee ra ta cua cahan ndee ini chi ñivi can.

III. Tichi nu indi ñi tichi cuati can cua tindee tiñu chi ñi, cuenda iqui cuñu ñi chi cuenda xini ñi;

IV. Cua tiso vaha tiñu ndaa cha ña vaha. Nda nu quechaha chi cua ndehe ra cumi tiñu Ministerio Publico ti ndaa ica cha cua tiso vaha ra nda cha ña vaha iyo ican, ta ña cua nacoo ñahñu ra chi, vati tacan cua cuu ndehe maan ñivi iyo cuati can a ni tiin tiñu cua ndaca ñi chi ta cua ndehe ñi chi, ta ra cua tachi tuni can cua cuhva ra cha nuna chi ñivi cha iyo cuati can cuhva cha chacoso vaha tiñu cua cha cutuni ñi.

Ley can cua cati ti quii ni na cua sacuinu tiñu cuenda ñivi iyo cuati can ta cua tiso vaha tiñu cha ña vaha can;

V. Iyo chi cha cua cumi vaha tiñu a cua tixehe tiñu sivi ñivi tu cha ni luhu cuiya ñi, a tucha ni savaha tiñu ndavaha ni chi ñi, a suhu ñivi ñi ta cuahan ñi inca ñuhun, a suhu tiñu chi ñi a cha cuu delincuencia oragnizada, vati cuhva can cati ley ta cuhva can cua cumi ca tiñu chi na ñahni ca cha cua tahan ñi, ta cuhva can cua savaha tiñu ta cua cuinu ndihi cha cuiti cha iyo chi ñivi cha ni yaha iin chacan.

Ra Ministerio Publico iyo chi cha cua tayahvi ra ta cua cumi ra chi ñivi can, cha iyo cha uhvi can, ñivi cuu testigu a yoo ca ñivi cha indi tichi tiñu can. Ra cumi tiñu tachi tuni cua cumi ra cuenda cuhva cha cua savaha ra chihin chi vati cha niniin cuu chi;

VI. Cua ndaca tiñu chi cuenda cuhva cha cua cunu tiñu ya vati nini xaan cha cumi tiñu chi ta cua nduchaa ndatu cha iyo chi ñivi can,

VII. Ña cua sama tiñu tuhun cahan ñi iti nuun ra cumi tiñu cha tachi tuni ndihi cha cumani cha cua savaha Ministeriu Publico ndihi cha cua nanducu cuati cha ni cuu, cuhva cha chacoso vaha cha cha yaha, ñahni tiñu, cha cua quihin cuenda tiñu cuati cha chacoo, iyo chi cua cuhun chi iti nuun nda cua nda cha cua coso vaha chi.

Artiiculo 21. Maan ra cuu Ministerio publico chi ra policia iyo chi cua nducu tuhun ta cua nanducu ra ñaan cuati cuu chi, ta cua savaha ra ta ra chi cuhva cha iyo tiñu cha ndaca ñahan chihin ra ta ra.

Ra cuu cuenda Ministerio publico iyo chi cha cua ndehe ra ta ra tiñu can. Ta ley cua cati ndaa cha cua cuu cua cunaan ñivi nuun ra cumi tiñu ñuun.

Ta tu cua tiso tiñu cuhva cha cua tachi tuni tiñu chi ñivi, a cua sama chi ta tiempu cha cua ndunahan chi ndicha cuii ra cuu cumi tiñu cua cuu savaha chi.

Ta maan ra ta ra iyo cha nuna cha cua canihin ra a cua satiahvi ra cuhva cha iyo tiñu cuenda ra cumi tiñu chi ra cuu policía, ta ndicha cuii cua satiahvi tiñu, ta tihi nuun tiñu chi ñivi can oco chahun inu hora vecaa a cua satiñu ñi cuenda ñuun ndihi hora can; ta tu ña cua tiahvi maan ñivi can chi maan multa can oco chahun uni hora.

Ta tu cha chi iin ra satiñu iin tiñu ninu ña cua cuu satiahvi tiñu chi ñi cha cuaha xaan coto ñavi ca cha sacanaan ñi iin nduvi, tu cha ñavi cuhva cha cati tiñu can cuu chi.

Tatu ñivi cha ña satiahvi cuu ñi ta ni ña cua cuu satiahvi tiñu chi ñi cha cuaha xaan tu cha ñavi cuhva cha sacanaan ñi cuu chi.

Maan ra iyo cuenda Ministerio Publico cua cuu ndehe ra ta ra ndaa cha cuu cha cua savaha ra ta ra cuenda iin cuati, cuhva cha cua cati ley.

Ta cua cuu savaha ra cuenda ra tiso vaha ta sacuaha ley ñuhun ya tu cha cua cuhva ra iyo cuenda Senado ndatu ta cua coto tiñu cuhva cha iyo nu cutuni ndihi ñivi ñuñivi.

Cha cuenda cha cua coo cha vaha chi ñivi ra cuu cumi tiñu iyo chi cha cua ndehe ra cuenda chacan tacan ni ñuhun Ñucohyo chi ñuhun nu iyo yo chi nu cuu Municipiu cha chito cuhva cha iyo chi, cua ndehe ra ta ra cha cua sacuiñi ra ta ra cuati can, ta cuhva cha cua sacuaha tiñu chi ta cuhva cha cua sacuinu tiñu chi, tacan ni cuhva cha iyo chi cha cua satiahvi tiñu uxu xuhun chi ñivi cha ndacu cuati cuhva cha cati ley, ta cuhva cha cahan ley cahnu ya. Ta ndihi vehe cha iyo ra cuu toho cua savaha ra ta ra chi cuhva cha ndicha chi, cuhva cha cuu chi ta chi cha quii ta chi cha vaha cuhva cha sacuaha ra ta ra, chi cha cuiti iyo ra ta ra ta cua tayahvi ra ta ra cha cuiti cha iyo chi ñivi cuhva cha cahan ley cahnu ya.

Ndihi vehe cha sacuenda chi ñivi cua cuu chi chi ndihi ñivi ta cua coo chi iin cha cuiti ta cua satiñu vaha ñi. Ñivi iyo cuenda Ministerio Puublico chi vehe cuenda ra policiia ndihi uni cuenda ra cumi tiñu iyo chi cha cua nduvi nuun ta cua sacuinu ñi cuhva cha cua coo vaha ndihi ñivi, chi nu iyo ñi Vehe ñi chi nu iyo ñivi cha cumi cha cua cuhva cha vii chi ndihi ñivi, ta iyo chi cha cua coo chehe chi ñi:

a) Cuhva cha cua coo vaha tiñu ya ta xuhun cha quihvi chi cuhva cha tiso vaha ñi chi ñi ta cuhva cha cua ndunahan chi ta cuhva cha cua quee vaha chi chi ndihi cha cua cahan vaha ñivi cuenda chi ta cuhva cha cua coo tutu ñivi cha cua quihvi ican cha cua cuu ñi ñivi cua cumi. Cuhva cha cua coo chi ta cuhva cha cua cuahnu tiñu ya ñuhun Ñucohyo iyo chi cha cua ndehe chi chi ñuun Ñucohyo chi ndihi ca ñuun chi ndihi nu cuu chi municipio iin iin nu tahan chi ñi.

b) Nu iyo ñivi cha ndehe a sacuenda ndihi cuhva cha ndacu ñivi cuati chi ndihi ñivi cha iyo vehe cuenda cha sacuenda chi ñivi. Ni iin ñivi tucu ña cua cuu quihvi vehe can ta tu ñahni tutu ñi iyo vaha.

c) Cuhva cua tiso vaha tiñu cuhva cha cua cumi tiñu cha ña cua cuhva tiñu cha cua savaha tiñu cuati.

d) Ta cuhva cha cua tindee tahan ndihi ñuun nu cua sanihin tiñu a vaha cuahan chi cha ña cua coo xaan ca cuati tacan ni ndihi vehe cha iyo cuenda cha cua sacuenda ñi nu ñuhun Ñucohyo ya.

e) Ndihi xuhun cha tindee tiñu chi cuenda cha cua cumi tiñu nu ñuhun ya chi niniin cahnu cua cuhva tiñu chi chi vehe nu iyo ñivi cha cumi chi nu cuu municipio cha tahan chi nu iyo ñivi cha cumi.

Artiiculo 22. Ñahni ndatu cha cua cahni tiñu chi ñivi iyo cuati, ña cua cahnda ñi, ta ña cua savaha ñi ndavaha ni chi ñivi, ta ni ña cua taan ñi chi seña chi ñi, ta ña cua cani ñi, ni chi yutun, ña cua sayaha ñi ch uhvi ñi chi ni iin ñivi, ta ña cua satiahvi ñi cha yaha cuhva, ta ña cua quihin ñi ndatiñu ñivi, masi ñaan inca cuati savaha ñi ta ña indi chi tichi ihya ta cua nandaa ca chi. Ndihi cuati iyo chi cha cua cutuni ñi cuhva cha cati ley cua cuu chi ta cuhva cha quee vaha chi cua savaha ra Cumi tiñu tachi tuni.

Ña cua cuu chi cha quenda ndatiñu ñivi, ta cha ra cumi tiñu cahan ra ti cua tiahvi ñivi iin multa a xuhun cha ndiseca ñi cuenda ra cumi tiñu, tacan ni ta cha ra cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cua cati ra ti cua tiahvi ñivi can, cuenda ñaan cha cumani ñi chi ñivi tahan ñi a ñaan cuati ni savaha ñi. Tacan ni, ña cua cuu chi cha quenda ndatiñu ñi, ta cha ra cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cua quenda ndico ra ndatiñu ñivi cha nducuca ta ñahni tiñu savaha ñi, cuhva cha cati artiiculo 109, cua ndoo chi cuenda ñuhun ñuun ñi ndihi cha canihin vaha ra cumi tiñu ta ni ndoo chi cuhva cha cahan tiñu, tacan ni ndihi ndatiñu cha ñahni ca chitoho chi ta ndoo chi cuenda tiñu. Ta cha cuenda ndatiñu cha ñahni ca chitoho chi, cua coo iin cuhva cha cua cundicu tiñu ta cua cundaca ñahan cuenda chi:

I. Ra cumi tiñu tachi tuni chi ñivi cua ndehe tiñu can, ta cua cundaca ñahan maan ra cuenda chi;

II. Ta cua ndehe ra tiñu cuenda cuati cha cuu delicuencia roganizada cha cuu chi cha natahan ñivi ta ndacu ñi cuati a cha chaha ñi iin cuehe chi ñivi, a cha suhu ñi chi ñivi ta satiahvi ñi, a cha suhu ñi camio, a cha cuu trata de personas cha cuu chi cha xico ñi chi ñivi tahan ñi, a cha nducuca xaan ñi ta ña satiñu ñi, ndihi cuhva iyo tiñu cahan chi ihya:

a) Ndihi cha cuu chachi ñivi, a ñaan ndatiñu ñi cha cuu chi cuati, masi ña ta cati ra tachi tuni chi ñivi cha iyo cuati ñivi can, soco ndihi chaha iyo cha cuiti chi ñivi masi savaha ñivi can cuati.

b) Ndihi cha cuu chachi ñivi, a ñaan ndatiñu ñi ta ñahni cuati iyo cuenda chi, soco ni chatiñu ñivi can chi, ta ni tixehe ñi a sacanuun ñi chi chi cha iyo cuati can, ta chacan cua cuu chi cuhva cha cati inciso iti chata.

c) Ta ndihi ndatiñu cha chatiñu ñivi can, ta savaha inca ñivi cuati chihin chi, ta tu ñivi cuu chitoho chi chito ñi cha tacan ta ña ni chaha cuenda ñi chi chi ra cumit iñu a chasi ñi cha na ña cua coto ra cumi tiñu can.

d) Ta ndihi ndatiñu cha iyo sivi inca tucu ñivi chi, soco chito vaha tiñu ti iin cha nihin ñi cha suhu ñi cuu ndatiñu can, a nduinuun ñi chi inca tahan ñi ta savaha ñi chi, ta chacoso cuati ñi nuun ra cumi tiñu ta cahan ñi cuenda ndatiñu can ta maan ñivi cha cuu chitoho chi.

III. Ndihi ñivi cha ni chacoo tundoho can chihin ñi, cuu cua cahan ñi cuenda ndihi ndatiñu ñi ta cua sanahan ñi chi nuun ra cumi tiñu cha nihin vaha ñi ndatiñu cha iyo chihin ñi, ta ñavi cha ña vaha iyo ini ñi cuu cha savaha ñi ndaa cha savaha ñi, ta ña cuu coto ñi cha ña vaha cua savaha ñivi can chi ndatiñu ñi.

Artiiculo 23. Uni tahan nu cua yaha ñivi savaha cuati cha cua cutuni ñi, ta ñahni ca nu cua yaha ñi. Ta ni iin ñivi ña cua cuu cutuni cha uvi chaha suvi ni cuenda cuati savaha ñi, a cha ndoo nuna ñi a cha ni ndoo cuii ñi vecaa. Ndoo tiñu cha ña cua cuu sandoo nuna ni iin nu yaha ñivi can cutuni.

Artiiculo 24. Ndihi ñivi iyo cha cuiti chi ñi cha cua cahan ñi cuhva cha cuni ñi a cuhva cha saxini ñi a cuenda cha chinu ini ñi a cha cua coo cha cua coo chi ñi a cha cua savaha ñi cuhva cha tahan ini maan ñi. Iyo tahan cha cuiti chi ñi cha cua savaha ñi cha cuni ñi cha ituhun maan ñi a cha cua nduvi nuun ñi chi uvi uni ñivi cuu cuenda ñuun a cha cuenda ituhun maan ñi, cua cuu savaha ñi chi nu sacahnu ñi cuhva cha cuni maan ñi, cua cuu savaha ñi chi tu cha ñahni cuati cua savaha ñi ta cua sacuinu ñi cuhva cha iyo ley. Ña cua cuu cuatiñu ra nducu tiñu cuenda tiñu ya tac ha nducu ra tiñu.

Ra sacuaha ta tiso vaha ley ta nducuiti ra ta ra Vehe cahnu nu tiso vaha ra ta ra tiñu, ña cua cuu tiso ra ta ra ndihi ley cha cua coo cha sacahnu ñivi a cha cua casi ra ta ra cha sacahnu ñi.

Ta ndihi cuhva cha sacahnu ñivi nu nducuiti ñi, cua savaha ñi chi cuhva cha iyo tahan maan chi nu nducuiti ñi nu iyo veñuhun ñi. Ta tu cha cua sacahnu ñi inca cha cahnu ca ta ñavi ca veñuhun ñi cua coo chi, cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley cuhva cha iyo tiñu can.

Artiiculo 25. Ra cumi tiñu cuenda ñuhun nu iyo tiñu iyo chi cha cua ndehe cha na cua coo vaha chi cha taxi ta cua cha ña cua coo yuhvi xaan ñivi, ta cua ndehe ra tiñu can. Cuhva cha cua nducu ndee tiñu ta cuhva cha cua coo ca xuhun ta cua coo tiñu cua satiñu ñivi, ta vaha cua nihin ñivi cha cuu xuhun, ta cua coo chan una chi ñi ta cua coo vaha ñi cuhva cha cahan constitución ya. Ra cua ndehe tiñu cuhva cha cua savaha tiñu ta cua sacanaan ca tiñu xuhun ta cuhva cha cua cuu savaha ñi ta cua coo ca chi ta cua coo ca tiñu cha cua satiñu ñivi.

Ra cuu cumi tiñu iyo chi cha cua tiso cuenda ra ta cua cumi ra xuhun ñuun ta cuhva vaha ca cha cua nihi tiñu xuhun ta cua coo tiñu chi ñivi. Cha cuu Plan Nacional de Desarrollo chi cuhva cha saxini ra cuu tiñu iin iin ñuun cua ndehe chi.

Cha Ndacañahan ñuhun cua cati yoso cua coo tiñu, ta maan chi cua cuu iti nuun, ta maan chi cua cati yoso cua quechaha tiñu, ta cua cati chi yoso cua cuhun tiñu cuenda xuhun niniin cahnu Ñucohyo, ta maan chi cua ndehe tiñu cuhva cha cua satiñu cuenda cha cuu chi ñivi ñuun chi cuhva cha iyo cha nuna cuhva cahan Constitución ya.

Cha cua cuahnu cuhva cha satiñu xuhun niniin cahnu ñuhun Ñucohyo iyo cha cua coo chi iin cha cua tindee ndicha chi chi ñivi, cuenda ñivi ñuun, cuenda cha satiñu cha cuu chi chi ñuun a cha satiñu ñivi cha cuenda maan ñi, yoni cua sananuun tiñu ndacu ñi a inca ndico tucu tiñu ndacu inca ñivi, cua tindee chi ta cua nducahnu ca cuhva cha satiñu ñuhun Ñucohyo.

Ra cuu ndehe cuenda iin tiñu iyo chi cha cua ndehe, ta cua nducu ndee cuhva cha cahan Artiiculo 28, nuu cuu cumi parrafo nuun constitución ya, ta chi ra cuu cumi tiñu iin ñuhun cua cuu chi ta maan ra cua cati cuhva cha cua cuu chi, ta cuhva cha cua satiñu tiñu. Tu cha cuenda ñuhun ñuun cha cua sacuaha tiñu cuhva cha iyo ñuhun a cha cua tava tiñu cha cuu petrolio a ndaa inca cha quee tichi ñuhun, ra cuu cumi tiñu iin iin ñuhun cua savaha cuhva cha tahan chi cuhva cha cahan párrafo iñu chi ucha nuun Artiiculo 27 cha ndaa nuun constitución ya. Ta ndihi tiñu cha ndaa un tutu ley ya chi cuhva cha ndehe tiñu chi chi cuhva cha iyo iin tiñu chi cuhva cha cuahan satiñu chi chi cuhva cha ndacu ñivi ta cha chaha ñi tiñu chi inca ñivi chi cuhva cha cua tisovaha ñivi satiñu ican iin tiñu, ta yoso tahan ñivi cua tihi ñi cuhva cha vaha ta quii cua savaha ñi tiñu ta cua savaha ta cua cahan ñi cha ndicha, ta cua cuhva cuenda vaha ñi cha cua satiñu ñi ta cuhva cha vaha ni satiñu ñi, ta sa cua cati tiñu ñaan ca tiñu cha cua savaha ñi.

Tacan ni cha cua cuu savaha chi a cuenda iin sector ñivi ñuun a cha cuenda ituhun ñi, cuhva cha cahan ley, cuhva cha tindaha tiñu can iti nuun, ta cua coo chi iin iin cuenda cuhva cha tahan chi cha cua cuahnu chi.

Cha cua nduvi nuun ñivi chi cuhva cha cua satiñu ñi ta cua tindee tahan tiñu chi iin iin empresa cha cuenda ñivi ñuun a empresa iin ñivi, cua ndehe tiñu cuhva cha cua tindee chi chi ñivi ñuun , ta cua cumi tiñu tacan ni cha na ña cua sanduca quini chi nu ñuhun ñuñivi.

Maan ley cua tiso cuhva cha cua cuu coo chi cuhva cha cua nducahnu cuhva cha satiñu chi cuenda xuhun cuenda sector ñivi ñuun: chi cuenda ñuhun ñuun, cuenda cha nduinuun ñivi satiñu, cuenda cha cuu cooperativa, chi ñivi ndihi ñuun, chi nu iyo tiñu cha cuu cuenda ñivi satiñu chi cha cuu chi ndihi ñivi, chi ndihi cuhva cha iyo ñivi ñuun cha cua savaha ñi ta cua cata cuati ñi a cua sata ñi ndatiñu chi cuhva cha satiñu chi, cuhva chiniñuhun ñivi.

Cua tindee ley ta cua ndehe chi cuhva chan a cua cuhun cuhva cha nihin tiñu xuhun ta cua tindee tahan chi chi ndihi ñivi, ta cua ndehe tahan chi cuhva cha na cua quee ca chi iti nuun ta cua cahan ley cuenda ndihi cha iyo ñuun can a tichi ñuhun can, ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley cha ndaa nuun tutu Constitucion.

Artiiculo 26.

A. Ra cumi tiñu iyo chi cha cua ndehe ta cua tiso vaha cuhva cha ni nduvi nuun ñivi cuhva cha cua quee ñi iti nuun, ta cuhva cha cua satiñu ñi ta cua nducu ndee ñi cua quee ñi iti nuun ta cuhva cha ña cua naan nu satiñu ñi, ta cua vaha ta iin cha vii cha cuu cuenda política chi cuenda ndihi ñivi chi cuenda cuhva cha iyo iin ñuhun.

Cuhva cha vaha cua saxini ñivi can cuenda cha cua savaha ñi cuhva can cua quee vaha chi ta cua cuinu chi tu cha cuhva cha ndaa nuun Constitucion cuu chi. Cha cua savaha ñivi can plan ñi ta ñi, cua savaha ñi chi cuhva cha cuni maan ñi, soco cua savaha ñi chi cuhva cha cahan ley, ta cua sacuiti tahan tiñu ndaa cha cuu cha saxini ñivi a ndaa cha cuni ñi ti cua tihi tahan tiñu chi tichi plan can. Ta iyo iin plan cha iyo chi cha cua sacuinu ndihi ñivi can cha iyo chi tichi cha cuu Administración Pública Fede-ral.

Cha cuu ley cua sanahan chi ñivi cuu xini cuhva cha cua quihvi ñivi ta cuhva cha cua nducu tuhun tiñu chi ñi cuhva cha cua nduvi nuun tiñu ta cua ndehe ñi ndaa cha cuu cha vaha ta cua nduvi nuun ñi, ñaan cua cuatiñu ñi cuhva cha cua savaha tiñu cuenda nu cua satiñu ñi ta cuhva cha cua ndehe ñi a vaha cuahan ñi ta ndihi nuun ca programa cha cua tindee chi. Ta suvi ni maan ñi cua ndehe cuhva cha cua tiso vaha tiñu cuhva cha cua satiñu ñi ta cuhva cha cua savaha ra cuu xini, ta cuhva cha cua tiso vaha ra tiñu chi ra cuu cumi tiñu nu cua quihvi chi iin iin ñuhun, ta cua nduvi nuun chi chi ñivi cuhva cha cua tiso vaha tiñu chi ta cuhva cha cua satiñu chi. Cha cuu Plan Nacional de Desarrollo cua ndehe cuhva cha cua cuhun chi iti nuun ta cuhva cha cua coo chi cuhva cha cha iyo tiñu cuenda desarrollo insdustrial cuhva cha cua ndehe ñi nu iyo chi.

Ta cuhva cha cua nduvi nuun tiñu ta cua tiso vaha ñi tiñu cua cuu tihi cha cuu Congreso de la Union chi chi cuhva cha cahan ley.

B. Ñuhun iyo chi cha cua cuiso cuhva cha iyo ñuhun Ñucohyo ndihi cha cuu cuenda Estadistica chi Geografica ta cuenda chacan cua ndehe tahan ra cuu xini cuenda ra policiia. Cha cua cuu chi Ñuhun Ñucohyo, ta ndihi ñuhun, ta ñuun cha iyo tichi Ñucohyo chi ndihi municipiu, ndihi tiñu cha savaha chi (Sistema) cha nini cua savaha chi cuhva cati ley.

Cha tahan chi cha cua savaha tiñu cuhva cha cati ley ta cua cundicu tiñu cuhva cha cahan Sistema ta ndihi ra ndiso tiñu cuenda iin iin tiñu cha tahan chi (autonimiia tecnica) cha cua sacuenda, ndihi ñivi cha ndehe ley ta ñivi cha satiñu chi tiñu maan ñi, chi ndihi cha ninin xaan cha cua savaha ñi cha cua nducu ñi cha cua quee vaha chi, cua coo chi (juicio) ta sa cua tava tiñu chi cha cua cuhva chi cuenda ta cua sacuhun iti chi.

Nu nduvi nuun tiñu cua coo iin junta chi ra Cumi tiñu Ndaca ñahan chi uhun tahan ra satiñu ican, iin ra cua cuu Xini cuhva cha cati ley; cua tiso tiñu chi ra cha cua cuu ra Xini cuenda Ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua cati ra Camara Senador a tichi cha ña satiñu cuenda Comisioon cha iyo cuenda vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo.

Ley cua sanahan cuhva cha cua quechaha cha nduvi nuun ra ta ra ta ndaa tiñu cua Satiñu cuenda Ñucohyo ta cua cuhva chi cuenda ndihi cha iyo tichi chi ta cuhva cha sacuaha tiñu cuhva iyo ñivi, cuhva cha quechaha ta cuhva cha cua quihvi cua cuhva tiñu cuenda, cuhva cha ndehe yo chi, ta cuhva cha iyo tiñu ta iyo cha nuna; ndihi cha chica tiñu ta iyo chi cha cua savaha ra cutahan cuenda ra Cumi tiñu, cua ndunahan tiñu cha ndiso ra ta ra.

Ndihi ra cutahan nu nducuiti ra satiñu cuenda ra Cumi tiñu ndicha cuii cua sama ra ta ra tu cha iyo iin tundoho nihin, ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ra ta ra, a cua satiñu ra inca tiñu, a cua cuu ra xini, ta ña cua cuu chi cha cua satiñu cuatu ra ta ra nu iyo vehe cha satiñu tiñu, cha nditi, cuhva cha sacuaha tiñu cuenda iin ñuun a cha cua savaha cha vaha; cua tasoho ra ta ra cuhva cha cahan Xini tutu nuun cuu Cumi cuenda Constitucioon ya.

C. Cua coo cha cuu Consejo Nacional de Evaluación de la Politica de Desarrollo Social chi ra cumi tiñu ta ra, ta maan ra ta ra cua cndehe chi cuhva cha tahan chi cha iyo chi, ta cua ndehe ñi yoso tahan ñivi ndahvi iyo, ta cua ndehe ñi a vaha cuahan satiñu iin iin programa ta ndaa ca cuni chi queta chi, a sacuinu chi cuhva cha iyo tiñu, ta cua cuu cati ñi cuhva cuu savaha programa can, ta vaha ca cua satiñu ñi, soco cua cahan ñi cuhva cha iyo ley, ta cua tiso ñi cuhva cha cua nduvi nuun ra cumi tiñu cahnu chi ra cumi tiñu ñuhun chi ra cumi tiñu ñuun can cuhva cha cua satiñu ra ta ra.

Ñivi cha cua cuiso tiñu cuenda Consejo Nacional de la Polica de Desarrollo Social cua cuu iin ñivi cha cua cuu xini, ta iñu tahan ñivi cha cua tindee chi ñi, ta mani ñivi ñuhun Ñucohyo cua cuu ñi ta iyo vii ñi chi ndihi ni ñivi, tacan ni nu sacuaha ñi chi nu satiñu ñi, ta iyo chi cha cua ndehe tiñu a cha satiñu tahan maan ñi iin cuenda cha tindee chi ñivi, ta ña iyo chi cha cua cuindi ñi iin cuenda partido a cua nducu ñi cha cua cuu ñi tiñu. Cua tiso tiñu chi ñi cuhva cha cahan ley, tuvi xaan ñivi cha iyo cuenda Camara de Diputados iyo chi cha cua savaha votar chi cuenda ñi. Ta ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo iyo chi cha cua cuhva cuenda tiñu chi ñivi can tichi uchi quivi, soco tu chaña cua savaha ra chi ñivi cha iyo cuenda Cámara de Diputados cua tiso chi iin ñivi. Tichi cumi cumi cuiya iyo chi cha cua sama ñivi cha cha ni ndunahan ican, soco cua cuu ndoo ñi tu cha ni tiso chaa tiñu chi ñi.

Tacan ni ra cua cuu iti nuun chi Consejo Nacional de Evaluación de la Politica de Desarrollo Social cua tiso tiñu chi ra cuhva cha cahan tuhun cha ndaa iti chata. Uhun cuiya cua cuu ra tiñu ta cua cuu tiso ndico tucu tiñu chi ra inca chaha, ta cua cuu sama tiñu chi ra cuhva cha cuahan cha cuu Tuhun Cumi Constitución ya.

Ra cua cuu xini chi Consejo Nacional de Evaluación de la Politica de Desarrollo Social cuiya ta cuiya iyo chi cha cua cuhva cuenda ra iin informe nu vachi ndihi tiñu ni savaha ra, ta cua cuhva cuenda ra chi nu cuu Poder de la Union. Cua cundehe a cua queta tiñu nu cuu chi Camara del Congreso cuhva cha cati ley.

Artiiculo 27. Ndihi ñuhun chi nduta cha iyo tichi ñuhun Ñuvcohyo ya chi ñuhun ya cuu chi ta iyo ndatu chi cha cuiti cha cua cuu chi chi iin ñivi ta cua cuu chi chi ñi.

Ta cua cuu quenda tiñu chi chi ñi ta tu cha cuenda ñuun cua cuu chi ta cua tiso vaha tiñu ya nuun ra cumi tiñu cha cua ndoo chi iin cha vaha.

Ñuhun Ñucohyo iyo ndatu chi chi cha cua ndehe chi yoso cuhva a ndaa cha cua savaha iin ñivi cha iyo ñuhun ñi, ta cua savaha chi cha vaha chi ndihi ñivi ta cua ndehe tiñu cha cua cuatiñu tiñu iin cha vaha cha iyo nu ñuhun can, ta cua cuu sama chi cuhva cha cua savaha chi cha vaha chi ñivi ta cua cumi tiñu chihin chi ta cua tindee chi cha cua cuhun ñuhun ya iti ta cua tindee chi cha cua coo vaha vihi ca ñivi cha iyo tichi cuhu chi ñivi cha iyo ñuun nahnu. Tu iyo iin cha ña quee vaha cua ndehe tiñu cua ndehe tiñu cuhva cha tahan chi cha cua nacoo tiñu chihin chi yoso cuhva cha cua cuatiñu tiñu chihin chi cuhva cha cua cumi tiñu chihin chi chi nu iyo ñuhun chi nduta chi cuhu nahnu ta cua savaha tiñu cha cua cuu chi ndihi ñivi ta cua tiso vaha tiñu ta cua satiñu vaha chi ta cua cumi tiñu chi ta cua nducu tiñu cuhva cha cua coo vaha ca chi ta cuhva cha cua cuahnu chi tichi ñuun ta cuhva can cumi ta cua coo vii ta cua savaha chi iin cha vaha chi ñuhun ñuñivi cha cuu chi vehe cha taqui xaan cha cua coo chi cuhva cha cahan ley, cuhva cha cua nduvi nuun chi na cua satiñu tiñu chi ta cua cuu chi iin ñuhun ñivi ñuun ta cua tindee chi cuenda ñivi cha satiñu tichi cuhu chi ñivi cha iyo sundiqui chi ñivi cha satiñu tichi cuhu cha sacuenda ñi chi, ta ndihi ca cha ndacu ñivi cha nducu ñi xuhun cuenda ñuun cuati can ta cua nducu ñi cuhva cha na ña cua sandoyo ñuhun tiñu ndihi cha vaha cha iyo nu ñuhun ya ta ñuhun cha cua ndoyo ñuhun cua savaha ñivi.

Chi ñuhun Ñucohyo ya cuu ndihi cha iyo nu ñuhun ya chi ndihi cha iyo tichi tañuhun chi ñuhun cuati cha iyo tichi tañuhun chi cha cuu mineral chi ndihi cha cuu sahma chi ndihi nu nanihin tiñu cha cuu cha vaha tichi ñuhun chi ndihi nu iyo cha vaha ta nu tava tiñu cha cuu caa chi cha cuu uxu caa cha chatiñu tiñu nu savaha tiñu cha chatiñu tiñu ta nu iyo cha cuu yuu taqui chi nu iyo ñiin taqui chi nu cacu ñiin chi nduta tañuhun chi ndihi cha chinu chi yuu ta cha cua satiñu tiñu iti xuu ñuhun a ndaa cha cuu cua cuu ñuhun yahma chi cha cuu petrolio chi cha cuu nduta xaan chi gas ndihi cha iyo un ñuhun ya, cua cuu chi cuhva cha iyo cha cuiti chihin chi cuhva cha cahan vehe cahan cuenda cha cuiti cha iyo chi ndihi ñuhun.

Cuenda ñuhun ñuun cuu ndihi cha cuu nduta tañuhun cha iyo candaa ñuhun can, ta nda cua nda nu sandihi chi cuhva cha iyo tiñu savaha cuhva cha cahan ley (sic DOF 20-01-1960) cha ndaca ñahan nu ñuhun ñuñivi; ndihi nduta iyo yuhu tañuhun, ndihi tuñii a nu queta nduta yuta ta quihvi chi tañuhun ndihi ni tiempu, a nuna chi ta chasi ndico chi yuhu tañuhun can, ta ndihi nu ñuhun nduta ta cuu chi mini a chinu chi ndihi quivi, ndihi yuta ta ndihi ndohyo nu cuu xini chi, ta ndihi nu quechaha chinu chi ndihi ni tiempu, a chinu chi ta neti ndico chi, ta nda cuan da nu quihvi chi tañuhun cha cuu chi tuñii a nduta mini cahnu, cuu chi cuenda ñuhun Ñucohyo; ta ndihi yuta cha chinu ndihi ni quivi a nuna chi ta chasi ndico chi ta ndihi nu quee xini yuta can a iin ni nu quee chi a inca tucu chiyo (sic DOF 20-01-1960), ta tacha cuhva chinu yuta can ta ndihi cuhva nu cuahan chinu chi a suhva ni nu chinu chi cuu chi xahñu chi inca ñuhun, a cuu chi xahñu suvi ni chi inca ñuhun nu ndacañahan Ñucohyo, a yaha chi inca tichi inca ñuhun suvi ni nu ndacañahan Ñucohyo, a yaha chi tichi nu cuu iti xahñu nuhun nu ndacañahan Ñucohyo; ta cha cuenda ndihi nu cuu chi mini nahnu a nu cuu chi tuñii nu cuu soco chi, a nu iyo chi a yuhu chi yaha iti xahñu cha cuu uvi tahan a cuaha ca ñuhun ndacañahan Ñucohyo, a xahñu chi chi Ñuhun ndacañahan inca cumi tiñu; ta ndihi nduta ndohyo cha iyo yuhu tañuhun a yati nu iyo yuhu tañuhun, a nu chinu nduta can, ndihi nu cuu soco mini nahnu, a nu cuu chi tuñii cha cuenda ñuhun Ñucohyo, ta ndihi nduta cha quee nu tahvi ñivi tichi ñuhun, ndihi nu chinu nduta tichi nduta tuñii ta yuhu ndihi mini nahnu , ta ndihi nu chinu nduta can tichi ñuhun nda cua nda nu queta chi cuhva cha cahan ley.Ta ndihi nduta cha iyo tichi ñuhun iyo cha nuna cha cua ndundichin chi ta cuu cua savaha tiñu cuhva cha cua quee chi ta cuu cua cuu chi chi ra cuu xuchiin chi ñuhun can, soco ta cha tahan chi cha chini ñuhun ñivi ñuun chi, a ñaan inca tundoho cuu coo cuenda chi, ra cuu Xini ndacañahan ñuhun Ñucohyo cuu cua tiso ra cuhva cha cua cahan tiñu cuenda chi, cuhva cha cua quee chi ta cua cuatiñu ñivi chi, a cua cuu tiso ra tiñu ti ña cua cuu quee chi ta cuatiñu ñivi chi, tacan ni ndihi ca nduta cha iyo cuenda ñuhun Ñucohyo. Ta ndihi ca nduta cha ña cahan tiñu cuenda chi nu cahan tiñu ihya, cuu chi chi ñuhun nu iyo chi a nu chinu chi a nu iyo chi tichi ñuhun, ta tu cha iyo chi tichi uvi tahan tihyo ñivi, cua cuu chi cuenda ñivi ñuun, ta maan ra cumi tiñu ndacañahan tichi Ñuhun can cua cati yoso cua ndoo tiñu can.

Cuhva cha cahan tuhun cha vachi iti chata, vati cha cuu chi ñuhun Ñucohyo chi maan chi cuu chi ta yoni cua cuu quenda chi a cua savaha ñivi cuhva cha cuni ñi chi cuhva cha cahan ley iyo chi cha cua cuatiñu tiñu cha cuu cha quee tichi ñuhun, cua ndaca tiñu ndatu ta sa cua cuu savaha ñivi ndaa cha cuni ñi savaha ñi, ta ñivi cha indi nu cuu chi nda xini ca cha cuu chi Ejecutivo Federal iyo chi cha cua cuhva ndatu, soco cua cuu chi cuhva cha cahan ley, ta cha cuu cha cua sacoto cha cuu tele can a radiu, ñivi cha iyo cuenda Instituto Federal de Telecomunicaciones iyo chi cha cua cuhva ndatu. Cuhva cha iyo tiñu cha tiso vaha tiñu cuenda cha cua tava tiñu cha cuu mineral cha iyo tichi ñuhun a ndaa inca cha cahan nu cuu chi párrafo cumi ihya, ta cua tiso tiñu cuhva cha cua coo chi ta cuhva cha cua quee vaha chi ta cua savaha tiñu cuhva cha tahan chi nda cua nda quivi cha cua ndihi cuenda chi, ta tu cha cua nanihin tiñu iin cha ña vaha, cua cuu casi tiñu chi. Ra cuu cumi tiñu Federal cuu ra cua cuu cati cuhva cha cua cumi tiñu cha quee tichi ñuhun a cua sanaan ra chi. Ra cuu cumi tiñu cahnu nu ñuhun Ñocohyo iyo chi cha cua cati a cua quee iin tiñu cuhva cha cahan ley, soco tu iin cha mineral xaan xaan cuu chi ñahni ndatu cua cuhva tiñu. Ñivi cha cua cuu cuhva ndatu cuenda chacan cuu ñivi cha iyo cuenda nu nani chi Nacion de planeación cha cuu ñi ñivi cha tiso vaha cuhva cha cua coo iin cha cua coo chi ñivi cha iyo cuenda ñuhun, tacan ni ñivi cha iyo chi cha cua sacoto chi ñivi cha iyo cuenda cha cuu toho ñuhun ña cua cuu cuhva ra cumi tiñu ituhun ñuhun ndatu chi iin ñivi tu cha ñavi cuhva cha cati ley cuu chi, soco tu cua cuva tiñu ndatu cua ndehe tiñu yoso cuhva cua cuu savaha tiñu cuenda nu satiñu tiñu chi ñuhun ndichin.

Tu cha cuenda pretoliu a ndaa inca cha cha cuu nduta a tati cha quee tichi ñuhun cha cuu cuenda ñuhun ña cua cuu sama chi ta ni ña cua cuu xico tiñu chi ña cua cuu tiso vaha ni maan tiñu iin tiñu. Cua nanducu tiñu cuhva cha cua nihin ñi xuhun ta cua cuu savaha ñi tiñu ta cua tiñu ya iti nuun cha cua tava tiñu chi tichi ñuhun ta cua cha cuu petroliu can chi cha cuu hidrocarburo cha quee tichi ñuhun cha cua cuhva tiñu chi cha cuu empresa cha satiñu a cha cua tiso vaha ñi tiñu chi empresa cha iyo cuenda ra cumi tiñu a iin empresa inca ñivi, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley. Ta cua cuu nducu empresa cha iyo cuenda ra cumi tiñu chi inca cuenda ñivi, ta cuhva can cua sacuinu ñi cuhva cha ni tiso vaha ñi tiñu. Chi ñivi ñuun cuu cha cuu hidorcarburo can, ta cuhva can cua cuhun nuun tutu cha cua tiso vaha ñi cuhva cha cua satiñu ñi.

Cuenda maan ñuhun Ñucohyo cuu cha cua ndehe yoso cua cuatiñu ndihi cha cayu ta cuu chi ñuhun xaan (energía nuclear) ta cuhva cha cua nanduvi chi ñuhun ndichin, ta cuhva cha cua cundacañahan cuenda chi ta ñaan inca cuhva cha cua cuatiñu ñivi chi. Ta cha cua cuatiñu tiñu ñuhun xaan can cua satiñu vii ñivi chihin chi.

Maan ñuhun Ñucohyo iyo ndatu chi cha cua satiñu chi iin cuhva cahnu cuenda ñuun (zona ecónomica) iti tichi ca tañuhun ta quechaha chi nu queta raya cha cuu cuenda ñuhun Ñucohyo nduvi chiyo xiin chi, iyo cha cuiti chi ñuhun can cha ndacañahan chi, cuhva cha tahan chi cuhva cha cahan ndihi ley cha tava ra sacuaha ta tiso vaha ley cha nducuiti Vehe Cahnu nu satiñu ra ta ra (Congreso). Ta nu cua satiñu chi iin cuhva cahnu cuenda ñuun (zona ecónomica) cua nacaa uvi siendu milla (cha cuu chi uni cientu uni xico uchi miil cumi cientu metru) iti tichi ca tañuhun, ta cua quechaha chi nda nu quechaha cahvi tiñu yuhu tañuhun cha cuu cuenda maan ñuhun Ñucohyo (cuu chi uchi uvi milla cha cuu chi oco uvi miil uvi siendo oco cumi metru). Ta tu cha nu nacaa chi ta yaha chi cuenda inca nu nu cuu cuenda inca ñuhun, cua quihin cuhva cuenda iin iin cuhva cha iyo tañuhun cha tahan chi chi iin iin ñuhun can, ta cha nini xaan cha cua ndatuhun tahan ra cumi tiñu iin iin Ñuhun can ta cua ndoo inuun chi.

Ta cha cua cuu nihin tiñu ñuhun ta nduta cha iyo nuun chi cha cuu cuenda ñuhun Ñucohyo, cua savaha tiñu cuhva cha cahan chi ihya:

I. Ituhun ni maan ñivi cacu ñuhun Ñucohyo a ñivi cha ndoo cuii ñi iyo ñi tichi ñuhun Ñucohyo ta ndihi ñivi ñuun cha iyo niniin cahnu ñuhun Ñucohyo iyo cha cuiti chihin ñi cha cua coo ñuhun ñi, ta cua nihin nu iyo nduta a cha cua nihin ñi ndatu cha cua satiñu ñi tichi ñuhun ta cua xico ñi ndihi cha quee tichi chi a nduta. Maan ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua cuu cuhva ra ndatu chi ñivi inca ñuhun, ndicha cuii ti cua tiso vaha ñi tiñu chi ra cumi tiñu cahan tahan chi cumi tiñu inca ñuhun (Secretaría de Relaciones) vati ndihi ndatiñu ñi cuenda ñuun cuu chi, ta ña cuu cha cua cahan ñi chi cumi tiñu ñuhun nu quee ñi cha cua tindee chihin ñi cuenda ndatiñu ñi, vati tu cha tacan cua cuu chi, cua naan cha cuiti chihin ñi chi ndihi ndatiñu cha ni nihin ñi, ta cua ndoo chi cuenda ñuun.

Iin cani ni cha cuu iin cientu kiloometru nu tiin tahan xahñu ñuhun Ñucohyo chi inca ñuhun, ta uvi xico uchi kiloometru cuu chi tu cha yuhu tañuhun iyo chi, ta ñahni ndatu chi ñivi inca ñuhun cha cua sachiin ñi ñuhun ta ni nduta cha iyo nuun chi. Cientu kilo metro cha nani nu sandihi ñuhun can, ta yuhu tañuhun cuu chi uvi xico uchi ñahni ndatu cha cua quihvi ñivi inca ñuhun tichi ñuhun yo ña cua cu quihvi ni maan ñi nu ñuhun a nu nduta. Ñuhun cha ndaca ñahan, chi ñivi ñuun cua nduvi nuun ñi ta cua cati ñi yoso cuhva cua ndoo tiñu, cuenda ra cumi tiñu cha ndehe tiñu can ta racan cua cati chi ñivi inca ñuhun a cua cuu nihin ñi.

II. Cumi tiñu cha ndehe ñivi veñuhun cuhva cha cahan artiiculo 130 ta cuhva cha cati ley ti iyo nu nuna cha cua ndaca ñi cha chini ñuhun ñi, ta cua nihin chi a cua tiso cuenda maan ñi nu iyo ñi, iyo ndatu chi ñi, ndihi ndatiñu cha cua cuni ñuhun ñi, ta cua sacuinu tahan ñi cuhva cha cati ley ti cua cuhva ñi ndihi tutu cha cua ndaca tiñu chi ñi;

III. Ndihi instituto cua savaha ñi cha vaha, a chi ñuun cua chi a chi maan ñivi can cua chi, na cua ndehe tahan ñi chi ñivi cha chini ñuhun, Ñivi cha sacuaha ta nanducu ñi, ñivi cha sanahan, ñivi cha tindee chi asociados, a inca cuenda, ña cua cua nihin ñi ndihi vaha cha cua cuatiñu ñi, a numi a ndoo iti ni cua queta chi, cuhva cha cati ley iyo chi cha cua savaha tiñu;

IV. Ñivi ndiso tiñu cha xico tiñu cha cuenda tiñu ndacu ñi cua coo tiho ñi soco ndicha cuii nu nuna cha cua cuatiñu ñi ta cua sacuinu ñi chi cha cua savaha ñi.

Ñahni ndatu cha cua coo ñuhun nu cua tachi ñi, a cha cua cuindi sana ñi ni cuhu cha cha nahnu vihi ca cha iyo oco uhun chaha nahnu vi ca chi cuhva cha sanahan fraccioon XV tichi Artiiculo ihya. Ley cati chi ti cua sanduvi nuun chi cuhva cha cuhva cha tahan chi chi capital ta yoso tahan ñivi cua cua socio chi ñivi can, ndaa cha cua cuhva ñuhun cha cua chi ñivi can ña cua nihin iin ñivi cha cua socio uxu uxu ñuhun can, chacan ñuhun cha cua chihin ñi cua satiñu ñi, tu chi maan ñi cuahan chiqui can cua satahan tiñu ndihi cuenta cha cua quee ican. Chacan cati ley cuenda ñivi cha vachi inca ñuhun ta iyo tañu ñivi can.

Suvi ni ley cua cuhva cha cua coo sivi a cua savaha tiñu cuenda ndihi cha ninin xaan cha cua sacuinu ñivi cuhva cha cahan fraccioon;

V. Ndihi bancu iyo ndatu cha cua savaha cuhva cha cati ley cha cuenda xuhun, cua coo ñivi cua cuu xini cha cua satiahvi, chi ñuhun cha iyo tichi ñuun chi vehe cha taqui xaan cuhva cha cahan ley, ta ña cua cuu coo ñuhun ñi ta cua satiñu ñi chi cha ñavi cuhva cha tahan chi.

VI. Ndihi ñuhun ta ñuhun Ñucohyo ta ndihi nu cua chi municipiu tichi ñuhun Ñucohyo, iyo ndatu cha cua ndaca ñi ta cua nihin ndihi ndatiñu cha ninin xaan can cha cuenda ñuun ñi.

Ley ñuhun Ñucohyo ta ndihi ñuhun cha iyo tichi nu ndaca ñahan, maan ra ta ra cua ndehe nda cha cua savaha ra ñuun can nda cha cua cuu chi ñuun can, cuhva cha cati ley ta cuhva cha cua cati ra ndaca ñahan cha ndehe tiñu can. Yahvi chi cha cua ndoo nuna chi ta cua cuu chi chi ñuun, cua cundicu chi cuhva yahvi cha cua cati ra cumi tiñu tribunal ta ican ta sa cua cuhun chi nu iyo oficina nu quihin tiñu sivi ta nu satiahvi tiñu, ta cua ndehe tiñu a yahvi chi cati maan ra cuu chihin chi a chaha tiñu chi chihin ra tacan ni ti cati tiñu ti tacan ni cua tiahvi tiñu. Cha cua yaha cuhva cua taa tiñu yahvi chi cha ni cumani cha coso vaha a ndaa cha sama cha ni cumani cha cuhva ra cumi tiñu yahvi chi cua ndoo chi cha cua cutuni ñi ta cua tiso vaha ñi chi iin cha cuiti. Ta cua ndehe tiñu chihin chi ta tu cha ndatiñu cha ndayahvi xaan cuu chi ta ñahni yahvi chi ndaa.

Ndihi cha tahan chi cha cua savaha ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan artiiculo ya ta vaha chic ha cua cuhva iin cha cuiti, soco tichi cha cuahan chi chinu tiñu ya, ta cha cua cati vehe nu iyo ra tachi tuni cua cuhva tiñu iin yoo, ta quihin ni ñivi cha cua sacuenda chi chi tiñu cha cua ndehe vaha ñi tiñu cuenda xuhun chi ta cha cua nuun yahvi chi a ta cha quiahvi ñuhun a nduta ta ñahni cha cua cuu casi cha cua savaha.

VII. Cua tayahvi tiñu cuhva cha iyo ñuhun ñuun chi ñuhun ñivi, tacan ni cha cua coo a cua tachi ñi nuun chi.

Ley cahan chi ta tindee chi cuenda ñuhun ñivi ñuun.

Ley ya sacahnu chi ta nducu ndee chi cuhva cha vaha vihi ca cuhva cha iyo ñivi ñuun ñi chi ñuhun ñi, ley ya cua cumi chi cuenda cha cua cuu coo ñivi nuun ñuhun ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cumi tiñu chi cuhva cha cua cumi tiñu yutun ya iyo ican chi nduta cha cha tiñu ñivi ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuatiñu vaha ñivi ñuhun ñi chi nu iyo cuhu nahnu chi nduta cha cha tiñu ñi ta cua nducu tahan tiñu cuhva ndaa cha cuu tindee ñivi ñuun can ta vaha vihi ca cua coo ñi.

Ley tayahvi chi chi ñivi cha iyo ñuhun chi ñivi cha iyo tichi ñuun ta nducu tiñu cuhva cha cua nducu ndee ñivi can cuhva cha cua satiñu ñi ta cua nihin ñi cha chini ñuhun ñi nu ñuhun can, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua satiñu tiñu ndihi cha cuiti iyo chi ñivi cha iyo ñuhun chi corra ñi. Ta cua coo tahan cuhva cha cua cuu nduvi nuun ñi chi tahan maan ñi a chi ra cumi tiñu a chi inca ñivi ta cua cuhva tiñu cha cua cuatiñu ñi ñuhun ñi, ta tu cha ñivi iyo ñuhun cuu ñi iyo chi cha cua coto ñi ndihi cha cuiti cha iyo chihin ñi cuhva cha iyo ñi tichi ñuun can; ta cua coto tahan ñi ndaa cha iyo chi cha cua coo chi ñi ta ndaa cha iyo chi cha cua savaha ñi cuhva cha cahan cuenda ñivi cha iyo ñuhun. Ta tu cha cua cuhva ñi ñuhun ñi chi inca ñivi yoni cua cuu casi nuun ñi vati iyo cha cuiti chi ñi cuhva cha cahan ley.

Ni iin ñivi ña cua cuu coo uhun cuhva ñuhun cha iyo ñuun can chi ñi. Soco iyo chi cha cua cuhva tiñu tutu ñi cuhva cha cuu chitoho ñi ñuhun can cuhva cha cahan fraccioon XV.

Nu nducuiti ndihi ñivi cua cuu chi cuhva cha cahan ley. Ta ra cumi tiñu cuenda ñuhun cha nacachi ndihi ñivi cuhva cha cahan ley, cua cuu ra xini chi ndihi ñivi cha iyo ñuhun ta tiñu ra cuu chi cha cua tiso vaha ra ndihi tiñu cha cua queta nuun nducuiti tiñu.

Cha cua cuhva ndico tiñu ñuhun a cuhu nahnu a nduta cha cuahan tichi ñuun cua savaha tiñu chi cuhva cha cahan ley;

VIII. Cha ña vaha ca chi:

a) Ndihi ñivi cha cua cuhva ñi ñuhun ñi chi inca ñivi a nduta a ñuhun cha iyo cuenda ñuun a nu cuu chi ranchu a nu iyo uvi ñivi a iin ñuun cha savaha ndihi ra nducu tiñu a ra cuu gobernador iin ñuun a ndaa inca ñivi cha cuu tiñu ñuun can ta ña cua chaa ini ñi tiñu iyo ican cuhva cha cahan Ley cha chacoso vaha 25 junio cuiya 1856 ya ndihi ca ley cha iyo;

b) Ndihi cuhva cha cua cuhva ra cumi tiñu cha cua satiñu tiñu iin nu ñuhun a cha cua coso vaha iin tiñu ñuhun a cha cua xico tiñu chi a nduta a cuhu cha savaha vehe cha tindee chi ñi a nu cuu chi cuenda Hacienda a ndaa inca cumi tiñu ñuhun Ñucohyo ya nda ni quivi xihna cuii yoo diciembre cuiaya 1876 ta nda quivi ya, ta quihvi suhu inca ñivi nu ñuhun can cha ñavi chi ndatu chi ra cumi tiñu, quihin ñi ñuhun iin ñuun a ñuhun iin ranchu a iin nu iyo uvi uni ñivi a iin ñuun.

c) Cua cumi tiñu cuenda cha ña cua sanuun a cua casi tiñu cuhva cha cua xico tiñu a cha cua cuhva ñivi can ñuhun ñi chi inca ñivi a cua cuhva caha ñi chi cuhva cha cahan fraccioon cha cahan iti chata cha cuenda iin cha nduvi nuun ñivi a cha cuenda ta tachi tuni ra ta ra a ndaa inca ra cuu cumi tiñu ñuhun Ñucohyo cha cua quihvi suhu ra ta ra ta ñavi chi ndatu quihvi ra ta ra nu ñuhun can a cuenda nduta a cuhu nahnu cha cuu chi ñivi a ndaa inca ñuhun cha cuu chi iin ñuun a chi ñivi ñuun.

Ña cua cani tiñu cha yaha can, ndicha cuii ñuhun cha chaha tiñu tutu nu sacha chi cuhva cha cahan Ley cha quee 25 junio cuiya 1856, ta iyo sivi ñivi can chihin chi cha cuu chi chihin ñi nda ni cha iyo uchi cuiya ta ña cua yaha uvi xico uchi hectaria cua coo chi ñi.

IX. Cha cua natahvi tiñu chihin chi chi iin ñivi cha cati ñi cha tahan chi a chaha ñi chi chi iin cha iyo yatin chihin ñi ta ña vaha quee chi cua cuu cani ndico tiñu chihin chi ta tu cua ndaca ndico ndihi ñivi cha iyo yatin ican chihin chi tu cha cua nduvi nuun uni cuhva ndihi ñivi cha iyo ican ta cha suhva vihi ca iyo chi maan ñi.

X. (Tani chi)

XI. (Tani chi)

XII. (Tani chi)

XIII. (Tani chi)

XIV. (Tani chi)

XV. Tichi ñuhun Ñucohyo ya ñahni ndatu cha cua coo iin vehe cahnu xaan ta taqui.

Cua cati tiñu ti luhu iin ñuun ta ña cua yaha cientu hectarea chi iin ñivi ta ñuhun can ña iyo vaha chi a vita xaan chi.

Ta cha cua quee inuun chi cua cahvi tiñu chi cha cua cuu chi ñuhun nu cua cuu tiso nduta tiñu ta uvi cha cua cuu iin tiempu ni ta cumi chi cha cuenda tichi yoo agosto ta una chi cua cuu cuhu nahnu chi cuhu cuati cha cuu chi ñuhun iti.

Iyo ndatu cha cua coo ñuhun ituhun ñivi ta cua cuu chi chihin ñi cha cuu chi ta iin ñuhun luhu, soco ña cua yaha cha cuu chi cientu uvi xico uchi hectaaria tu cha ñuhun nu tachi tucati cuu chi ta chacoso nduta chi, ta uni cientu hectaaria tu cha nu cua tachi tiñu, ndoo azuuca, cafee, yavi, yutun suchan, ticaha, yoho uva, yutun olivu, yutun quina, yoho vaha ini ya, yutun tusihva, yavi vixi, tuvihnda, a ndihi nuun yutun chaha yucu vixi.

Iin ñuhun luhu cha tahan chi chi ñivi iyo sundiqui ta ña cua yaha cuhva cua nihin ñi cha cuu ñi iin tuhun ni ñivi, cua coo ñuhun ñi cuhva cha chini ñuhun ñi, tu cha iyo uhun cientu xini sundiqui ñi a ri nahnu a ri cuati cuu ri, ta cuhva cha cati ley cua cuu chi tu cha iyo vaha ita chachi ri ta ri nu ñuhun can.

Ta tu cha cua coso vaha ñuhun can cha cua coso nduta chi, a cha cua cuinu nu cua cunu nduta a ñaan inca tiñu savaha ñivi cuu chitoho chi, cha na nduvaha ca ñuhun can cha cuu chi ñuhun luhu ñivi can, ña cua quee sivi chi cha cuu chi ñuhun luhu ñivi can masi cuaha ca sana ñi cua coo cha satiñu ñi nuun chi cuhva cha cati fraccioon ya, soco savaha ñi cuhva cha cati ley cuhva cha iyo chi cha cuu chi chihin ñi.

Ta cha nuun ñuhun luhu nu sacuina ñivi sundiqui ñi, cua tiso vaha ñi chi cha cua tachi ñi ndihi nuun tatan, ña cua cuu sachiin ca ñi cuaha ca ñuhun, soco cuhva cha tahan ni chi cuhva cha ni nihin ñi cuhva cha cati parraafo uvi chi uni nuun fraccioon ya, ta cuhva iyo ni ñuhun can cua cuu chihin ñi cuhva cha tiso vaha ñi chi.

XVI. (Tani chi)

XVII. Ra sacuaha ta tiso vaha ley nducuiti nu cuu chi Vehe cahnu ñuun Ñucohyo, ta ndihi ra sacuaha ta tiso vaha ley iin iin ñuhun nu ndacañahan ñuhun Ñucohyo, cuhva cha tahan chi nu ndehe ra ta ra tiñu, cua tava ra ta ra ley cha cahan cuhva cua coo tiñu cha cua natahvi ñuhun a cua cuhva tiñu chi chi inca ñivi ñuhun cha ndoo, tu cha ni yaha cuhva ni chaha tiñu chi cuhva cha cahan fraccioon IV chi XV tichi artiiculo ya.

Ta cha ndoo can cua natahvi chi cua savaha ra xuchiin ñuhun can ta cua cuhva ra chi chi inca ñivi, tichi iin cuiya cua cuu chi, ta cua quechaha cahvi tiñu cuiya can quivi cha queta tiñu nuun ra cuu xuchiin ñuhun can savaha ra cumi tiñu. Ta tu cha queta cuiya can ta ña ta cuhva ra xuchiin ñuhun can chi, cuhva cha iyo tiñu, cua quiahvi chi chi ñivi cuni sata chi iti nuun ñivi ñuun. Ta iin ni cuhva cua cunda yahvi chi, tu cha chi ñivi cuni maan ñi cua cuhva ñi ñuhun can, cuhva cha chaha ley cuenda cuhva cha iyo tiñu ya.

Maan ley iyo tichi iin iin ñuhun cua tiso vaha cuhva cha cua coo cha cuu chi ñivi ta chi sehe ñi, ta cua cati chi ndaa cha cuu ndatiñu cha cua coo chihin ñi, ta cua ndoo tiñu ti ña cua cuu quiahvi chi, ta ni ña cua cuu sachiin tiñu chi ta ni ña cua sanini tiñu cha cua tiahvi tiñu cuenda chi;

XVIII. Cati cachi tiñu ti cua ndehe chaa tiñu ndihi tutu ni chacoso vaha ta ndihi tutu ndatu ni chaha ra cumi tiñu tiempu iti chata nda ni cuiya Miil una cientu uni xico chahun iin (1876), ta savaha chi cha sachiin ñivi cuaha xaan ñuhun, ta cuaha xaan nu iyo nduta ta ndihi cha cuca iyo nu ñuhun can, cha cuu chi chi ñuhun Ñucohyo, ta iin tuhun ni ñivi cuu ñi a iin cuenda ñivi cuu ñi, ra cumi tiñu cuu xini ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo cua cuhva ra cuenda chi ñivi ñuun ti ñahni ca ndatu iyo chi ñivi sachiin cuaha xaan ñuhun tiempu iti chata, ta cuu chi iin tundoho chi ñivi ñuun;

XIX. Cuhva cha cati nu Tutu Ley cahnu ya, maan ra cumi tiñu ndaca ñahan tichi Ñuhun can, cua cati cuhva cha cua coo tiñu ta cha nuna cuhva cha cua sacha ñuhun iin cha vaha ta iin cha cuiti ndicha, vati tacan cua cuu chi cuhva cha cahan ley, cha cuu chi chi ñivi iyo nuu ñuhun can, cha chaha ra cumi tiñu cahnu chihin ñi (sic DOF 03-02-1983) ejido a cuu chi ñuhun cha satiñu ñi iin cahnu ni, a cuu chi iin ñuhun luhu cha cuu chi iin tuhun ni ñivi, ta ra cumi tiñu cua tindee ra cha cua coo vaha tutu cuenda ñivi satiñu tichi cuhu.

Ta cuenda maan ra cumi tiñu cahnu Ñucohyo cuu cha cua ndehe ra tiñu cuenda cha cahan yuhu ñivi cuenda xahñu ñuhun nu iyo ñi ta satiñu ñi iin cahnu ni, ta ndaa ñaan tundoho iyo cuenda chi a ndoo ica nuun chi, a cahan yuhu iin a uvi a cuaha ca ñuun cuenda chi, a cuenda cha nducu ndee ñivi cha cua coo vaha tutu ñi cha cuu chiin ñi chi maan ñuhun can cuenda ñuun nu iyo ñi. Ta cha cuenda tiñu ya, a cuenda ndihi tiñu cha iyo, cuenda cha chaha tiñu ñuhun can iin cha cuiti ndicha, maan ley chaha ndatu cha cua coo vehe nu cua cutuni ñivi chi tiñu cuenda ñuhun can, ta cua satiñu maan chi cuhva cha iyo ndatu nu tahan chi cha ndehe chi tiñu, ta cua coo ra cumi tiñu cua ndehe cha cutuni ñivi cuenda tiñu ñuhun nu iyo ñi, ta maan ra cuu Xini ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua tiso ra ndaa ra cua cuu tiñu can, ta ndihi maan ra cuu Senadoor iyo nu satiñu ra ta ra cua cati ndaa ra cuu ra, ta tu cha ndaa tatu nuun ra ta ra, maan ra ndiso tiñu cha iyo ra ta ra ndihi quivi nu iyo Vehe can cua ndehe ra ta ra tiñu can.

Maan ley cua tiso chi ra cua ndehe tiñu ta cua savaha ra cha cuiti ta cua tindee ra chi ñivi cahan cuenda ñuhun nu satiñu ñi,

XX. Ta maan ra ndacañahan cuenda ñuhun Ñucohyo cua ndehe ra yoso cuhva cua satiñu ta cua coo cha chini ñuhun ñivi iyo ndihi ñuun cuati, vati na cua coo cuaha ca tiñu chi ñivi satiñu tichi cuhu ta na cua coo vaha tahan ñi chi ndihi ca ñivi iyo tichi ñuhun Ñucohyo, ta cua savaha ra cha cua satiñu tiñu tichi cuhu, ta cuenda cha cua sacuina ñivi sana ñi, ta cuenda cha cua tachi ñi ndihi nuun yutun ta cua cahnda ñi chi cha cua cuatiñu ñivi, ta cua coto ñi yoso cua satiñu vaha ñi nu ñuhun can, ta ndihi cha cua cuatiñu ñivi ñuun cha cuu iti nahnu, cha cuu cuenda ñuhun ndichin, ta ndihi vehe cha cua cuatiñu cha sacuaha, ta cuenda cha xico, ta cha cua cuhva nuun ra xuhun chi ñivi, ta ndihi cha cua sanahan tiñu chi ñivi cuhva cua satiñu ñi ndihi cuhva cha iyo ndihi nuun maaquina. Ta cua tava tahan ra ley cha cua cahan cuenda, cha cua tiso vaha ñi ta cua cuhva tiñu cuenda chihin ñi, cuhva cha cua nihin xaan ñi cha satiñu ñi tichi cuhu, ta cuenda cha sacuina ñi sana ñi, ta cua coso vaha ndihi chi ta cua quiahvi chi, ta cha vaha chi ñivi ñuun cua cuu chi.

Ta cuhva cha cua quee iin ñuun ñuhu iti nuun cuu chi cuhva cha cahan parrafo iti chata can, vati iyo chi cha cua tachi ra cumi tiñu cha cua cachi tiñu ta tanuun quivi cuhva cha cati ley.

Artiiculo 28. Ndihi ñuhun nu ndacañahan Ñucohyo, ñahni ndatu cha cua coo cha cua sachiin iin tuhun ni ñivi cha cuu tiñu a cha quiahvi, a cha cua cuni ñi cha mani maan ñi cua ndehe tiñu (sic DOF 03-02-1983), a ra cumi tiñu cuenda xuhun cua cuni ra cha mani maan ra cua ndehe tiñu, a cha ña cua tiahvi ñivi xuhun cuenda ra cumi tiñu ndihi cuhva cha cahan ley ya. Ta iin ni cuhva cua cuu chi (sic DOF 03-02-1983) cha ñahni ndatu cha cua coo siin tutu cha cua tindee nu chacoso vaha ndihi ndatiñu.

Cua tachi tuni tiñu chi ñivi tu cha ña cua sacuinu ñi cuhva cha cati ley, ta xaan cua tachi tuni tiñu chi ñi, ta ra cuu toho ta ra cua ndehe ra ta ra iin cha quii nu sacuiti tiñu ndatiñu ta saxini cha cua sandaa ñi yahvi chi, cuhva cha nduvi nuun tiñu ta cuhva cha cua uhun chi ta cuhva cha xico tiñu a ñivi cha satiñu chi cua ndehe tiñu cha na ña cua sandaa xaan ñi yahvi ndatiñu, ta cua cuinda naan tiñu chi iin ñivi a uvi uni tahan ni ñivi ta cua tava ndaa ñi chi ndihi ca ñivi a chi iin cuenda ni ñivi.

Ta chacan, cua tachi tuni nihin ley can chi ñivi savaha tacan, ta ra cumi tiñu cua nanducu nihin ra chi ñivi ndacu tacan cha sachiin ñi a tixehe ñi ñaan cha sata ñivi a cha cuu ñi iin tuhun ñivi a tuvi ñivi cuu ñi ta tixehe ñi ndatiñu can, cha ndatu ñi cha na cua ndaa yahvi chi, ñahni ndatu chi ñivi sacuina sana a ñi tachi ndihi nuun tata ta cua nduinuun ñi chi ra savaha ndihi nuun ndatiñu a ñivi sata ta xico ndico ñi, a ndihi ra iyo nu satiñu ta chaha ra tiñu chi ñivi, ta cua ndu inuun ra ta ra ta cua savaha ra chacan, vati cuni ra cha na ña coo cha nuna chi ñivi ñuun cha cua cu sata ñi cha xico iin ra ta inca ra ta ra, ta cuhva can cua sanini tiñu chi ñivi ñuun cha cua sata yahvi ñi cha xico ra ta ra, ta cuahan ca cua sacanaan iin ra ta inca ra tu cha tuvi ñivi cuu ra ta ra, ta cuu chi iin cha ñavaha ndacu ra ta ra chi iin cuenda ñivi ñuun a chi ndihi ñivi.

Ña cua cuu tiso vaha ituhun maan ñivi tiñu cuenda cha cuu cha cuenda iin ñuhun, ta ndihi un ña cuu savaha ñi ta ituhun maan ñi cuu: correo chi cuenda telégrafo chi cha cuenda cha quihin cuenda señal chi cha cuu mineral cha cha cuu ñuhun xaan chic ha cuu cha tiso vaha ñivi chic ha cuu cuenda ñuhun, tacan ni cuenda tiñu cuenda ñuun cha cua sacoto tiñu chi ñi ta cuhva cha cua cuhva tiñu ñuhun ndichin chi iin ñuun chi cha cua nanducu tiñu iin cha vaha tichi ñuhun, ta cua tava tiñu petroliu chi ndihi nuun ca cha vaha cha cuu hidrocarburos cha iyo tichi ñuhun, cuhva cha cuu chi tichi párrafo iñu chi ucha cha nda tichi Artiiculo 27 tichi Constitucion ya, ta cua cuinu chi cuhva cha cahan ley cha cua tava cha cuu Congreso de la Union. Chi cha cuu cha cahan ñivi nu tati cha cuu satélite chi cha cuu tren cua ndehe tiñu cha na cua cuhun chi iti nuun cuhva cha cua tindee chi chi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan Artiiculo 25 tichi Constitucion, ra cumi tiñu cua sacuhu iti chi, ta cua cum ira chi, ta cua cuhva tiñu tutu ñivi cha cua satiñu ñi a cua cuhva tiñu ndatu ta cua cundaca ñahan ñi nu tahan chi ta cua cahan tahan ni ñi cuenda ley cuenda tiñu can.

Cha Ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua coo cha cuu iin cuenda cha cua satiñu chi ndihi ca nu satiñu ñivi, vati tacan cua quee vaha cuhva cha cua satiñu nu tahan chi, ta nda ica xaan cha cua cuhun tiñu can iti nuun, cuhva cha cahan ley cha cua quihvi tahan cuenda ñivi ñuun chi cuenda ituhun ñivi cuenda chi.

Cua coo maan iin bancu cha cua cundaca ñahan maan chi chi ta cua satiñu chi cuhva cha chito maan chi cuenda iin iin Estado. Ta cua nducu chi cuhva cha cua ndehe chi cha na ña cua nanuun yahvi xuhun cha chatiñu tiñu, ta cua nducu chi cuhva cha cua ndu nihin ca cuhva cha cua quee iin iin Estado iti nuun. Ni iin cumi tiñu ña cua cuu tava tiñu chi bancu can cha na cua cuhva chi xuhun chi ra ta ra. Cua coo inca ñivi cha cua ndehe tiñu tu cha ñaa cua tahan chi ta chacan cuu Fondo Mexicano del Petroleo cha ndehe chi cha na cua coo vaha ndico chi ta cua cuahnu chi, ta ñivi cha cua ndehe tiñu can cua cuu bancu cahnu ta cua savaha chi cuhva cha cahan ley, cua quihin cuenda chi ta cua ndehe chi cuhva cha cua cuatiñu tiñu xuhun, ta cua natahvi chi xuhun cha quihvi cuhva cha tahan chi ta cua cuu chi cuhva cha cahan nu cuu chi parrafo ucha Artiiculo 27 cha ndaa nu constitucion ya, soco ña indi cuenda cha tiahvi tiñu siqui chi.

Ñavi ituhun maan ñivi cua ndehe nu ndaca ñahan Ñuhun ta cua savaha chi cuhva cha chica tiñu, bancu cuu xini chi ndihi chi ndihi tiñu cha iyo tichi chi, cha tava chi xuhun ta cuhva cha cua cuhva chi cuenda chi cha cuu tutu xuhun. Bancu cha cuu xini, cua ndehe ndihi chi cuhva cha iyo ley ta ndaa cha tahan chi cha cua cahan ra cumi tiñu cha cuni tindee, cua ndehe ra nda cha tahan chi cha cua sama, nda cha ndoo ta cuhva cha cua satiñu xuhun, ta cua ndee chi ndaa cha niniin cha cahan cha cumi tiñu cha cua savaha tiñu cuhva cha cua coso vaha chi cha satuñu chi cuhva cha iyo chi. Cuhva cha cua cuhun bancu can ñivi cha cua cundihi ican maan ra cumi tiñu cha ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo cuhva cha cati ra indi camara senadore chi inca comisioon cha iyo, iin cha cuu savaha tiñu.; tiñu cha tahan chi cha cua cuiso ñi cua ndunahan chi ta cua natahvi tiñu tiempu cha cua sanahan tiñu chi ñi yoso cuhva iyo chi; cua sama tiñu chi tu ña tundoho ica cua coo, ta ñahni inca tiñu cua nihin ñi, ña cua cuu cuiso tiñu ñahni inca cha cua cuhva tiñu chi ñi, cuhva cha cahan ley iyo chi cha cua savaha ñivi cha ndehe bancu can ta ndihi ñivi cha indi ican a satiñu ñi ta ña tiahvi, cha cuu cientifica, cultural a beneficiencia(sic DOF 20-08-1993). Ñivi cha ndiso tiñu ta sacuenda ñi yoso cuhva cuahan bancu can, maan ñi cuu -politico cuhva cha cha Artiiculo 110 nu constitucioon. .

Chi ñivi cha iyo cuenda cha cuu Poder Ejecutivo iyo chi cha cua coo tahan ñivi cha cua ndehe a chito vaha cuenda cha cuu ñuhun ndichin ta cua cunani vehe un cua coo ñivi cha cuu Comisión Na-cional de Hidrocarburos chi Comisión Reguladora de Energía, ta cua coo chi cuhva cha cati ley.

Ña sachiin ndihi tiñu cha cuu cha natahan ñivi satiñu cha cumi ñi cuenda cha iyo chihin ñi, tacan ni ñivi cha iyo cuenda cooperativa cha savaha ndihi ndatiñu, vati cua nducu ndee ñi cuenda tiñu ndacu ñi a cha ndacu ndihi ñivi ñuun, ta cua xico ñi cha savaha ñi iin cha ndocuiti ni chi ñivi inca ñuhun a chi cha satiñu cuenda cahnu, ta cuhva can vachi xuhun cuenda cha satiñu ñi cha savaha ñi ndatiñu, ta ña ñavi cha chiniñuhun xaan tiñu cuu chi, soco tu cha iyo chi tichi nu ndehe a tindee ra cumitiñu ñuhun Ñucohyo a cha Ndacañahan tichi iin iin Ñuhun, ta xihna ca chica tiñu ndatu cuenda chacan chi ra ndehe tiñu nu iyo ra Sacuaha ta tisovaha ra ta ra ley. Ta cha cuenda chacan suvi ni maan ra Sacuaha ta Tisovaha ley can, a cha cua ndaca ra cuu xini chi cha Ndacañahan Ñucohyo cua cuu tani ley can, ta cha chiniñuhun cuenda ñuun, cha cua naan ndatu cha chaha tiñu chi iin iin cuenda cha chica ndatu can.

Ñahni cha chi ituhun ni ñivi cha savaha iin cha savaha ndehe vaha tiñu, ta cua ñivi cha chita yaa, a ñivi cha taa yaa, tu cha cua quee iin tiñu cha ndacu ñi ta ndicha cuii maan ñi iyo ndatu cha cua sa-nahan ñi cha savaha ñi, ta cua cuu nducu ndee ñivi can cuhva cha cua savaha ca ñi iin cha vaha ca.

Ñivi cha ndiso tiñu cua sacuinu ñi cuhva cha cahan ley, ta cua cuu ndehe ñi ndaa cha cuni ñi cha iyo tahan maan cuenda ndihi ñivi ta cua cuatiñu ñi cha cuu chi ra cha chaha ra cumi tiñu, soco ña cuu ta tu ñavi cha chaha chi ndatu cuu chi. Maan ley ya cua cati ndaa cha cua cuu chi ta yoso cuhva cua cuu chi cha cua quee vaha tiñu cha cua savaha ñi ta cua cuatiñu chi ta ña cua cuhva tiñu cha cua cua-cu nahan ñivi cuenda tiñu ñivi ñuun.

Ndihi tiñu cha iyo cha cuenda ñivi ñuun cua coo chi ta cua cuinu chi cuhva cha cahan ley cahnu ya cha cuu Constitución.

Cua cuu tindee tiñu chi cha nini xaan ni ta tu cha cuenda ndihi ñivi cuu chi cha cua cuu chi iin tiempu ni ta ña cua nacoo ña vaha chi cuhva cha iyo xuhun Ñuhun nu iyo ñi. Ta ra cumi tiñu cua ndehe ra ta cua savaha ra ta cuenda ñaan cuhva satiñu chi.

Ii in ñuhun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo, iyo chi cha cua coo iin cha cua cunani Comisión Federal de Competencia Económica, ta maan chi cua cundaca ñahan chi, ta cua sacuinu chi cuhva cha cahan ley ta iyo chi cha cua coo maan ndihi ndatiñu ñi, ta tiñu chi cua cuu cha cua tindee chi chi ñivi cha na cua sata ñi ta xico ñi ta cuhva cha cua nducu ndee ñi chi ndihi ni ñivi, ta iyo tahan chi cha cua cumi chi cuenda ta cua savaha ñi investigar ta ña cua cuhva ñi cha ituhun ni ñivi cua cuni satiñu iin cuhva, cua cuu chi ndihi cuhva cha cahan ley cha ndaa nuun Constitución tu cha iin cuenda ñivi cua savaha ñi iin cha cua savaha ñi a ñaan tutu cua ndaca ñi ta cua satiñu ñivi chi ñi, ta vii iyo chi cha cua coo tutu ñi cuhva cha cua quechaha satiñu ñi. Iyo chi cha cua cuu savaha vaha ñivi cha indi inca cha cati ñi cha cua savaha ñi, iyo chi cha cua nducu ñi cuhva cha satiñu icaa ñivi ta cua tindee tahan ñi, ta cua nducu ñi cuhva cha cua quihvi ta cua coo inuun ñivi, ta na cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñi, a ndaa cha cua tindee ñivi can chi ñivi cha satiñu ican.

Cha cuu Instituto Federal de Telecomunicaiones cuu chi iin vehe cha ndaca ñahan maan chi chihin chi, ta cua coo chi cuhva cha cahan ley, ta cua coo maan ndatiñu chi, ta tiñu chi cua cuu cha cua saco-to chi tiñu ti chi radiu tacan ni tichi tele, soco cua savaha ñi chi cuhva cha cahan ley cha ndaa nu Constitución ya. Ta tiñu chi cua cuu cha cua ndehe chi na cua cuhun vaha tiñu ta cua sacoto chi cuen-da tiñu can ta cua ndehe tahan chi cuhva cha cuahan tiñu can, ta cuhva cha cua satiñu vaha ñi ta cuhva cha cua queta chi chi ñivi nu cuu chi internet chi tichi radiu chi un tele, ta cua tiso tahan tiñu ndihi cuhva cha cua cuu cuatiñu tiñu chi, tacan ni ndihi cha nini xaan cuhva cha cua sacuinu tiñu cuhva cha cahan Artiiculo 6º chi Artiiculo 7º cha ndaa un Contitución ya.

Cha cuu Instituto Niniin Cahnu Ñucohyo cuenda Telecomunicación cuu tahan chi iin cumitiñu cuenda xuhun ta cuenda sector satiñu chi radiu cha catituhun chi, tacan ni cuenda telecomunicación, ta cua ndehe chi tiñu mani maan tiñu cuhva cha nihin ndatu chi cuhva cha cahan artículo chi ley cha cahan tiñu cuenda Comisión Niniin cahnu Ñucohyo cha cuenda Xuhun ta cua sacuenda chi ndihi cuhva cha ndacu ñivi nu xico ñi, vati na cua naan ndihi cha chasi cuhva cha nduinuun ñivi cuhva cha iyo cha nuna chi ñi, ta cuahan ñi nu nducuiti ñi, cua ticuhva chi cuhva cha iyo tundee ini tacha cha nducuiti chi tichi ñuhun Ñucohyo a tichi iin ñuhun, ta chaha tiñu ndatu cha cua satiñu chi a chi cha satiñu iin chiyo ta inca chiyo ta ndehe chi tiñu cuenda cha satiñu nu tati, ta iyo ndatu chi cha satiñu chi cuenda radiu chi telecomunicación ta ndehe chi tiñu iin ni nu yahvi a tichi iin ñuhun cuhva cha chaha chi tacha nu tahan chi ñuhun nu satiñu chi, ta cua cuhva tiñu cuenda chi cha na ña coo ca nda-tiñu chi, a cha cuiti a iin cuhva cha tahan chi cha cua sacuinu tiñu ndaa cuhva queta nu satiñu chi, ta cua cuu chi cuhva cha cahan artículo 6º chi 7º tichi Constitución ya.

Maan vehe can cua cuu cuhva ndatu a cua sanduchaaa tiñu chi a cua sama chi, a cha cua cuhva tiñu tutu chi a cha cua cuhva tiñu ndatu cuenda cha cuu radiu a cuenda tele. Maan vehe cha iyo cuenda can iyo chi cha cua sacoto ch ira cuu Secretario cuenda chi, ta cua cuu cati cuhva cha saxini cuenda tiñu can. Cua cuu cuhva tiñu ndatu cuenda cha cua xico ñivi a cuenda iin cha cua cuuchi ndihi ñivi a cha cua cuu chi ituhun ni ñivi a cua cuu chi chi tuvi ñivi cha cuu ñivi ñuun, ta cua savaha tiñu chi cuhva cha cha cahan tichi Artiiculo 2o, 3o, chi 7o cha ndaa nuun Constitucion ya. Maan vehe can cua cati yoso iyo chi cha cua tiahvi iin ñivi ta cua cuu nihin ñi cha cuu ndatu, a ndaa inca cha chini ñuhun ñi cuenda tiñu ya, ta cua cati tahan ñivi cha iyo cuenda hacienda cuhva cha saxini ñi. Ta ni cumani que oco uchi quivi ta iyo chi cha cua cati tiñu ñaan saxini ñi, ta cua savaha ñi chi cuhva cha cati chi tichi párrafo ya, yaha cha cua queta tiempo can cha cua cati ñi cuhva cha saxini ñi, vehe can cua sanihin chi ndihi tiñu cha cha cuahan tahan maan ndacu ñi.

Cua cuhva tiñu ndatu cuenda radioeléctrico, soco cua cuu chi cuhva cha cha iyo tiñu ñuun, cuhva cha ña cua sandahyu ñahan tiñu chi ñi, cuhva cha yoni cua cuu casi tiñu can ca cuu chi cuenda ñuun, ta cua cumi tiñu cuenda cuhva cha ndaa ndatiñu cha chatiñu ñivi, ña iyo chi cha cua tiso tiñu chi ñivi cuenda xuhun ñi. Ñahni cuenda inca cuenda iyo chi cha cua tihi tiñu cha cuu tiñu ya, cua savaha tiñu chi cuhva cha cahan ley, ta cuhva cha cua coto ndihi ñivi cha cuu ican. Cha cuu Instituto Federal de Telecomunicaciones cua cuiso chi ndihi tutu ñivi cha ni tava ndatu. Ta ley cua tiso tiñu cuhva cha iyo chi cha cua sacuinu ñi, soco tu cha ña cua sacuinu ñi chi cua tiso tahan ley cuhva cha cua cutuni ñi a cha cua quenda ndico tiñu ndatu can chi ñivi can a ndaa inca cha cuu chi tu cha ña cua sacuinu ñivi can cuhva cha ni ndoo tiñu, ta ituhun maan ni ñivi can chito cha ndacu ñi. Tu cha cua quenda tiñu ndatu chi iin ñivi iyo chi cha cua cuhva tiñu cuenda chi ra cuu xini, ta cua savaha cuhva cha tahan chi cuhva cha iyo chi cha cua savaha tiñu.

Vehe cuenda Instituto Federal de Telecomunicaciones cua ndehe cha na cua coo ndihi ndatiñu, ta ndihi cha chini ñuhun ra cuu Gobierno Federal cha cua savaha ra cuhva cha iyo tiñu can.

Cha cuu Comisión Niniin Cahnu Ñucohyo cha Ndehe cuenda Xuhun chi cha cuu Instituto Niniin Cahnu Ñucohyo cuenda Telecomunicación, cua satiñu maan chi cuhva cha saxini chi ta cuhva cha cua satiñu chi, cuhva cha chito chi tiñu can chi cuhva cha inuun cua savaha chi tiñu, ta cua cundicu chi cuhva cha cati ihya:

I. Cua cati tuhun chi cuhva cha cua savaha chi, ta cuhva cha cua satiñu maan chi;

II. Cua satiñu maan chi chi xuhun cha cua nihin chi. Ta ra cuu Diputado ta ra cua ndehe ra ta ra cha cua cuhva vaha ra xuhun cuhva cha cua satiñu vaha ndicha chi cuhva cha tahan chi cha chito chi tiñu;

III. Cua taa ra ta ra tutu cuhva cha cua coo cha satiñu can, ta cua cuhva ra ta ra voto ra cuhva cha tuvi ra ta ra cuhva cha iyo tiñu;

IV. Cua cuu taa ra ta ra tiñu cuhva cha ndehe chacan tiñu, chi ndihi cuhva cha satiñu chi, tacan cua cuinu cuhva cha cua satiñu chi tichi sector chi cuhva cha ndehe chi tiñu;

V. Cha cuu ley cua savaha chi cha cua coo vaha tichi iin iin cuenda cha satiñu can, ta cua quee siin chi chi ra cumitiñu cha chito ra cuhva cha cuahan cha nanducu tiñu cuenda chi, ta maan ra ndehe tiñu cuhva cha chinu cuhva cha cua coo cha cutuni ñivi;

VI. Cha satiñu cuenda ra ndacañahan nda ica cha cua sacuinu chi cuhva cha cahan tiñu cuenda cha cachin cua coo tiñu cuhva cha cua coto ñivi cha cuu ñuñivi. Cua ndadutuhun tahan ra ta ra tichi cha ndihi ra ta ra cha cuu ra tiñu, ta cua tisovaha ra ta ra tiñu chi voto ra ta ra cha cuu ra ñivi tuvi, ta nducuiti ra ta ra, ta cua coto ñivi ñuun cuhva cha tisovaha ra ta ra tiñu chi cuhva cha nduinuun ra ta ra, chi ndaa inca cha cahan ley;

VII. Tiñu chi ndihi cha iyo, cha savaha ta cha ña savaha cha cuu Comisión Niniin Cahnu Ñucohyo cha Ndehe cuenda Xuhun chi cha cuu Instituto Niniin Cahnu Ñucohyo cuenda Telecomunicación cua cuu cahan tiñu cha na casi tiñu cuenda chi ndicha cuii ta cha cua tihi tiñu cha cua sacacu ndaa tiñu cuenda chi iin cha ña chito ni tiñu, tacan ña cua cucuiñi cha satiñu chi. Ta ndicha cuii ta cha cha cuu Comisión Niniin Cahnu Ñucohyo cha Ndehe cuenda Xuhun cua tiso iin multa a cha cua sachiyo tiñu ndatiñu chi, a cha cuiti iyo chihin chi, a cha cuu cuenda ñivi a tutu cuenda xuhun chi, cua savaha tiñu chi nda ta cha cua cosovaha tiñu cha ndaca cha sacacu ndaa tiñu cuenda chi, tu cha cha ni quechaha chinu tiñu can. Ta ta cha cuenda tiñu tisovaha iin cuenda cha satiñu can quichi quee chi tichi nu chinu tiñu cha ndicu cuhva cha cua cutuni chi, ndicha cuii cua cuu cahan tiñu cha na cundasi chi, ta cua sandihi ni chi cuenda cha yaha ndaa tiñu chacoso vaha can a tichi cha ni chinu tiñu can, tiñu chi ndihi cha iyo, ta savaha tiñu chi tichi nu ni chinu tiñu can ndicha cuii cua cuu cahan tiñu tichi nu ndaca cha sacacu ndaa tiñu cha tihi tiñu cha na cundasi tiñu chacosovaha cuhva cha cahan tiñu ihya. Cha cuu cha cutuni ta chica cha na sacacu ndaa tiñu cua ndehe ra cumitiñu tachituni iyo nu cutuni ñivi, cha chito vaha chi tiñu ndehe chi cuhva cha cahan artículo 94 tichi Constitución ya. Ta ña cua cuu quihin cuenda tiñu cha cahan tiñu cuu ni a cuenda cha cahan constitución cha cua cutuni cha ndacu ñivi ta ña ta quihvi tiñu can ta ni ña ta cunu chi;

VIII. Ra cuu iti nuun chi cha satiñu can cuiya ta cuiya cua sanahan ra ta ra iin programa cha satiñu, ta tichi uni yoo cua cuhva ra ta ra cuenda cuhva cha satiñu cha cuu Cuenda cha Ndacañahan ñuhun Ñucohyo chi cuenda cha Sacuaha ta tisovaha Ley nu cuu chi Vehe nu Nduiin ra ta ra, ta cua cuhun ra ta ra nu cuu chi Vehe nu iyo ra cuu Senador ta ra cuiya ta cuiya, tacan ni iti nuun cha cuu Vehe nu Nducuiti ra Sacuaha ta tisovaha Ley cuhva cha cahan artículo 93 tichi Constitución ya. Ra Ndacañahan niniin cahnu Ñucohyo cuu cua ndaca ra chi iin a chi inca Vehe nu iyo ra ndiso tiñu cuen-da ñuun nu nducuiti ra ta ra cha cua cuhun ra cuu xini can ta ra cua cuhva ra ta ra cuenda cuhva cha satiñu ra ta ra;

IX. Maan ley cua sacunu tiñu cuenda ndihi cha satiñu ya cuhva cha cachin cua cundacañahan chi cuhva cahan tiñu cuenda cha ndacañahan, ta quee chi tichi internet ta chaha chi cuenda ndihi cuhva cha iyo tiñu can ta chito ndihi ñivi;

X. Yahvi cha cua quihin ra Ndiso tiñu cuenda ican cua cuu chi cuhva cha cahan artículo 127 tichi Constitución ya;

XI. Ra ndiso tiñu cuenda cha satiñu can, cua cuu quenda tiñu chihin ra ta ra cua savaha yaha sava ra cuu Senador can ta ra, tu cha cahvi xaan cumani ra nu satiñu ra ta ra, cuhva cha cahan ley, ta

XII. Iin iin vehe iyo chi cha cua coo iin cuenda ñivi cha cua savaha cuenda chihin chi, ta uvi uni ñivi cha indi cuenda Cámara de Diputados iyo chi cha cua tiso chi ñivi can, soco cua cuu chi cuhva cha cahan ley.

Ucha tahan ñivi iyo chi cha cua cuu ñivi cha cua cuiso tiñu cuenda Comisiòn Federal de Competencia Económica del Instituto Federal de Telecomunicaciones, ta iin ni cuhva cua tiso tahan tiñu chi maan ra cua cuu xini chi tiñu can cuhva cha cua cati ra cuu Ejecutivo Federal ta cuhva cha cua cati tahan ñivi cha iyo cuenda Senado.

Ñivi cha ndiso tiñu cuenda Càmara de Senadores cha iyo cuenda tiñu ya, iyo chi cha cua tiso chi ra cua cuu xini, ta uvi uni ñivi cha indi ican iyo chi cha cua savaha votar cuenda ñivi cha cua coso, tacan cua cuu ndoo ñi, ta cumi cuiya cua cuiso tiñu ñi, ta ituhun chaha cua cuu nduchaa chi. Tu cha ica ñivi cha indi tahan tichi tiñu can cua ndoo, soco ndicha cuii cua saqurta tiempu cha cumani ni ca.

Ra ndiso tiñu can ta ra, nda ica cha cua sacuinu ra ta ra cuhva cha cahan chi ihya:

I. Cha cuu ra rai xuñuun cha cacu tichi ñuhun Ñucohyo, ta iyo vaha cha cuiti chihin ra cuenda ñuun ta cuenda cha ndacañahan tiñu;

II. Ta iyo ra oco chahun cuiya ra;

III. Ta vaha cahan tiñu cuenda ra ta ña ta tachituni tiñu chi ra cuenda cha savaha ra cuati ta quihvi ra vecaa yaha iin cuiya;

IV. Ta iyo vaha tutu cuenda cha sacuaha ra;

V. Ta cha satiñu ra, tichi iin uni cuiya iin cha vaha cuenda tiñu cha satiñu ra tuhva vaha, cuenda ñuun a cuenda cha sanahan tiñu cha cahan chi tiñu cuenda xuhun, cuenda radiu a cuenda telecomu-nicación cuhva cha tahan chi chi ra;

VI. Cua sanahan ra tutu ra, cuhva cha cahan tiñu ya, ta cuhva cha chito ra tiñu cuhva cha tahan chi cha cua cuiso tiñu ra;

VII. Tu cha ña iin ñivi ta ña cuu ñi Secretario iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo a Fiscal General ñuhun Ñocohyo a senador a diputado a Gobernador a xini chi Ñucohyo cha ni cumani tiso tiñu chi ñi, ta

VIII. En la Comisión Federal de Competencia Economica, ña iyo chi cha sa yaha ni chiso ti-ñu ñi uni cuiya iti chata, a satiñu ñi a cuu ñi tiñu iin empresa cha ndichi tichi ndihi ca empresa cha cua cutuni. Tacan ni cha cuu Instituto Federal de Telecomunicaciones, ña iyo chi cha sa yaha ni chiso tiñu ñi uni cuiya iti chata a satiñu ñi a cuu ñi tiñu iin empresa cha uvi uni ñivi cuu chitoho chi a iin empresa cha ituhun ni chitoho chi a ndaa inca empresa cha indi ican cha indi chi tichi vehe cuenda cha nducu tiñu xuhun.

Ñivi cha cua cuiso tiñu, ña iyo chi cha cua savaha ñi a cua satiñu ñi inca tiñu a cua cuiso tiñu ñi cuenda ñuun a cuenda inca ñivi tu cha ñavi tiñu cha ni chaha tiñu chihin ñi cuu chi, ña cua cuu, soco tu cha ñivi sanahan cuu ñi, ña cua iyo chi cha cua coto ñi cha cuu iti tichi a iti chata, ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley, ta iyo chi cha cua sacuinu tiñu cuhva cha cahan tichi Título Cumi cha ndaa tichi Constitcion ya ta cuhva cha iyo tiñu cha tachi tuni. Ley cua tiso cuhva a ndihi cha iyo chi cha cua savaha tiñu ta cua cuu tiso ñivi tiñu cha cua ndehe ñi cuhva cha cua satiñu ñi ta cua nducu ñi xuhun.

Iin cuiya cua cuu cuiso tiñu ñivi iin tiñu can, ta ña cua cuu cuiso tiñu ndico tucu ñi inca chaha tiñu can. Tu cha iin chaha ta cua cumani ñivi cha cua cuiso tiñu, cua quechaha tiñu ndehe ñi cha cua nacachi ñi inca ñivi cha cua cuiso tiñu, ta cua savaha ñi cuhva cha cati Artiiculo ya, ta cua sandihi ñivi cha ni ndoo nuun can tiñu can.

Ñivi cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiu ñi iyo chi cha cua sacuinu ñi ndihi cha ndaca tiñu nu chahan chi iti chata, ta cua cuu chi iti nuun ñivi cha cuu cumite cha sacuaaha cuhva cuahan tiñu can ta indi tahan ñivi cha ndiso tiñu cuenda Bancu cuenda ñuhun Ñucohyo cha cuu chi Banco de México chi Instituto Nacional para la Evaluación de la Educación cha cuu chi vehe nu iyo ñivi cha sacuaha cuhva cha sahan tiñu chi ñivi cha sacuaha chi cha cuu Instituto Nacional de Estadística chi Geografía Ta cuenda chacan, cha cuu Comité cha cua ndehe cuhva cha cua quee vaha tiñu, cua nducuiti tiñu ta cha cua cumani iin ra ndiso tiñu ican, ta chi cuaha voto cua tisovaha ra cuu xini cuenda tiñu can cha cha cuaha ca tiempu ndiso tiñu ra ican, ta maan ra cua cuhva voto cha ndayahvi ca.

Ñivi cha cuu cumite iyo chi cha cua cati ñi ta cua nducu tuñi chi ñivi cha cua cuiso tiñu. Ta cua ndehe ñi cha na cua sacuinu ñivi can ndihi cha cua ndaca tiñu cuhva cha ndaa chi tichi Artiiculo ya, ta ñivi cha cua ndehe ñi cha vaha, iyo chi cha cua savaha ñi cha cua tava ñivi can iin examen nu cua ndehe ñi a chito ñivi can cuenda tiñu can, ta ndihi cuhva cha cua savaha tiñu cha cua tiso tiñu chi ñivi can iyo chic ha cua coto ndihi ñivi cuhva cha cua cuu chi, ta iti nuun ñivi iyo chic ha cua savaha ñi chi.

Quivi cha cua savaha tiñu cha cuu examen cha cua tava ñivi can, chi uvi uni sicuela nahnu iyo chi cha cua nducu tuhun cumite can, yoso cuhva vaha ca cua cuu saaha ñi.

Ñivi cha cuu cumite iyo chi cha cua tavhi ñi sivi ñivi cha cua cuu ndoo cuisto chi ñivi cha cuu xini, iyo chi cha cua tachi ñi uni tahan a uhun tahan sivi ñivi cha sucu ca nihin ñu nuun examen cha ni tava ñi. Tu cha ña cua queta sivi uni tahan ñivi cha cua cuhva ñi cumitee can ch ira cuu xini can, iyo chi cha cua tava ndico tucu ñi inca tutu nu cua cahan ñi cha chini ñuhun chi chi ñivi, ta cua tiso tahan tiñu chi nuun ra cuu Senado.

Tu cha tuvi ñivicha iyo cuenda Senado cua cuhva ñi voto ñi, cua tava ñivi tiñu can cha cuu chi iin cha ndicha, ta cua cuu chi tichi oco uchi quivi ta cua quechaha cahvi tiñu quivi can quivi cha cua cuhva cuenda ñi tiñu can, ta cua sacuiti ñi chi ñivi cha iyo cuenda Comisión Permanente, ta cua sacuiti ñi chi ñivi cha iyo cuenda senado. Tu cha ña cua quihin cuenda ñivi cha iyo cuenda Cámara Senadores tiñu cha ni tihi ra cuu xini, cua cuhva ndico tucu ra cuu Presidente cuenda ñuhun Ñucohyo ya inca tiñu cuhva cha cahan párrafo cha yaha iti chata. Ndihi cha ña cua quihin cuenda tiñu tiñu can a ña cua quee vaha chi, cua savaha ndico tucu tiñu ndihi cha ndaa ihya nda cua nda cha cua quee vaha chi cua savaha ñivi cha indi Comitee de Evaluacion cha cua tiso maan ra cuu xini.

Yoni cua cuu casi a tixehe ndihi cuhva cha cua nacachi tiñu chi ñivi chau a cuiso tiñu.

Artiiculo 29. Tu cha ndaa cha cua casi a cua cuni sandihi cha taxi iyo chi ndihi ñivi a ndaa inca cha ndacu cha la iyo taxi ñivi a cua sacani tahan tiñu chi ñi, ndicha cuii maan ra cuu Xini chi cha cuu chi ñuhun Ñucohyo cua cuu cati ndaa cha cua cuu niniin cahnu ñuhun ya a ndaa iin nu cua cundasi, soco cha cuu Congreso de la Union a ndaa inca ñivi cha cuu tiñu cahnu ca cua cuu cuhva ndatu chi ra tu cha ñavi quivi cha nducuiti ra ta ra cuu chi, ta sa cua ndehe tiñu chi maan tundoho can iin cha quii, ta ndicha cuii cua cuu chi iin tiempu ni, ta cua ndehe ra cha na ñahni cha cua cuhva tundoho a cua casi chi chi ni iin ñivi. Tu cha nu iyo cuiti ñivi cha iyo cuenda Congreso can cua casi tiñu a cua savaha tiñu cha ña vaha, cua cuhva ñi ndatu ta cua nacoo ñi chi tichi ra ra cuu xini cha na ndehe ra tiñu can, soco tu cha tichi tiempu cha quee tatun nuun ñi cuu chi, soco numi xaan cua sacuiti tiñu chi ndihi ñi, ta cua ndehe ñi cuhva cha cu cuu chi.

Tiñu cha cua tachi tiñu ña cua cuu casi tiñu cha ndito ñivi a cha cua tava nda tiñu chi ñivi a cha cua coo tutu ñi a cha cua savaha ñi ndaa cha cuu cha vaha cuenda ñi a cha cua cumi ñi ñivi ñi vehe ñi a cha cua coo sivi ñi a cha cua coo tutu ñi ndaa ñuhun ni cacu ñi, cha cuiti cha iyo chi ve cuati, cha cuiti cha iyo chi ñivi cha cua canihin maan ñi ndaa cua sacahnu ñi, cuhva cha cua savaha ñi ta cua savaha ñi iin cha cuiti cuhva cha cati ra cumi tiñu, a cha na cuinu cuhva cha cha ni cati tiñu iin tuhun chi ñi, cha ña cua cuhva tiñu cha cua cahni tiñu chi ñivi cha indi vecaa, ña cua cuhva tiñu cha cua cuu ñivi musu cuatu a cha cua satiñu cuatu ñi, cha na cua nanducu tiñu chi ñivi cha chanaan a cha sayaha tiñu tundoho chi ñi, ni iin cha cuiti cha iyo chi ñivi.

Cha ña cua cuhva ca tiñu a cha cua casi tiñu cha cuiti cha iyo chi ñivi iyo chi cha cua cuu chi cuhva cha cahan nuun Constitución, ta cua ndehe tiñu tuhun cha iyo, ta cua savaha tiñu cuenda chi iin cha vii cuhva cha tahan chi, ta cua cati tiñu cuhva cha cuu chi ta ña cua tava ndaa tiñu chi.

Ta hora cha cua nuna ndico tiñu cuhva cha ni chasi tiñu cha cuiti cha iyo chi ñivi, vati cha ni queta tiempu cha ni cati tiñu a ñivi cha indi cuenda Congreso cua nuna ndico chi cua cuu chi cuhva cha cahan ley chi cuhva cha ndehe ñivi tiñu can. Ta ña cua cuu cati ra cuu xini cuhva cha ni ndoo tiñu can cuhva cha ni chasi cha cuu Congreso chi.

Ta tiñu cha cua tachi ra cuu xini tichi tiempu cha cua casi tiñu chi a cua casi nuun tiñu, iyo chi cha cua savaha vaha tiñu cuenda chi ta ñivi cha iyo cuenda Suprema Corte de Justicia de la Nación iyo chi cha cua ndehe chi, ta quii xaan iyo chi cha cua savaha ñi cuhva cha cati ley ta cuhva cha cua cunda yahvi chi.

Capiitulo II

Cha cuenda ñivi ñuhun Ñucohyo

Artiiculo 30. Cua cuu ñivi xuñuun ñuhun Ñucohyo cha cua cacu ñi tichi chi a cua quihvi ni sivi ñi cha cua cuu tahan ñi xuu ñuun.

A) Ñivi ñuhun Ñucohyo cuu ñi ta tu cha cacu ñi tichi chi:

I. Ñivi cha cua cacu tichi ñuhuñ Ñucohyo, ñahni tahan ndaa cuu ñuun sutu ñi.

II. Ñivi cha cua cacu inca ñuhun soco tu cha sihi ñi a sutu ñi cuu xuñuun ñuhun Ñucohyo;

III. Ñivi cha cua cacu inca ñuhun soco tu cuu ñi sehe ñivi cha cuu tahan xuñuun ñuhun Ñucohyo ya cha cuenda cha tihi ñi sivi ñi nu ñuhun ya, ta

IV. Ñivi cha cua cacu tichi iin tundoo a tichi avioon cha cuu chi ñuhun Ñucohyo cuu chi cha cuahan chi cuati a cha cuahan ñi chi ri chica cha satiahvi.

B) Cuu ñi xuñuun ñuhun Ñucohyo cuhva cha tihi ñi sivi ñi:

I. Ñivi inca ñuhun cha cua nihin ñi tutu cuhva cha cua cuu ñi xuñuun cha cua cuhva ra ndehe tiñu cha iyo inuun ñuhun.

II. Ñivi cha cua tandaha cuu ñahan a chi rai cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo ta cuu ñi xuñuun ta sacuinu ñi ndihi cuhva cha cahan ley.

Artiiculo 31. Cha iyo chi cha cua savaha ñivi ñuhun Ñucohyo:

I. Iyo chi cha cua tachi ñi chi sehe ñi a chi ve cuati ndahvi cha ñahni ca sutu cha iyo chi ññi sicuela cuenda gobierno a sicuela un tiahvi tiñu cha cua sacuaha ve cha cuu preescolar, primaria, secundaria chi sicuela cahnu ta cua nihin ñi tut ñi cuenda toho cuhva cha cati ley.

II. Ta cua cuhun ñivi can quivi ta hora cha cua cati ra cumi tiñu iyo cuenda municipiu ndaa iyo ra sandadu ta ra, vati cua sanahan tiñu chi ñivi can, cuhva cha cua tayahvi ñi cha cuu cuenda cumi tiñu, ta cha cuu cuenda ra sandadu, vati tacan cua coto ñivi can ndaa cha cuu cha cuiti iyo chihin ñi cha cuu ñi ñivi ñuun, ta cua coto tahan ñi cuhva cha iyo cha cuu tuchii, ta cuhva cha iyo ra cuu sandadu.

III. Ta cua tiso vaha ñivi can chihin ñi vati cua cuhva ñi tiñu nuun ñi cha cua cumi ñi tichi ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cati ley cuhva cha iyo cuenda ñuhun, ta cua coo vaha ñivi ñuun yo ta cua coo nuna yo ta ñuhun nu iyo yo, ta cuhva cha tayahvi tiñu chihin yo, ta cha cuu cha cuiti ta ndihi cha tahan chi cha iyo chi ñuhun Ñucohyo nu iyo yo, ta cua coo cha taxi ta ña cua ndusaca tichi ñuhun nu iyo yo; ta

IV. Ta cua tiahvi ñi xuhun cha cua tinde cuenda tiñu ñuun, cuenda ñuhun Ñucohyo, ta cuenda ñuun Ñucohyo cha cuu chi Xini chi ndihi Ñuhun, a cuenda iin iin Ñuhun ta cuenda municipiu nu iyo ñi, cuhva cha iyo ndatiñu ñi ta iin cha inuun cuhva cha cati ndihi ley.

Artiiculo 32. Maan ley ñuhun Ñucohyo cua ndehe yoso cua coo cha cuiti chi ñivi ñuhun Ñucohyo cha iyo inca ñuhun ta iyo xuñuun ñi tican, ta chacan maan ley cua cati yoso cua ndoo tiñu ñivi can ta ña cua coo tundoho chihin ñi, cuenda cha iyo sivi ñi ta iyo xuñuun ñi uvi chiyo.

Ta cuenda cha cua cuiso tiñu ñivi ta cua cuu ñi tiñu, cua coo chi cuhva cha cahan Tutu Ley Cahnu ya, nda ica xaan chi ti ñivi cacu tichi ñuhun Ñucohyo ñican cua nihin tiñu tu cha ña quihvi sivi ñi inca ñuhun ya iyo xuñuun ñi tican. Tacan ni cua savaha tiñu chi inca tucu tiñu, cuhva cha cahan ndihi inca ley cha tiso ra sacuaha ta tiso vaha ley vehe nu ndu inuun ra ta ra.

Ta tiempu cha iyo taxi ñivi ñuhun nu iyo ñi, ni iin tuhun ñivi inca ñuhun ña cua cuu cuiso tiñu cha cua cuu ñi sandadu, a cua cuu ñi policiia cha cumi tichi ñuun. Ta cha cua cuu ñivi sandadu cuenda ra cumi tiñu cahnu tiempu cha iyo taxi ñivi, a ra cua satiñu cha cua sacuendara nu tañuhun, a cuenda cha cua tati ra chi avioon ndihi ni chaha, a ñaan inca tiñu cha tava tiñu ra cuu xini cuenda chacan, ndaa ica xaan chi cha cuu ra ñivi cacu tichi ñuhun Ñucohyo.

Tacan ni iyo cuhva cha cua coo tiñu tu cua cuu ñivi can capitaan, a ra satati avioon, a ra ndehe tiñu, a ra sacunu maaquina, a ra tiso vaha chi ri, tacan ni cuenda ndihi ñivi cua satiñu cuenda ndihi ra cua sacunu a tundoo a chi ri cuu avioon ta cuahan ri chi bandera a chi inca seña ndaa chi tundoo cha cuu cuenda ñuhun Ñucohyo. Tacan ni chi ra cua cuiso tiñu cha cua ndehe ra tiñu cuenda ra sacunu tundoo a ra satati avioon, ta ndihi tiñu cha iyo cha savaha ra ta ra ndihi ni quivi, a cha cua cuu ra xini cha cua ndehe ra nu ndava a nu quehni avioon.

Maan ñivi cacu ñuhun Ñucohyo cua nihin xihna tiñu, tacan ni tu ñivi inca ñuhun inuun cua nihin tahan ñi ndatu ndaa cha cuu cha cua savaha ñi, ta ndihi tiñu cha tahan chi cua nihin ñi, a ñaan inca tiñu cua cuhva ra cumi tiñu ndacañahan ñuun, ta cha ña nini xaan cha cua cuu ñi ñivi xuñuun iyo tichi ñuhun Ñucohyo.

Capiitulo III

Cha cahan cuenda ñivi inca ñuhun taqui

Artiiculo 33. Ñivi cha ña cuu xuñuun ñuhun Ñucohyo ya cuu ñivi cha cahan nu cuu chi Artiiculo 30 un constitucion ya, ta cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñi cuhva cha cahan nuun constitucion ya.

Ra cuu xini cuenda Union, cua ndatuhun ñi, ta cua cuu tava ihni ñi chi ñivi inca ñuhun cuhva cha cahan ley, soco iyo chi cha cua ndatuhun tahan xihna ñi, ta cua savaha tiñu chi cuhva cha iyo tiñu, a tu cua casi tiñu chi ñi cua ndehe tiñu ndaa cua cuu chi ta yoso tiempu cua cuu chi.

Ra inca ñuhun ña cua cuu tihi ra chi ra tichi cuenda cha ndacañan ñuhun ya.

Capiitulo IV

Cha cahan cuenda ñivi ñuhun Ñucohyo

Artiiculo 34. Ñivi xuñuun vaha cuu ñivi iyo tichi nu ndacañahan ñuhun Ñucohyo, ndihi ra rai ta ndihi ñivi ñahan cha cuu ñi ñivi ñuhun Ñucohyo, ta iyo ñi cuhva cha chica tiñu ihya:

I. Tu cha queta vaha ñi chahun uni cuiya ñi,

II. Ta satiñu ñi ta iyo ñi iin cha vaha.

Artiiculo 35. Cha cuiti cha iyo chi ñivi xuñuun:

I. Cha cua savaha ñi votar;

II. Cua cuu savaha tiñu votar chi ñivi cha sacuinu ndihi cuhva cha cahan ley. Ñivi cha cuni cua cuu tiñu a ñivi cha cua tiso chi iin ñivi cha cua cuu tiñu iyo cha cuiti chi ñi cha cua taa ñi sivi, soco iyo chi cha cua sacuinu ñi ndihi cha cua ndaca tiñu chi ñi ta cua savaha ñi cuhva cha cua cati tiñu chi ta cua cuu chi cuhva cha cati ley;

III. Cua cuu natahan iin iin ñi cha cuu ñi ñivi ñuun cuhva cha iyo cha nuna chihin ñi ta cua nducu ndee ñi iin cha vii cuhva cha cua coso vaha tiñu cuenda cha ndaca ñahan ñuhun nu iyo ñi;

IV. Cha cua quihin tiñu cha cuu cha xaan cha cuu chi sandadu ñuhun Ñucohyo cha cua cumi ñi chi ñivi ñuun a cha cua cumi ñi vehe nu iyo cuenda cumi tiñu ñuhun Ñucohyo, cua cuu chi cuhva cha cahan ley;

V. Iyo cha cuiti chihin ñi ta cha xico ñi a sata ñi cha cua ndaca ñi cuhva cha saxini ñi.

VI. Cua cuu tiñu a cha cua nducu ñi tiñu cha cua tindee chi ñivi, cua savaha ñi ndihi cha cahan ley;

VII. Cua cuu savaha tiñu a cua tiso ñi ley, soco cua cuu chi cuhva cha cati Constitucion, ta iyo chi cha cua sacuinu ñi ndihi cha cua cati Constitucion chi cuhva cha cati Congreso. Cha cuu Instituto Nacional Electoral cua cuu savaha chi cuhva cha cati ley,

VIII. Cha cua cuhva ñivi ñuun voto ñi cuenda tiñu cha nda ica xaan niniin cahnu Ñucohyo, ta cua savaha chi cuhva ya:

1o. Cha cuu Congreso nu Nducuiti ra Sacuaha ta Tisovaha Ley cua satuhun chi ñivi tu cha cua nda-ca ra:

a) Ndacañahan ñuhun Ñucohyo chi;

b) Cha cuu oco uchi uni iin cientu ra ndiso tiñu nu cuu chi Vehe nu iyo ra Sacuaha ta Tisovaha ley nu iyo Congreso nu nducuiti ra ta ra, a

c) Ñivi ñuun, iin ni cuhva cha tuvi ñi, masi uvi iin cientu ñi cha ndaa sivi ñi nuun lista cuenda cha chaha ñi voto ñi, cuhva cha cahan ley.

Ta ñahni cha cuu cha cahan cuhva cha cati inciso c) iti chata ihya, ta cha ndaca tiñu nda ica chi cha cua cuhva ra ndiso tiñu Vehe nu Nducuiti ra Sacuaha ta Tisovaha ley ndatu cuhva cha chica tiñu.

2o. Ta cha ndihi ñivi savaha cuhva cha tahan chi, masi uvi xico cuenda iin cientu ñivi cha ndaa sivi ñi nuun lista cha chaha ñi voto ñi, cua cuu chi chi cuenda cha Ndacañahan Ñucohyo ta cuenda cha Satiñu ta Tisovaha Ley cuenda niniin cahnu Ñucohyo ta chi ndihi ra cumitiñu chito vaha tiñu ndacu ra;

3o. Yoni cua cuu casi cha na cua ndehe ñ ivi ndihi cha cuiti cha iyo chihin ñi cha ndaa nuun Consti-tución ya; ndihi cha tiñu cha ndaa nuun artículo 40 ihya; ndihi cha cuu cuenda cuhva cha tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumitiñu; cuenda cha quihvi xuhun chi nu sanaan tiñu chi; chi cuenda seguridad ndihi ñivi chi cuhva cha iyo chi cuhva cha satiñu ñivi cha iyo cuenda Fuerza Armada. Cha cuu cuenda Suprema Corte de Justicia de la Nación cua ndehe tiñu can ta cua tiso vaha ñi chi, cua ndehe ñi chi tu cha ñivi cha iyo cuenda Congreso de la Unión cua ndehe cua tiso vaha iin tiñu cha ndaa nuun tutu ya;

4o. Cha cuu Instituto Nacional Electoral cua cuu ndehe ndihi cha chica nuu chi inciso c) nu cuu chi 1º tichi tuhun ya, ta cuandehe tahan chi cuhva cha cua nduvi nuun ñi ta cuhva cha cua savaha ñi, ta cua cahvi tiñu voto ta cua cuhva ñi cuhva cha ni quee chi a cua ndoo chi;

5o. Ta cha cua nducutuhun tiñu chi ñivi ñuun cua coo chi suvi ni quivi cha chahan ñivi cha cuhva ñi voto cuenda niniin cahnu Ñucohyo;

6o. Cua cuu casi a cua cati tiñu cha ña ndicha cha cuu Instituto Nacional Electoral cha cahan chi, soco cua cuu chi cuhva cha ndaa nu cuu chi fracción VI tichi Artiiculo 41 chi cuhva cha cahan nu cuu chi fraccion III tichi Artiiculo 99 tichi Constitucion ya,

7o. Ley cua cati cuhva cha ndicha ndaa nu fraccio.n

Artiiculo 36. Cha ndaa ica cha cua savaha ñivi iyo tichi ñuhun Ñucohyo:

I. Cua tihi ñi sivi ñi nu tutu iyo vetiñu nu cuu chi municipiu, ta cua cuhva ñi cuenda cuhva cha iyo cha cuu chihin ñi cha cuu ñi ñivi xuñuun, a nu satiñu ñi, cuenda cha sacuaha ñi a nu satiñu ñi, tacan ni cua tihi ñi sivi ñi cuenda ndihi ñivi ñuun iyo tichi ñuhun Ñucohyo, ndihi cuhva cha cahan ley.

Cuhva cha iyo ta satiñu ndihi ni tiempu cuenda nu iyo sivi ñuun Ñucohyo, ta cua cuhva chi tutu cha cahan cuenda cuhva cha cuu ñi ñivi ñuun Ñucohyo ta ndaa ica xaan chi chihin ñivi ñuun, ta chacan ra ndaca ñahan cuenda ñuhun ta ndihi ñivi ñuun can iyo chi cha cua coo chi cuhva cha cati ley;

II. Cua tiso vaha ñi chi ñi cha cua cumi ñi ñuhun Ñucohyo;

III. Cha cua savaha ñivi votar nu cua canihin tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu a cha cua nducu tuhun ñi cuhva cha cahan ñey;

IV. Cua cuiso tiñu ñi cuenda ñivi ñuun iyo tichi ñuhun Ñucohyo a tichi iin ñuhun, ta ñavi cha cuatu ni cua cuu chi;

V. Cua cuiso tiñu ñi tichi municipiu nu iyo ñi, ta cuenda cha nacachi tiñu chi ra cumi tiñu a cuenda ra cua ndehe tiñu.

Artiiculo 37.

A) Ni iin ñivi cha cacu tichi ñuhun Ñucohyo ña cua cuu tixehe ñi cha cuu ñi ñivi ñuhun ya.

B) Tu cha quihvi sivi ñivi cha cuu ñi ñivi ñuhun Ñucohyo cua cuu naan chi tu cha:

I. Cua quihvi sivi ñi inca ñuhun, ta cuni ñi cua yaha ñi cha cua cuu ñi ñivi inca ñuhun, a chatiñu ñi pasaporte cha cuu ñi ñivi inca ñuhun, a quihin cuenda ñi ta cuni ñi cuu ñi cahnu cuhva cha chaha ra cumi tiñu inca ñuhun chihin ñi ta tasoho ñi chi racan,

II. Tu cha cha iyo ñi uhun cuiya inca ñuhun.

C) Cua naan cha cuu ñi ñivi ñuhun Ñucohyo tu cha:

I. Cua quihin cuenda ñi a cua cuni ñi cuu ñi cahnu cuhva cha chaha ra cumi tiñu inca ñuhun;

II. Cha cua cuhva ñi tiñu nuun ñi cuenda ra ndaca ñahan inca ñuhun, ta ñahni ndatu chica ñi chi ra ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo ta chi ndihi ra satiñu cuenda chi;

III. Cuenda cha quihin cuenda ñi a chatiñu ñi cha samani inca ñuhun ta ñahni ndatu ra cuu xini chi ñi.

Ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo chi ra cuu senadores ta ra chi ra cuu diputados cuenda Congreso de la Unión chi ñivi cha cuu iti nuun nu cuu chi Suprema Corte de Justicia de la Nación cua cuu quihin cuenda ñi ta cua cuatiñu ñi cha samani inca ñuhun chi ñi, ta yoni cua cahan;

IV. Cha cua cuhva tiñu tutu a cha cua cuiso tiñu cumi tiñu inca ñuhun ta ña ndaca tiñu ndatu chi ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo, ta cua tava ndaa ñi tutu cuenda cha taa ñivi a cuanda cientifico a cha vaha xaan ini ñi;

V. Cha cua tindee ñi chi ñivi inca ñuhun a chi ra cuu cumi tiñu inca ñuhun ta cua cuinda cuati ñi chi ñuhun Ñucohyo ta cha cahan yuhu ñi cuenda cha iyo cha cahan mani tahan ra cumi tiñu, a nu cu-tuni tiñu ñivi cuenda ñuhun ñuñivi,

VI. A ña inca tiñu cha cahan ley.

Artiiculo 38. Cua naan cha cuiti chi cha cua cusii ii ñivi ñuhun Ñucohyo tu cha:

I. Tu cha ña cua sacuinu ñi cha tahan chi cuhva cha cahan artiiculo 36. Ta cua ndunahan chi iin cuiya ta cua tachi tuni cha cahan ley chi ñivi can;

II. Tu cha iyo cuati ñivi can ta cua cutuni ñi ta nda quivi cha cua coto tiñu cha cua ndoo ñi vecaa;

III. Tichi cha cua tiahvi ñi cuati cha savaha ñi vecaa;

IV. Cha mani cua caca cuu ni maan ñivi a chiñi ñi ndihi ni quivi, cua ndehe tiñu cuhva cha cati ley cuenda chehe;

V. Tu cha ñivi chica chinu cha ña cuni ñi cua tiahvi ñi cuati ñi nda quivi cha cua cati ra toho xaan cha cua cundasi ñivi can vecaa;

VI. Ta cha nducuiti cuhva cha cutuni ñi cua naan cha iyo cha cuiti chi ñi.

Maan ley can cua cati ama cua cuu naan chi ta ndihi cha cuhva cha cua naan nuun cha cuiti cha iyo chi ñivi can ta cuhva cha cua nduvaha ndico maan ñivi can.

Tiitulo Uvi

Capiitulo I

Cuhva cha cua sacuinu tiñu cha cahan ra cumi tiñu ta cuhva cha ndacu ra cumi tiñu

Artiiculo 39. Cuhva cua sacuinu tiñu cha cahan ra cumi tiñu nu iyo ñi ta cuu ñi ñivi xuñuun. Tundee ini cha iyo chi ñivi ñuun chaha chi ta cuu chi iin cha vaha chi ñuun can. Iyo ndatu chi maan ñuun can cha cua sama ñi cuhva cha ndacañahan tiñu.

Artiiculo 40. Iyo nu nuna chi ñivi ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo cha cua tiso ñi cumi tiñu ta cua canihin maan ñi yoo chi cuni ñi, ta ra cumi tiñu can cua cundaca ñahan chi ñi ta ñavi veñuhun cha cua nduvi nuun uvi uni ñuhun, ta iin iin Estado cha cua coo tichi ñuhun Ñucohyo cua coo nu nuna chihin chi, ta cua cundaca ñahan chi ta ña iyo chi cha cua sama cuhva cha ni savaha tiñu iti chata, soco iyo chi cha cua nduvi nuun ñi cuhva cha cahan ley ya.

Artiiculo 41. Ñivi ñuun iyo ra cahan cuhva cha ndacañahan ñuhun nu iyo ñi cuenda ndihi uni cuhva ta nduvi nuun cuhva cha ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo ta cha cuenda cha cua cani tahan ñi cuenda chi ta cha cuenda ñuhun, cuhva cha tahan chi cha ndacañahan chi cuhva cha cahan ley cuenda cha nduvi nuun ñuun ta cuhva cha iyo iin iin ñuun, ta ñahni cha cua cuu casi cuhva cha nduvi nuun iin ñuun ta inca ñuun.

Ta cha cua nduchaa ra tiso vaha ley chi ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo ta cua canihin tiñu chi ñi chi cha nuna, chi cha ndicha ta cua cuu chi iin iin tiempu cha cua cati tiñu, cuhva cha cahan cha vachi ihya:

I. Ndihi ñivi cha cua nducu tiñu cua ndehe ñi ta ñi cuhva cha cahan ley ta ndihi cha chica chi ta cha iyo chi cha cua sacuinu ñi ta cua cuu cunda sivi ñi cuhva cha cua coo tutu ñi, ta cuhva cha cua savaha ñi tichi cha cua canihin tiñu chi ñi, ta cua coto tahan ñi cha cuiti cha iyo chi ñi ta ndaa cha iyo chi cha cua sacuinu ñi, ta cuhva cha iyo chi cha cua tayahvi ñivi chi ñi.

Ñivi cha nducu tiñu cha cuu ñi politico iyo chi cha cua cahan ñi cha na cua canihin maan ñivi yoo chi cuni maan ñi cha cua cuiso tiñu, ta cua ndehe tahan ñi cha na cua nduvi nuun ñivi, tacan cua cuu sacuinu ñivi tiñu ya cuhva cha iyo tiñu, ta cua cahan ñivi cuhva cha saxini ñi, ta cuhva cha cua canihin maan ñi a cua savaha ñi votar yoo chi cuni maan ñi, ta yoni cua sanini chi ñi ta ituhun maan ñi cua coto yoo chi cua savaha ñi votar ta maan ñi cua savaha chi, tacan ni cha inuun cua ndehe tiñu ndihi ñivi cha cua nducu tiñu. Ñivi cha cuu xuñuun iyo un nuna cha cua savaha ñi a cua cuindi ñi cuenda iin partido, ta chacan ñahni ndatu cha cua quihvi a cua tihi ndihi nuun ni ñivi chi ñi ihya ta ni ñahni ndatu cha cua savaha ñi inca tiñu tu cha ñavi cuenda tiñu ya cuu chi, ta ni ñahni ndatu cha cua quihvi inca cuenda ñivi cha ña indi tichi tiñu ya.

Ra ndiso tiñu cuenda vehe cha ndehe tiñu cuhva cha savaha ñivi votar cua cuu cahan ñi cuenda tiñu cha iyo nu satiñu ni ñi cuhva cha cati ley.

Ndihi ñivi cha nducu tiñu iyo cha cuiti chi ñi cha cua quihvi ñi quivi cha cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu iin ñuun cahnu a iin ñuun luhu. Ta ndaa ñivi cha nducu tiñu ta ña cua queta cha cuu uni por ciento voto cua nihin ñi quivi cha cua canihin tiñu chi ñi cha cua nduchaa ñivi cha cua cuu xini a un cuu chi Camara del Congreso de la Union cua sanaan tiñu tutu ñi cha cuu ñi ñivi nducu tiñu.

II. Maan ley cua cuhva cuenda cha inuun cua nducu ndee ra nducu tiñu ta cua cati chi ndaa tiñu cha cua sacuinu ra ta ra cuhva cha cua sanaan ra ta ra xuhun cha cuenda cha chica cuu ra ta ra nducu ra ta ra tiñu, ta cua savaha ra ta ra cha cha suhva ca xuhun cuenda ñuun cua cuatiñu ta ñavi ca xuhun cha chaha ñivi cha iyo cuenda ra ndaca ñahan.

Cha cua tihi tiñu xuhu ñivi ñuun cuenda iin iin cha nducu tiñu ñivi cuenda ñuun cha iyo vaha sivi chi cuhva cua cuhun chi iti nuun ta cha yaha nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuatiñu xuhun cuhva cha satiñu tahan chi ndihi quivi, ta ndihi tiñu cuhva cha nducu tiñu voto tichi quivi cha ni nacahi tiñu chi ra cua cuu tiñu ta ndihi ca tiñu cha iyo cha tahan chi cha savaha cuhva iyo chi. Cua cuhva tiñu cuhva cha cati ley cha cuu chi:

a) Xuhun ñuun cha chatiñu tiñu ndihi ni quivi cua ndehe tiñu chi cuiya ta cuiya ta cua cahvi tiñu chi ndihi ñivi xuñuun cha iyo sivi chi oco chahun siqui iin cientu sacanaan ñivi ndahvi iin quivi cha cuenda ñuhun Ñucohyo. Oco uchi cuhva siqui iin cientu xuhun cha cua quee cuenda cha cahan cha cha yaha cua cuhva tiñu chi chi ra nducu tiñu soco inuun cua cuhva tiñu chi chi ra ta ra ta uni xico uchi siqui iin cientu cuhva cha sacanaan ra ta ra voto quivi cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu cha cuu ra sacuaha ta tiso vaha ley.

b) Xuhun ñuun cha sanaan tiñu chi cuenda cha cua sanaan ra ta ra voto cuiya cha cua ndehe tiñu ndaa ra ta ra cua cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo, ra cua cuu senador chi ra sacuaha ley ta tiso vaha ra ta ra chi cua cuu chi oco uchi cuhva xuhun cha cua cuhva tiñu xuhun cuenda tiñu cha ndacu ra ta ra ndihi ni quivi.

c) Xuhun ñuun cua sanaan ti chi cuenda cha sacuaha tiñu chi cuenda cha sanahan vaha ca tiñu chi ñivi chi cuenda cuhva cha sacuaha tiñu cuhva cha iyo xuhun ñivi chi cuhva cha iyo ra cumi tiñu, tacan ni cha cua tava tiñu tutu ta cua cuu chi uni siqui iin cientu cuenda ndihi xuhu ñuun cha tahan chi cuenda iin iin cuiya. Ta oco uchi siqui xuhun cha cua quee cha cahan tiñu iti chata, cua cuhva tiñu chi chi ndihi ra nducu tiñu iin ni cuhva cha nihin ra ta ra ta uni xico siqui iin cientu cha cua ndoo cha cuenda voto cha nihin ra ta ra quivi cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu.

Ley cua tiso yoso xuhun cua cuu sanaan iin iin ñivi cha nducu tiñu nu cua coo campaña. Ta suvi ni ley cua cati yoso xuhun cua cuu cuhva tiñu chi ñivi cha indi tichi partido can a chi ñivi cha iyo cuenda can, ta suvi ni maan chi cua cati cuhva cha cua cuu chi ta cuhva cha cua tiso vaha tiñu chi hora cha tahan chi ta cua sacuenda tiñu chi cuhva cha cua cuatiñu ñivi can ta ñi xuhun can tichi tiempu cha cua nducu ñivi can tiñu, ta ndaa iti cua quichi xuhun cha cua cuatiñu ñi chi cuhva cha cua cuatiñu ñi ndihi cha iyo chi ñi, ta suvi ni ley cua cati ñaan cuhva cua tachi tuni tiñu chi ñi tu cha ña cua sacuinu ñi tiñu.

Lin ni cuhva maan ley can cua cati yoso cuhva cua ndihi tiñu cha cua naan sivi ñi cha ndacu ñi tiñu, chi cuati suhva cha iyo chihin ñi ta cuenda ndihi cha ndoo chi ñi chi ra cumi tiñu.

III. Cua cuu cuatiñu ndihi ñivi cha cua nducu tiñu ta cua cha cuu radiu a ndaa inca un cua yaha a cua cahan cuenda ñi. Ñivi cha cua nducu tahan tiñu cua uvi uni cha cuiti chi ñi, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Apartado A. Ñivi cha iyo cuenda Intituto Nacional Electoral iyo chi cha cua cati yoso tiempu cua tahan chi iin iin Estado cha cua yaha cuenda chi tichi radiu a tichi television, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley:

a) Nda quivi cha cua quechaha cahan tiñu cuenda campaña iin iin ñivi cha cua nducu tiñu ta nda cua nda quivi cha cua sava ñivi votar, ñivi cha iyo cuenda Instituto Nacional Electoral cua cuhva ñi uvi xico una minuto ndihi quivi chi ñivi cha cua nducu tiñu, ta cua natahvi ndico ñi uvi a uni minuto cha cua cuu yaha cuenda ñi tichi radiu a tichi television ta cua yaha chi hora cha cahan un cuun chi letra d) tichi tuhun ya. Tiempu cha quechaha tiñu vaha tiñu cha cua cahan tiñu cuenda iin ñivi cha cua nducu tiñu ta tiempu cha quechaha cahan tiñu cuenda ñi, sava tiempu can cha cua yaha tichi radiu chi cha cua yaha tichi teñevision cua cahan tiñu cuenda ñivi cha ndehe tiñu can, ta inca sava tiempu can cua yaha tuhun cha cahan ñivi cha nducu tiñu, soco cua cuu chi cuva cha cahan ley;

b) Tichi cha ni tiso vaha ñi cua caca ñi nducu ñi tiñu cua sacuiti ñi ndihi minuto cha cua quee chi tichi radio chi tele, ta tiempu cha cua ndoo cua cuatiñu tiñu chi cuhva cha cati ley;

c) Tichi cha cua cahan tiñu cuenda ñivi cha nducu tiñu iyo chi cha cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñi, iyo chi cha cua cuinu masi cha cuu cumi xico uhun por cientu tiempu cuhva cha cahan chi nu ndaa letra a) tichi tiñu ya;

d) Cha cua quee chi tichi radio chi tichi tele cua cuu quee chi iin caa iñu chi caa uchi uvi cha chacuaa;

e) Tiempu cha cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ndihi ñivi cha nducu tiñu, tacan ni chi ndihi ñivi cha nducu tahan tiñu cuenda maan ñi, cua natahvi tiñu chi ñi cuhva ya: Cha cuu uni xico uchi por ciento cua natahvi tiñu chi tichi ñivi cha nducu tiñu cuhva cha cua quee chi cha ni savaha tiñu votar, ta cha cuu inca oco uchi por ciento cua natahvi tiñu chi inuun inuun chi, ta nda cuan da cua cuu cuhva tahan tiñu chi chi ñivi cha nducu tahan tiñu cuenda maan ñi;

f) Iin iin partido poliitico cuenda ñuhun Ñucohyo cha ña cua cuhun ra satiñu nu nduvi nuun ra ta ra, radiu ta televisioon cua sanahan yoso cuhva tahan chi ta cua nduvi nuun chi chi inciso cha cha yaha,

g) Cuhva cha ña cua quihin tiñu cuhva cha cati un ndaa letra A chi B tichi tiñu ya chi tichi cha ni cumani cha cua quechaha nducu ñivi tiñu chi tiempo cha cha nducu ñivi tiñu, chi ñivi cha iyo cuenda Instituto Nacional Electoral cua cuu nda cha cuu uchi uvi por ciento ndihi tiempo cha cua cuhva ra cumitiñu cha cua yaha chi nu cuu chi radiu chi tichi televisión, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley chi cuhva cha cua tiso tiñu, tichi ndihi tiempo can cua natahvi cha cuu Instituto tiempo can chi ndihi ñivi cha nducu tiñu ta inuun inuun cua nihin ñi ta ñi cha cuu uvi xico uchi por ciento, ta ndihi ca tiempo cha ndoo can cua cuatiñu Instituto Electoral can chi a inca cumi tiñu. Iin iin ñivi cha nducu tiñu cua cuatiñu ñi ta ñi tiempo cha chaha tiñu chi ñi cuhva cha cati ley ya. Ndihi cuhva cha cua yaha chi tichi televisión cua cuu chi hora cha cua cati Instituto Electoral cuhva cha cua cati ley cuhva cha cati nuun inciso d) tichi tiñu ya. Ta iyo chaha cua cuu cuhva tiñu chi maan tiempu can chi iin ñivi cha nducu tiñu tu cha cuhva can cua cuni tiñu.

Ni iin ñivi cha nducu tiñu ña cua cuu sata ñi ta cua nducu maan ñi uxu ca tiempo cha cua yaha ñi tichi radiu a tichi televisión.

Ni iin ñivi ñuun a cha cuenda sivi ni ñi, a cuenda mani maan ñi a cuenda inca ñivi, ña cua cuu nducu ñi cha cua quee cuenda ñi tichi radiu a tichi televisión ta cua cahan ñi cuenda cha na cuhva ñivi voto ñi, cuenda ñivi cha nducu tiñu a cha na ña cuhva ñivi voto ñi chi ñivi nducu tiñu cuenda ñuun. Ñahni ndatu cuenda cha cua quee tiñu ya tichi ñuhun Ñucohyo cuenda cha cua cahan ñivi inca ñuhun a tiahvi ñi cuenda chi.

Ndihi cha ndiso uvi párrafo cha cha yaha iyo chi cha cua sacuinu tiñu chi cuhva cha cua cati maan ndihi ñuhun can ta cuhva cha cua cati maan Ñuhun Ñucohyo cuhva cha ndiso ley cuhva can cua cui-nu chi.

Apartado B. Instituto Electoral iyo chi cha cua savaha cuenda ta cua natahvi ñi tiempo cha tahan chi ra cumi tiñu iin ñuun cha iyo chi cha cua yaha cuenda ñi tichi radiu a tichi televisión nu tahan chi, ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley:

a) Cha cuenda tiempu cha ndacu tiñu cuenda elector iin ñuun cha cua ndunahan tiñu can nu cua coo junta ta cua ndoo vaha tiñu, tiempu cha sanahan tiñu iin iin ñuun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo iyo chi cha cua savaha chi ndihi cha ndiso a cahan inciso a), b) chi c) cuhva cha iyo chi tichi A;

b) Ndihi ca tiñu cha chinu tichi electorales, cha cua sacoto tiñu cuhva cha sanahan ley ya, ta cuhva cha ndiso tichi constitucion,

c) Ndihi tiempu cha cua cuhva tiñu chi ndihi partido poliitico, nda cha cuu registro local, cua savaha tiñu chi cuhva cha ndiso ta sanahan cuhva cha iyo tichi A cuhva ndacu ñivi ley.

Ta cha cua coo Juicio Instituto Federal E. ndihi chi cua yaha tichi radio chi televisioon - Instituto Nacional Electoral cua ndehe ndihi tiempo cha iyo chi cha cua yaha ñivi cha nducu tiñu tichi radiu chi tichi televisión cuhva cha cati tuhun ya, soco tu ña cua queta tiempo can cuhva cha cuni ñi cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuhva ndico tiñu tiempo cha cua cumani can chi ñivi cha nducu tiñu cha cuenda maan ñi a chi ñivi cha ndiso tiñu, ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley.

Apartado C. Ndihi tutu a ndaa cha cua cuatiñu ñivi cha cua nducu tiñu a tutu cha cua tava Ins-tittuto Nacional Electoral, ña iyo chi cha cua natava maan ñi cha cua cahan ñi cuenda inca ñivi.

Tichi ndihi tiempu cha cua savaha tiñu cha cuu campaña electoral cuenda Ñuhun Ñucohyo a cuenda maan ñuhun can nda cua nda cha cua ndihi cuhva cha tahan chi, ta cua queta chi cuhva cha ni tiso tiñu, iyo chi cha cua cachi tiñu ndihi cha sacoto chi ñivi ndihi nu iyo cha chaha cuenda chi ñivi a cha cana chaa tichi ñuun cuenda ra nducu tiñu can, ta ni cuenda ra cumi tiñu ñuhun Ñucohyo chi ndihi ñuhun tacan cuenda ndihi ñuun cuati, cuenda ndihi ra cuu cutahan chi ra Cumi Tiñu Ñuhun Ñu-cohyo chi ndihi nu ndaca ñahan ra nu cuu chi delegación a nda inca cha cuu cuenda ñuun. Tichi ndihi cha cha cahan tiñu iti chata cuenda campaña, ndicha cuii campaña cha cua sacoto tiñu cuenda ra cu-mi tiñu cha cua cuu tiñu chi cuenda cha cuu cha sacuaha tiñu chi cuenda cha cuu cuenda iqui cuñu, a nda inca cha nini xaan cha cuu cuenda cha cumi tiñu chi ñivi tu iyo iin cha vachi cha numi.

Apartado D. Instittuto Nacional Electoral cua cuu ndehe cuhva cha cuan daca ley ndihi cha ni sa-vaha ñivi cha nducu tiñu, ta cua cuu sacuaha chi ta cua nanducu chi tu cha iyo iin cha ña vaha ni sa-vaha ñi, ta cua tihi chi tiñu can nuun cha cuu Tribunal Electoral del Poder Judicial de la Federacion, vati ñivi cha iyo cuenda can cua ndehe cuhva cha cua tachi tuni ñi ta cua tisovaha ñi tiñu can tu cha tundoho cuu chi. Instittuto Electoral cua cuu cati cuhva cha cua savaha tiñu tichi cha ni sacuaha tiñu tundoho can, ta cua cuu casi chi chi ñivi can un yaha cuenda ñi tichi radiu a tichi televisión, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

IV. Ley cua cati ta cua tiso cuhva cha cua cha cua savaha tiñu cha cua canihin tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu, ta cua cha cua cahan tiñu cuenda ñi, ta cua ndehe tahan chi ndihi cuhva cha cua cuu savaha tiñu cha cuenda cha cua quechaha ñivi can nducu ñi tiñu.

Tiempu cha cua ndunahan ra cua cuu Xini ñuhun Ñucohyo, senador a ra sacuaha ta tiso vaha ley cha cua caca ñi cua nducu ñi tiñu tichi iin cuiya cumi xico uchi quivi; ta cuiya cha cua canihin tiñu chi ra cua sacuaha ta tiso vaha ley ñuhun Ñucohyo cua ndunahan chi uni xico uchi cha cua caca ñi cua nducu ñi tiñu. Ña cua cuu yaha uvi tahan cha cuu uni cuhva cha cua tiso vaha ñi ta ñi cha nducu ñi tiñu tichi tiempu cha cha nducu ñi tiñu.

Ta tu cha cua yaha cava ñivi cha nducu tiñu a inca ñivi tiñu ya cua cutuni ñi cuhva cha cati ley.

V. Ndihi cha cuu organización cuenda cha cua ndehe tiñu yoo cua cuiso tiñu, cuu chi iin cha vachi cunda maan ñuhun can, ta iyo chi cha cua cuinu chi cuhva cha cati Instituto Nacional cuenda Electoral chi cuenda cha nduvi nuun ndihi ñivi ñuun cuenda ñuhun ñi cuhva cha ndiso maan Constitución.

Apartado A. Cha cuu Instituto Nacional Electoral nduvi nuun ta nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu ñuhun Ñucohyo cua ndehe vehe cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu, ta cua ndoo chi cuu chi cha iyo cuhva cha iyo cha cuiti chihin chi ta iyo nu coo chi ta cua cuu cahan tahan ra savaha ley ra nducu tiñu ñuhun Ñucohyo ta ñivi xuñuun cuhva cha cati ley. Cuhva cha cua savaha tiñu chihin chi cha cuenda iin iin ñuun cha cuu chi iin chan dicha cuhva cha iyo ley cha cua cuu savaha ituhun maan chi tiñu cha cuu chi iin cha cuiti ta cua cuu chi cha cua cundacañahan.

Vehe cha cuu Instituto Nacional Electoral iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu cua cuu chi xini cha cua cundacañahan cuenda chi ta ituhun ni maan chi cua ndehe ñaan cha cua savaha chi ta yoso cuhva cua satiñu chi ta cua savaha chi iin tiñu vaha; ta cua coo ra cua cuu xini chi ra sacuaha ley chi ra, chi ra cua savaha cuenda. Ra cahan tiñu cua cuu xini ta cua coo iin ra cua cati tuhun chi ra cua cuu iti nuun ta una tahan ñivi cha cua cati tuhun cuenda cha cua canihin ñi ñivi ta cua cuu cahan ñi soco ña cua cuu savaha ñi votar, ñivi cha cati tuhun chi ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo chi ñivi cha iyo tiñu nuun ra nducu tiñu chi ra Secretario cha sacuaha ley, maan ley cua cati cuhva cha cua coo chi ta yoso cuhva cua satiñu chi, tacan ni yoso cuhva cua cundacañahan tiñu tichi chi. Ñivi cha iyo cha sacuaha ley chi ndehe tiñu ican ta chacan cua coo ñivi cha sacuaha vaha cha cua ndehe vaha chi maan tican. Cha cua savaha cuenda xuhun can cha iyo tichi ndavaha ñi ta ituhun maan ñi cua ndehe tiñu cha iyo ican ta cua sacuenda vaha ñi chi, ta cua ndehe tiñu a vaha iyo xuhun cha quihvi chi xuhun cha quee cuenda vehe can. Cuhva cha cua cuhva ley cha cahan cuenda cha nacachi chi ñivi chi cuhva cha cahan ta cua sacuinu cuhva cha cahan ñivi cha sacuaha vaha tiñu can, ta cua sacuhun iti chi tiñu cuenda ñuun. Ñivi cha cua cuiso tiñu cha cua savaha cuenda tiñu cha nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu, tuvi xaan ca ñivi cha ndaa naan chi ñivi can cua cuindi cuenda cha cua savaha ñi cuenda. Ta ñivi xuñuun cua cunda casilla.

Cuhva cha natahvi ndihi cha cuu órgano cha indi tichi ndihi cha ndehe cuenda ñuun ta iyo chi cuhva cha sanahan ley.

Maan Instituto can cua nduvi nuun chi maan elector cuhva cha iyo ndihi ñivi ñuun tacan cua ndehe ñi cuhva cha cua ndoo maan electoral, ta ndihi tiñu chi cuhva cha sanahan ley cua cuu chi.

Iñu cuiya cua cuiso tiñu ra cua cati tuhun chi ra cuu Xini, ta ituhun chaha cua cuu nacachi tiñu chi ra. Ndihi ra cati tuhun a ndehe tiñu vehe can iin cuiya cua cuiso tiñu ra ta ra, ta cua nduchaa ra ta ra tichi siin siin tiempu ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ra ta ra chi inca cahan. Soco uvi uni ñi cua nacachi tiñu chi ñi uvi tahan cha cuu uni cuhva cha cua nacachi ndihi ñivi cha ndiso tiñu cuenda Vehe nu iyo ra sacuaha ta tiso vaha ley, ta cuhva ya iyo chi cha cua savaha tiñu:

a) Maan ñivi cua cuu cumite cua cuiso iin tutu nu cua cunda ndihi cuenda ñivi nducu tiñu nu tutu cha cua sacoto chi ñivi ñuun, ta ndehe vaha ñi ñaan ndi tutu cha chica tiñu cuenda tiñu cha cua nducu ñi ta tutu vaha iyo chi cha cua cuu chi, ta cua ndaa ñuun cuu ñi ña tiñu ndacu ñi, ta ican cua nacahi tiñu ndaa ñivi vaha vihi cata uhun tahan ñi cua coo cuenda iin tiñu cha cua cuhva tiñu chi ñi, ta cua tachi tiñu chi ñi chi tiñu cha tahan chi cha cua ndehe ñi cuenda política cha iyo Cámara Diputado.

b) Cha cuu Camara Diputado cua ndehe cuhva cha cua ndoo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Xini chi ndihi ñivi cha cua ndehe cuenda elector, ta cua sacoto chi chi ñivi ñuun cuhva cha cua cunu ndihi tiñu cuhva cha cua ndoo chi, ndaa quivi a yoso quivi cua cuu chi ta yoso tiempu cua cha ña cua ndunahan chi sava ta cua cha chinu tiñu cha cua ndehe tiñu yoo cua cuu comité técnico cha cua sa-cuenda, ta ucha ñivi iyo chi cha cua cuu ñi ta ñivi cha chito vaha, ta tichi ican cua quee uni ñivi cha cua cuu xini cha cua ndehetiñu política cuenda Camara cuenda Diputado, ta uvi ñivi cuenda Comisión Nacional chai yo cuenda cha Cuiti cha iyo chi Ñivi, ta uvi ñivi cuenda organismo cha cua ndehe tiñu can cuhva cha vachi articulo 6o. cuenda Constitución.

c) Cha órgano cha ndehe nda nu quechaha política cua sacuhun iti cuhva cha cua coso vaha tiñu cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cati tuhun chi ra cua cuu Cumi tiñu chi ñivi cha cua cahan cuenda elector, tacan hora cha cua coo votación cuenda tiñu ya cuhva cha ndiso ley, cuhva can cua cahan tiñu cuenda chi nu Ndatuhun tiñu nu Iyo Camara cuhva cha ndehe chi a tiso chi cuhva cha tahan chi cha cua savaha chi.

d) Tu cha queta cuhva cha ni tiso tiñu cuhva cha ni ndatuhun tiñu cuhva cha cua ndoo chi cha cahan inciso a) ta ñavi órgano cha ndehe nu quechaha política cuenda Cámara cha ndehe nu chacoo votación a cua tachi chi iin tutu cuhva cha cahan inciso cha cha yaha a ñaan inca cuhva cha cua tiso vaha tiñu chi, tu cha ña cua cuu coo votación cuhva cha chica nu Ndatuhun Tiñu, cua cana tiñu chi ñi inca chaha ta cua nacachi chaa tiñu chi ñivi chi iin sorteo nu tutu cha cha ndaa sivi ñivi cua cuu cumi-te cha ndehe cuhva cua ndoo chi.

e) Quivi cha cua ndihi cuhva cha ni tiso tiñu yoso quivi cua cuu chi cuhva cha sanahan a), masi yoni sanduvi nuun cuhva cha ni nacachi tiñu chi ñivi cuhva cha sanahan inciso c) chi d) Nu iyo cha Nda tuhun tiñu cuenda Suprema Corte de Justicia cha iyo cuenda Nación cua ndehe, cua natahvi chi iti nuun ñivi, ta cua cati ndaa ñivi a yoso cuhva cua savaha tiñu cuhva cha ndaa sivi ñivi nuun tutu cha cua cuu ñi cumite ta cua ndehe ñi tiñu.

Tu cha ñahni ñivi cha cua cati tuhun ch ira Cumi tiñu a nda inca ñivi cha cua cati tuhun cuenda elector tichi iñu cuiya xihna cuii cha ndiso tiñu ñi, iyo chi cha cua nacachi tiñu ñivi cha cua cuiso tiñu nuun, tiñu nuun ñivi cha yoni can, tu cha tichi uni cuiya cha cha cua ndihi ta iin ni cuhva yoni iyo, iyo chi cha cua nacahi tiñu iin ñivi cha cua cati tuhun, cuiya cha cua quechaha chaa.

Ra cati tuhun chi ra cuu Cumi tiñu chi ra cati tuhun cuenda elector ña cua cuu satiñu ra ta ra inca tiñu, a cua savaha ra ta inca tiñu a cua ndotiñu ra ta inca chiyo, cuhva cha cua cati ra ndehe ta cuu xini chi Consejo General ta ndihi ñivi cha ña iyo sivi ta ña ndiso tiñu ñi cuenda asociación, cha cuu científica, a cha ndehe cuhva cha iyo iin ñuun a ñivi cha nanducu cha cuu científica, a ñivi cha tindee chi ñuun.

Ñivi cha cuu xini cha ndehe a tiso cuenda cuenda Instituto cua cati nu cuu chi Cámara Diputado ican cua cahvi tiñu uvi uni ñivi cha cua cuiso tiñu a cua cuu xini cuenda Institucion cuenda ñuun nu cuu chi sicuela cha cha sucu vihi ca, cuhva cha cua ndoo chi a cuhva cha sanahan ley. Iñu cuiya cua cuiso tiñu ñi tacan ta ituhun ni chaha cua cuu nacachi tiñu chi ñi. Ta cuhva can cua coo sivi ñivi un cuu chi vetiñu nu Consejo General ta ican cua ndehe ñi cuhva cha cua ndotiñu ñi cuenda chi cuhva cha chini ñuhun cha cuu Auditoria cha cuu Xini cuenda Ñuhun Ñucohyo.

Ra cuu Secretariu cuenda Ejecutivo cua coso quivi cha cua coo voto nu iyo uvi uni ñivi cuhva cha cahan cha cuu Consejo General cuhva cha chica ra cuu Cumi tiñu.

Ley cua ndaca ndihi tutu cuhva cha cua cuu nducuiti ñivi ta cua ndehe ñi cuhva cha cua coso ra cua cati tuhun cuenda ra Cumi tiñu cuenda Consejo General, chi cuenda ra cua cati tuhun cuenda elector chi ra cua xini chi organi interno ta tiso cuenda chi, tacan ni cuenda ra cua cuu Secretariu cuenda Ejecutivo cuenda Instituto Ncional Electoral. Ta cha cuu ñi ñivi cati tuhun cuenda ra Cumi tiñu a cuenda cha cati tuhun cuenda electoral chi cuenda ra cuu Secretariu Ejecutivo ña cua cuu ca cuiso tiñu ñi a cua cundaca ñahan ñi cuenda ñuun, vati cha ni chiso tiñu ñi, cuhva tiso cha cuu partido chi ñi, ta ni ña cuu ndaca ñi cha cua cuiso tiñu ñi nu nacachi tiñu chi ñivi ñuun tichi uvi cuiya cha va-chi cuhva cha cua coso chi cha cua cundihi cuhva cha ndiso tiñu ñi.

Ndihi ra cati tuhun cuenda Poder Legislativo cua cuu tiso tiñu iin cuenda ñivi cha cua cuu ndoo si-vi ñi cuenda político nu iyo Camara. Iyo chi cha cua coo ituhun ni ra cua cati tuhun chi iin iin cuenda político can, ta ña cua tava vaha ñi chi ni iin Camara cuenda Congreso chai yo cuenda Unión.

Apartado B. Maan Instituto Nacional cuenda Elector cua ndehe cuhva cha sanahan Constitución chi ndihi ley:

a) Cuhva cha cua cuhun tiñu cuenda elector cha iyo Ñucohyo chi ñuhun nu tahan chi:

1. Cuhva cha cundee elctoral;

2. Nda iyo cha cuu electoral ta ndihi cuhva cha ndacu chi ta cuhva cha satiñu chi ndihi un cuu chi distrito cuenda maan electoral can ta nda natahvi iin iin cuenda maan electoral can;

3. Cha cuu tutu ñuun a tutu nu ndaa sivi ñivi cha cuu elector;

4. Nu cua coo maan casilla can ta nu cua coo nu cua cunda ñivi cha tiso tiñu cha cua ndehe ican;

5. Ndihi regla chi cha cua sanduv inuun, chi cha cua ndatuhun tiñu ta cuhva cha cua coo chi yo-so cuhva cua quee cuhva cha cua quechaha tiñu can, cua nducu tuhun tiñu, cua savaha tiñu cuenda ndihi cha cahan ñivi, cua ndehe va ñi nu cua electoral can, quii vua cahvi ñi tutu can, cua tava ñi tutu ta cua sandu cuahan ñi tutu cuenda electoral can;

6. Cua tiso ñi cuenda cuhva quihvi xuhun ta cua cha cua quee chi cuenda partido político chi cuenda maan ñivi cha nducu tiñu can,

7. Ta ndihi cuhva cha cua cati ley.

b) Ndihi cuhva cha cua cuhun tiñu cuenda electoral can tichi ñuhun Ñucohyo:

1. Cua quihin cuenda tiñu chi ñivi cha nducu tiñu chi ndihi cuhva chai yo cha cuiti chi ñi ta cuhva chai yo maan partido político;

2. Cua tiso vaha tiñu yoso tiempu cua satiñu maan electoral can;

3. Cua tava ndihi tutu cha cua cuni ñuhun tiñu, chi ndihi tutu cuenda maan elector;

4. Cua cahvi tiñu tutu cha savaha tiñu votar ta cua ndehe ñi yoso tahan chi, cuhva cha ndiso ley;

5. Cha cua cahan ñi nu tuvi ñivi vaha chi tacan ni cha cua samani tiñu iin tutu a constancia chi ñivi can nu tiso tiñu chi ñivi cua cuu diputado o senador;

6. Cha cahvi tiñu a quee vaha cuhva cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu Cumi Tiñu cuenda Estado Unidos Mexicanos nu cuu chi iin iin distrito electoral uninominal chi,

7. Ta maan ley can cua ndehe ndihi ca chi.

Cha cuu Instituto Naconal Electoral cua ndehe cuhva cha coso vaha tiñu chi ndihi ra cuu cumi tiñu a ra nducu tiñi tichi ñuhun Ñucohyo cuhva can iyo chi cha cua cuu chi, ta cha cuu organización cha ndehe tiñu cuenda lectoral cha iyo iin ñuun, cua savaha chi cuhva cha chandiso ley ta cuhva can cua cuinu chi. Ta cua cahan tahan ndihi partido político yoso cuhva tiñu cha cua cuiso tiñu ñivi, cuhva cha sanahan ley, ta cuu savaha maan ñi nu cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua ndehe chi.

Ñivi cha ndehe cuenda xuhun cha quihvi cuenda partido político chi ndihi campaña cha cua sa-vaha ñivi cha ni tiso tiñu cha cua cuiso tiñu ñi cha cuu Consejo General cuenda maan Instituto Nacio-nal cuenda Electoral can. Ley cua ndehe yoso cuhva cua satiñu ñivi cha cua cuu Consejo can, tacan ni cua sacuenda chi ta cua ndehe chi ndihi tiñu ta cuhva cha cua cuhun chi ñaan cua savaha chi cuenda a cua quee vaha ndihi tiñu can cuhva cha cati ley, cha cuu Consejo General ña cua casi chi ndihi cha cua tixehe bancu,a cha cuenda ndihi xuhun a cuenda fiscal ta cua tindee ra cumi tiñu ñuhun chi ñi tacan ni maan cumi tiñu ñuhun can.

Ta cha cuenda maan Instituto Electoral Nacional iyo chi cha cua cahan cuhva cha cua coo chi ta cua ndehe tiñu can, ta ndihi ñivi cha cua satiñu ican iyo chi cha cua satiñu vaha ñi tacan cua cuu quee chi iti nuun cuhva cha cahan párrafo cha cha yaha iti chata.

Apartado C. Ñuhun Ñucohyo cua ndehe nu cua nacachi a cua tiso iin iin ñuhun chi ñivi cua satiñu chi ñivi ñuun, suvi ni tichi ñuhun can cuhva cha sanahan Constitución, cuhva can cua satiñu ñivi can chehe cuun cha cua coo chi ñi:

1. Vii iyo chi cha cua quihin cuenda tiñu chi ñivi cha tiso tiñu cuhva cha iyo cha cuiti chi ñi ta cuhva cha iyo partido político;

2. Vii iyo chi cua queta cha cuu ñivi ñuun;

3. Cua tiso vaha tiñu yoso tiempu cua coo electoral can;

4. Cua tava tiñu ndihi tutu cha cua cuni ñuhun chi tacan ndihi tutu cuenda electoral can;

5. Cua cahvi tiñu voto ta cua savaha vaha ñi cuenda cuhva cha sanahan ley;

6. Cua ndehe tiñu cha na quee vaha chi ta cua samani tiñu iin tutu a iin constacia chi maan ñivi cha ndehe nu chacoso ñivi cua cuiso tiñu iin iin ñuun;

7. Cua cahvi vaha tiñu cuhva cha ni chacoso ñivi cua ndehe a cua cuu poder ejectivo;

8. Ndihi cuhva cha cua ndehe tiñu cuhva cha cua ndoo chi, a cha ndatuhun tahan tiñu a cua ndehe ni ndihi cha cahan ñivi, cua cumi ñi cuenda chi maan electoral, a quii ni cua cahvi tiñu chi maan voto can, cua cha sanahan chi chi iin cha cuiti cha chaha iti chata;

9. Cua nduvii nuun tiñu, cua sacuhun iti ta cua sanducachi tiñu cuhva cha cua cahnvi tiñu voto, a yoso cuhva cha cua ndoo chi cha ni savaha ndihi ñivi cha ndehe cuhva cha iyo maan tiñu can iin iin ñuhun;

10. Ta ndihi cha ña ni sanaan maan Instituto Nacional Electoral, ta

11. Cuhva cha sanahan ley.

Tu cha ñavi maan ley cua tava vaha cuhva iyo masi ucha voto un cuu chi Consejo General, maan instituto can cua cuu:

a) Sanaan chi ndoo iti ni, nu chacoo tiñu can ta cuhva cha ni ndehe maan ñivi chi maan electoral cha tahan chi cuhva cha iyo tiñu chi iin iin ñuun.

b) Cua tiso tiñu chi ñivi cha cua ndehe nu cuahan tiñu cuenda electoral ta nducu cuhva tiñu chi ñi chi tiñu ya cuhva cha cahan inciso a) cha iyo cuenda Apartado B tichi Base ya, ñahni cha cua casi a cua sanini chi ñi chi tiñu ya ndaa hora cuu ni,

c) Cua coto vaha tiñu ndihi cha ndatuhun tahan ñivi cha cua ndehe ñi tiñu cuenda electoral cha cua coo iin iin ñuhun, cuhva cha vachi tiñu ya cuhva can cua tava ñi chi, tacan cua ndoo chi cuhva cha cua quichi quee vaha chi.

Cha cuu Instituto Nacional cuenda Electoral cua ndehe ta cua cati chi yoso cuhva cua ndoo ñivi cha cua cuu xini cuenda cha cua ndehe ñi iin iin ñuhun cha cuenda ñivi ñuun, cuhva cha sanahan tiñu tichi Constitución.

Apartado D. Cha cuu Servicio profesional Electoral Nacional chito chi ta ndehe chi cuhva cha cua nacachi tiñu chi ñivi, cuhva cha cua quihvi xuhun cuhva cha cua sanahan tiñu, cuhva cha cua tisoho vaha tiñu chi ñivi, cuhva cha cua sacoto ñi, cuhva cha cua ndehe tiñu cha cua quee vaha chi, a ndaa ni cua coo chi, a cua nduanahan chi a cua tiso cuenda tiñu cuhva cha coo vaha chi, chi ndihi ñivi cha cua ndotiñu iin ñuhun cuhva nduvi nuun cha cuu ejecutivo a cha cuu técnico cuenda maan Instituto Na-cional Electoral chi ndihi cha nduvi nuun cuenda iin iin ñuhun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua satiñu maan electoral. Maan Instituto Nacional Electoral cua ndehe cuhva cha cua ndoo chi ta cuhva cha cua Satiñu chi.

VI. Cuhva cha cua cunda yahvi cuhva cha cua quechaha cha cahan ndihi ley ta cua tava vaha chi ndihi cha cua savaha tiñu cuenda electoral iyo chi cha cua coo iin sistema cha cua cahan sanahan cuhva cha cati Constitución chi ley, ta sistema can cua cati ndihi nuun cuhva cha cua coo chi a cuhva cha cua satiñu chi chi maan tiñu cuenda electoral ta cua tayahvi chi cuhva cha cua cumi tiñu cha cuiti cha iyo chi ñivi ñuun cha cua savaha ñi votar, a ñivi cha ni savaha tiñu votar ta nda cuenda iyo ñi, tichi articulo 99 tichi Constitución sanahan chi.

Cha cuu tiñu cha ndehe electoral can ta ndaa ndihi cha cua quihvi cuenda cha cua sanahan chi ñivi, cua tiso vaha chi ta cua sandu cuiti chi, ña cua cuu casi tiñu a cua tiso vaha tiñu cuhva cha sanahan chacan.

Ley cua sanahan a cua cati cuhva cha cua satiñu sistema cua cuhva tundee ini chi cha cua nacachi maan ñuhun Ñucohyo can a iin iin ñuhun , tu cha iyo iin cha cua yaha ndaa tiñu, a cuati cuu chi, chehe iyo chi cha cua savaha tiñu:

a) Tu cha cua yaha cuhva cua sanaan tiñu xuhun cuenda campaña cha cua coo ican, tichi uhun cuhva cha cha ni chaha tiñu;

b) A cua sata tiñu a cua tiahvi ñi ndihi nu cahan tiñu, yoso ni tiempu cua yaha chi tichi radiu a te-levisión, ta ñavi cuhva cha cati ley cuu chi;

c) Tu cha cua quihin tiñu xuhun cha chaha inca cuenda, a xuhun ñivi ñuun ta cua savaha ñi cam-paña. Ndihi cha cua yaha ndaa tiñu iyo chi cha cua cati tiñu iin chan dicha ta cuhva cha tahan chi nda cha ni savaha ñi. Ta cua cati cachi tiñu ndaa cha ni yaha ndaa tiñu ta cua ndehe tiñu nda cha sama a nda cha cua cuu nu cua coo votación a cha xihna cuii a cha uvi ta ninu iyo chi cha cuu chi chi iin uhun cuhva cha chaha tiñu chi ñi.

Tu cha ñahni vaha tundee ini iyo chi maan nu tiso tiñi chi ñivi can, cua sacoto tiñu chi inca chaha nu tiso tiñu chi ñivi, soco ñahni ca ndatu cha cua cuhun ñivi cha cha ni savaha cha ña vaha can.

Capiitulo II

Ndihi cuhva cha iyo ñuun cha natahan ta ñuhun nu iyo chi

Artiiculo 42. Ñuhun Ñucohyo ya iyo chi:

I. Ndihi cha iyo tichi ñuhun;

II. Ñuhun cuati cha iyo tichi tañuhun ta nda yuu cha iyo tichi tañuhun ta yuu cha iyo chi tañuhun cha iyo yatin chi;

III. Ñuhun cuati cha iyo tichi tañuhun cha iyo iti chiyo chiso nicandi cha nani Guadalupe chi Revillagigedo;

IV. Yuhu tañuhun chi ñuhun cha iyo tichi tañuhun chi yuu cha iyo tichi chi;

V. Nduta cha iyo nini cahnu tañuhun chi, cuhva cha cahan tiñu cuenda cha cuiti cha iyo nini cahnu nu ñuhun ñuñivi ta cuenda tiñu cha iyo cuenda tañuhun;

VI. Chi ndihi nu cuu cuenda ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan cuenda cha cuiti cha iyo chi ndihi ñuhun ñuñivi.

Artiiculo 43. Ndihi ñuun nahnu cha iyo tichi ñuhunn Ñucohyo cuu ñuun: Aguascalientes, Baja California, Baja California Sur, Campeche, Coahuila de Zaragoza, Colima, Chiapas, Chihuahua, Durango, Guanajuato, Guerrero, Hidalgo, Jalisco, México, Michoacán, Morelos, Nayarit, Nuevo León, Ñunduva Oaxaca, Puebla, Querétaro, Quintana Roo, San Luis Potosí, Sinaloa, Sonora, Tabasco, Tamaulipas, Tlaxcala, Veracruz, Yucatán, Zacatecas chi ñuun Ñucohyo.

Artiiculo 44. Ñuun Ñucohyo cuu chi Xini ñuhun nu iyo ndihi uni cuhva cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo ta cuu chi Xini chi ni niin cahnu ñuhun nu ndacañahan chi. Ta cuhva cha iyo ñuhun nu iyo chi vitin, ta tu cha cua cuhun cha ndacañahan ra cumi tiñu cahnu can inca chiyo, suvi ni nduhva ñuun Ñucohyo can cua coo chi cuhva cha cahnu chi ta nu cuu xahñu chi cuhva cha cua cuhva ra sacuaha ta tisovaha ley chi ndihi ra cuu Senadoor nu nducuiti iin cahnu ra ta ra ta ndehe ra ta ra tiñu.

Artiiculo 45. Ndihi Ñuhun cha indi cuenda ñuhun Ñucohyo cua cumi chi ni niin cahnu nu iyo chi nda cuanda vitin, tu cha ñahni tundoho iyo chi ni iin chi.

Artiiculo 46. Iin iin Ñuhun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo cua tisovaha maa chi cuhva iyo xahñu iin iin chi, chi cha cua ndatuhun vii ra ndacañahan iin iin ñuhun can, soco ña cua coso vaha tiñu can tu cha ña cua cati ra cuu senadoor ta ra cuhva cua ndoo chi.

Tu cha ñahni tiñu ni chacoso vaha cuhva cha cahan tuhun iti chata can, cua cuhva cuenda tiñu tutu nu ndaa cuati can a tundoho cha iyo, ta cha cuu Suprema Corte de Juticia de la Nacion cua ndehe ta cua tiso vaha tiñu can cuhva cha yoni cha cua cuu sama chi, cua tiso vaha ñi cha cahan yuhu tiñu cuenda ñuhun, ta cua cahan ñi ta cua tindee tiñu cuenda iin iin ñuun nahnu cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan fracción I tichi Artiiculo 105 tichi Constitucion ya.

Artiiculo 47. Ñuhun cuenda (sic DOF 05-02-1917) Nayarit cua cuu chi iin ñuhun cahnu ta cua coo xahñu chi cuhva cha iyo chi vitin cha cuu chi ñuhun Tepic.

Artiiculo 48. Ndihi cha cuu ñuhun cuati iyo tichi tañuhun, ta ndihi nu iyo cava ta ndihi nu iyo ndihi nuun ticuru yuu ta ticuru tehe tichi tañuhun can, ta iyo cuenda ñuhun Ñucohyo, ta tichi ca tañuhun cha cuu cuenda Ñucohyo, ndihi nu cunu tañuhun nu iyo ndihi ñuhun cuati tichi tañuhun can ta nu iyo ndihi yuu ta ticuru yuu ta ticuru tehe, ta ndihi cuhva iyo tañuhun cha tahan chi chi ñuhun Ñucohyo, ta ndihi cuhva iyo tañuhun candaa yuhu ñuhun Ñucohyo, maa ra cumi tiñu ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua ndehe tiñu cuenda chi, soco ña cua ndehe ra tiñu cuenda ndihi ñuhun cuati cha iyo tichi tañuhun can ta iyo chi cuenda maa ra cumi tiñu ndacañahan iin iin ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo.

Tiitulo Uni

Capiitulo I

Cuhva cha natahvi cha ndacañahan ñuun

Artiiculo 49. Cha ndacañahan iin cha cahnu ñuhun Ñucohyo, uni cuenda natahvi chi ta cua cuu satiñu chi, cha cua cahan ta cua tisovaha cuhva cha cua coo ley, cha cua cundaca ñahan chi ñivi ñuun ta cua cahan tiñu, ta cha cua tachituni cuati ndacu ñivi ñuun.

Ña cua cuu ndu iin uvi cuenda cha ndaca ñahan can ta cua ndoo tiñu can chi iin tuhun ni ñivi a chi iin cuenda ñivi, ta ni cha cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley ña cua cuu ndoo chi chi iin tuhun ni ñivi, ndicha cuii ta cha chiniñuhun chi ti cua cuhva tiñu can chi maa ra cuu Xini ta ndaca ñahan ra chi ñivi ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo inuun cha ndacañahan ra ta ra, cuhva cha cahan tichi artiiculo 29. Ta ñahni inca cuhva, ndicha cuii cuhva cha cati paarrafo uvi tichi artiiculo 131, cua cuhva tiñu ndatu niniin chihin ra cha cua tiso maa ra ley.

Capiitulo II

Cuenda cha sacuaha ta tisovaha ley

Artiiculo 50. Ndatu cuhva cha iyo cha sacuaha ta tisovaha ley ndihi Ñuhun nu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, cua ndoo chi cuenda nu nducuiti iin cahnu ñivi ndiso tiñu can, ta uvi cuenda cua natahvi chi, iin chi cua cuu cuenda ndihi ra cuu Diputado ta inca chi cua cuu cuenda ndihi ra cuu Senadoor ta ra.

Seccioon I

Cua nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu ta cua ndoo ñi cua satiñu ñi nu nducuiti iin cahnu ñi

Artiiculo 51. Ra cua coo Vehe nu cua sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley, cuenda ñuhun Ñucohyo cua cuiso tiñu ra ta ra, ta cua nacachi ñivi chi ndihi ra ta ra tichi iin iin uni cuiya. Ta cha cuenda iin iin ra ta ra cha cuu ra tiñu, cua coo iin ra cua ndoo tiñu nuun ra.

Artiiculo 52. Ra cua coo Vehe nu cua sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley, uni sientu ra ta ra cua nacachi ñivi ñuun ta cuaha ca voto cua nihin ra ta ra, cuhva cha iyo iin iin xini ñuun cuenda cha nacachi tiñu chi iin iin ñivi cua cuiso tiñu, ta uvi sientu ra ta ra cua nacachi tiñu cha ña cuaha vaha voto nihin ra ta ra, soco cua cahvi tiñu ndihi voto cha ni quihvi ndihi nu iyo ñuhun nu ni savaha tiñu voto can cuenda ra (sic DOF 15-12-1986) ta cua cuiso tiñu ra ta ra.

Artiiculo 53. Xahñu cha iyo chi ndihi 300 distrito electoral ituhun chacan cua natahvi chi ndihi ñuun tichi ñuhu Ñucohyo tañu ndihi distrito cha cati tiñu. Cha cua natahvi tiñu chi ndihi distrito electoral ituhun nichi tañu ndihi ca chi cuu chi ñuhun Ñucohyo chacan cua savaha tiñu cuenda censo cha savaha tiñu chi ñivi ñuun, ni iin ñuhun cha iyo tichi chi ña cua cuu coo uvi diputado tu tuvi iyo.

Cha cua tiso tiñu 200 diputado ndani cha xihna cua cua savaha tiñu chacan ta cua cha iyo Sistema sivi ndihi Region, cua nanuun uhun cuhva cha nacachi tiñu chi ñivi cua cuu tiñu cha cua quee ñi iin iin cuenda cuhva cha nducu ñi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu tichi ñuhun Ñucohyo. Ley cua cati yoso cuhva cua ndoo xahñu ñuhun cha cuenda cha cua nanuun chi.

Artiiculo 54. Cha cua tiso tiñu 200 diputado cha xihna cuii cuhva cha cua cuu ra ta ra iti nuun cha cua ndehe ra ta ra tiñu ta cuhva cha iyo sivi ra ta ra cha cuenda ii iin Region, cua sacuinu ra ta ra cuhva cha iyo chi ta cuhva cha cua cati ley:

I. Iin partido Politico, cha cua nihn ra cua quihvi sivi ra tichi un cha iyo sivi iin iin ñuhun, iyo chi cha cua sanahan ra cha cua satiñu ra cha cua quihvi ra cha nducu ra tiñu cha cuenda diputado tu tuvi ñivi cua cahan masi iin uvi cientu distrito ta cuu chi ituhun ni;

II. Ndihi partido cha cua nihin cha cuu uni por ciento voto cha ni savaha tiñu tichi ñuhun can, iyo cha cuiti chi ñi cha cua ndaca ñi a cua coo iin diputado chi ñi cuhva cha iyo tiñu cha cua tindee tiñu chi ñi;

III. Partido politico cha cua sacuinu masi uvi cha chica tiñu cha cahan iti chata, iyo nuna chi ta cuu quihvi ca tutu tu tuvi ni cahan cuenda ra cua cuu candidato, cuhva cha tiso tiñu chi ra nda ni cha xihna cuii cha cua cuu ra iti nuun chi tiñu, cuhva cha savaha ñivi votar tichi ñuhun Ñucohyo, cuhva tiso tiñu numero diputado cha cha iyo sivi tichi region cha tahan chi cha cua sananuun tiñu chi iin iin ra ta ra. Cha cua tiso tiñu chi ra cua cundicu tiñu cuhva cha chica tiñu chi ra nducu tiñu cuhva cha tahan chi.

IV. Ni iin partido politico ña cua cuu coo 300 diputado iin iin ta inca cuhva cha cahan xihna cuii.

V. Ni iin cuenda, partido politico ña cua cuu tiso ra ta ra numero diputado iin iin cuhva cha cahan chi cha xihna cuii cha cua cuhva cuenda tiñu iin porcetanje cha cuenda Camara cua nducu ñi una punto porcentaje cuenda votacion tichi ñuhun Ñucohyo. Chehe ña cua cuu savaha ra partido politico, cuenda cha cua sacanaan ra chi ndihi distrito cha cuu chi ituhun, cua nducu ra porcenaje cha cuenda tayu ra diputado chi ndihi chi cuenda Camara. Sucun ca porcentaje chi cua cuu cha cua savaha tiñu votar tichi ñuhun Ñucohyo ta cua quihvi inca una cuenda iin cientu; ta

VI. Ndihi cuhva cha cahan fraccioon III, IV chi V cha cha yaha, cha cua cacahan yuhu tiñu iti nuun ra chaha tiñu can chacan cua ndoo chi ta cua cuhva tiñu cha tahan chi ra cuu partido politico cha vachi cahan fraccion IV a V, cua cuhva tiñu un nuna chi ndica partido politico chi ndatu cha iyo chi iin iin cuhva cha cua sananuun tiñu chi iin iin ra ta ra, cha cuenda cha savaha tiñu votar tihi ñuhun Ñucohyo cha savaha tiñu un sandihi. Ley can cua sacuhun chi iti nuun cuhva cha iyo chi ta ndihi cha cua savaha chi.

Artiiculo 55. Cha cua cuu yo diputado chini ñuhun chi ndihi chehe:

I. Cua cuu yo ñivi xuu ñuun Ñucohyo, cha cacu yo ihya, chi ndihi cha cuiti cha tahan chi chihin yo;

II. Tu cha quihvi yo oco iin cuiya yo quivi cha cua tiso tiñu chi ra cua cuiso tiñu;

III. Cua cuu yo ñivi xuu ñuun ñuhun un iyo yo un cua tava tiso tiñu chi ra a ñuhun cha iyo yatin ican un iyo ñi tu cha yaha iñu yoo quivi cha tiso tiñu chi.

Cuu cua sanaan nuun tiñu un ndecu sivi cha nducu tiñu chi iin iin ñivi cha cua cuu candidato cha cua cuu diputado, iyo chi cha cua cuu ñi ñivi cha cacu tichi iin ñuhun Ñucohyo tacan ña cua sanaan nuun tiñu chi ñi un cua tiso tiñu chi ñivi nducu tiñu, a iin ñuun cha iyo yatin ican ta cha iyo iñu yoo cha iyo ñi ican auivi cha ni cumani cha cua savaha tiñu chi.

Ña cua naan ñivi cha iyo yatin chihin ñi cha cua cuhun ñi ta cua cuiso tiñu ñi cuhva cha cua tiso tiñu chihin ñi.

IV. Ña iyo chi cha cua satiñu ñi cuenda sandadu ni cuenda policia a xini cuenda ra cuu policia un cuu chi distrito un cua tiso tiñu chi ra cua cuu tiñu, cha ni cumani cumi xico uchi quivi.

V. Ña cua cuu chi xini nda iin tiñu cha cahancuenda constitucioon cuhva iyo nuna chi ñivi nducu tiñu, ña cua cuu ñi Secretariu ni Subsecretario ñuhun can, ni xini cuenda iin nu nducuiti ñivi ñivi cha natahvi tiñuan ra ndehe cha ndusaca cuenda ñivi ñuun, tu cha cua tiso vaha ra tiñu cha ndacu ra cha ni cumani cumi xico uchi quivi cha cua tiso tiñu chi ra cua cuiso tiñu.

Tu cha ñavi xini cha cuu Suprema Corte de Justicia de la Nación, ta ni Magistrado, ta ni Secretario del Tribunal Electoral del Poder Judicial de la Federación, ta ni ra chaha cha chini tuni chi ra Presis-dente a ra chaha cha chini tuni cuenda electoral a ra chaha cha chini tuni chi ndihi ni tiñu, a ituhun ni nu cua ndehe ñi tiñu a un cuu chi cuenda Instituto Nacional Electoral, ta ni Secretario Ejecutivo a Director Ejecutivo a ndaa inca tiñu cha ndiso ñi, soco tu cha iyo uni cuiya cha cha quee ñi a saña ñi tiñu can.

Ndihi ra cuu Gobernador ndihi ñuhun ta ra cuu Xini chi ra Cumi tiñu ñuhun Ñucohyo ña cua cuu quihvi ra cuenda cuhva cha cati ley tichi tiempu cha nciso tiñu ra ta ra ican, masi cha quee ra ta ra chi tiñu cha savaha ra.

Ra cuu Secretariu cuenda ra Cumi tiñu cha iyo ñuhun Ñucohyo, chi ndihi ra Cuu xini chi chi Cumi tiñu cha tachi tuni cuenda ñuhun Ñucohyo ta ndihi ñuhun cha iyo tichi chi, savaha ta cua maa ra cuu Cumi tiñu iin iin ñuun ta nda inca tiñu cha ndiso tiñu ra ta ra cha cuenda politico ta ndehe ra ta ra tiñu Ñucohyo, ña cua cuu quihvi ra ta ra cuhva cha cha cati leyy, tu cha ña cua nacoo ra ta ra tiñu cha ndacu ra tichi cumi xico quivi cha ni cumani tiso tiñu chi ra cua cuiso tiñu;

VI. Tu cha ñavi xini cuu yo cuenda veñuhun, ta

VII. Ta ñahni ni iin tundoho chi iqui cuñu yo cuhva cha sanahan artiiculo 59.

Artiiculo 56.Cha cuenda Camara Senador cua quihvi cientu oco una sanador, iin iin ra ta ra iin iin ñuhun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo, uvi ra cua canihin tiñu cuenda votación tu tuvi ñivi cua cati, ta ña cua quihin tiñu cha xihna cuii tu ña tuvi. Cha cuenda chehe, ndihi partido politico iyo chi cha cua cunda sivi ra ta ra un tutu ra candidato. Cha cuu senaduria tu ña tuvi cha xihna cuii cua cati cha cua tiso tiñu chi ra cua nducu tiñu cuhva cha iyo sivi ra cuenda partido politico, cha cuenda maa ra ta ra, ta cua ndoo ra ta ra un uvi cha cuenda cha cua savaha tiñu votar tichi ñuhun ya cuhva cha tahan chi.

Ndihi oco uchi uvi ra ndoo can cha canihin tiñu ndaa ni cha xihna cuii cuhva cha chica tiñu, cuhva cha iyo sivi cha savha tiñu votar ta tiso tiñu iin cuhva chi iin iin ra ta ra niniin cahnu tichi ñuhun Ñucohyo. Maa ley can cua cati yoso cuhva iyo chi cha cua ndoo chi.

Iñu iñu cuiya iyo chic ha cua nduchaa Camara Señadores.

Artiiculo 57. Cuenda iin senador cua nacachi tiñu iin ra cua quihin tiñu nuun ra.

Artiiculo 58. Cha cua ñivi senador cuaha cha chica tiñu chi ñi iin ni cuhva tu cua cuu ñi diputado, ndicha cuii cuenda cuiya, cati tiñu ti tu cha iyo ñi 25.

Artiiculo 59. Ñivi cha cuu Senador cua cuu ndoo ndico tucu ñi cuiso tiñu ñi uvi cuiya, ta ñivi cha cuu Diputado cua cuu ndoo ñi nda cumi cuiya un cuu chi Congreso de la Union. Maan ñivi cha indi tichi partido a inca ñivi cha indi ican cha canihin ñi cua cuu cahan cuenda ñi, soco tu cha quee maan ñi cuhva cha iyo ini ñi a tu cha tava tiñu chi tichi cha ndotiñu ñi, ña cua cuu ca.

Artiiculo 60. Cuhva cha nduvi nuun ndihi ñivi cuhva cha cahan artiiculo 41 cha ndaa nu constitucioon ya chi cuhva cha cahan ndihi ca ley cuhva cha cuu chi iin cha cuiti cha cua nacachi tiñu chi ñi sacuaha ta tisovaha ley chi ñi cuu senadoor cha iyo iin ñuun a nu cuu chi cha nduvi nuun iin ñuun ta inca ñuun, ta cua cuhva tiñu iin constancia chi ñi cuhva cha ndoo ñi cuu ñi ñivi cha cua nducu tiñu cha tuvi xaan ca savaha votar cuenda ñi ta cua nacachi tiñu chi ñi cua cuu senadoor cuhva cha cua nduvi nuun ñi cuhva cha cahan artiiculo 56 un constitucioon ya ta cuhva cha cahan ley. Ta cua cati ñi cuhva ndicha cuhva cha nachi tiñu chi ñivi cha sacuaha ta tiso vaha ley cuhva cha nduvi nuun tiñu cuhva cha cahan artiiculo 54 cha ndaa un constitucioon chi ley.

Ta cuhva cha ndoo tiñu ta cha cunda yahvi cuhva cha chacoo cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu, ta chaha tiñu tutu cha cua cuu ra ta ra, ra sacuaha ta cua tisovaha ra ley a cha cuu ra ta ra senadoor, cua cuu casi tiñu cha ña cua cuu ra ta ra tiñu, nu cuu chi vehe cuenda iin ñuhun nu iyo ra cumi tiñu tachituni(Sala Regional) cuenda cha nacachi tiñu chi ra cuu tiñu, cha iyo chi cuenda ra ndacañahan ta tachituni tichi ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cati ley. (Tribunal Electoral Poder Judicial Federeral)

Ta tiñu cua tisovaha vehe iyo cuenda iin ñuhun cuhva cha cahan paarrafo yaha iti chata ihya, maa maan ra cumi tiñu iyo Vehe cahnu ta ndehe ra cuhva cha tachituni tiñu chi ndihi cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo, cua ndehe ra tiñu cuhva cha quihvi tutu cha chasi savaha ra cuu xini cuenda cha nducu tiñu ra cua cuu cumi tiñu, ta cua cahan ra cuenda cha ñavaha cha coo voto can, ta cua cuu sama cuhva cha ni chacoo chi. Ta cuhva cha cua cati ra cuu cumi tiñu cahnu iyo vehe cha tachituni cuenda chi cua ndoo tiñu can, ta yoni ca cua cahan yuhu. Ta maa ley cua cati yoso xuhun cua cuniñuhun chi cuenda cha cua coso vaha tiñu can, ta ndihi cuhva cha chica tiñu yoso quichi cuati can ta cuhva cha cua cunu tiñu chi.

Artiiculo 61. Ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley ta ndihi ra cuu senadoor ta ra, yoni cua casi cuhva cha cua cahan ra ta ra tiñu cuhva cha ndiso tiñu ra ta ra, ta yoni cua cuxaan chihin ra ta ra cuenda tiñu cahan ra ta ra.

Maa ra cuu xini Vehe nu satiñu iin iin cuenda ra ta ra, cua cumi ra cuhva cha cua tayahvi tiñu chi iin iin ra ta ra, cha ndiso tiñu ra cuhva cha cahan ley, ta cuhva cha ña cua cuiso cava ra ta ra vehe nu nducuiti ra ta ra cha satiñu ra.

Artiiculo 62. Ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley ta ndihi ra cuu senadoor cha cuu ra ta ra iti nuun, tichi tiempu cha ndiso tiñu ra ta ra, ña cua cuu cuiso tiñu ra ta ra a cua coo inca tiñu savaha ra tichi ñuhun Ñucohyo tichi cha ni tiahvi tiñu chihin ra, tu cha ñahni ndatu nihin ra ta ra cuenda iin iin vehe nu satiñu ra ta ra, ta tu savaha ra cha ña tahan chi, cua quenda tiñu ñivi ñuun ndiso ra, tichi cha satiñu ra inca tiñu. Iin ni cuhva cua coo chi chi ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley ta chi ndihi ra cuu senadoor cha cutahan, ta cha ndiso tiñu ra ta ra. Ta tu cha cua cuiso cava ra ta ra tiñu cahan chi ihya, cua cutuni ra ta ra ta cua quenda tiñu cha cuu ra ta ra, ra sacuaha ta tisovaha ley a cha cuu ra ta ra senadoor.

Artiiculo 63. Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tisovaha ley ña cua cuu nuna cuhva cha cua satiñu ra ta ra ican tu cha ña ndihi ra ta ra iyo, iin iin vehe can, ta tu cha ña yaha sava ndihi ra ta ra iyo cha cuu ra ta ra tiñu ican, soco ndihi ra ta ra cha iyo ra ican nda ica cha cua nducuiti ra ta ra quivi cha tahan chi cuhva cha cati ley tacan cua sanini tahan ra ña chahan can ta ra, ta cua cuhun ra tichi nu cua cunu oco uchi quivi, ti tu cha ña cua cuhun ra ta ra cua cutuni ini tiñu ti ña cuni ra ta ra ndehe ra tiñu ndiso ra, ta cua cana tiñu chi ra cutahan ta nda ica cha cua cuhun ra ta ra tichi quivi cuhva cha iyo tiñu, ta tu cha ni racan ta ra ña cuni cuhun, cua ndoo nuna nu chacunda ra cha ndehe ra ta ra tiñu. Ta ndihi ra ña chahan cha cuu ra ra sacuaha ta tisovaha ley ta ndihi ra cuu senadoor vehe nu nducuiti ra ta ra, cha cua quechaha ndehe ra tiñu ley can, ta ndihi chaha cha ña cua cuhun ra ta ra tichi tiempu cha cua coo tiñu ican cua ndoo tiñu ti: ndihi ra ña chahan can cha cuu ra ra sacuaha ta tisovaha ley a ra cuu senadoor cha nducuiti ra ta ra vehe nu satiñu ra ta ra, cua ndehe tiñu ti cua sama ra ta ra, ta ndihi ca ra ta ra cha cuu ra ñivi tuvi ta satiñu ra ican, cua ndehe ra ta ra ti cua nacachi chaa tiñu chi ra cua cuiso tiñu cuhva cha cati fraccioon IV tichi artiiculo 77 nu Ley Cahnu ya, ta tiñu ndiso ra sacuaha ta tisovaha ley cha tiso tiñu chihin ra cuenda voto iin cahnu ni, maan cuenda partido ra cua cati ndaa ra tahan chi cha iyo sivi ra nuu lista cuhva cha tahan chi cha cua quihin ra tiñu cuenda ñuhun nu nducu tiñu chihin ra, ta cha ni yaha quihin ra ta ra tiñu savaha ndihi ra cuu diputado cuhva cha tahan chi chihin ra; ta tiñu ndiso ndihi ra cuu senadoor cha tiso tiñu chihin ra cuenda voto iin cahnu ni, maan cuenda partido ra cua cati ndaa ra tahan chi cha iyo sivi ra nuu lista, cuhva cha tahan chi cha cua quihin ra tiñu nu tahan chi chi ra tichi ñuhun Ñucohyo cuhva cha nducu tiñu chihin ra; ta cha ni yaha quihin ra ta ra tiñu savaha ndihi ra cuu senadoor can ta ra, cuhva cha tahan chi chihin ra ta ra; ta tiñu ndiso ndihi ra cuu senadoor cha nacachi tiñu chihin ra ta ra cha ña cuaha voto nihin ra cha xihna cuii, maan cuenda partido ra cua cati ndaa ñuhun cuu chi cha tahan chi cha ni quihvi sivi ra cha nducu ra ta ra tiñu ta ndoo sivi ra cha uvi nuu lista.

Ta ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley ta ndihi ra cuu senadoor, tu cha indaha ni cua cumani ra uchi quivi, ta ña sacoto ra a ña ni chica ra ndatu chi ra cuu xini iin iin vehe nu satiñu ra ta ra, cha na coto ra ta ra ñaa cuenda cha cumani ra, ta cua saña ra ta ra cha chahan ra nda quivi cha cua quechaha satiñu ra ta ra ican, cua cana tiñu chi ra cutahan ta ra.

Tu cha ña ndihi ra ta ra queta cuhva cha iyo tiñu cha cua coo ndihi ra, ta cua ndehe ra ta ra tiñu cuhva cha tahan chi cha cua quechaha satiñu ra ta ra, numi xaan cua cana tiñu chi ra cutahan ti cua cuhun ra ta ra ti cua ndehe ra ta ra tiñu cuhva cha tahan chi, tichi cha chinu oco uchi quivi cuhva cha cahan tiñu ihya.

Tu cha ña vaha cua savaha ñi cua ndoo chi cuenda maa ñi ta cua cutuni cuhva cha cahan ley, masi cha nacachi tiñu chi ñi cha cua cuu ñi ñivi sacuaha ta tisovaha ley a senadoor cuu ñi ta ña cua cuhun ñi ta cua sanahan ñi cha ndicha vehe cha nducuiti ñi ta cua ndotiñu tiempu cha tahan chi cuhva cha cahan nu quechaha artiiculoya. Ley cua cati cuhva cha cua cutuni ñi nducu tiñu cuhva cha ndaca ra tisovaha ley chi cuu senadoor ta ra cuhva cha ndoo vaha ñivi cha indi tichi cha nacachi tiñu ta ña cua queta ñi cha cua satiñu ñi cuhva cha tahan chi.

Artiiculo 64. Ndihi diputado ta senador cha ña cua cuhun junta, ta ña cua cati ra ñaa chaha ta ña chica ra ni ndatu chi ra cuu xini chi camara cha iyo, ñahni cha nuna cua coo chi ra ta ra nu cua coo junta quivi cha cua cumini ra.

Artiiculo 65. Cua nducuiti ñivi cha iyo cuen-da Congreso quivi 1 septiembre tichi iin iin cuiya cha ndehe ñi cuhva cha cuahan satiñu ñi, soco tu cha ñavi quivi cha ndaa nu Artiiculo 83 tichi Constitucion ya cua quihin ra cua cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo ya tiñu, cua nducuiti ñi quivi 1º. Agosto chi 1º ndaa yoo febrero cha cua ndehe ndico tucu ñi cuhva cha cuaha satiñu ra cuu xini can.

Tichi nduvi cuiya cha cua coo junta un cua nducuiti ñivi cua cutuñu ini ñi cua sacuaha ñi, cua ndatuhun tahan ra ta ra ta cua savaha ñi votar cuhva cha cua quechaha tiñu chi ley cha cua cuhva cuenda tiñu ta cua tiso vaha ñi tiñu chi ndihi cha cua ndatuhun tahan ñi ndaa cha tahan chi cha cahan constitucioon.

Iin iin cuiya cha cua coo junta chihin ñi cha cua nducuiti ñi cua ndehe vaha ñi tiñu cuhva cha sanahan ley cuhva cha cua ndehe ñi tiñu ñuun.

Artiiculo 66. Iin cuiya cha cua coo junta cha tahan chi cua ndunahan chi tiempu cuhva cha cua ndatuhun tiñu cuhva cha cahan artiiculo cha yaha. Cuiya xihna cuii ña cuuu sacaa tiñu quivi nda cua nda 15 diciembre suvi ni tichi cuiya, tu cha maa ra Cumi tiñu ñuhun Ñucohyo cha cua quechaha satiñu ra quivi cha cati artiiculo 83, ta cha cua tahan chi coo junta cuu cua tiso tiñu nda 31 diciembre tichi cuiya can. Ta cuu uvi cuiya can cua tiso tiñu 30 abril suvi ni cuiya can.

Tu cha nduvi Camara ña cua nduvi nuun ta cua tiso tiñu junta can cha ni cumani quivi cha cati tiñu, maa ra cuu Cumi tiñu Ñucohyo cua tiso vaha tiñu.

Artiiculo 67. Cha nducuiti a ndicha cuii Camara, ta cuu chi iin tiñu maa ni chi, cua nducuiti ra ta ra ta cua coo maa inca junta chi ra ta ra ndihi chaha cha cua cana tiñu chihin ra cha cuenda tiñu cha iyo; soco tichi iin chi ta inca chi cuan ndehe ra ta ra tiñu cha iyo tichi un ndoo tiñu ra chi iin cha chinituni vaha, tacan cua sacoto tiñu chi ñivi.

Artiiculo 68. Nduvi Camara iin ni un cua coo chi ta ña cua cuu cuhun chi inca chiyotu cha ñavi chi quivi cua cahan tiñu, ta chi tiempu cua ndehe tiñu cuhva cha iyo chi, ta iin ni tuhun a tiñu cua cahan ñi un cua coo junta. Soco tu cha cua nduvinuun nduvi tahan chi ta cua sama chi un iyo chi, ta ña iin ni tiempu ta quivi ta un cua coo chi, maa ra Cumi tiñu Ñucohyo cua ndehe chacan, ta cua canihin ra ituhun ta cua ndehe ra ndaa ca cua queta chi ra cua nducu tuhun ra chi. Ni iin Camara ña cua cuu casi junta cha cua savaha ñi tu cha yaha uni quivi, ta ña cua cuinda naan tiñu chi ni iin ñi.

Artiiculo 69. Cha cua nuna un cua coo junta chi cha titoni cha cuu xihna cuii tichi iin iin cuiya cha cua satiñu un nducuiti ra ta ra, maa ra cuu Cumi tiñu Ñucohyo cuhva ra cuenda un tutu cuhva cha satiñu ra, un cua cahan sanahan chi ñuhun cha ndacañahn cha cua tivaha ra cuhva cha satiñu ñuhun ya. Un cua nuna cha cua coo junta cha cua coo can cuenda un nduciti ndihi ra cahan tiñu, a cha cuenda ituhun ni maa camara, maa ra Cumi tiñu cha ndehe tiñu cha iyo cua sacoto ra ñaan chaha cha nduchaa cha cua cuinu tutu cha cua sacoto ra tiñu.

Iin iin ñivi cha iyo cuenda cámara cua cuu sacuaha vaha ñi cuenda cuhva cha cua cahan ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo, ta cua cuu nducu tuhun ca ñi iin cha cuni ñi coto cuenda cha cahan ra, cua taa ñi chi un tutu a cua ta cua cana ñi chi ra cuu xini chi iin estado a ñivi cha cuu xini chi iin empresa cha iyo tahan cuenda ra cumi tiñu, ta cua cuhva ñi tuhun yuhu ñi cha cua cati ñi mani cha ndicha. Ley cha iyo cuenda congreso cua cati cuhva cha cua cuu chi.

Iin cuiya cha cha ndaca ñahan chi, ta nu quihvi cha cuu uvi cua savaha chi junta chi maan Congre-so, ta cua cuhun ra cuu Cumi Tiñu ñuhun Ñucohyo nu iyo Camara Senador, cha cua cati ra a vaha chi, cha cuu Estrategia Nacional cuenda Seguridad Publica cua sacoto chi iin iin cuiya cuenda ñuhun cha cumi chi.

Artiiculo 70. Ndihi tiñu cua tiso vaha maan Congreso can iyo cha cua cuu chi cuhva cati ley ta cuhva cha iyo tiñu. Ndihi ley chi ndihi tiñu cua cha cua savaha ra cuu cumi tiñu chi nduvi tahan Cámara chi secretariu chi cua Sacuinu ra ta ra chi , cua nducahnu ca chi cuhva ya: “Congreso Estados Unidos Mexicanos cati cuhva ya: (tuhun cuhva cha cahan ley ta cuhva chai yo tiñu)

Congreso cua tachi ley cha cua tiso vaha cuhva cha cua cuinu a cua satiñu ñivi chai yo tichi chi.

Ley cua cati yoso cuhva cua ndoo a cua cunu tiñu cuhva cha cua nduvi nuun ndihi diputado, nda partido cuu ñi ta cuhva can cua quee vaha a cua cunda yahvi ndihi cha cua cahan ñi cuenda chi, ta cua cati tuhun ñi chi nu iyo Camara Diputados.

Yoni cua cuu casi ley ya cuhva cha cunu tiñu nu Satiñu ra Cumi Tiñu ñuhun Ñucohyo, ñahni nu cha ndihi chi.

Seccioon II

Cuhva cha quechaha ta cuhva chinu ley

Artiiculo 71. Cuhva iyo ndatu cha cua savaha tiñu ley a ndihi tuhun cha cahan chi ta cua cuu chi chi ndihi ra:

I. Chi ra Cumi tiñu ñuhun Ñucohyo;

II. Chi ra cuu Diputados chi Senadores cha iyo cuenda Congreso de la Union;

III. Tiempu cha ndaca ñahan ra cuu xini chi iin iin Estado cha cuu iin ñuhun; ta

IV. Iin ni cuhva cua cuu chi ndihi ñivi cha cuu xuñuun, ta iyo chi cha cua cuu chi cero punto uchi uni por ciento cuhva cha ndaa chi nu lista nu vachi sivi ñivi cuhva cha cahan ley.

Ley cha iyo cuenda Congreso cua cati cuhva chas avaha tiñu ta cua quechaha savaha tiñu chi.

Quivi cha cua quechaha cha cua nducuiti ñivi chi ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo cua cuu cua cati ra uvi tahan cha saxini ra cha cua savaha ra cha nini xaan ca, a cua cati ndico tucu cuenda uvi tahan cha ni cati tucu ra cuiya ni yaha, tu cha ni cumani cati ra chi. Iin iin cha cua cati ra ta iyo chi cha cua ndatuhun tiñu cuenda chi, ta cua savaha tiñu votar cuenda chi nu cuu chi cámara, ta ña cua yaha oco uchi quivi ta cha iyo chi cha cua cati ñi ndaa cuenda savaha ñi votar. Tu cha ñavi cuhva can cua cuu chi, inca chaha cha cua nducuiti ñi, xihna cuii ca tiñu can iyo chi cha cua ndehe ñi ta cua ndatuhun ñi cuenda chi ta cua savaha ñi votar cuenda chi. Tu cha cua quee vaha tiñu suvi ni quivi can, cua sayaha ni tiñu chi tichi ndaha inca cuenda ñivi cha iyo cámara ican, vati cua ndehe ñi chi, ta cua savaha tahan ñi votar tichi oco uchi quivi ta cua savaha ñi chi cuhva cha cahan ley.

Ña cua cuu quechaha ndatuhun tiñu xihna cuii cha cuu cuenda cha cua sama constitutcion a cha cuenda cha quehni ñivi nu ndoyo ñuhun ñi.

Artiiculo 72. Ndihi tiñu cha iyo cuenda ley ta ndihi tuhun chi, cha cua tiso vaha ituhun ni maa chi chi iin camara, cua ndehe ra ta ra iin chi ta inca chi, cua savah tiñu cuhva cha ndatuhun tahan ñi cuhva cha cua ndoo chi, ta cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua ndatuhun ra ta cua savah tiñu votar.

A. Cha cua quee vaha iin tiñu cha cua quechaha savaha Camara, inca ñivi cua ndehe chi, tu cha cua cati ñi ti vaha chi, cua cuhva tiñu chi chi Cumi tiñu Ñucohyo, ta racan cua ndehe tu ñahni ca cha cumani, tacan ta cua quee ni chi.

B. Cua tava vaha ñivi cha iyo cuenda Poder Ejecutivo ndihi cha cua sandico coo cha cuu cámara chihin ñi, masi ñahni tuhun cuhva cha ndehe ñi cua tachi ñi tichi oco uchi quivi, ta na cua yaha quivi can cua coo inca uchi quivi chi ñivi cha cuu xini can cha cua tava ñi ley can a tiñu can. Yaha uchi quivi can ta cua cati tiñu cha cha iyo vaha ley can a tiñu can, ta tichi inca uchi quivi ta cua tachi ra cuu xini chi cámara un quee chi cha cua quee chi nu tutu nu cuu chi Dario Oficial de la Federacion, masi ñahni sivi ñivi cha tava chi cua cuhun nuun chi. Ña cua cuu casi tiñu cuenda chi, masi ña cua ndehe cha cuu congreso tiñu ya a cua casi ñi nu satiñu, iyo chi cha cua ndico coo ndico ñi chi nu iyo tahan tiñu cuenda chi.

C. Tiñu cha cuenda ley ta tuhun cha cahan chi ra Cumi tiñu Ñucohyo ndehe chi ta cumani chi, cua cuhun chata dico chi un chinu chi ti cua dehe ra ta ra chi.. (sic DOF 05-02-1917) Inca chaha iyo chi cha cua ndatuhun tahan ra ta ra, ta tu cha vaha ndaa chi chi iin uvi a uni cuhva ta savaha tiñu votar, cua yaha chi inca chaha nu ra iyo camara ra sanihin chi a vaha a ña vaha ndaa chi. Tu cha cua cati tuvi ñivi ti vaha chi, tacan ta cua yaha tiñu cha cua cuu chi ley ta tuhun ta cua cuhun ndico chi nuun maa ra Cumi tiñu Ñucohyo tichi quivi un cua coo junta.

Voto cha cua savaha tiñu cuenda ley chi tuhun cha ndaa nuun chi cua cunda yahvi chi.

D. Tu ta iin tiñu cha cuenda ley can chi tuhun cha cahan chi, tava ndaa ndihi ra iyo chi Camara cha ndehe ra ta ra chi, ta cua ndehe chaa ra ta ra chi. Tu cha cha ndehe chaa tiñu chi ta quee vaha chi vati tuvi ñiv cha iyo ican cati ti vaha chi, cua cuhun ndico chi Camara cha ni tava ndaa chi, ta cua ndehe chaa ndico tucu ra ta ra chi, ta tu cha cua quee vaha chi tu tuvi cati, cua yaha chi chi maa ra Cumi tiñu Ñucohyo cuhva cha cahan fraccioon A; soco tu ña cua quee vaha chi, ña cua cuu ca quee chi tichi cuiya can.

E. Tu cha ñaan iin tiñu cuenda ley a inca tiñu chaha ra cumi tiñu cahnu cuu Xini ña ni quihin cuenda tiñu ndihi chi a sama suhva cuhva cahan chi, a tiso ca tiñu suhva ca cuhva cahan chi savaha ra ni ndehe chi cha iyo ra ta ra vehe nu nducuiti ra ta ra, cha ndehe ra ta ra tiñu can, ta cua ndatuhun tahan tiñu inca cha chaa vehe nu quee tiñu can ndicha cuii cua ndatuhun tahan tiñu cuenda tuhun cha ña ni quihin cuenda ra ta ra, a cha ni nduvaha ca ley can, a ni tiso tiñu suhva ca chi, ta ñahni ndatu cha cua tisovaha ca tiñu ndihi artiiculo cha cha ni chacoso vaha ta ni quee vaha chi. Ta tu ndihi suhva ca cha ni tiso chaa tiñu a cha ni chacoso vaha ca savaha ra ta ra, cha ni ndehe ra tiñu can vehe nu nducuiti ra ta ra, ta nduinuun ndihi ra ta ra ta chaha ra voto ra ti vaha quee tiñu ndehe ra vehe nu satiñu ra ta ra, cua sayaha ra ta ra tiñu iti nuun ra cuu Xini cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo ti cua ndehe ra tiñu can cuhva cha cahan fraccioon a). Ta tu ndihi suhva ca cha ni tiso chaa tiñu a cha ni chacoso vaha ca savaha ra ta ra, cha ni ndehe ra tiñu can vehe nu nducuiti ra ta ra, ña ni quee vaha chi ta ndihi ra ta ra nduinuun ta chaha ra ta ra voto ra cha ña ni quihin cuenda tiñu chi, cua cuhun ndico chi iti vehe nu quee chi vati cua ndehe tiñu ñaan cuenda cuu chi, tu cha ndihi ra ta ra nduinuun ta chaha ra voto ra cha ña quihin cuenda tiñu chi cha uvi chaha ndehe tiñu chi cha cuu chi cha ni tiso chaa tiñu suhva ca chi, a cha ni chacoso vaha ca savaha ra ta ra. Ta tiñu cha ni quee vaha ta nduinuun nduvi tahan vehe iyo cuenda nu satiñu ra ta ra ta quihin cuenda ra chi, cua cuhun chi iti nuun ra cuu Xini cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo ti cua ndehe ra tiñu can cuhva cha cahan fraccioon a) Ta tu Vehe nu ndehe ra ta ra tiñu can (Cámara Revisora) nihin cuni ra ta ra cha na cua nduinuun ndihi ra ta cua cuhva ra ta ra voto ra cha iyo ra ta ra quivi can, cuenda cha na cua quee vaha ley cha ni tiso chaa suhva ca chi a cha ni chacoso vaha vaha ca savaha ra ta ra, ndihi tiñu can ña cua cuu ca yaha chi nuu iyo ra ta ra,soco cua ndehe chaa tiñu chihin chi nda inca chaha cha cua nducuiti ra ta ra, (próxima sesión) ta tu cha cua nduinuun nduvi tahan cuenda ra ta ra cha satiñu ra Vehe nu nduinuun ra ta ra ta tisovaha ra tiñu, ta ndihi ra cua cuhva voto cha na cua quee ndicha cuii artiiculo cha chacoso vaha ni, ta ndihi ca ley cha ni chinu chaa suhva ca a cha cua coso vaha vaha ca, cua cuatu nuun chi nda inca chaha cha cua nducuiti ra ta ra ta cua sacuaha tiñu chi ta cua coso vaha chi.

F. Cha cua sacuaha tiñu ley, a cua coso vaha chi a cua sama chi a ñaan inca tiñu, iin ni cuhva cua cunu tiñu cuhva cha cua cuinu chi.

G. Ndihi tiñu cha cua cuinu ndihi ley chaa a ñaan inca tiñu cha ña ni quihin cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu iyo ra ta ra, ña cua cuu ca ndehe tiñu chi tichi cuiya can.

H. Cha chinu ley ta tuhun cha cahan chi icaa cua quechaha chi tichi ituhun ni cha iyo uvi chi, ñavi tichi tiñu ya cua savaha tiñu iin libru ta cua xico ñi, xuhun cha tiañi ñivi tiñu nuun ñi, a cua sacuiti ñi ñivi, ndihi ñican cua ndatuhun tahan un cuu chi Camara Diputado.

I. Cha cua quechaha tiñu chi ley chi tuhun chi cua ndatuhuntahan tiñu chi maa ra iyo cuenda Camara ta cua tiso tiñu chi, soco tu cha yaha iin yoo cha ndehe ra comisioon cha cua cati a vaha tutu ta ata cati ra a vaha chi, tichi nduvi tahan tiñu ya cha cuu chi ley ta tuhun cha cahan chi cua ndehe ra iyo ica ra iyo tichi Camara.

I (sic DOF 24-11-1923). Maa ra cuu Cutiñu Ñucohyo cha nduvi nuun ña cua cua ndehe maa ni ca ndico vaha cuenda ra cahan tiñu cha iyo iin camara, quivi cha cua nducundee ñi ta cua tiso ñi chi ra cua ndehe tiñu cuenda elector ta ra sacuaha chi a vaha a ña vaha, iin ni cuhva tu cua savaha tiñu chi ra Camara diputado cua nducachi chi tu cuu xico tuhun tiñu chi iin ñivi masi iin tiñu sucun ndico tu cha iyo cuati ñi.

Ta ni ña cua cuu savaha ñi iin tutu cha cua coo junta cha cua tiso maa ñi cha cua ndaca maa Comisión can.

Seccioon III

Cuhva cha iyo Tiñu chi ra cahan tiso vaha chi

Artiiculo 73. Ra iyo cuenda cha cahan tiñu tiñu cha ndacu chi:

I. Tu cha cua quihvi chaa inca ñuhun ta cua natahan chi chi ñuhun Ñucohyo;

II. (Tu cha cua tani chi).

III. Cha cua nduchaa iin ñuhu tichi raya ñuhun cha iyo tahan maa, niniin cha cua coo cha chica tiñu chi ñi:

1o. Fraccioon a uvi uni cua ndaca chi chi maa Ñuhun can chi, tu cha iyo masi cientu oco mil ñivi.

2o. Ta ra ndehe tiñu can cua cati a vaha chi cuhva cha iyo cha chica tiñu ta cunu tiñu chi ra cumi tiñu.

3o. Na cua tasoho ra ndacu ley Ñuhun can tu cha tichi ñuhun iyo chi, ta ndaa ican cha cua sacoto chi tichi iñu yoo, cua cahvi tiñu nda ni quivi cua quechaha cahan tiñu.

4o. Iin ni cuhva na cua cuni soho tiñu cuhva cha cua cahan ra cuu Cumi Tiñu ñuhun Ñucohyo ta cua tachi ña savaha ra tichi ucha quivi cha chica tiñu chi.

5o. Na cua savaha tiñu votar cha cuenda cha cua quihvi chaa Ñuhun chi iin uvi uni cuhva ra cuu diputado ta senador cha cua tiso iin iin Camara.

6o. Cha cua tiso vaha ra cahan tiñu cha cua cati tuvi ñivi cha ndacu ley ñuhun Ñucohyo cua quee vaha chi, cha nducu cuhva tiñu cha xihna cuii cuhva cha iyo chi, tu cha ra savaha ley cua cuhva un nuna chi ñuhun cha iyo tichi chi.

7o. Tu cha ra savaha ley Ñuhun un cuu chi, ta ña chaha ra un nuna, cuhva cha ndicha cha cahan fraccioon cha cha yaha, cua savaha tiñu chi uvi taha cuhva cha cuu uni cha ndihi ra savah ley tichi ndihi ca Ñuhun;

IV. Tu cha cua tani chi.

V. Cha cua sama tiñu un iyo ra cuu Xini chi ra Cumi tiñu Ñucohyo;

VI. Tu cha cua tani chi.

VII. Ta cua tiso tiñu chi cha cua tiahvi ñivi cuhva cha queta xuhun cua cuatiñu cuenda ñuun;

VIII. Cuenda cha ndiseca tiñu cuenda ñuun:

1o. Cha cua cuhva cuhva cha cua quechaha ra Cumi tiñu Ñucohyo cuahva cha cua savaha ra chi xuhun cha nihin nuun chi inca Ñuhun, cha cua ndehe tiñu a vaha cua satiñu xuhun nihin nuun cua coto vaha ra cua tiahvi ra un ndiseca ra cuenda Ñucohyo. Ni iin xuhun cha quee nuun ña cua cundayahvi ta tu tiñu cha cuni ñi savaha ñi cha cuenda ñivi ñuun chi maa xuhun can, vaha cha cua savaha ñivi can cuhva cha cua queta xuhun, ndihi chacan cua cuu tiñu chi ndihi cha cua ndaca ñi cha quii ni cuenda ra Cumi tiñu Ñucohyo cuhva cha cati artiiculo 29.

2o. Tacan ni cua quee vahan chi cuiya ta cuiya cua ndehe tiñu xuhun cha quee nuun cha cua quivi tichi ley cuenda xuhu, ta chini ñuhun chi chi maa ra Cumi tiñu ñuun Ñucohyo ta ndihi un iyo ra cha ndiso tiñuu ra cuenda ñuun, cuhva cha sanahan ley cha tahan chi. Maa ra Cumi tiñu Ñucohyo cua sacoto cuiya ta cuiya vehe nu nducuiti ta nduvi nuun ta tiso ra sacuaha ley cuenda iin tiñu cha ndiseca ra cuu Xini cuenda Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo chi racan ta ra cua sacoto cuhva cha iyo tiñu cuenda cha cuu satiñu xuhun cha iyo. Maa ra cuu Xini cuenda ñuun Ñucohyo iin ni cuhva cua sacoto ra ta ra chi un cua coo junta iti nuun ñivi ñuun Ñucohyo, cha cua cati ra ccuhva iyo chi cuenda ñuun.

3o. Cuhva cha cati ley cua quechaha ndihi chi, tacan ndihi Ñuhun chi Ñuhun Ñucohyo chi ndihi Municipio ñuun cha nahnu vihi, tacan ña cua yaha ndaa ñi a cua cuiseca ñi cuhva cha tiso tiñu iin cuhva cha cua savaha ñi iin cha vaha cuhva cha cati maan ra cumi tiñu cha cua cuu chi, tacan ñahni cha cua cuu sacaquini chi ra cumi tiñuchi tiñu cha cua savaha ra cuhva cha cua cuu casi tahan ra xuhun cha cua cuhva nuun ra chi iin ñuhun, ta nda ica cha cua tiahvi ra ndihi cha cua savaha tiñu, ndihi tiñu cha nda ica cha cuacati ra cumi tiñu cha cua cunda sivi a cua sacoto tiñu ndihi xuhun cha chaha nuun tiñu iyo chi cha cua tiahvi ndico tiñu chi nu iyo sivi chi cha cuenda ñivi ñuun, ta numi iyo chi cha cua tiahvi tiñu chi ta iyo chi cha cua sacoto tiñu cuenda chi iyo chi cha cua cumi xaan tiñu cuenda tu cha cua cuiseca tiñu, nu satiñu cuenda ñivi ñuun tu cha ña cua cumi ñi cuenta. Iyo ley cha cua cahan tiñu cha xihna cuii nu iyo Camara cuenda Diputado cuhva cha sanahan fracción H tichi articulo 72 tichi Constitución ya.

4o. Cha cuu Congreso cuenda Unión chi cha cuu comisión lesgistiva cha ndhe cuenda nduvi cámara cha satiñu, iyo chi cha cua nanducu chi a cua tindee chi cuenda xuhun cha chaha tiñu chi ñuhun cha cua cuu chi ñuun cuati, cuhva cha tiso vaha tiñu cuhva cha cua savaha ra Cumi Tiñu Ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua quee vaha ndihi chi, ta maan ra cua sacuenda cuhva cha cua satiñu tiñu cha tahan chi tichi iin tiempu cha cuu chi chahun quivi cha cua satiñu vaha ñi, nda cua nda quivi cha ña satiñu cha cuu Congreso cuenda Unión, iin ni cuhva cua satiñu ndihi Ñuhun cha iyo iin ni cuhva cha yaha ndaa ñi chi ley. Iin ni cuhva cua cuu chi iin cha quii cuhva cha cua ndoo tiñu nu chacoo junta cua sacoto tiñu ndihi cha cua savaha tiñu nu cuu chi municipiu cha iyo cuhva cha iyo inca chi, tacan ni junta cha cua savaha ra cumi tiñu cha iyo cuenda iin ñuhun cha ña ndiseca, ta vaha cuahan chi.

IX. Cha cua casi tiñu cha xico ñivi iin ñuhun ta inca ñuhun cua sananuun tiñu chi.

X. Ra savaha ley cuenda Ñucohyo cuenda petroliu, cuenda ra satiñu tichi ñuhun, ta ra satiñu chi cah nditi, ñuhun candi ta ra savaha ndihi nuun ñuhuntaqui chiñuhun candi, ra satiñu cuenda cine, ñivi sata ta xico, chi ndihi ñivi siqui xuhun ta natava ñi, ñivi satiñu cuenda bancu, cuenda ñuhun ndichin chi cuenda ñuhun xaan ta cua tava ra ta ra ley ndihi cuhva cha iyo ley cuhva iyo tiñu can cha cahan artiiculo 123;

XI. Cha cua savaha yo a cua sandihi yo iin tiñu ñuun cha cuenda Ñucohyo ta cua sanahan chi a cua ndaa a nuun cuhva cha tahan chi.

XII. Cha cua sacanda tiñu cuati, cua ndehe ra ta cuu xini cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo.

XIII. Cha cua savaha tiñu ley cuhva cha cua ndehe tiñu a vaha chi a ña vaha chi cha cuenda nama cha chinu yuhu tañuhu a nu ñuhun, cha cua tiso vaha tiñu ley cuhva cha iyo un nuna cha cua coo cha tachi a cuati cuenda tañuhun.

XIV. Cua sandoyo ta cua cuindanaan ndihi ra sanditiñu cuenda sandadu chi vehe un cha coso vaha tiñu, ta cua coto ra sandadu, a ra chica canitahan un nduta a ra chica chi avioon cuenda ñuhun Ñucohyo, ta cua tiso vaha ra ta ra cha cua nduvi nuun ra ta ra ta cua satiñu ra.

XV. Cha cua cuhva tiñu cuhva cha cua tiso vaha tiñu cha cuu cha xaan ta cua (disiplina) cahan nihin tiñu chi Cumi Ñuhun Ñucohyo, cha cumi ra ta ra chi ñivi iyo ican, cha cua tiso tiñu chi a cua xini ta oficial, ta ndihi can ñuhun cha iyo cha nuna cha cua savaha tahan ra disciplina cha ndaa cha cahan reglamento.

XVI. Cha cua savaha tiñu ley chi ndihi ñivi, cuhva cha cua cati ra savaha ley cha cuenda ñivi inca ñuhun, ñivi xuu ñuun, ñivi quihvi sivi ñuhun Ñucohyo, ñivi sañuun, ta ñi cuahan inca ñuhun tacan ni ñi vachi inca ñuhun ta. Cuenda vehe cuhvi cha ndehe niniiin cahnu ñuhun Ñucohyo.

1a. Ra cahan tiñu cuenda vehe cuhvi niniin chi maa ra cumi tiñu ñuhun Ñuhun Ñucohyo ndaca ñahan chi ra, ta ña cua cuu casi ni iin Secretaria ñuhun ya, ta ndihi cha cua savaha tiñu cuenda niniin cahnu nda ican cha cua savaha maa ñuhun can chi.

2a. Tu cha iyo iin cuehe yani ta xaan run ta cua nducuaha cuehe xaan cha vachi inca ñuhun, cha cuenda Secretaria vehe cuhvi nda ica cha cua cha cua savaha ñi numini

3a. Ra ndiso tiñu cuenda vehe cuhvi cua cundaca ñahan ta cua tasoho ra chi ra cumi tiñu ta ndehe tiñu Ñuhun Ñucohyo.

4a. Cuhva cha cua ndehe ra cahan tiñu ta cha tiso cha cua ndehe ra campaña cha cuenda ñivi chihi ndixi ta cuenda cha xico ñivi cha cuu cha xaan chi ñivi ta sandoyo ñuhun chi chi ñivi ñuñivi, tacan cua nducu tiñu chi ñivi cha cua ndehe cha iyo xaan cha quini un ñuhun ñuñivi, ta cua ndehe ñi cua sanihin ra ndihi ra cahan tiñu tu cha iyo inca ñivi cha ndacu cuhva can;

XVII. Cha cua savaha tiñu ley cuenda cha cahan tahan ñivi chi cha cuu cuenda tecnología cha chinu chi cha cua cuu ca cahan tahan ñivi, tacan ni cuenda radiu chi cuenda televisión chi cha cuu banda ancha cha chaha internet chi correo chi cuhva cha cua cuatiñu vaha tiñu chi.

XVIII. Cuhva cha cua coo vehe xuhun iyo chi cha cua ndehe tiñu cuhva iyo chi ta cua tiso tiñi iin cuhva cuhva cha cua satiñu chi tacan cua cunda yahvi chi cuenda xuhun inca ñuhun ta cua quihin tiñu cuhva cha satiñu iin sistema cuhva cha ticuhva tiñu chi ta cuhva cha vee chi.

XIX. Cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cha satiñu chi, ta ndaa cha tayahvi chi tacan cuenda tiho cha yoni iyo chi yahvi chi.

XX. Cuhva cha cua tachi tiñu ley chi ndihi organización chi ndihi Ñivi cha cuu Diplomatico chi ndihi Ñivi cuu Consular ñuhun Ñucohyo.

XXI. Ndihi cha cua quihvi a cha ndaca tiñu:

a) Ley cua tiso cuhva cha cua cutuni ñivi cha cua suhu ñivi chi inca ñivi ta cua tava ñi xuhun chi ñivi ñivi suhu ñi chi cuenda cha iyo cuati cuenda cha tiso ñivi chi cumi tiñu.

Ley cha ndaa nu Constitucion ya cua cati cuhva cha cua savaha ñivi cha cuu tiñu ta cuhva cha cua tiso vaha ñi ta ñi iin tundoho cha iyo, ta cua savaha ñi chi cuhva cha cahan ley;

b) Ndihi ley cha ndehe ndihi cuati a ña cha ña vaha a yaha ndaa ñuhun Ñucohyo chi ndihi cha cuu tucanuun a nda cua casi cuenda chi, tacan cua sacuenda chi ndihi tiñu cha iyo ican tu cha yoo cua savaha iin cuati;

c) Ndihi ley ituhun chacan ndehe cuhva cha satiñu cha cuu penal chi ndihi ca ndatiñu cha cua coo ican iyo chi cha cua coso vaha nda cha cua cahan yuhu tiñu ta cua tiso vaha tiñu nda cha cuu tu-canuun cha cuan daca ra Cumi Tiñu cuhva cha iyo tiñu cha ndaca ñahan ra ñuhun Ñucohyo ta ndihi ca ñuhun a ñuun.

Ra cumi tiñu ñuhun Ñucohyo cua coto ra ndihi cuati cha cuu ndihi ñuhun a ñuun cuati, tu cha nda nu ndaca ñahan ra chaha chi tundoho a tu ñivi cha chaha cuenda ñaan cha cuu savaha ñi cuatia chi ñivi a nuun iyo cua coo tundoho, a ñaan cha chasi a cuni sandihi cha cuiti cha iyo cuhva cha chaha tiñu cuenda a cha iyo nu nuna chi ñivi cati ñi ñaan cha saxini ñi a nu quee tutu.

Ndihi tiñu cha cuu cha vachi un Constitución a ndihi ley cha iyo ñuhun Ñucohyo iyo chic ha cua coto ndihi ra cumi tiñu chi tacan ni ñuhun chi ñuun cuati, tacan cua cuu tiso vaha ra ta ra nda cha cuu cuati a cha ña vaha cha tahan ñuhun Ñucohyo.

XXII. Ta cua cha cuu cucahnu ini tiñu cuati cha ni chacoo iyo chi cha cua coto tiñu chi ta cua cutuni tiñu tichi ñuhun Ñucohyo.

XXIII. Nu ndehe tiñu ndihi cha cua savaha Ñuhun Ñucohyo iyo chi cha cua coso ndihi ley, niniin cahnu ñucohyo, ndihi ñuhun chi ndihi ñuuncuati a municipiu, tacan ni nu cua coo ndihi vehe cha cua satiñu ta cua nu cua cumi tiñu chi ñivi ñuun tichi ñuhun Ñucohyo, ta cua nduvi nuun chi cuhva cha cati articulo 21 tichi Constitución ya.

XXIV. Cua tachi tiñu ley cha cua ndehe cuhva cha cuahan iin un iyo cuenda ñivi a nu cuu chi Audi-toría Superior de la Federacion chi ndihi cha nu ndaca ñahan chi chi savaha tiñu cuenda cha cuu Po-deres de la Union a ndaa inca cha iyo, cua tachi tahan tiñu ley cha cua cuu chi iin cahnu ni cha cua ndehe cuenda cha cuu chi Sistema Nacional de Anticorrupcion cuu chi cha ndehe tiñu na ña cua suhu xaan ñivi chi ñivi tahan ñi cuhva cha cahan Artiiculo 113 cha ndaa un tutu ley ya cha cuu chi Consti-tucion;

XXV. Cuhva cha cua coo ñivi cha sanahan cuhva cha cahan Artiiculo 3º cha ndaa nu Constitucion; cha cua coso vaha chi cuhva cha cua satiñu ñivi chi cuhva cha cua cuu satiñu chi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo nu iyo sicuela nu cu chi ñuun cuati, sicuela cha nini, sicuela cahnu, secundaria chi sicuela cahnu ca nu cua cuu sacuaha ñivi a cha tiso vaha ñi cha cua coo iti nuun, cha cua sacuaha ñi cuenda cha taqui, sicuela cha sanahan cucuhva cha cua satiñu ñivi tichi cuhu a nu cuu chi mina a ndaa inca cha cuu savaha ñi a cha cuu cuenda museo un iyo ndihi nuun cuenda tiempo chahnu a nu cuu chi bi-blioteca nu iyo ndihi nuun libru a nu cuu chi observatorio nu ndehe ñi cha sacuaha ñi a ndaa unca vehe a sicuela cha sanaha cuhva cha cua sacuaha tiñu cuhva cha iyo ñivi a cuhva cha ni nanihin tiñu cha ni chacoo tiempo chahnu a iqui quiti cuhu cha ni chacoo tiempo chahnu a nu iyo pirámide a ndaa inca cha ni chacoo tiempo chahnu cha cuni ndihi ñivi coto ñi, tacan ni cha cua cuni ñi savaha ñi ley cha cua tindee chi ra cumi tiñu iin ñuhun a ñuun cahnu a nu cuu chi municipio cha cua tindee chi cuenda cha sacuaha ñivi, tacan ni cuenda xuhun cha chaha ñivi cuenda cha cua tindee chi chi ñivi cha cua sacuaha ñi, cuhva cha cua nducu ñi cuhva cha cua savaha vaha ca ñi ndihi nuun tiñu cha ndacu ñi. Ndihi titulo cha cuhva tiñu cua coto ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo cuenda chi. Cua tava tahan tiñu tutu cuenda cha chi maan ñivi cuu iin tiñu cha ndacu ñi;

XXVI. Cha cua cuhva tiñu tutu ñivi cha cua cuu xini chi ñuhun Ñucohyo ta cua quee vaha tutu ñi cuenda vehe un ndehe tiñu cuhva cha ndacu tiñu votar, ta cua canihin tiñu chi ñivi cha cua ndoo tiñu nuun ñivi cha cuu xini chi ñuhun Ñucohyo, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua ndoo ñi a cha uxu ni tiempo cua ndoo ñi a cha cua ndoo cuii ñi tiñu nuun ñivi can cuhva cha cahan Artiiculo 84 chi 85 cha ndaa nuun tutu ley ya cha cuu Constitucion;

XXVII. Cha cua savaha tiñu ley cha cuenda ndihi camioon cha chatiñu ñivi, ta cuenda un chaha tutu ta un queta chi, cha cua tiso vahan tiñu ley cha cua cuatiñu tiñu chi ta cua quihin tiñu nduta cha cuu cha iyo Ñucohyo.

XXVIII. Cha cua caqui ndaa tiñu vehe un cua coo xuhun, cua ndehe tiñu cuhva cha cua coo chi, cua coo cuhva cha cua satiñu chi ta cua ndehe tiñu cuhva cha ndayahvi xuhun cha vachi inca ñuhun ta cua quihin tiñu cuhva cha satiñu tiñu niniin cahnu cuhva cha vee ci ta cuhva cha cahnu chi;

XXIX. Cuhva cha cua tiso tiñu cuhva cha cua satiñu iyo chi cha cua tayahvi ñi un cua satiñu ñi ta tu cua xico ñi ñuhun yoni cha yoni chatiñu cuhva tiñu yahvi chi.

1o. Cuenda cha sata ñivi ta xico ndico ñi iti chata ñuhun;

2o. Cuenda cha cua cuatiñu tiñu ta cua nihin tiñu siqui xuhun ndehe vaha tiñu cuhva cha cati paarafo 4o. chi 5o. artiiculo 27;

3o. Cuenda ndihi vehe cha chaha nu xuhun ta cuenda cha sata ñivi tutu cua tiahvi cuenda cha ndito ñi;

4o. Cuenda ndihi cha satiñu ñuun;

5o. Ndihi cha ndahvi xaan:

a) Ñuhun ndichin;

b) Cha tachi ñivi ta chatiñu ñivi inu chacoso vaha;

c) Gasolina ta ndih ca cha cuu petroliu;

d) Cerillu chi ndihi cha satiin ñuhun;

e) Cuenda ndih nduta vixi ta cha cuu ndixi ndoo; ta

f) Ta ndihi cha cayu ihni cuhu.

g) Cha chatiñu ñivi ta chihi ñi ndixi.

Ndihi Ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo cua ndehe chi cuhva cha cua satiñu cuenda chi ta cuhva cha cua satihvi tiñu chi, cuhva cha cahan ley chinu cuenda chi tichi ñuhun Ñucohyo. Ta ra sacuaha ta tiso vaha ley ta tiso vaha ley tichi iin iin ñuhun can racan ta ra cua cati yoso xuhun cua tiahvi iin iin Municipiu, cuhva cha quihvi xuhun cha tiahvi ñivi cuenda ñuhun ndichin ta cuhva cha cua ndoo xuhun tiñu nuun chi tichi ñuhun can.

XXIX-B. Ra ndacu ley cuenda cha cua cuatiñu tiñu Bandera, chi Tasu cha ndaa mahñu chi, chi Yaa cha chita tiñu cuenda Ñuhun Ñucohyo.

XXIX-C. Ra cua tiso vaha ndihi ley cua cuhun ra cua ndatuhun tahan ra chi Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo, ndihi Ñuhun cha iyo tichi chi chi ndihi Municipiu, chi tiñu cha ndacu ra ta ra ndaa cha cua quee vaha, cuhva cha sanahan ra ta ra chi ñivi, cuhva can cua sacuinu ra ta ra cuhva cha cahan parrafo uni tichi artiiculo 27 tichi Constitucioon.

XXIX-D. Ra cua tiso vaha ndihi ley cha cua tiso ñi tiñu cha cua ndehe ra cumi tiñu Ñucohyo cha cuenda xuhun chi cha cuenda ñuun, ndihi cuenda cha cua satiñu ra ta ra estadistica y geografia cha cuenda siqui xuhun Ñuhun Ñucohyo;

XXIX-E. Ra cua tiso vaha ndihi ley cha cuenda cha sacoto ñivi (radiu, tele) cha canachaa ñivi, ta cha cua savaha ñivi cuenda cha cuu xuhun, cha cha ndayahvi xaan can cuu cha chachi ñivi ta inca cha cha ña cua cundihi chi ta na cua nducuaha ca chi cha cuu ndatiñu, ta cua satiñu vaha chi, chi ñivi ñuun ta niniin cahnu Ñucohyo nu chini ñuhun tiñu chi.

XXIX-F. Ra cua tiso vaha ndihi ley ta quihin cuenda ra ndihi cha cahan cuhva cha cua naan xuhun Ñucohyo, ta cua ndehe ñi chi cuhva ni xuhun cha vachi inca ñuhun, cha cua tachi ñii cuenda ndihi caa cha satiñu, ta ndihi cha cuahan nduchaa, ndihi cha cahan un tati ta ndihi cha cha cha tiñu ñivi cha sacuaha cha nditi ta cha cuu caa cha chini nuhun cha cua coo ca ñuhun yo.

XXIX-G. Ra cua tiso ndihi ley cua cuhun ra cua ndatuhun tahan ra chi ra Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo, cha cuu xini chi ndihi ra cumi tiñu iin iin Ñuhun ta ndihi Municipiu, tichi cuenda cuhva cha taha chi chi ra ta ra, cuhva cha cumi ra ta ra ñuhun nu iyo ra ta sacuenda ra chi ta sanduvii ra ta ra cha na ya cua coo xaan cha quini.

XXIX-H. Cha cua savaha tiñu cha cuu ley cuenda cha cuu Tribunal Federal de Justicia Administrativa, cua tiso vaha maan ñi cuhva cha cua cundaca ñahan ñi ta cua ndehe ñi ndaa cha ña vaha ni savaha ñi, ta tiso vaha ñi cuhva cha cua satiñu ñi, ta cua ndehe ñi ndaa cha cua casi ñi tu cha ña vaha chi cuni ñi.

Cha cuu Tribunal iyo chi cha cua tiso vaha tiñu cha cha cahan yuhu tiñu, ta cua ndehe ñivi cha iyo cuenda can cuhva cha cua tindee ñi chi ñivi iin ñuhun.

Cua ndehe chi cuhva cha cua tachi tuni chi chi ñivi cha ndotiñu chi ñivi tu cha ña vaha cua savaha ñi tu cuati cahnu cuu chi cuhva cha cati ley, tacan ni chi ñivi cha cua nduvi nuun chi ñivi can ta cua savaha ñi cuati, cua ndehe chi cua cuhva chi vehe ñivi can ta cua cuhva ñi xuhun chi ñi cuenda ch aña vaha savaha ñi chi iin ñivi, ta ndaa cha ña vaha cua cahan tiñu cuenda Hacienda Publica Federal cuu chi un canihin tiñu xuhun ñivi a un cuu chi cuenda ñivi.

Nu cuu ndehe ndihi ñivi cua cuu cha cuu Tribunal.

Chahun iin ra cuu xini iyo chi cha cua cuindi cuenda Tribunal, ta cua savaha ñi tiñu ñi nu cua ndehe ndihi ñivi, ta cua cuu chi cuhva cha cahan parrofo uni cha ndaa tichi tuhun ihya.

Ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo cua tiso chi ndihi chahun iin ra cua cuu xini can ta ra, ta iyo chi cha cua savaha tahan ñivi cha iyo cuenda Senado cha tava ñi ley votar cuenda ñivi cha cua tiso ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo. Chahun cuiya cua cuu cuiso tiñu ñi.

Ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo cua tiso chi ndihi ra cuu xini cha cuenda Sala Regional, ta cua savaha tahan ñivi cha iyo cuenda Senado ñuhun Ñucohyo chi ñivi can. Ta uchi cuiya cua cuu cuiso tiñu ta cua cuu ndico tucu cua tiso tiñu chi ñi cua cuu ca cuiso tiñu ñi.

Cua cuu sama a cua satuñu tiñu chi ñivi can ta ñi nu ndiso tiñu tu cha iyo iin cha ña vaha savaha ñi cuhva cha cati ley.

XXIX-I. Cha cua tava tiñu a cua savaha tiñu ley cuenda iin ñuun a cha cuenda ñuun Ñucohyo a un cuu chi municipio cua savaha ñi cuenda cuhva cha ndacu cuhva cha cua cumi cuenda ndihi ñivi, chi

XXIX_J. Cha cua savaha tiñu ley a cua tava tiñu iin chi cuenda cha cua savaha tiñu ejercicio chi cha cuu deporte cha cua siqui ñi cuhva cha cati tichi Artiiculo 4o cha ndaa nu Constitucion ya, cuhva cha iyo chi cha cua nducuiti ñi cuhva cha cuu ñi ñivi cha iyo ñuun ñi, ta cua nu cuu chi iin ñuhun a iin ñuun a ñuun Ñucohyo a nu cuu chi municipio, ta ndaa tahan cuhva cha cua savaha inca ñivi cha iyo cuenda ñuun a ndaa inca ñivi cha cuni quihvi;

XXIX-K. Ley cha cahan cuenda cuhva cha chica cuu ñivi ndehe ndihi un taqui iin ñuhun ta inca ñuhun, ta cua tiso tiñu cuhva cha iyo ndatu cha cua coo chi ra Cumi tiñu ndacañahan Ñucohyo, chi ra ndaca ñahan tishi iin ñuhun, ta ri cha ndacañahan tichi Municipiu tacan ñuun Ñucohyo, tacan cuenda cha cuu chi ñuun ta chi cuenda iin iin ñivi.

XXIX-L. Ley cha cahan cuenda cuhva cha cua nducuiti ra cuu Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo, ta ndihi ra ndaca ñahan tichi ñuhun Ñucohyo can chi ndihi Municicpiu cha iyo tichi chi, ta tichi cuenda cuhva cha tahan chi chi ra ta ra, cuenda ra chahni tiaca ta ndihi ra sacuahan cuhva cha iyo nduta, tacan cuenda cha cuu chi ñuun ta chi cuenda iin iin ñivi.

XXIX-M. Ley cha cua tiso tiñu cuhva cha cua coo ra cua cumi ñuhun Ñucohyo, cua ndaca tiñu ndihi tutu ta cua sacuaha tiñu cuhva cha iyo ra ta ra.

XXIX-N. Ley cha cua tiso tiñu cuhva cha iyo tutu (constitucioon), cuhva cha nduvi nuun ñivi, cuhva cha cua satiñu chi tacan ni satiñu cha ndava ñuhun ta satiñu cuenda ñuun. Ndihi ley ya cua tiso tiñu cuhva cha csatiñu ta cua cuatiñu tiñu chi cha cuenda Ñuhun Ñucohyo, ta ndihi ñuhun chi Municipiu, tacan ni ndihi ñuun cha iyo Ñucohyo, ta tichi cuenda cuhva cha tahan chi chi ra ta ra.

XXIX-Ñ. Ley cha cua tiso tiñu cuhva cha iyo ndatu cha cua coo chi ra Cumi tiñu ndacañahan Ñucohyo, chi ra ndaca ñahan tishi iin ñuhun, ta ri cha ndacañahan tichi Municipiu tacan ñuun Ñucohyo cua nduvi nuun ra ta ra ta cua satiñu ra ta ra cuhva cha iyo ñuun, cuhva cha cahan fraccioon XXV tichi artiiculo ya. Tacan cua sacuinu tahan ra iyo cuenda cha cuu chi ñuun ta chi cuenda iin iin ñivi, tacan inuun cua savaha tiñu cuhva cha cahan parrafo iin (9) tichi artiiculo 4o. tichi tutu ya (Constitución).

XXIX-O. Ley cha cua satiñu cha sacuenda ndihi tutu cha ndaa sivi ñivi cha cuenda ñuhun ñi.

XXIX-P. Cha cua savaha tiñu a cua tava tiñu iin ley cuenda nu nducuiti ñivi nu cuu chi xahñu iin ñuuun a nu cuu chi iin ñuun cahnu a ñuun Ñucohyo a nu cuu chi municipio cuhva cha iyo iin iin maan chi, iyo cha cuiti chi ve cuati ndihli chi ñivi tivaa cha cua cumi tiñu chi ñi, iyo chi cha cua sacuinu tiñu cuhva cha iyo tiñu can cuhva cha ni nduinuun tiñu chi inca ñuhun, ta indi tahan ñuhun Ñucohyo tichi tiñu can.

XXIX-Q. Cha cua tava tiñu iin ley a cua savaha tiñu iin chi cuenda cha cuni ñivi ñivi ñuun savaha ñi cuenda iin ley cha iyo, tacan ni cua cuu cahan ñi tu ndaa cha ña tahan ini ñi, a ndaa cha cuni ñi cha cua cuinu.

XXIX-R. Cha cua tava tiñu iin ley a cua savaha tiñu iin chi, iyo chi cha cua coo vi itiñu ta cua nduinuun cuhva cha cua cahan tiñu cha cuenda ñivi ñuun a ñivi cha ndayahvi chi iyo iin ñuhun a cuenda iin ñuun;

XXIX-S. Cha cua savaha tiñu a cua tava tiñu iin ley cuenda cha cua cahan cuenda cha sandundichi ra cumi tiñu ndihi cha nda ra, ta cua cuu ndehe ndihi ñivi tiñu cha ndacu ra, soco cua cum ira cumi ra cumi tiñu can cuenda ndihi cha cuu cuenda ñivi a cuenda ñuun a ndaa inca cuenda vehe cha cuu ch ira cumu tiñu.

XXIX-T. Cha cua savaha tiñu a cua tava tiñu iin ley cuenda in vehe cha iyo cuenda iin ñuhun a ñuun a cuenda ñuun Ñucohyo cha cua ndehe tiñu cuhva cha cua satuñi ñi a cuhva cha iyo ñi, ta cuhva cha satiñu tiñu un cuu chi cuenda nu iyo tutu cuenda ñuhun Ñucohyo.

XXIX-U. Cha cua savaha tiñu a cua tava tiñu iin ley cuenda iin ñuhun chi ñuun cuenda iin ra nducu tiñu a cuhva cha ndeh tiñu cuenda cha nacachi tiñu ch ira cua cuu cumi tiñu, ta cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi can, soco cua cuu chi cuhva cha cahan Constitucion.

XXIX-V. Cha cua savaha tiñu a cua tava tiñu iin ley cha cua cuu chi ndihi ñivi cha satiñu cuenda ra cumi tiñu cha cua cuhva tiñu ndihi cha tahan chi cha cua savaha ñi cuenda ñivi, chi ndihi cha iyo chi cha cua sacuinu ñi chi cuhva cha cua cuu cuu nduxaan tiñu chi ñi, ta cua sacoto tahan tiñu chi ñi ndaa cha cuu cha ña vaha, cha ña iyo chi cha cua savaha ñi cuhva cha iyo tiñu can.

XXIX-W. Cha cua savaha tiñu a cua tava tiñu iin ley cuenda ndihi cha iyo chi cha cua ñivi cuenda cha cua tiahvi tiñu xuhun cuenda hacienda cua cuu chi iin cha cuhva cha cua tindee chi cuenda xuhun ñivi cha iyo nu cuu chi ñuun nahnu chi un cuuchi municipio chi ñuun Ñucohyo, ta cua cuu chi cuhva cha cati tuhun cha ndaa nu cuu chi párrafo uvi Artiiculo 25;

XXX. Cha cua tava tiñu ndihi cha chini ñuhun tiñu, cuhva cha cua cuinu ndihi cha vachi iti chata chi ndihi ca cha cahan nuun Constitución chi cha cuu Poderes de la Unión.

Artiiculo 74. Tiñu ya cuu chi ra Ndiso tiñu cuenda Camara Diputados:

I. Ra cua tiso vaha tiñu cha sacoto chi ñivi ñuun cuenda ra Cumi tiñu Ñucohyo cha ndiso tiñu ra ra tiso maa ra nehe tiñu cuenda Tribunal Electoral cha ndehe ra Cumi tiñu tiso ley cuenda Ñuhun Ñucohyo;

II. Cha cua savaha tiñu cuenda ta cua ndehe tiñu cuhva cha vaha cuahan tiñu cuenda cuhva cha iyo maan a satiñu maan iin cuenda ñivi cua ndehe tiñu cha cuu Auditoria Superior de la Federacion chi cuhva cha cahan ley;

III. Cha cua sama tiñu chi ñivi cha cuu secretario cuenda Hcienda cha ni tiso ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo, soco tu cha uvi uni ñivi ni tiso chi ñivi can, cua ndehe tiñu chan a cua cuinu cuhva cha chahan un cuu chi fracción II tichi Artiiculo 76 cha ndaa tichi Constitucio ya, tacan ni cuenda ndihi ñivi cha cuu cahnu cha satiñu cuenda Hacienda;

IV. Yoo ta yoo cua cuhva tiñu cuenda ndihi xuhun cha satiñu Ñucohyo, cua ndehe tiñu a vaha chi a ña vaha chi, cua ndatuhun tiñu cuenda chi, ta cua ndehe tiñu a vaha iyo tiñu cha cua tachi tiñu chi ra Cumi tiñu Ñucohyo, tu cha quee vaha ndihi cuenda xuhun can, un chatiñu tiñu cua ndehe ra a queta vaha cuhva cha satiñu chi. Tacan ni cua cati ra ta ra a vaha satiñu ndihi xuhun cha naan (cuaha xuhun) cha cuenda tiñu can ta ndihi cha chini ñuhun tiñu ta chinu chi ta chinu chi cuhva cha cahan ley; ndihi xuhun cha naan tahan chi cha cua quihvi chi cuhva cha chica tiñu ndaa naan xuhun cha quihvi ican.

Ra Cumi tiñu Ñucohyo cua cuhva chi chi ra iyo vehe Camara cha ndehe cuhva cha cua quechaha ley cha cuenda xuhun ta ndihi tiñu cha cua satiñu tiñu chi xuhun cha cua cuenda maa ra cumi tiñu Ñucohyo cua ndunahan chi 8 quivi ni tichi yoo septiembre, ta ra cuu secratariu cha satiñu cuenda tiñu can cua sacoto ra cuenda chi. Ta Camara cuenda Diputado cua cati a vaha chi cuhva cha cua satiñu xuhun cuenda Ñucohyo can tichi 15 quivi tichi yoo noviembre.

Ta quivi cha cua quechaha ñivi can cua satiñu ñi cuhva cha ndaa chi nu Artiiculo 83, cua cundaca ñivi cha cuu xini can cha cuu tutu nu ndaa ndihi cuhva cha cua satiñu ñi cha cua quihvi xuhun, ta ñaan ni cua savaha ñi ta ñaan ni cua cuni ñuhun ñi nu cuu chi Camara, ta quivi 15 tichi yoo noviembre iyo chi cha cua cuhva cuenda ñi chi.

Ña cua cuhva xehe tiñu chi, tu cha ñavi cha nini xaan cuu chi, tacan cua savaha tiñu, cuenda ndihi xuhun can; cha cua ndehe ra cuu secretariu cuhva cha taa maa ra Cumi tiñu cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo.

Cua cuu nacaa quivi cha cua cuhva cuenda tiñu cuhva cha cua quechaha ley cuenda xuhun ta cuanda tiñu cha cua satiñu tiñu chi maa xuhun can, cuenda medie tutu cha chica tiñu cha chica ra Cumi tiñu cha chandehe ra ta quee vaha chi cuenda tiñu cha ndehe ra iyo Camara ta cuenda Comisioon cha iyo, ta ra cuu secretariu cua cati a cua cuhva cuenda ndihi cha tahan nchi cha cua cati ra ña chaha naan chi;

V. Cua cati tiñu a cua quihvi a ña cua quihvi ñivi cha satiñu cuenda ñuun vecaa tu cha savaha ñi iin cuati cuhva cha cati artiiculo 111 tichi Constitucioon.

110 tichi Constitucioon ta chi ñivi cha satiñu ican tiso cuati ñi cuenda cha cahan yuhu ñivi nducu tiñu cha cuenda cha tiso ñi.

VI. Cua savaha tiñu cuenda ñaan cha cuu tichi cuiya yaha, tacan cua cuu ndehe ñi nda cha cuu cha savaha tiñu chi xuhun can, tacan cua coto ñi a quee vaha cuhva cha cati tiñu cuenda cha cua sanaan tiñu y cua savaha ñi cuenda cuhva cha satiñu tiñu chi ndihi programa can.

Ñivi cha iyo cuenda Camara de Diputados chi cuenda Auditoría Superio de la Federacion cua ndehe yoso cuhva cuahan cha cuu Xuhun Ñuun. Tu cha ña nduvi nuun ñivi can ta ñi cuenda prueba cha cua savaha tiñu, ta ña inuun quee xuhun cha ni quihvo chi xuhun cha ni quee, cuhva cha iyo tiñu, ta ña inuun quee tiñu can a ña chito ñi ndaa ni cuahan xuhun can, vati ñahni sanahan ñi ndaa ni naanchi, cua ndehe tiñu cuhva cha cua savaha tiñu chi ñivi can, soco cua tachi tuni tiñu chi ñi cuhva cha cahan ley. Quivi cha cua ndehe tiñu cuhva cha ni satiñu ñivi cuenda iin programa a chinu cuhva cha iyo chi, cua cuhva cuenda tiñu ndaa cha cuu cha iyo chi cha cua savaha vaha ca tiñu, cuhva cha cua quee vaha ca chi cuhva cha cati ley.

Cha cuu cuenta Publica cha cuu xuhun ñivi ñuun cua cuhva cuenda tiñu chi chi ñivi cha iyo cuenda Camara de Diputados quivi 30 abril inca cuiya can. Cua cuu cuhva cuenda ñi chi iti nuun vihi ca, soco cua cuu chi cuhva cha cati nu cuu chi fracción IV nu sandihi tuhun tichi Artiiculo ya, soco ña cua yaha ca inca 30 quivi, tacan ni ñivi cha satiñu cuenda Auditoria Superior de la Federacion suvi ni oco uchi quivi cua coo tahan chi ñi cha cua cuhva cuenda tahan ñi ndihi tiñu cha ni savaha ñi, ta cuhva cha ni quee vaha tiñu cuenda Fiscalizacion Superior de la Cuenta Publica.

Quivi 31 ndaa yoo octubre iyo chi cha cua ndihi ndehe ñivi cha satiñu nu cuu chi Camara cha cuu Cuenta Publica cha cuu xuhun ñuun tu cha chaha cuenda tiñu chi, cua savaha ñi cuhva cha ni chatiñu tiñu chi, chi ndaa chatiñu tiñu chi ta cuhva cha cua ndehe ñivi cha satiñu nu cuu chi Fiscalizacion Superior cuhva cha cati Artiiculo 79 cha ndaa tichi Constitucion ya, ta ña cua sananuun tiñu cuhva cha cua sacuaha tiñu chi, ta cua cati tuhun vaha tiñu chi ñivi can ndaa cha cuu savaha ñi chi ndihi cha iyo chic ha cua savaha ñi cuhva cha cua cati cha cuu Auditoria Superior de la Federacion, ta cua savaha tiñu chi cuhva cha ndaa nuun Artiiculo ihya.

Ñivi cha iyo cuenda Camara cuenda Diputados cua ndehe cuhva cha satiñu ñivi cha iyo cuenda Auditoria Superior de la Federacion, ta ndaa cha cua cati tiñu a cua sanihin tiñu cuhva cha ni quee tiñu can cuhva cha cua ndehe ñivi cha cuu tiñu chi;

VII. Cha cua tava vaha tiñu cuenda cha cuu Plan Nacional de Desarrollo tiempo cha cua cati ley. Tu cha ña cua sacuinu ñi tiempo can, cua tava vaha ñivi cha iyo cuenda Camara Diputados can tiñu can;

VIII. Uvi uni ñivi cha iyo cuenda chi iyo chi cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua coo vaha tutu cha cua ndehe ndihi cha cuu ican chi ndihi cuenda inda ñivi cha ndaa nuun Constitucion ya cha cua savaha cuenda yivi xuhun cua sanaan ñi cha cuu Presupuesto de Egresis de la Federacion, chi

IX. Cachi cachi cua cuhva tiñu cuenda ndihi cha ndaa nuun Contitucion.

Artiiculo 75. Ra satiñu cuenda Camara Diputado, racan ta ra cua cuhva ndatu cuenda ndihi xuhun cha cua quee, ta ña cua saña ra ta ra cha cua sanahan ra cuhva cha cua tiahvi tiñu chi ñivi satiñu cuhva cha sanahan ley; tu cha ñaan cha cua cuu tichi nu cuu tiñu can iyo chi cha cua ndehe ndico ra ta ra yahvi cha cua tiahvi ra, cua cahan tiñu cuenda xuhun cha cha chaha tiñu iti chata ta cuhva cha cahan ley cuenda cha satiñu tiñu.

Tichi ndihi chi, cuhva cha sanahan ta cua tayahvi yo cuhva cha vachi cha cahan artiiculo 127 tichi constitucioon ya ta ndihi ley cha ndacu tiñu un nducuiti ra cuu xini cuenda ndihi tiñu ya.

Ra cuu xini cha ndacu ley, chi ra cumi tiñu Ñucohyo, cha ra cumi tiñu tachi tuni, ta ndihi ca cha iyo inuun ta chaha constitucioon ya un nuna cuenda cha cua nducu ndee maa chi ta cua nducu chi xuhun cha cua quihvi tichi Ñuhun Ñucohyo, tahan chi cha cua quihvi chi tichi ndihi tiñu cuenda xuhun ya, cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua nduvi nuun xuhun can cha cati tiñu cha cua cua tiñu chi cha cuu chi ñuun. Cha tiso ñivi ya cua ndehe tiñucuhva cha cua cunu tiñu ta cua quee vaha xuhun cha cati tiñu cha cua quihvi, cuhva cha sanahan artiiculo 74 fraccioon IV tichi iconstitucioon ya ta ndihi ca cha cuu tiñu cha cahan ley cua cuinu chi.

Artiiculo 76. Tiñu cuenda ra satiñu cuenda Senado:

I. Cua ndehe tiñu cha cuu politica cha iyo inca ñuhun cha cuenda ra Cumi tiñu Ñucohyo ta cua cua cuhva ra cuenda tichi iin cuiya ra cuu Cumi tiñu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo chi Secretariu ra cha ndehe tiñu cha tahan chi cha chaha maa cuenda Congreso.

Tacan ni cua ndehe tiñu a quee vaha tiñu chi inca ñuhun ta cuhva cha iyo inuun ra chi ra cahan cuenda ra Cuñitiñu Ñucohyo ta cuhva cha taa ra, ta cuhva cha cati ra cha cua cundihi chi, ta xico tuhun tiñu, ta chasi tiñu, ta tiso vaha tiñu, cua ndehe tiñu nda cha cumani, cua sandihi tiñu chi a cua tivaha tiñu chi, ta cua tiso vaha ra ta ra cha cua cahan ra cuenda tiñu ya;

II. Cha cua sama tiñu a cua tiso vaha tiñu cuhva cha ni tiso tiñu chi ra cua cuu Secretariu cuenda iin ñuhun, tu cha ni nduvi nuun uvi uni ra cuu tiñu, tu cha ñavi ñivi cha iyo vaha tutu cha indi cuenda Defensa Nacional chi cuenda Marina ñivi cha chica nu tañuhun a ra cuu Secretariu cha iyo cuenda ñivi cha cuu xini cha cuu Ejecutivo Federal a ra cuu Secretariu cuenda cha nduvi nuun uvi uni ñivi a ra cuu embajador, ra cahan cuenda ñuhun inca ñuhun chi ñivi cha cuu cónsul, a ñivi cha satiñu cuenda nu satiñu tiñu cuhva cha cua nduvi uvi uni ñivi a ñivi cha indi cuenda iin sicuela cha cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuhun vaha tiñu cuenda cha cuu telecomunicaciones chas acoto tiñu chi ñivi ndihi cha cuu, cha iyo ñuhun ndichi, cuhva cha cuaha nihin tiñu xuhun, ra cuu coronel chi nidhi ra cuu xini cuenda sandadu, cuenda Armada y Fuerza Aerea cha chica ra ta ra nu tati, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley;

III. Cua cuhva tiñu ndatu tacan cua cuu quee tahan tuvi ñivi Ñucohyo inca ñuhun, cha cua yaha ndihi ñivi inca ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo iin iin un tahan chi cha cua coo tiñu, tichi iin yoo, tichi nduta Ñucohyo.

IV. Cua cuhva ra Cumi tiñu ndacañahan ñuhun Ñucohyo ndatu cha cua cuhun ra Cumi Ñucohyo cua sacuenda ra Ñuhun un iyo ra inca ñuhun, tu cha chini ñuhun tiñu.

V. Cua cati tiñu, tu cha cua naan ndihi tundee ini cha cuenda constitucioon cha iyo tichi iin ñuhun, tu cha cua tiso tiñu inca ra cua cuu xini suhva ni tiempu tichi Ñuhun can, ta racan cua nacachi ndico cuhva cha cati ley constitucional tichi Ñuhun can. Cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu Xini cuenda ñuhun can maa ra cuu Senado cua tiso chi chi maa ra Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo ta cua cati ra a vaha chi tichi cha cuu uvi cuhva uni chi ndihi ñivi cha iyo ican, tu cua cundasi chi, cuenda Comisioon cha iyo ican, cuhva cha sanahan suvi ini ley. Ra ni tiso tiñu cha cua satiñu, ña cua cuu cuu ra Xini Constitucional cha cuenda cha nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu ta cua ndehe tiñu cuhva cha cuhva tiñu cuenda ra ta cua coso vaha chi. Tiñu ya cua cundaca ñahan ta ndihi chaha cua cuu chi cuhva cha cati constitucion cha iyo Ñuhun can ta ña cua naan chi.

VI. Cua coso vaha tiñu cuenda politica ndihi ñaa cha cua cuu tichi Ñuhun can tu cha iyo iin chi cu coso vaha nda nuu ra cuu Senado, nda quivi, ndaa tiñu cuu cha cua ndehe ra soco ituhun ni maa constitucion cua cati yoso cua cuu chi, tu chi cha xaan cacani tahan ñi. Tu cha tacan cuu chi maa ra iyo cuenda Senado cua tiso vaha tiñu can, ta cua tayahvi ra cuhva cha cati constitucioon cha iyo cuenda niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo ta cha iyo cuenda ñuhun can.

Ley sanahan cuhva cha cua savaha ra tiñu ya ta ndihi cha cha yaha.

VII. Cua canihin tiñu chi iin ra cua ndehe ta coto ra ña cha cutuni ñivi cuenda politico nda cha cumani ra ta ra a nda cha ña vaha savaha ra cuenda tiñu ñuun cua coso vaha ndico cha ndusaca cuenda tiñu ñuun cha cua cuinu ta cua coso vaha un cua coo tiñu can, cuhva cha cahan artiiculo 110 tichi constitucioon ya.

VIII. Cua nanducu tiñu chi ra cua cuu Secretariu cha cuenda Corte de J. Nacion, tichi uni ñivi cha cua cua cuiso tiñu cha tiso maa ra Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo can, cua ndehe tiñu a vaha a ña vaha tutu ndatu a tutu cha cua quee ndico ñi, cuhva can cua savaha tiñu chi ñivi cua satiñu;

IX. Cua tiso tiñu ta cua nduchaa ra cuu Xini tichi ñuun Ñucohyo cuhva cha cahan ta sanahan Cosntitucioon;

X. Cua cuhva tiñu ndatu tiempu cha chinu ley ta cha cuu uvi cuhva uni voto cha cua savaha tiñu cua tava vaha chi, cuhva cha ndoo inuun tiñu cuenda ndihi cha cua savaha tiñu cuenda Ñuhun Ñucohyo;

XI. Cha cua quee vaha tiñu cuenda cha cuu Estrategia Nacional de Seguridad Publica quivi cha cua cati ley cha cha iyo chi cha cua coo vaha chi. Tu cha ña cua sacuinu ñvii cha iyo cuenda Senado tiñu can quivi cha ni cati tiñu chi ñi, cua tava ni tiñu chi maan tiñu can;

XII. Cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cuenda cha cua ndehe ñi cha na cua taxin ñivi ta na ña cuyuhvi xaan ñi cuhva cha cha cati Artiiculo 6º cha ndaa tichi Constitucion ya, ta cua cuu chi ndihi cuhva cha cati nuun ley ya; chi

XIII. Cha cua tihi ca tiñu ñivi nu cuu chi Fiscal General de la Republica, cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua satiñu ican cuenda ñuun, a cha cua sama tiñu chi ñi, tacan ni chi ñivi cha cuu xini cha cuu Ejecutivo Federal, ta cua cuu chi cuhva cha cati Artiiculo 102 nu cuu chi Apartado A cha ndaa tichi Constitucion ya, chi

XIV. Ndihi cha cua cuhva a cha cua cati cha cuu Contitucion.

Artiiculo 77. Iin Camara cuu ndehe maa tiñu, ta ñani cha cua casi:

I. Cua taa tiñu ley cuhva cha coso vaha cuenda xuhun cuhva cha cha cahan chi iti chata.

II. Cua cahan tahan tiñu chi ra iyo Camara chi ndihi ñivi cha tiso ley ta nduvi nuun ra ta ra chi Cumi tiñu Ñucohyo, tichi ndihi ca ra indi ndoo tiñu ican.

III. Cua tiso tiñu chi ñivi cua satiñu cuenda scretariia ta cua savaha ñi cuhva cha cahan chi iti chata iin ni cuhva cua cuu chi.

IV. Cua tiso vaha tiñu tutu cha cua cuhva cuenda, tichi 30 quivi ta cua quechaha chi nda quivi cha ni iyo nuna, ta 90 quivi iyo chi cha cua tiso tiñu a cua nanducu tiñi chi ñivi cua cuiso tiñu. Tacan cua cuu quihvi ñivi can cha ni iyo un nuna cuhva cha cati artiiculo 63 un Constitucioon ya, tu cha ni iuo un nuna cuenda ra diputado a senadore cha iyo vehe nu nducuiti ta nduvi nuun ta tiso ra sacuaha ley tu tuvi xaan cha xihna cuii, nda un ndihi cuiya cua coo cha nuna cha cua nehe tiñu cuenda ra cua cuu diputado a senador.

Seccioon IV

Cuenda Comisioon cha cua ndoo

Artiiculo 78. Tichi cha ndaa tatu nuu vehe nu nducuiti ta nduvi nuun ta tiso ra sacuaha ley cua coo iin comisioon cha cua ndoo cha cua tiso 37 ñivi tichi 19 ra cua cuu 19 Diputado ta 18 Senador, cha tiso iin iin Camara iin quivi cha ni cuani casi tiñu tiempu cha tahan chi cha savaha iin iin cuenda. Cuenda iin iin maa ra cuu xini ch Camara cua tiso tiñu, tichi ndihi ra satiñu ican, cua quee iin ra cua quihin tiñu nuun ra.

Comisioon cha cua ndoo, ndihi cuhva cha cua cati ñivi cuenda Constitucioon ya, ta iyo chi cua coo ndihi chehe:

I. Cua cati maa ñi cha cuhva nuun tiñu cha cua cuu cuati ra Cumi Ñuhun Ñucohyo tiñu cuhva cha cati artiiculo 76 fraccioon IV;

II. Ra Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo tahan chi cua quihin cuenda ra tiñu quivi cua tahan chi;

III. Cua ndehe ñivi cua tiso vaha ñi tiñu, ta cua ndehe ñi cua quihin cuenda ñi cha cua cuu ley cha cua cuhva cha cuu Congreso de la Union, cua savaha tiñu cuenda a vaha ndihi tiñu cha cahan ley cha cua tachi ñivi cha cuu xini chi ndihi ca cha cua tachi cha cuu Camara, ta cua tachi ndico tiñu chi chi cámara nu tahan chi cha cua cuhun chi, tacan cua cuu ni ndehe tiñu chi ta cua quee ni chi tiempo cha tahan chi;

IV. Cua ndehe tiñu cua tiso ñi tiñu cha ni chaha ñivi cha cuu xini chi tiñu cha ni chaha Congreso, a cha cuuu cuenda iin cámara cha cua nducuiti ñi inca chaha, ta ndihi cuenda uvi chacan chini ñuhun tiñu cha cua savaha tiñu votar cuenda chi ta uvi uni ñivi cha iyo cuenda can iyo chi cha cua savaha votar, tacan cua cundayahvi tiñu can. Cua tachi tiñu iin tutu cha cua cuhva cuenda ndihi cha cua cahan a cua savaha tiñu nu cua nducuiti tiñu cha cua ndatuhun ñi. Na cua tachi tiñu utut can chi ñivi cha iyo cuenda Congreso General cha cua ndehe tiñu cua sandoyo tiñu ñivi cha cua satiñu cuenda Colegio Electoral ta cua tsi tiñu ch ira cua cuu xini uxu tiempo, tuvi ñivi iyo chi cha cua ndoo vaha cuenda chi ta sa cua cunda yahvi chi;

V. Tuhn cha ni tani.

VI. Cua cuhva tiñu chan una chi ra cuu xini chi ñuhun Ñucohyo tichi uni xico uchi quivi;

VII. Cha cua sama tiñu a cua tiso vaha tiñu cuhva cha ni tiso ra cuu xini chi ñivi cha cahan cuenda ñuhun ñi nu cuu chi inca ñuhun cha cuu embajador chi ñivi cha cuu cónsul, a ñivi cha satiñu cuenda Hacienda a chi ñivi cha indi cuenda iin sicuela cha cua ndehe tiñu cuhva cha cua cuhun vaha tiñu cuenda cha cuu cuenda ñuhun, ra cuu coronel chi nidhi ra cuu xini cuenda sandadu, cuenda Armada y Fuerza Aerea cha chica ra ta ra nu tati, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley,

VIII. Cua nacoto ra ta ra ta cua tiso vaha ra ta ra tutu cha cua chaha tiñu ndatu cha cua quihin cuenda ra ta ra cuenda ra savaha ley.

Seccioon V

Cuenda ra Cumi tiñu cha tachi tuni ta cuu ra Xini cuenda Ñuhun Ñucohyo

Artiiculo 79. Cha cuu Auditoria Superior cha iyo cuenda cámara cuenda ra cuu Diputado ta ra, iyo nu nuna chi ra ta ra cha cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua satiñu ra ta ra, ta ndaa cha cuu cha cua savaha ra ta ra, ta cua cuu ndehe maan ra ta ra cuhva cha cua satiñu ra ta ra, ndaa cha cua savaha ra ta ra, ta yoso caa cua tiso vaha ra ta ra iin tiñu, ta savaha ra ta ra chi cuhva cha cahan ley.

Cuhva cha cua sacuenda tiñu cha na cua quee vaha iin tiñu nuun ra cumi tiñu, cha cha iyo vaha chi, ta cua savaha tiñu iin cha cuiti, ta vaha chi.

Cua cuu quechaha cha cuu Auditoria Superior de la Federacion savaha chi cuenda nda ni quivi xihna cuii cuenda cha cua quechaha satiñu tiñu, ta yoni cua casi cha cua cati ñi ñaan cha cuu cha ni nanihin ñi a ndaa cha cua cati ñi cha iyo chi cha cua savaha vaha ca tiñu, ta iyo chi cha cua cahan chi cuhva cha ni quee tiñu cha chaha cuenda tahan nu cuu chi Cuenta Publica.

Tacan ni cuenda cha cua tiso vaha tiñu cuhva cha cua satiñu tiñu, cua cuu ndaca ñivi cha satiñu nu cuu chi Auditoría Superior de la Federación ndaa cha cuni ñi coto cuhva cha cuahan tiñu, a cha cuenda cuhva cha cuahan ndihi cha ndacu ñi.

Ndihi tiñu cha iyo chi cha cua savaha ñivi cha satiñu nu cuu chi Auditoría Superior de la Federación:

I. Cua savaha tiñu cuenda chi ndihi cha cua quihvi chi cha cua quee chi cha ndiseca tiñu, a ndaa xuhun cha cuan daca nuun iin ñuhun a iin municipio ta cua cuhva ra cuu Gobierno Federal chi ñi, cuhva cha cua cuatiñu tiñu chi ta cuhva cha cua cumi tiñu chi chi nu cua sanaan tiñu chi, tacan ni xuhun cha iyo cuenda nu cuu chi Poderes de la Union chi ndihi ca cha iyo chi ñivi cha satiñu cuenda ñuhun, ta cua cuu sacuiti tahan ñi chi ñivi cha cua ndatuhun tahan ñi cuhva cha cuahan chinu ndihi cha ni saxini cha cua savaha ñi cuhva cha iyo iin iin programa cuena iin iin ñuhun, ta cuhva ñi cuenda can cuhva cha cati ley.

Ta cua savaha tiñu cuenda ndihi xuhun cha iyo cuenda iin ñuhun nu cuu chi municipio, ñuun Ñucohyo chi ndihi nu iyo cuenda político-administrativo cuhva nu iyo cha ndaca ñahan tiñu. Cua savaha tiñu cuenda cuhva cha cati ley cha cua nduvi nuun ñi chi ñivi cha iyo cuenda can nu iyo ni chi a maan maan ñi cua cuhun cundehe a ñivi cha iyo ñuhun can. Ta ndihi nu cuu chi iin ñuhun a municipio cha ni chaha nuun ñivi cha iyo Federacion cha nduvi nuun uvi uni ñivi, cua savaha tiñu cuenda cuhva cha cua cuhun chi ndihi nu chatiñu ra cuu cumi tiñu xuhun. Cua savaha tahan tiñu cuenda chi xuhun cha chaha tiñu cha cua cuatiñu iin iin un chini ñuhun tiñu chi tichi iin ñuhun a chi iin ñivi a chi iin cuenda ñivi cha satiñu ñi cuenda ñuun a cuenda maan ñi a xuhun cha ni cha nacoo tiñu chi iin ñivi cha ni chihi ñivi ñi, a ndaa inca xuhun cuenda ñuun a cuenda iin ñivi, a yoo chi ñivi cha cuu tiñu, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley, ta ñahni cumi tiñu cua cuu casi cuenda chacan, ta ni yoni cua cuu casi cha cuiti cha iyo chi ñivi cha cua savaha cuenda chi xuhun can.

Ndihi tiñu cha cua savaha ñuhun cuhva cha cahan parrafo cha yaha iti chata ti cua cuiso chi cuenda cuhva cha cua coo tiñu ta cua cunda chi cha cuu chi cuenda, ndatiñu ta xuhun cha cha savah tiñu cuenda yoso cua cuu chhi cuenda Ñuhun Ñucohyo cha nihin tiñu cuhva cha tahan chi, cuhva cha sanahan ley tacan cua cuu chi.

Ñi cha satiñu cuenda nu cuu chi Auditoría Superior de la Federación cua cuu ndaca ñi cha cua sacuaha ñi iin tiñu ta iin cha vaha cua savaha ñi chi, ta cua cuhva ñi cuenda cuhva cha cua ndehe ñi cha ndacu ñivi cha satiñu nu cuu chi Cuenta Publica, tacan cua cuu coto tiñu cuhva cha satiñu chi, ta cua cuhva cuenda tiñu ndihi cuenta can chi ñivi cha cuan daca chic ha cuu chi Cuenta Publica, vati chi ndhi ñivi cuu chi, tu cha cuenda iin programa cuu chi a ndaa inca tiñu, cuan daca tiñu ndihi cha ni tahan chi savaha ñi ta cua cuhva cuenda tahan ñi ndihi un tiahvi a cha cua ndehe tiñu tu cha chinu ndihi cuhva cha ni saxini cha cua satiñu ñi cha cuenda iin iin programa. Ndicha cuii cuenda cha cuu Cuenta Publica cua cuhva cuenda ñivi cha satiñu nu cuu chi Auditoria Superior cuenda ndaa cha vaha ni savaha ñi a ndaa cha ña vaha a tu iyo inca cuhva cha cua satiñu vaha ñi.

Ña cua casi tuhun cha ndaa iti chata tican cuen cha cua xico tuhun tiñu, cua cuu chi cuhva cha cati ley, cha cuu Auditoria Superior de la Federacion cua cuhva ndati chi ñivi cha iyo vaha tutu, ta cua cuu ndehe ñi tiñu can cuhva cha ndacu tiñu cuenda chi, tacan ni ndihi tiñu cha cha ni savaha tiñu. Ndihi nu savaha tiñu cuenda iyo chi cha cua cuhva cuenda ñi ndihi cha cua ndaca tiñu chi ñi cuhva cha cua sacuaha tiñu chi ñi, ta cua cuhva cuenda ñi chi quivi cha cua cati tiñu chi ñi cha cua cuhva cuenda ñi chi, ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley, soco tu cha ña cua sacuinu ñi tiñu can, cua ndehe tiñu cuhva cha cua cutuni ñi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley. Cha cuu Auditoría Superior de la Federación iyo chi cha cua cuhva cuenda ñi cuenda ndihi tiñu cha ndacu ñi chi nu cuu chi Camara Diputado, ta cua cahan ñi cuenda tiñu can nu cuu chi Tribunal Federal de Justicia Administrativa chi nu cuu chi Fiscalía Especializada en Combate a la Corrupción cha ndehe ñi ta ñi cha na ña cua savaha xaan tiñu cuati a un cuu chi cuenda inca cumi tiñu,

II. Cha cua cuhva cuenda tiñu iin informe cuenda ndihi tiñu cha ni savaha ñi nu cuu chi Camara Diputados quivi cha cua sandihi cha ni cati tiñu chi ñi un cuu chi yoo junio chi octubre, tacan ni cha iyo chic ha cua cuhva cuenda ñi cha cuu Cuenta Publica nu ndaa yoo febrero 20 cha cuu chi inca cui-ya, cua cundihi cuhva cuenda ñi informe iin iin ñi tichi tiempo cha ni cati tiñu chi ñi. Ta iin ni cuhva, quivi cha sandihi can cua cuhva cuenda tiñu iin informe cuenda ndihi cha ni satiñu tiñu, ta ndihi cuhva cha ni savaha tiñu cuenda chi ñi cha ni sacuaha cha Resultado de la Fiscalizacion Superior de la Cuenta Publica, ta cua ndehe ñi cuhva cha cua cati ñivi cha satiñu un cuu chi Camara can. Cha cuu informe cuenda ndihi cha ni savaha ñi chi cuenda informe cha cuenda iin iin ñi cua cuu ndehe ndihi ñivi chi, ta cua cuiso chi ndihi cuhva cha cua cati ley, ta nu sandihi iyo chi cha cua cuiso chi tuhun cha cha ni ndehe tiñu chi, ta inca tuhun cha ni ndehe tahan cha Auditoria Superior de la Federacion chi, tacan ni ndihi tuhun cuhva cha chaha chi cuenda ñaan tiñu savaha ñi iin cha savaha ñi a ñaan tiñu ña ni savaha ñi chi, ta ndihi cha ni nanihin ñi cuhva cha ni savaha tiñu cuenda chi ñi.

Cha ni cumani cha cua cuhva cuenda tiñu cha cuu informe cuenda ndihi cha ni savaha ra cuu xini, ta cua cuhva cuenda tahan tiñu cha cuu informe iin iin ñivi cha ni cha savaha cuenda iin iin tiñu, ta cua cuhva tiñu cuenda cuhva cha ni quee chi cha ni savaha tiñu cuenda chi, ta cua cunda tahan ñaan cuenda cha ni cuu savaha ñi ta iin tiñu cun, ta cua sacuaha ñivi cha iyo cuenda Auditoría Superior de la Federación chi, ta sa cua cati ñi yoso caa cua cuinu informe iin iin ñivi can cuhva cha ni sacuaha ñi chi maan tiñu can.

Ñivi cuu xini chi nu cuu chi Auditoría Superior de la Federación cua tacchi ñi iin tutu cuhva cha ni sacuaha ñi cuenda iin iin tiñu chi iin iin ñivi, ta uchi quivi cha ni cumani cha ni chaha cuenda ñi informe iin iin ñi chi nu cuu chi Cámara de Diputados, ta cua cunda tahan cha cuu cha cati tuhun tiñu chi ñi cuhva cha cuu savaha ñi ta vaha ca cua satiñu ñi, ta ti chi 30 quivi, iyo chic ha cua cuhva cuenda ñi ndaa cha cuu cha cua cuhva cuenda ñi a cha cua cati tuhun ñi cha chito ñi cha nini chi; soco tu cha ña cua savaha ñi chi cua cutuni ñi cuhva cha cati ley. Cha ni yaha can ña cua savaha tiñu chic ha cua cuhva cuenda tiñu chi nu cuu chi Tribunal Federal de Justicia Administrativa, soco cua savaha ñi cuhva cha cua cati ley cha iyo chi cha cua savaha ñi.

Cha cuu Auditoría Superior de la Federación iyo chic ha cua quee chi tichi 120 quivi cha cua cahan chi cuhva cha ni cati tuhun ñivi cha ni savaha cuenda chi ñi, ta tu ña cua savaha ñi, cua savaha ñi cuhva cha cua cati tiñu chi ñi.

Iyo chi cha cua cati cachi tiñu chi ñivi cha satiñu nu cuu chi Auditoría Superior de la Federación ndihi cuhva cha ni cati tuhun tiñu chi ñi cuhva cha ni ndehe ñivi cha ni sacuaha chi ñivi can, tacan ni ndihi cha ni quechaha ñi ndacu ñi, a ñaan tiñu ña vaha iin cha ni savaha ñi.

Cha cuu Auditoría Superior de la Federación iyo chicha cua cuhva cuenda ñi iin informe cuenda ndihi cha ndehe ñi, tac ha cati tuhun ñi a ndaa cha cuu cha cati ñi chan a cua savaha ñi tiñu a ndaa cha cahan ca ñi tuhun chi ñivi cha iyo cuenda Cámara de Diputados, ta quivi 1 ndaa yoo mayo chi yoo noviembre tichi iin iin cuiya iyo chi cha cua cuhva cuenda ñi tutu can, cuhvahca iyo tiñu chac ua cuhva cuenda ii iin ñivi cha satiñu nucuu chi auditoria cha iyo ci cha cua savaha ñi cienda, ta cua cuu chi cuhva cha cati tuhun ya. Ta nu tutu cha cuu informe can, cua cuu ndehe ndihi ñivi chi, ta cha cuu Auditoría can cua cati chi yoso cuu xuhun iyo chi cha cua cuhva tiñu chi nu cuu chi Hacienda Pública Federal, a ndaa inca nu cuu chi ra cumi tiñu cuhva cha ni savaha tiñu cuenda chi ñi ta nanihin tiñu chi ñi, a cha cuenda cha ni xico tuhun tiñu chi ñi nuun ra cumi tiñu a ndaa inca tundoho cha ni chanaan tiñu chi ñi cuu chi Tribunal Federal de Justicia Administrativa.

Iyo chi cha cua tivaha cha cuu Auditoría Superior de la Federación ndihi cha savaha ñi ta ndihi cha ni ndehe ñi a cati tuhun tiñu chi ñi nda cua nda cha cua cuhva cuenda ñi informe cuhva cha sacuaha tiñu chi iin iin ñi cha cuu informe cuenda ndihi cha ni savaha ndihi ñi chi nu cuu chi Cámara de Diputados cha cahan tichi tuhun ya; ley cua cati yoso cuhva cha cutuni ñivi cha ni ña cua sacuinu cuhva cha cahan chi ihya.

III. Cua nanducu tiñu ñaan cha cuu a nda cha savaha tiñu nda cha sa saca ta ña quee vaha a ña vaha iyo ñi cha cuenda quihvi a quee xuhun, cua cha cua satiñu chi, cua cumi ra ta cua sacuenda ra xuhun cuhva cha vachi ñuhun Ñucohyo, cua sacuinu ra cha cua cuhun ra vehe ta vehe ñivi, ndicha cuii cha cuaha sanini ra cha cua sanahan ra ndihi libru, ta ndih tutu cha indi vaha cha cuenda cha cua nanducu tiñu cuenda chi, ta cua tayahvi tiñu cuhva cati ndihi ley cuhva cha chinu chi ta un iyo ndihi sivi.

IV. Cuhva cha cua quee ndihi cha ni sacuaha tiñu chi ñi, cua ndehe ñi cua cahan ñi cuenda cha iyo chi cha cua savaha ñi nu cuu chi Tribunal Federal de Justicia Administrativa chi nu cuu chi la Fiscalía Especializada en Combate a la Corrupción cha cuu chi nu iyo ñivi cha satiñu cha ndacu ñi cuenda cha na ña cua savaha xaan tiñu cuati a cha cua ndehe ñi cuhva cha cua cutuni ñivi cha satiñu cuenda ñuun, ta cuhva cha cahan chi nu cuu chi párrafo uvi tichi fracción I tichi artículo ya chi ñivi cha ndotiñu chi ñuun iyo iin ñuhun, a ñivi cha ndotiñu chi ñuun cha iyo iin iin estado, a nu cuu chi municipio, a ñuun Ñucohyo ta ndihi ca nu ndaca ñahan chi.

Ñivi cha iyo cuenda Cámara de Diputados cua tiso chi ñivi cha cua cuu xini cuenda Auditoría Supe-rior de la Federación, ta tuvi ñivi cha iyo cuenda can, iyo chi cha cua savaha votar cuenda ñi ta sa cua cuu ndoo ñi. Ta ley cua cati yoso cuhva iyo chi cha cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuu xini can. Ta una cuiya cua cuu cuiso tiñu ñivi cha cua cuu xini can cha cua tiso tiñu chi ñi, ta cua cuu tiso ndico tucu tiñu chi ñi inca chaha ni ca. Ta cua cuu sacuachiyo tiñu chi ñi tu cha iin cha ica xaan ni savaha ñi cuhva cha cati ley, ta tuvi ñivi iyo chi cha cua savaha tiñu votar cuenda ñi sava ni ta cua quivi cha ni chasoco ñi, a ndaa inca cha ni savaha ñi cuhva cha cati chi nu cuu chi Título Cumi cha ndaa tichi Cons-titución.

Cha cua cuu iin ñivi cha cuenda Auditoría Superior de la Federación, iyo chi cha cua sacuinu ñi uvi uni cuhva cha cahan fraccion I, II, IV, V chi VI cha ndaa tichi artículo 95 cha ndaa tichi Constitución ya cuhva cha iyo ley. Tichi tirmpu cha cua cuu ñivi can xini ña cua cuu quihvi ñi cuenda ni iin partido, ta ni inca tiñu, ta ni cha cua cuiso tiñu ñi inca cuenda, soco tu ñivi cha ña tiahvi tiñu cuu ñi cha cuu ñi científico, a ñivi sanahan, a ndacu ñi iin cha taqui, a cha nihin iin xuhun cuu ñi.

Ñivi cha iyo cuenda Poderes de la Unión, a iin cuenda ñuun cha ni nduvi nuun, a ndihi ca ñuun cha savaha tiñu cuenda, iyo chi cha cua cuhva cuenda ñi ndaa cha cuu cha cua ndaca Auditoría Superior de la Federación cuhva cha cua satoiñu vaha ñi cuenda tiñu cha tahan chi cha cua savaha ñi, soco tu cha ña cua cuhva cuenda ñi cha chica tiñu chi ñi, cua tachi tuni tiñu chi ñi cuhva cha cati ley. Tacan ni ñivi cha satiñu cuenda ñuun cuenda inca ñuun a ñuun nu iyo ñi, a ndaa inca cuenda ñivi cha iyo cuen-da ñuun a cuenda maan ñi, a ñivi cha ni ndoo chi xuhun ñivi ñi tu cha ni chihi ñi, a cha ndoo ñi chi xuhun cha ni sacuiti ñivi ñi, a ndaa inca cuenda cumi tiñu, a ñivi cha nihin iin cha nihin cuenda cha satiñu ñi cuenda ñuun, iyo chi cha cua cuhva ñi cuenda a cua cuhva ñi ndaa tutu cha cua ndaca Audi-toría Superior de la Federación, ta cua savaha ñi chi cuhva cha cati ley, ta ñahni ni iin cumi tiñu cua cuu casi cuenda chacan, ta iyo chi cha cua cuinu cha cuiti cha iyo chi ñivi cha satiñu tiahvi. Tu cha ña cua cuhva cuenda ñi cha chica tiñu chi ñi, cua cutuni ñivi cha ña cua cuhva cuenda chi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Ra Cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo cua savaha ra cuenda ndihi xuhun cha cua satiahvi tiñu ta cua sanduvi nuun ra cuhva cha cua cutuni cha quihin xuhun cuhva cha cahan fraccioon IV tichi artiiculo ya.

Capitulo III

Cha cuu cuenda ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo

Artiiculo 80. Ndihi tundee ini cha ndacu ñivi cha cu cuu Xini ñuhun Ñucohyo ituhun ni ñivi cua cuu savaha chi ta cua cunani ñi cha cuu ñi “Xini chi ñuhun Ñucohyo”.

Artiiculo 81. Ndo iti ni cua canihin tiñu ndaa ra cua cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cati ley cha nachi chi ñivi cha cua cuiso tiñu.

Artiiculo 82. Cuni iin ñivi cua cuu ñi Xini cuenda ñuhun Ñucoyo:

I. Cua cuu ñi xuñuun ñuhun Ñucohyo nda ni cha cacu ñi ta ndacu ra cha chinu ndihi cha cuiti cha iyo chi ñi, ta sehe ñivi xuñuun vaha cuenda ñuhun Ñucohyo ya ta oco cuiya cha cha iyo ñi nu ñuhun ya.

II. Cha iyo ñi oco chahun cuiya ñi quivi cha cua nacachi tiñu chihin ñi;

III. Tu cha iyo ñi tichi ñuhun Ñucohyo ya iin cuiya cha ni cumani cha cua nacachi tiñu chi ñi. Ta cha ñahni ñi cua co iin oco uchi quivi ñahni cha cua tahan.

IV. Tu cha ña iyo ñi cuenda iin veñuhun ta ña cuu ñi iin ñivi cha ndatiñu cuenda can.

V. Tu cha ndihi ñi cuenda ra sandadu cua quee ñi ican iñu yoo cha ni cumani cha cua nacachi tiñu chi ñi.

VI. Ña iyo chi cha cua cuu ñivi Secretario a subsecretario cuenda iin ñuhu cha iyo tichi ñuhun ya, a Fiscal General de la República, a gobernador cuenda iin ñuhun cha iyo tichi ñuhun ya a Xini cuenda ñuun Ñucohyo, soco tu cha cua saña ñi tiñu cha ndiso ñi iñu yoo cha ni cumani quivi cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu;

VII. Tu cha ña cua cuu savaha ra ndihi cha cahan artiiculo 83.

Artiiculo 83. Quivi 1 ndaa yo octubre cua quechaha ra cuu Presidente cua satiñu r ata iñu cuiya cua cuiso tiñu ra. Ñivi cha cha ni cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo (Presidente de la República), cha ni tiso ñivi chi ñi a cha quihvi nuun ñivi can a tiñu nuun inca ñivi, a cha cua quihvi nuun ñi cuhva Ejecutivo Federal, ña cua cuu ca cuiso ñi tiñu can ni inca chaha ca.

Artiiculo 84. Ta tu cha cahnu xaan iin cha catu ñi cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo ya tichi uvi cuiya xihna cuii cha quihin ñi tiñu ta vehe nu nducuiti ñivi cha sacuaha ta savaha ley quii ni cua savaha ñi iin cuenda ñivi cha cua nacachi tiñu masi uvi cuhva ndihi cha iyo cuenda can cua coo ican ta cua sacuaha tiñu chi ñivi can cha cuenda ndihi ñivi cha savaha votar cuenda ñi cha cua cuu xini chi ñuhun Ñucohyo cha iin tiempu ni, ta cua tava ra sacuaha ta tisovaha ley chi tichi uchi quivi cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu xini, ta cua cundasi cha nacachi tiñu chi cua cuu xini tiempu cha tahan chi cua cati maa tiñu iin quivi cha cua ndehe tiñu cuenda chi, uchi cumi yoo ni cua cuu chi ña cua cuu yaha chahun iin yoo.

Ñivi cha cua cuu nuun Cumi tiñu cahnu ñuhun Ñucohyo ña cua cuu cua nacachi maan ñi a cua tiso maan ñi ñivi cha cua cua Secretario ñi tu cha ña cuhva ñivi cha iyo cuenda Cámara Senadores. Ta iyo chi cha cua cuhva cuenda ñi iin informe cuenda ndihi cha ni savaha ñi, ta tichi uchi quivi iyo chi cha cua cuahva cuenda ñi chi, ta cua quechaha cahvi tiñu chi quivi cha cua quee ñi ican.

Ta tu cha ni cumani cumi cuiya cha cua ndihi cuiso tiñu ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo ta cua yaha ndaa ra a cua cumani ra iin cha cua cumani ra ta tu cha vehe nu nducuiti ta sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo ndatuhun tahan ra ta ra cua ndehe ra ta ra cua tiso ra ta ra inca ra cua cuu xini cha cua sandihi cuiya can, ta tu cha ña iyo cuiti ra ta ra inca cuenda ñivi cha iyo cuenda can cua tiso ñi iin ra cua cuu cuu xini cha cua coso nuun ni ra ta sa cua sacuiti ñi chi ñivi cha iyo vehe nu nducuiti ta sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo cha cua nacachi ndihi ra ndiso tiñu iin iin ñuun.

Tu cha ña iyo cuiti ñivi cha iyo cuenda Congreso, ñivi cha iyo cuenda ican cua cuu sacuiti ñi chi ñivi cha iyo cuenda Colegio Electoral cha cua tiso ñi iin ñivi cha cua ndoo nuun ican, soco cua cuhva tiñu tutu chi ñivi cha cua ndoo nuun ican, ta iyo chi cha cua savaha ñi ndihi cuhva cha ndacu tiñu ta cha tiso chi iin ñivi cha cua cuiso tiñu nuun.

Tu cha ña cua sandihi ra cuu cumi tiñu cahnu cha cuu xini chi ñuhun Ñucohyo ya cuiya cha tahan chi chi ra, ta ni cumani inca cumi cuiya ta cua ndihi cuhva cha ndaca ñahan ra, ñivi cha iyo cuenda Congreso de la Unión cua nducuiti ñi ta cua tiso ñi chi inca ñivi cha cua sandihi cuiya cha ni cumani, ta cua cuu ñi in cumi tiñu cha cua quihvi nuun ni.

Tu cha ñahni ñivi cha iyo cuenda Congreso can iyo, ñivi cha iyo cuenda cha cuu Comisión Permanente cua nducuiti, ta cua ndatuhun tahan ñi ta cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cuenda Colegio Electoral ta cua tiso ñi chi inca ñivi cha cua cuu presidente chi ñuhun Ñucohyo, ta iin ni cua savaha tiñu cuhva cha ndacu tiñu ta cha tiso tiñu chi ñivi cha cua quihvi nuun ni.

Artiiculo 85. Tu cha ni cumani queta quivi cha cua quihi ñivi tiñu ta ña coo vaha tiñu a ñ ata quee vaha chi, cua cundihi cha ndiso tiñu ra Presi-dente cha cha ni chiso tiñu, ta cua quihvi inca ra cua tiso ñivi cha iyo cuenda Congreso, ta cua cuu chi cuhva cha cahan Artiiculo quichi iti chata.

Tu cha tichi tiempo cha ni quechaha ra cuu Presidente ñuhun Ñucohyo satiñu ra cuhva cha ni quihin ra tiñu, ta ña vaha ni savaha ra, cua tava tiñu chi ra ta cua ndoo ra cuu Presidente cuenda Cá-mara de Senadores, tichi cha cua ndehe ñivi cha iyo cuenda Congreso can yoo cua cuu nuu presidente uxu tiempo nda cua nda cha cua coso chaa ñivi, ta cua cuu chi cuhva cha cati artículo quichi iti chata.

Iin quivi cha cua ndaca ra cuu Presidente ñuhun Ñucohyo uni xico uchi quivi cha cua ndacoo nuun ra tiñu ndiso, hora cha cua cuahva ñivi cha iyo cuenda Congreso ndatu ch ira, iyo chi cha cua quihvi nuun ra cuu Secretario cuenda Gobernación tiñu can.

Tu cha yoni iyo, cua savaha tiñu cuhva cha cahan articulo cha vachi iti chata

Artiiculo 86. Ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo ña cua cuu nacoo ra tiñu can, soco cua cuu tu cha tundoho cahnu iyo chi ra, ta cua ndehe vehe nu nducuiti ta sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo ñaan cuenda cha cua nacoo ra tiñu can.

Artiiculo 87. Ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo quivi cha cua quihin cuenda tiñu iti nuun vehe un nducuiti ta sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo, ta cua chahan ra cuhva cua quihin ra tiñu, ta cua cati ra ti: “Cua canihin vahi ta cua sacuinuin cuhva cha cahan Ley cahnu cuenda ñuhun Ñucohyo ta nidhi ley cha iyo tichi chi, ta cua sacuinuin cuhva cha cati chi cuhva cha cuni yu ñuhun un iyo yu cuhva cha cui Xini chi ñuhun Ñucohyo cuhva cha caha ñivi ñuun tiñu chi, ta cua ndehi cha cua cuu cha vaha chi ñivi ta cuhva cha cua cuhun ñuhun ya iti nuun; ta tu cha ña cua sacuinuin chin a cuan daca ñuhun ya cuenda chi”.

Tu cha ña cua cuu cuhva ra cua cuu Presidente ñuhun Ñucohyo tuhun yuhu ra cha cua ndehe vaha ra ñuhun can cuhva cha cahan tuhun cha vachi iti chata, cua cuu cuhva ra tuhun yuhu ra iti nuun ñivi cha iyo ñivi cha ndaca ñahan cuenda Cámara del Congreso de la Unión.

Tu cha ña cua cuu cuhva ra cua cuu Presidente ñuhun Ñucohyo tuhun yuhu ra cha cua ndehe vaha ra ñuhun can iti nuun ñivi cha iyo cuenda Congreso de la Unión, a iti nuun ñivi cha iyo cuenda Comisión Permanente a iti nuun ñivi cha ndaca ñahan cuenda Cámaras del Congreso de la Unión, iyo chi cha cua savaha ra chi iti nuun ra cuu Presidente de la Suprema Corte de Justicia de la Nación.

Artiiculo 88. Ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua cuu naan nuun ra ucha quivi tichi ñuhun Ñucohyo ta cua cuhva ra cuenda ñaan tiñu cha cua naan nuun ra cuenda vehe un iyo ra Senador a ñivi cha ndehe cuenda chi, ta cuhva cha cua savaha ra. Ta tu cua yaha ucha quivi cha cua naan nuun ra iyo chic ha cua ndaca ra ndatu chi vehe nu iyo ra cuu Senador a ican cuenda cha ndehe tiñu can.

Artiiculo 89. Cha cua cuu savaha r acu Xini chi ñuhun Ñucohyo ta cha cua sacuinu ra cuu chi:

I. Cua tava ra ta cua sacuinu ra ndihi ley cha cua tava vehe nu nducuiti ta sacuaha ta tiso vaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo, ta cua cuhva tiñu cha cua ndehe tiñu a vaha cuahan chi.

II. Cua taa tiñu sivi chi ta cua cuu tuñu chi un iyo ra cuu ndihi secretario, cua cuu tuñu chi cha cuenda ñivi cha sacuaha ta cuhan ñi inca ñuhun a ñivi cha satiñu nu nducuiti ndihi xuhun ñivi ñuun, ta cua taa tiñu sivi chi ta cua cuu tuñu chi cuenda ndihi ñivi cha iyo un cuiti ñi cuenda ñuhun Ñucohyo, ta cua taa tiñu sivi cuhva cha cahan Ley cahnu ya;

Quivi cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu Secretarios cuenda Estado a ñivi cha cua cuiso tiñu cuenda Hacienda suvi ni quivi cha cua tiso tiñu chi ñi iyo chic ha cua quechaha ñi satiñu ñi. Tu ch aña cua cachi tiñu chi ñivi can ñaan tiñu ndiso ñi a ñaan cuhva cua satiñu ñi cuhva cha cahan Constitución, cua saña ñi tiñu ndiso ñi.

Cha cuenda cha cua cati cachin tiñu cuenda ñivi cha cua cuu Secretario cuenda Relaciones chi cuenda Hacienda tu cha ña cua nduvi nuun ra ta ra chi inca cuenda ñivi, ta tu cha ña cua cati vaha tiñu cuenda ñaan tiñu cha ndiso ñivi cha cuu Secretario Estado cha uvi chaha, ñivi cha cua cati ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua cati yoo cua cuiso tiñu;

III. Cua tiso tiñu ñivi, soco iyo chi cha cua cuhva ñivi cha iyo cuenda Senado ndatu cha cua cuu chi, tacan ni chi ñivi cha cahan cuenda iin ñuhun inca ñuhun chi ñivi cha cuu cónsul chi ñivi cha ndiso tiñu cuenda Hacienda chi ndihi ca ñivi cha iyo cuenda cha cuu cha sacato tiñu chi ñivi ta cua cha cuu radiu a tele a ndaa inca cha sacoto chi ñivi a cha cuenda ñuhun a cha cuu cuenda xuhun;

IV. Ñivi cha iyo cuenda Senado iyo chi cha cua cuhva ndatu, ta cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu Coronel chi ndihi ca ñivi cha cua cuu xini chi sandadu chi cuenda Armada y Fuerza Aérea Nacionales cha iyo tichi ñuhun ya;

V. Cua tiso tiñu chi ra ta ra chi ndatu ra cuu Senador ch ira cuu Xini cuenda ra sandadu chi ndihi cha ra cuu xini cuenda chi ch ira sandadu cha tachi chi avión chi ñivi cha satiñu cuenda un nducuiti xuhun cha tiahvi ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo;Cua tiso tiñu ch ira cua cuu Xini cuenda ra sandadu ch ira tati chi avión cuhva cha cahan ley.

VI. Cua coo cha vaha cha ña cua nduyuhvi cuni ndihi ñivi cuhva cha cati ley ta cua ndoo chi tichi ndaha ra ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo cha cua cuatiñu ñi cha cuu chi ra Sandadu (Ejército), chi ra chica nu Tañuhun (Armada), chi ra chica chi Avioon, cha cua cuhva cha vaha tichi ñuhun ya ta iti chata chi.

VII. Cua cuhva tiñu cha cua cumi tiñu nini cahnu ñuhun Ñucohyo cuhva cha cati fraccioon IV artiiculo 76.

VIII. Tu cha cua canda cuati cuenda sivi ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua cati vehe nu nducuiti ta sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo.

IX. Cha cua tihi ñivi chi ñi nu cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua Fiscal General ñuhun Ñucohyo a cua nducu ñi cuhva cha cua sama ñivi can cuhva cha cati Artiiculo 102, un cuu chi Apartado A, cha ndaa tichi Constitución ya;

X. Cha cua ndehe tiñu cha cua savaha ñivi cha vaha chi ñuhun ñi chi inca ñivi inca ñuhun, ta cua nduvi nuun ra cumi tiñu cha cua ndehe ra cuhva cha iyo ñuhun un ndaca ñahan ra, tacan ni cha cua sandihi ra a cua xico tuhun ra a cha cua casi nuun ra, a cha cua sama ra, a cua tiso vaha ra tiñu, a cha cua savaha ra cha iyo vaha tahan maan ta cua tiso vaha tiñu tu cuenda ndihi tiñu can, ta ndehe ñivi cha iyo cuenda Senado chi. Ta ra iyo cuenda Poder Ejecutivo cua savaha cuenda ndihi tiñu can ta cuhva cha iyo chi cha cua cuinu chi, ta chehe iyo chi cha cua cuu chi: cha cua ndehe maan iin iin ñuun cuhva cha cua cundaca ñahan ñi ñuun ñi; cha ña cua tihi inca ñivi chi ñi; cha cua tiso vaha tiñu iincha cahan yuhu ñivi; cuenda ñivi cha xaan cuni ndehe chi iin ñuhun; inuun cua sacuinu tiñu ndihi cha cuiti cha iyo chi iin iin ñuhun; cha cua tindee ñivi inca ñuhun cuhva cha cua quee iin ñuhun iti nuun; cha cua tayahvi tiñu, cha cua cumi a cua sacuenda tiñu chi cha cua cahan tiñu cuenda ndihi cha cuiti cha iyo chi ndihi ñivi, ta cua nducu ndee tiñu cha cua coo cha taxin ta n aña cua coo yuhvi xaan ñivi niniin cahnu ñuhun;

XI. Cua sacuiti ñi chi ra iyo vehe nu nducuiti ta sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo inca hora cuhva cha cua cati ñivi cha ndehe tiñu can.

XII. Cua tindee tiñu chi ra savaha cha cuiti cuhva cha chica tiñu cha ndacu ra ta ra.

XIII. Cua coo nu nuna ndihi yuhu tañuhun ta cua coo nu cua ndehe tiñu a iyo ndatu chi ndihi ndatiñu cha quee inca chiyo a cha cua cuhun ndatiñu ñuhun ya inca chiyo, yuhu tañuhun cua coo chi ta nu cuu chi raya iin ñuhun ta inca ñuhun ta cua ndehe tiñu ndaa cua ndoo chi coo chi.

XIV. Cuhva tiñu ndactu cha cua cuhun ñivi cha cha ndoo vecaa cha iyo cuati ñi soco cuhva cha cua cati ley cuu chi ta ñivi cha cha cua ndoo vecaa cuenda iin cuati cha savaha ñi tichi ñuhun Ñucohyo;

XV. Cua cuhva tiñu cha cua cusii ini ta cua coo vaha ñi iin tiempu ni cuhva cha tisovaha ley cha tahan chi chi ñivi cha nanihin iin cha nanihin chi ñivi cha sanandacu iin cha sanandacu a tisovaha vaha iin ndatiñu cha cuenda cha cua savaha tiñu iin cha cua savaha ñi.

XVI. Ta tu cha vehe nu iyo ra cuu Senador ta ra ta ñavi hora ndatuhun ra ta ra cuu chi, maa ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua cuu tiso maa ra chi ñivi can cuhva cha cahan fraccioon III, IV chi IX, cuhva cha cua cati ñi ndehe tiñu can;

XVII. Ndaa hora cuu ni cuu cua quihin tiñu chi iin ra cuu cumi tiñu cha ni nduinuun chi ituhun a chi uvi uni partido cha iyo cuenda cha cuu Congreso de la Unión.

Ndihi ra cumi tiñu ta ra iyo chi cha cua nduvi nuun ra ta ra cha cua tiso vaha ra ta ra iin tiñu, tacan ni ndihi ca programa cha iyo, ta iyo chi cha cua ndehe ra cuu cuenda Camara Senadores chi ta tuvi ra ta ra iyo chi cha cua cati tu cha vaha chi ta sa cua quee chi. Cha cua nduvi nuun ñivi ta sa cua ndehe ñi cuhva cha cua tiso vaha ñi tiñu.

XVIII. Cua ndehe tiñu cuhva cha cahan ñivi cha iyo cuenda Senado cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu Ministro cha cuenda Suprema Corte de Justicia, ta cua coo vaha tutu ñi, tacan ni tutu cuhva cha cua quee ñi cha cua cuhva cha cuu Senado nu indi ñi ndatu chihin ñi;

XIX. Cuenda cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu cha cua cumi ñi chan a ña cua coo yuhv ñivi cuhva cha cati Artiiculo 6o. cha ndaa tichi Constitución ya cha ni savaha ñivi cha iyo cuenda Senado cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley cha ndaa tichi Constitución ya;

XX. Ta ndihi ca tiñu cha cahan cachi Ley cahnu ya.

Artiiculo 90. Cha satiñu ñivi cuenda ñuun tichi ñuhun Ñucohyo cua cuu chi nu cua nducuiti ndihi ñi ta cua ndotiñu ñi cuenda chi cuhva cha cahan Ley cha iyo cha tindee chi ndihi ñivi cha chaha vehe nu nducuiti ndihi ra sacuaha ley, ta cua cata cuati ra ndihi nu xico ñivi cuenda Secretario cuenda ñuun ta cua cati ra yoso cuhva cha cua cuinu iin tiñu cha ndotiñu masi ña iyo ñi cuenda chi ta cua tihi ra tisovaha ley ñuhun Ñucohyo.

Ley (sic DOF 02-08-2007) cua cati yoso cuhva cha cua nduvinuun iin ñuhun ta inca ñuhun cha cua tindee masi ña indi chi tichi tiñu chi ra tisovaha ley ñuhun Ñucohyo chi ñivi cha ndehe tiñu cuenda ñuhun.

Ndihi cha cua savaha ñivi cha iyo cuenda Consejero Jurídico cuenda Gobierno, cua ndehe ñivi cha iyo cuenda Ejecutivo Federal chi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Ra cuu Xini cha cuu Ejecutivo Federal cua cuhun tiñu nuun ñivi cha nduvi nuun un tahan chi, nu indi ñivi can, cuhva cha indi ra, ta satiñu ra nu cuu chi Consejero Jurídico cuenda ra Cumi tiñua nu cuu chi Secretarías cuenda iin Estado, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Artiiculo 91. Tu cuni iin ñivi cuu ñi Secretario cuenda vehe can iyo chi: cha cua cuu ñi ñivi xuñuun ñuhun Ñucohyo tac acu ñi un ñuhun ya, ta ndacu ñi cha chinu ndihi cha cuiti cha iyo chi ñi ta cha queta ñi oco uchi cuiya ñi.

Artiiculo 92. Ndihi tiñu chi tuhun ta cuhva cha nduvi nuun ñi cha cha ni cati ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo ra cuu Secretario cha iyo cuenda iin ñuun cua taa ra nuu chi, vati ta tu ña cua taa ra nuun chi yoni cua tayahvi chi.

Artiiculo 93. Ndihi ra cuu secretario cuenda nu satiñu ñi quivi cha cua ndatuhun ñicua cuhva ñi cuenda chi vehe cha sacuaha ta tisovaha ley.

Ndihi cha indi cuenda nduvi tahan Cámara cua cuu sacuiti chi ñivi cha cuu Secretarios Estado, a chi ñivi cha ndiso a chi ñivi cha sacuenda iin ñuhun cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo, tacan ni chi ñivi cha cuu xini chi iin vehe un satiñu ñivi, masi maan chi ndaca ñahan chihin chi cha cua cuhva ñi tuhun yuhu ñi cha cua cati ñi cha ndicha quivi cha cua nducuiti ñi ta cua ndatuhun ñi cuenda iin ley a cha cua sacuaha ñi cuhva cha cuahan iin nu xico ñio cuhva cha cuahan satiñu ñi ta ndaa cha ndacu ñi a cha cua xico tuhun ñi iin cha cuni ñi a cha cua ndcucu tuhun ñi ndaa cha cuni ñi.

Vehe nu iyo ñivi cha sacuaha ta tisovaha ley cua ndaca ñi cumi cuhva cha cuu ndihi ñivi cha iyo cuenda inca cha cuu ra sacuaha ta tisovaha ley ta tu cha ra cuu senadoor cuu ra ta ra sava ndihi ra ta ra iyo chi cha cua coo ta iyo ndatu chi ra ta ra cha cua tiso ra ta ra ñivi cha cua nanducu tiñu cuhva cha satiñu ñivi can cha tindee tiñu chi ñi tacan ni chi nu satiñu ñivi cha cuu chi cueda ra cumi tiñu. Ta cha cua quee nu cua nanducu ñivi can ican cua coto ñi sacuaha ta tiso vaha ley.

Vehe nu iyo ra sacuaha ta tiso vaha ley cua cuu ndaca ñi yoso cuhva cuu chi ta cua cuu ndaca tahan ndihi tucu cha cua ndehe ñi chi ñivi cha cuu chitoho chi vehe nu satiñu ñi a nu cuu chi ra cumi tiñu ta cha cua taa ñi chi nu tutu cua cuni chi ta iyo chi cha cua nducahan ñi cha cahan tutu can tichi 15 quivi cha cua queta chi nuun ñi.

Tiñu ya cua cuu chi cuhva cha iyo tiñu chi Vehe nu nducuiti ñivi cha sacuaha ta tiso vaha ley.

Capiitulo IV

Cuhva cha iyo ra tachi tuni ta ra

Artiiculo 94. Ndoo tiñu tichi ndaha ndihi ra tachi tuni cuenda ñuhun Ñucohyo chi vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo chi nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu chi nu nducuiti ndihi ra cuu xini cha tachi tuni chi ra tachi tuni nu cuu chi Circuito chi nu cuu cha tachi tuni tiñu chi ñivi.

Cha cua ndehe vaha tiñu sacuenda tiñu chi cha cua ndehe vaha ñivi cha tachi tuni cha iyo cuenda ñuhun Ñucohyo ya, soco cha nu cuu vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cua ndoo ñi cuenda nu nducuiti ra tachi tuni cuenda judicatura cuhva cha cahan constitucioon ya chi ndihi ca ley.

Nu cuu vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cua coo uchi iin tahan ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni ta cua savaha chi cuhva cha tahan chi ta cha ndihi ñi iyo a tichi iin vehe.

Cuhva cha cua cati maa ley cha cua nducuiti ñi cha cua ndatuhun tiñu a tichi iin vehe ta ndihi ñivi cua cuu ndehe a cha cua ndatuhun xehe ñi tu cha cuhva can iyo chi cha cua savaha ñi tu cha tiñu ica cuu chi.

Cuhva cua savaha vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni nu cu nducuiti ñi cha cua ndatuhun ñi ta cha cua savaha ra tachi tuni nu cuu chi Circuito chi nu iyo ra tachi tuni cuenda iin ñuun chi nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu, tacan ni tu cha ña vaha cua savaha ñivi cha satiñu cuenda ñivi ñuun cha cuu ra tachi tuni cua ndoo chi siqui ra ta cua cuu chi cuhva cha cati ley ta cuhva cha cahan constitucioon ya.

Ñivi cha chaha cha chini tuni nu cuu chi Judicatura Federal tiso yoso tahan ñivi, ta cuhva cha cua natahvi tiñu cuhva cha iyo ñuhun iin iin ñuun, ta cua coto vaha ñi titñu cha tahan chi cha cua savaha ñi, ta tichi can indi tahan cha cuu cuenda tele, radiu a ndaa inca caa a ndatiñu cha sacaoto chi ñivi a cuenda cuhva cha nducu tiñu xuhun, tacan ni ñivi cha cuu xini nu cuu chi Tribunales Colegiados chi ñivi cha iyo cuenda iin tiñu cha cuu chi Circuito, tacan ni cñivi cha iyo un cuu chi Juzgados ñuun Ñu-cohyo.

Tacan ni cua ndehe tahan tiñu cuenda ndihi cha cuu cuenda nu iyo iin iin tiñu, ta cua coto vaha ñi-vi cha cuenda Tribunales Colegiados cha iyo cuenda iin iin nu satiñu tiñu. Ley cua cati cuhva cha cua coo chi ta cuhva cha cua satiñu chi.

Cha cuu Pleno de la Suprema Corte de Justicia chito vaha ta cua cuu tava iin tiñu cha ni nduvi nuun tiñu, ta cuhva can cua cuu ndehe vaha tiñu cuhva cha cua tiso tiñu un cua satiñu iin iin cuenda ñivi cha cua avaha cuenda cha cuu Suprema Corte can, ta cua cuu tachi riñu chi ñivi cha iyo cuenda Tri-bunales Colegiados de Circuito, tacan quii ni cua quee iin tiñu nu satiñu ñivi can ta ñi, a cha cua quee iin cha cuiti a cuhva cha cua nduvi nuun ñi, ta suvi ni maan ñivi chi satiñu un cuu chi Corte can cua ndehe, ñaan cuhva vaha ca cua cuu cuinu cha cuiti cha iyo chi ñivi. Nda quivi cha cua quee tiñu can ta cua coto tiñu cuhva cha cua savaha chi.

Cha juicio de amparo chi cha cahan yuhu tiñu cuenda ley cha nda nuun tutu ley chi cha ña ndacu tiñu cuhva cha cahan chi, cua ndehe tiñu chi ta quii ni cua tiso vaha tiñu tu cha Cámaras del Congreso cua sayaha tiñu can nuun ra cuu presidente, a nuun ra cuu Ejecutivo Federal, ta yaha ra ta ra chi nuun ñivi cha iyo cha chaha cha chini tuni cuhva cha iyo ley, quii iyo chi cha cua ndehe tiñu chi, vati cuen-da ndihi ñivi cuu chi, ta cua savaha tiñu cuhva cha cati ley cha iyo chi cha cua savaha tiñu.

Ley cua cati cuhva cha cua savaha a cua sacuini tiñu cha cuiti cha cua tiso cha cuu Tribunales del Poder Judicial de la Federación chi nu cuu chi Plenos de Circuito cuenda cuhva cha cua cahan ñivi cuenda cha cuu Constitución ta cuenda ndihi tiñu cha ndaa nuun chi, tacan ni cha cua cati ñi ñaan cuni cati a cha cua sama ñi chi.

Ña sananuun tiñu cuhva cha tiahvi tiñu chi ñivi cha cuu Ministros de la Suprema Corte, chi ñivi cha cuu Magistrados de Circuito, chi ñivi cha cuu Jueces de Distrito, ni chi ñivi cha cuu Consejeros de la Judicatura Federal, tacan ni chi ñivi cha cuu Magistrados Electorales, tichi tiempo cha satiñu ñi.

Ñivi cha ndiso tiñu cuenda vehe nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo, chahun cuiya cua cuiso tiñu ñi, ta cua cuu sama nu satiñu ñi cuhva cha cahan tiitulo Cumi un constitucioo ya, ta cha cua ndihi quivi cha cua cuiso tiñi iyo cha cuiti chi ñi cha cua nihin ñi iin cha cua nihin cha cua quee ñi.

Ni ituhun ñivi cha cha ni cuu xini cua cuu ndico tucu xini inca chaha, cua cuu, soco tu cha quivi cha ni cha cuiso tiñu ñi ndicha uxu ni quivi a tiñu nuun inca ñivi ni cha cuiso tiñi ñi.

Artiiculo 95. Cha iyo chi cha cua coo chihin iin ñivi cha cua nacachi cha cua cuisotiñu ñi un cuu chi Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo, chini ñuhun chi:

I. Cua cacu ñi nu ñuhun Ñucohyo ya ta ndihi cha cuiti iyo chi cuenda ra cumi tiñu ta cuen cha cuu ra xuñuun.

II. Oco chahun cuiya ñi tahan chi coo ñi quivi cha cua nacachi tiñu chi ñi;

III. Quivi cha cua nacachi tiñu chi ñi iyo chi cha cua uchi cuiya cha cha nihin ñi tutu ñi cuhva cha sacuaha ñi cha cuu ñi licenciado cuenda cha cahan ñi cuenda ndihi cha cuiti iyo chi ñivi cha cua cuhva ñivi nu sacuaha ñi;

IV. Iyo chi cha vaha xaan cua cahan ñi cuenda ñi cha vaha iyo ñi chi ñivi ta tu ña quihvi ñi vecaa ni ituhun chaha cha iin cuiya a cha cua casi tiñu chihin ñi vehe ñi a cha cua cuvi ñi, soco tu cha cuenda cha suhu ñi a sandahyu ñahan ta suhu ñi a sandahyu ñahan ñi ta chinu tutu ñi cha ña ndicha cuu chi a cha suhu ñi chi iin ñivi cha vaha xaan iyo ñi a ñaan inca cha cua tava ña vaha chihin ñi chi ñuun ñi, tu cha savaha ñi iin chehe ña cua cuu cuisotiñu cha cuenda cha savaha ñi chi.

V. Iyo chi cha cua coo ñi uvi cuiya tichi ñuhun Ñucohya ya cha ni cumani cha cua nacachi tiñu chi ñi;

VI. Tu cha ña cuu ñivi Secretario cuenda iin ñuhun, a Fiscal General ñuhun Ñucohyo, a senador, a diputado federal a gobernador iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo a Xini chi ñuun Ñucohyo, cha ni cumani cha cua tiso tiñu chi ñi.

Ñivi cha cua ndoo cua cuisotiñucua cuu iin ñivi cha ndotiñu vaha xaan ta cuu cua ndehe ñi chi maa tiñu can ta cua savaha ñi cha cuiti ta taa yahvi xaan ñivi chihin ñi ta tundee xaan ñi cuenda iin tiñu ta cha sacuaha vaha ñi cuenda cuhva iyo cha cuiti chi ñivi.

Artiiculo 96. Cuhva cha cu tiso tiñu chi ra cua cuiso tiñu cuenda vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo, maa ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua tiso ra uni ñivi cha cua nacoo cha cua ndehe ra iyo cuenda senado, ta tichi ñican cua ndehe tiñu ndaa ñi cua cuu quihin tiñu cha cua cuu ra Xini chi ra tachi tuni. Cha cua nacachi tiñu chi ñivi can iyo chi cha cua savaha uvi tahan cha cuu uni cuhva ra cuu senadoor votar tichi oco uchi quivi cha cua cuhva tiñu. Ta tu cha tichi tiempu cha cati tiñu cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuiso tiñu can ta ña savaha ra ta ra chi maa cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua nacachi ndaa ra cua cuu ra cua cuiso tiñu can.

Tu cha vehe un iyo ra cuu Senadoor ta ra ta ña cua quihin cuenda ra ta ra cuhva cha tiso tiñu chi uni ra ta ra, maa ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua canihin chaa ra inca cuenda ñivi cuhva cha cahan iti chata. Ta tu cha iin ni cuhva ña cua quihin cuenda ra ta ra cha cuu cha uvi ya, maa cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua nacachi ndaa ra cua cuiso tiñu.

Artiiculo 97. Ndihi ra cuu xini ch ira tachi tuni t ara ñivi cha iyo cuenda Consejo de la Judicatura Federal cua tiso chi ñi, ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley chi ndihi cha cua ndaca chi cha iyo chi cha cua sacuinu ñivi can ta ñi. Iñu cuiya cua cuu cuiso tiñu ñi, soco tu cha cua sama tiñu chi a cua ndaa tiñu chi ñi, cua cuu saña ñi cha ndacu ñi cuenda tiñu cha ni quihin ñi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Cha cuu Suprema Corte de Justicia de la Nacion cua cuu cahan chi chi ñivi cha iyo cuenda Consejo de la Judicatura Federal cha na cua sacuaha tiñu cuhva cha satiñu ñi tu iyo iin ch aña vaha ni savaha ñi.

Ñivi cha iyo cuenda Suprema Corte de Justicia cua tiso a cua satuñu chi ñivi cha cuu secretario chi ndihi ca ñivi cha satiñu ican. Ta ñivi cha cuu Magistrados chi jueces cua tiso ta cua cuu satuñu chi ñivi cha satiñu ican, tacan ni chi ndihi ca ñivi cha iyo cuenda cha cuu Tribunales de Circuito chi ñivi cha iyo cuenda nu cuu chi Juzgado de Distrito, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley cuenda cuhva cha tachi tuni tiñu.

Cumi cumi cuiya ta cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Xini chi vehe tiñu un iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo ta cha iyo cuiti ndihi ñivi cha satiñu ican, ta ña cua cuu ca nachi ndico tucu tiñu chihin ra ica cuiya cha vachi.

Iin iin ra ndiso tiñu vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo quivi cha cua quihvi ñi ican cua cuhva ñi tuhun yuhu ñi nu cuu chi cuenda senado, ta cua cati ñi cuhva ya:

Ra cuu Xini: “¿Ndoo cun vaha cha cua cuinu ndicaha cun cuhva cha cuni cun ñuhun cun cuhva cha cua cuiso tiñu cun Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cuhva cha chaha tiñu chi chihin cun ta cua canihin vaha cun chi ta cua sacuinu cun cuhva cha cahan Ley cahnu cha iyo ñuhun Ñucohyo ya ta ndihi ley cha ndaa nuun chi cuhva cha cua cuhun ca ñuhun ya iti nuun?”

Ra ndiso tiñu: “Ndoo-i vaha”

Ra cuu Xini: “Ta tu cha ña cua savaha cun cuhva can, cua ndaca ñuhun ya cuenda chihin cun”

Ndihi ra cuu Xini cuenda iin chiyo ni cha cuenda iin Circuito chi ra tachi tuni ta ra cua cuhva ra ta ra tuhun yuhu ra iti nuun Vehe tiñu un iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo chi iti nuun nducuiti ra tachi tuni cuenda judicatura.

Artiiculo 98. Tu cha cua yaha iin yoo cha cua cumani iin ra ndiso tiñu, ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo cua tiso ra inca ñivi cha cua quihvi nuun ni ta ra iyo cuenda senado cua cati a vaha cuhva cha cua ndehe ñi cuhva cha cahan artiiculo 96 nuun constitucioon ya.

Tu cha cua cuvi iin ra ndiso tiñu can a ñaan inca cha cuu cha ña cua cuu ca queta ra nu satiñu ra, maa ra cuu Xini cua nduvi nuun ra chi cha cuu Senado ta cua tiso chaa tiñu chi inca ñivi cha cua cuiso tiñu can cuhva cha cahan artiiculo 96 cha ndaa nuun constitucioon ya.

Cha cua cuni maa ñivi ndiso tiñu Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cha cua quee ñi cua cuu quee ñi tu cha cuenda iin cha ica xaan cua quee ñi ta cua ndehe ñivi cha sacuaha ta tisovaha ley ñaan tiñu cuu chi ta tu cha cuhva ñi ndatu cua tachi ñi chi cha quee vaha chi nu cuu chi cuenda Senado.

Tu cha ña cua yaha iin yoo cha cua ndaca ñi ndatu cua cuu cuhva Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo ndatu chihin tu cha ña cua yaha tiempu can cua cuu cuhva ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo chi cha cua nduvi nuun ra chi ñi iyo cuenda Senado. Ta ña cua cuu yaha chi uvi cuiya.

Artiiculo 99. Nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu cua cuu cuu chi masi siin cha cahan fraccioon II artiiculo 105 un constitucioon ya cua cuu chi iin cha cahnu xaan cuhva cha cua cuu chi tiñu ta cua cuu chi iin vehe cha iyo ñivi cha chito vaha cuenda Vehe un iyo ra tachi tuni cuenda ñuhun Ñucohyo.

Ta cuhva cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cua satiñu chi cuhva iin cha sucu ta nu cuati, ta quivi cha cua ndatuhun tahan ñi cua cuu coso ndihi ñivi cuhva cha ndatuhun ñi cuhva cha cahan ley. Cua coo ñivi cha chito vaha ndihi cha cuiti cha iyo chi ñivi ta ñivi cha chito savaha vaha cuenda cuhva cha cua satiñu vaha ñi.

Ñivi cha cha sucu ca ndisotiñu ñi ucha tahan ñi cua cuu ñi cha cuenda cha cua cuu ñi Xini cha cua cuenda cha nacachi tiñu chi ra nducu tiñu. Ta ra cua cuu Xini chi ndihi ra tachi tuni, ñivi cha cha sucu ca ndiso tiñu cua nacachi chi ra ta ra ta cua cuitiñu ra ta ra cumi cuiya.

Nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu iyo chi cha cua tisovaha ñi tinu iin ndaha ni cuhva cha cahan ley, cuenda:

I. Cha ña cua ndoo ñivi vaha cuhva cha cua nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu ta cua ra sacuaha ta tiso vaha ley chi ra cuu senadoor ta ra;

II. Cha ña cua ndoo ñvi vaha cuhva cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo ta cua tisovaha tiñu chihin chi cuhva cha cua ndaca tiñu cha cuenda ra ndiso tiñu cha cha sucu ca.

Cha cha sucu ca ndiso tiñu chi cha ndiso tiñu ninu cuenda vehe cha tachi tuni cua cuu cati ñi ndaa cha ña vaha sacaha tiñu cuhva cha cahan ley.

Ñivi cha sucu ca ndiso tiñu cua cahvi ndihi voto cha chacoo quivi cha nacachi tiñu chi ra cua Xini chi ñuhun Ñucohyo, hora cha cha tiso vaha tiñu ndaa cha ña ndoo vaha tiñu cuenda chi, ta yaha chacan ta cua cati tiñu cha ndicha cuhva cha chacoo votacioon can ta ndaa ra canihin tiñu cha cua cuu Xini cuhva cha cuaha ca voto nihin ra.

III. Cha ña cua ndoo tiñu vaha cuhva cha cuu chi cuhva cha cua tiso vaha cuenda cha nacachi tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu cha ñavi cha cahan uvi fraccioon cha yaha ta cua ña cua chaa ini ñi tiñu cha ndaa un tutu ya;

IV. Cha ña cua ndoo tiñu vaha cuhva cha cuu chi cuhva cha cua tiso vaha tiñu chi iin ndaha ni ta iyo vaha tundee ini chi ndihi ñivi cha tiso vaha tiñu can ta cua ndehe ñi a vaha quee cuhva cha tava tiñu ñi ta cua nducu ñi cuhva cha cua cati ñi iin cha ndicha cuhva cha nducu tuhun ñivi chihin ñi cha cua ndehe ñivi cuhva cha cuahan tiñu can ta ndaa cha cua quee nu cua sandihi cha cua nacachi tiñu chi ñi nducu tiñu. Cua cuu savaha tiñu chihin tu cha cuenda cha cua tiso vaha tiñu iin ndatiñu cuu chi tichi cha chaha tiñu cha cua nducu ñivi tiñu ta cua cuu savaha ñi chi quivi cha cahan ley ta cua ndehe vaha tiñu cuhva cha iyo chi a un cua quihin cuenda ñi iin tiñu cuhva cha tiso tiñu chihin ñi;

V. Ta cha ña cua ndoo tiñu caha cuhva cha cuu chi ta tiso vaha ñi cuhva cha na ña cua yaha cava ñivi chi ndihi cha cuiti cha iyo iin ñivi xuun cha cua savaha ñi votar ta cua cuu savaha tahan ñivi votar cuenda ñi ta cua cuu tihi ñi sivi ñi ndaa cuni maan ñi ta iin cha vii cua quihin cuenda ñi iin tiñu ñuun cuhva cha cahan ley ndaa un tutu ya. Ndihi ñivi cuu queta iti nuun ra tachi tuni tu cha iin ñivi ña chaa ini cha cuiti cha iyo chi ñi cha cuenda cha ndaa naan ñi chi ra nducu tiñu ta iyo chi cha cua cundihi tundoho cha chacoo tichi cha nacachi tiñu chi ñivi can ta ley cua cati yoso cuhva cua cuu chi ta ndaa timpu cua cuu chi;

VI. Tundoho a cha cahan yuhu ñivi cha tachi tuni chi ndihi ca ñivi cha satiñu ican;

VII. Ndihi tundoho cha iyo chi ñivi cha satiñu chi cha cuu Instituto Nacional Electoral chi ñivi cha satiñu ican;

VIII. Cuhva cha cati ley iyo chi cha cua tachi tuni tiñu chi nu cuu chi Instituto Nacional Electoral a iin partido a chi iin cuenda ñivi cha iyo cuenda iin ñivi cha nducu tiñu a ñivi ñuun a ñivi cha ndiso iin tiñu a ñivi ñuhun Ñucohyo ya a ñivi inca ñuhun, tu ndaa cha ñavaha ni savaha ñi;

IX. Ndihi tiñu cha chito cha cuu Instituto Nacional Electoral cha ña vaha cha ni savaha tiñu cuhva cua cha cati chi tichi Base III tichi Artiiculo 41 chi párrafo una tichi Artiiculo 134 tichi Constitucion ya cha cuu cuenda cha cahan tiñu cuenda ñivi cha nducu tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu, tacan ni ta cua savaha tiñu ndihi cha cuu cuu campaña ñivi cha cua nducu tiñu, cua ndehe tiñu ndaa cha cuu cha ña vaha ni savaha ñi ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cutuni ñi, chi

X. Ndihi ca cha cati ley.

Vehe cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu cua nducu ñi cuhva cha cati ley cua sacuinu ñi cha cua tachi tuni ñi chi ndatu cha iyo chi ñi ta cua tisovaha ñi chi cuhva cha cahan ley.

Cuhva cha cahan artiiculo105 nu constitucioon ya ñahni cha ña vaha cua savaha ñi ta nu cuu vehe cha tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu cua cuu tiso vaha ñi ndaa cha ña sacuinu tiñu cuhva cha cahan Constitucioon ya. Ta cuhva cha cua tiso vaha tiñu ndihi cha cahan cha ña ndihi cua cuu savaha ñi cha cuenda cha tachi tuni tiñu. Ta ñivi cha cha sucu ca ndisotiñu cua cuhva ñi cuenda chi Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo.

Ta cha nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu ta ña cuni ñi sacuinu ñi cuhva cha cahan constituciooon ya ta siin cha cahan ñi cha ñavi cuhva cha cahan vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo a iin ra cuu xini inca, cua cuu xico tuhun ñi chi cuhva cha cahan ley, ta cua cuu ndehe vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo ndaa cha cahan tiñu cua cuu ndoo. Ta ndihi tiñu cha cha quee vaha iti chata ñahni cha cua tahan chi cha cuenda cha cua ndoo ihya.

Cuhva cha iyo nu tachi tuni tiñu cuhva cha cha iyo chi chi cuhva cha tiso vaha chi iin tiñu ta cuhva cha cahan chi cha cuenda ley cha nini xaan cuenda tiñu can cuhva cha cahan constitucioon ya.

Ñivi cha ndiso tiñu cha cha sucu ca cua cahan ñivi cha ndiso tiñu cha ninu cua cuu cuhva ñi tiñu cha cua tachi tuni ñi ta cua cuu tachi tiñu tutu a ndaa cha cuu cha iyo chi cha cua coto tahan ñivi cha ndiso tiñu cha cha ninu vihi ta cuhva cha cua coso vaha chi. Maa ley cua cati yoso cuhva cua cuu chi.

Cuhva cha cua ndehe vaha tiñu ta cua sacuenda tiñu chi ta cua sacuinu tiñu nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu cua cuu chi cuhva cha cahan ley nu nducuiti ra tachi tuni cuenda judicatura ta cua cuindi tahan ra cuu Xini chi nu tachi tuni tiñu chi ñivi cha nacachi tiñu chi ñivi cha nducu tiñu ta cua cuu ra nuun cuhva cha nachi tiñu ta uni ñivi cha iyo cuenda vehe un nducuiti ra tachi tuni cuenda judicatura. Nu cuu chi cha tachi tuni tiñu cua cuhva cuenda chi yoso xuhun cua cuni ñuhun cha cua sanaan ñi chi ra cuu Xini cuenda Vehe tiñu un iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo ta cua quihvi tahan chi nu tutu cha cua cuhva cuenda taha nu tachi tuni chi ñivi. Tacan ni nu tachi tuni tiñu chi ñivi cua tachi yoso cuhva cha cua tachi tuni ñi ta cuhva cha cua satiñu ñi iin cha vaha.

Ñivi cha cua cuu Xini chi nu ndehe cha nachi tiñu chi ra nducu tiñu cha cua cuisotiñu cha cha sucu ca ta nu iyo ni ñi ta uvi tahan cha cuu uni cuhva ñivi cha iyo cuenda vehe un iyo ra cuu senadoor ta ra cua cuhva voto ñi cuhva cha cua nacachi tiñu chi ñi cuhva cha chica Vehe tiñu un iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo. Cha cua nacachi tiñu chi ñivi can cua cuu chi siin siin tiempu cuhva cha cua tiso ta cua cati ley.

Ra cua cuu Xini chi vehe cha nachi tiñu chi ra nducu tiñu iyo chi cha cua coo ndihi cha chita tiñu chihin ñi cuhva cha cahan ley, ta cuhva cha chica Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo ta cua ndunahan ñi un cua cuisotiñu ñiiin cuiya. Ta cua nacoo ñi tiñu can a cha cua yoni ñi cua coo cua ndehe tiñu can ta tutu cha chaha tiñu chi ñi cha cuu ñi Xini cha cha sucu ca chi vehe nu cachi tiñu chi ra nducu tiñu cua tava tiñu chihin chi ta cua cuhva tiñu chihin chi chi ñi cuhva cha cahan artiiculo 98 cha ndaa nu constitucioon ya.

Ñivi cha cuu Xini chi Vehe cha nacachi tiñu chi ra nducu tiñu ta ndihi ca ñivi cha iyo cuenda can iyo chi cha cua coo ndihi cha chica ley chi ñi ta cuhva cha chica tahan ra cuu Xini cha tachi tuni chi ndihi ra cuu xini cha tachi tuni cuenda iin circuito. Iin cuiya cua cuisotiñu ñi soco cua cuu ndaa ca tiñu chihin ñi tu cha cua ndaca tiñu chihin ñi.

Ta tu cha cua quee cuii ñi cua nanducu tiñu inca ñivi cha cua ndoo tiñu nuun ñi.

Ñivi cha satiñu cuenda cha tachi tuni tiñu cua sacuinu ñi cuhva cha cahan ndihi cuhva cha tachi tunui tiñu ta ndihi cuhva cha tiso tahan ley.

Artiiculo 100. Nu nducuiti ra tachi tuni cuenda judicatura ñuhun Ñucohyo ya cua coo chi tichi ndaha Vehe cuenda cha tachi tuni chi ñivi ñuhu Ñucohyo ta cua tindee tiñu chi ñi chi cha cua ndehe tiñu ndatiñu cha iyo chi ñi ta cuhva cha cua ndehe ñi tiñu ta cuhva cua tisovaha ñi tiñu.

Ucha ñivi cua cuu ñi cha cua cuu ñi Xini ta iin ñi cua cuu Xini cha cuenda Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo ta uni ñivi cha cua cati tuhun cua nachi tiñu chi ñi ta cha ndihi ñivi vehe nu tachi tuni tiñu iyo ta iyo chi cha masi una voto cua coo chi ñi ta cua cha cua cuhva ra cuu Xini cuenda iin Circuito chi ra tachi tuni iin chiyo ta uvi tahan ñivi cha cua cuu cati tuhun cha cua nacachi ra iyo cuenda Senado ta iin ra cha cua nacachi ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo.

Ndihi ñivi cha cua cuu ñivi cha cua cati tuhun vaha iyo chi cha cua coo ndihi cha chica artiiculo 95 cha ndaa un constitucioon ya ta cuu ñi iin ñivi cha nacoto ndihi ñivi cha cuu ñi iin ñivi nditi ta ndehe vaha iin tiñu ta cuu iin ñivi cha ña sandahyu ñahan ta taa yahvi xaan ñivi chi ñi chi tiñu cha ndacu ñi ta ñivi cha cua nachi Vehe tiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni iyo chi cha cua ndihi ñi cuenda cha cuiti cha iyo chi ñi.

Ta cua satiñu chi ta cha ndihi ñi iyo a cuhva cha cua tava tiñu tiñu chi ñi.Ta cha ndihi ñi cua tiso vaha ñi tiñu cuhva cha cua nachi chi ta cua cuhva ñi cuhva cha tahan chi iin ñivi ta cuhva cha cua tava vaha ñi iin tiñu ta cuhva cha cua satuñu ñi chi ra cuu xini chi ra tachi tuni ta ra ta ndihi ca tiñu cha cahan ley.

Ndicha cuii ra cuu Xini chi cuenda ñivi cha cati tuhun cua cuu nducu ndico ra tiñu cha ndiso tiñu ra, soco ndihi ca ra cati tuhun tahan uhun cuiya cua cuisotiñu ra ta ra ta cua nacachi tiñu chihin ra ta ra siin siin tiempu ta ña cua cuu ca ndoo ndico tucu ra ta ra cha inca cuiya.

Ñivi cha cua coso cha cua cuu ñi ñivi cha cua catituhun, ñavi tiñu nuun ñivi cha cua tiso chi ñi cua ndoo ñi ta cua satiñu vaha ñi ta ituhun maa ñi cua ndehe tiñu cuhva iin cha cuiti. Tichi tiempu cha cua cuisotiñu ñi cua cuu ndaa a nunn tiñu chihin ñi cuhva cha cahan Tiitulo cumi nu constitucioon.

Ley cua yoso cuhva cua satiñu tuñu ta ndaa cha cuu cha cua nduchaa cuhva cha cua satiñu ñi, tacan cuhva cha cua cuhun ca cha cuu cha cuiti cha iyo chi ñivi iti nuun, ta cua cuhun chi iin cha cuiti ndicha chi cha vaha chi cuhva cha chito vaha ñi ta ituhun maa ñi cua tisovaha tiñu.

Cuhva cha cua nduvinuun cuhva cha ca cahan ley, nu nducui ñivi cha ndisotiñu cua cuu ñi ñivi cha cua coto vaha tisovaha tiñu. Vehe nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cua cuu ndaca chi un nduvi nuun ñivi cha ndisotiñu can cha na cua cuhva ñi cuenda tiñu cha cua nduvi nuun ñi ta cuhva can cua satiñu vaha ca ñi cuenda cundaca ñahan vaha ñi. Ndihi ñivi cha iyo vehe un tachi tuni tiñu cua cuu tahan ndehe ñi ta cua cuu casi ndaa cha cua tava ñivi cha nducui cha ndisotiñu tu cha iyo masi una ñivi cha cua savaha votar cuenda chi. Ley cua cati yoso cuhva ta ndaa cha cua savaha ñi.

Tiñu cha cua ndehe ñivi cha tachi tuni iin ndaha ni cua ndehe ñi ñaan cha cua savaha ñi ta yoni cua cuu casi, ta chacn yoni cua tachi tuni ta ña cua tindee tiñu, soco tu cha cua nachi ñi ñivi a cha tahan chi cha cua cuhva ñi chi ñivi a cha cua nduvi nuun ñi a cuhva cha cua sama ñi chi ñi cuu xini cha cuu cumi tiñu chi ñi tachi tuni ta ndehe nu cuu vehe iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cha cua ndehe ñi a cuhva cha cahan ley cha tindee chi ndihi ñivi cuu chi.

Vehe nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo maan ñi cua savaha ñi cuenda yoso xuhun cua cuni ñuhun ñi ta un nducuiti ndihi ñivi cha cuu xini cha tachi tunu cua ndehe yoso xuhun cua cuni ñuhun cha cuu cuenda vehe cha iyo cha sacuinu cha cuiti cha iyo chi ñivi, ta ñahni cha ña vaha cua quee chi cha cuenda parrafo ucha artiiculo 99 cha ndaa un constitucioon ya. Cha cua ndehe ñi yoso xuhun cua cuni ñuhun tiñu ra cuu Xini cuenda vehe nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni cua ndehe chi ta xuhun cha cua quee. Cha cua ndehe vaha tiñu cuenda ndihi tiñu ta xuhun cha iyo nu cuu chi vehe nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo maa ra cuu Xini iyo chi cha cua ndehe chi.

Artiiculo 101. Ra cuu Xini cuenda Un tachi Tuni, ta ra Cuu Xini cha ndehe ndihi tiñu, ra Cumi tiñu tachi tuni, ta secretariu ra, ra cahan tiñu cuenda Judicatura Ñuhun Ñucohyo, tacan ra cuu Xini cha iyo vehe un Cutuni ñivi, Ña cua cuu quihin cuenda ra ta ra inca tiñu a cua satiñu a cua cuiso tiñu ra cuenda Ñuhun Ñucohyo, ch ndaca ñahan chi ndihi Ñuhun, ta ñuun Ñucohyo a cha cuu chi iin ñivi, ña cua satihvi tiñu chi ndihi ñivi cha nduvi nuun cha sacuaha cha nditi, ñivi cha iyo ican, a ñivi cha chito xaan taa a ñivi cha ndacu iin cha vaha chi inca ñivi.

Ñivi cha cha chiso tiñu cuenda cha cuu Xini un Cutuni ñivi, a Cumi tiñu tachi tuni, a ra Tachituni cuenda Ñuhun Ñucohyo a ra cahan tiñu cuend aJudicatura Ñucohyo, tacan ni ra iyo nu Vehe un Cutuni ñivi, Yaha uvi cuiya cha cua nuna ra ta ra ta ña cua cuu ca cuu ra Xini cha cua cahan cuenda ñaan cha cuu (pratono), a cua cahan ra ta ra cenda iin ñivi (abogado) a cua cuiso tiñu ra ta ra ta cua cuu nuun un ndiso tiñu ra Cumi tiñu Taxituni cuend Ñuhun Ñucohyo.

Tichi tiempu can, ñivi cha cha quee tichi tiñu cha cuu ñi Xini cha Tachi tuni, tu cha iin tiempu ni quihvi nuun ra satiñu ra , ña cua cuu cuiso tiñu ra cuhva cha cahan fraccioom VI tichi artiiculoo 95 cuenda Constitucioon ya.

Ndihi cha chasi artiiculo ya cua savaha tiñu chi chi ra satiñu cuenda ra Cumi tiñu Tachi tuni cha nihin ra tutu ndatu ra.

Ra cua yaha cava Ley cuhva cha sanahan parrafo cha cha yaha, cua cutuni ra cuhva cha tahan chi cuhva cha ndiso tiñu ra cha cuu ra Xini cha Tachi Tuni cuenda Ñuhun Ñucohyo, cha cua cuhva ra tiñu nuun ra a nda cha vaha cua savaha ra ta ndih ca cha cuahan chinu cha cuenda tiñu can, yoni cua tachi tuni chi cuhva cha cahan Ley.

Artiiculo 102.

A. Ñivi cha iyo cuenda cha cuu Ministerio Público cua ndehe ñi cuhva cha cua ndehe ñi tiñu cha cua cuu chi Fiscalía General de la República, ta maan chi cua cundaca ñahan chihin chi, ta iyo chi cha cua coo maan ndatiñu ñi ta cua cuu ñi iin cuenda ñivi cha iyo cuenda ra cumi tiñu.

Tu cha cuni yo cua cuu yo Fiscal General iyo chi cha cua cuu xuñuun Ñucohyo nda cua nda ni cacu yo, tu cha queta yo oco chahun cuiya yo quivi cha cua tiso tiñu chihin yo, ta tu cha queta uchi cuiya cha cha indi tahan maan yo cuenda ican, tu cha iyo tutu vaha yo cha cuu chi título cuhva cha ni sacuaha yo cha cuu derecho, tu cha vaha iyo yo, tu cha ñahni cha caa ica yo nuun ra cumi tiñu cuenda iin cuati.

Iin cuiya cua cuiso tiñu ñivi cha cuu Fiscal General, ta cua cuu sama tiñu chi ñivi cuhva cha cahan ihya:

I. Tichi quivi cha ña cua satiñu ca ñivi cha cuu Fiscal Genaral iyo oco quivi chi ñivi cha iyo cuenda Senado de la República cha cua tiso ñi sivi uchi tahan ñivi cha cua cuu quihin tiñu can, soco uvi uni ñivi cha iyo cuenda can iyo chi cha cua nduinuun ñi ta cua ndoo ñi vaha cha cuenda ñivi can, ta sa cua tachi tiñu chi ñivi cha cuu Ejecutivo Federal.

Tu cha ñahni tutu can cua queta nuun ra cuu cumi tiñu cahnu can tichi tiempo cha ni cati tiñu, cua cuu tiso ñi chi ñivi cha cua Fiscal General can, ta cua quechaha ñi satiñu ñi cuhva cha cahan articulo ya. Ta cua cuu tahan ñivi cha cuu Fiscal General can cuhva cha cuu ñivi satiñu ican.

II. Quivi cha cua quihin cuenda tiñu sivi ñivi cha cahan tuhun cha vachi iti chata cha cuu chi uchi quivi, cua tiso vaha ñi tiñu ta sa cua tachi ñi chi nuun ñivi cha iyo cuenda Senado.

III. Cua savaha ñivi cha iyo cuenda Senado cuhva cha ni chacosovaha tiñu ta cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu Fiscal General can, soco uvi uni ñivi iyo chi cha cua savaha votar cuenda ñi tichi uchi quivi can ta cua cuu ndoo ñi.

Tu cha ña cua tachi ra cuu xini can cuhva cha cahan tuhun cha vachi iti chata can, uchi quivi cua coo chi ñivi cha iyo cuenda Senado cha cua tiso ñi chi ñivi cha cua cuu Fiscal General, soco tichi lista cha cahan fracción I can iyo chi cha cua nacachi ñi chi ñivi can.

Tu cha ña cua nacachi ñivi cha iyo cuenda Senado chi ñivi can tichi quivi cha cahan párrafo cha cahan iti chata, ra cuu xini cua tiso chi ñivi cha cua cuu Fiscal General tichi lista nu ndaa sivi ñivi cha ni tiso tiñu.

IV. Cua cuu satuñu ra cuu xini, ra cuu Ejecutivo Federal chi ñivi cha cuu Fiscal General tu cha iyo iin cha ña vaha savaha ñi, soco cua savaha ñi cuhva cha cati ley. Cua cuu sama cuhva cha ni ndoo tiñu can soco tu uvi uni ñivi cha iyo cuenda Cámara de Senadores cua cahan tichi uchi quivi can, cua cuu quechaha satiñu ñivi cha cuu Fiscal General. Tu cha ñivi iyo Senado can ña cua cahan, cua nihin tiñu cuhva ti ñahni tundoho.

V. Tichi cha quee nuun tatu ñivi cha iyo cuenda Senado, cua sacuiti ñivi cha iyo cuenda Comisión Permanente chi ñi ta cua ndehe ñi cua tiso a cua sama ñi chi ñivi cha cua cuu Fiscal General.

VI. Tu cha ña cua satiñu ca ñivi cha cuu Fiscal General cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Ñivi cha iyo cuenda Ministerio Público cua ndehe cuenda tundoho nu cuu chi nu tachi tuni tiñu tacan ni ndihi cuati, ta cua cuu ndaca ñi tutu cuati ñivi cha iyo cuati, ta suvi ni ñivi cha cuu Ministerio Público cua cua sacuaha ta cua nanducu ta cua cuhva cuenda ñi ndihi cha cua sanaha cha savaha ndicha ñivi can cuati, ta cuati cua cuu chi tu cha ña vaha ndicha savaha ñivi can, ta cua ndehe ñi tiñu can cuhva cha cua tachi tuni chi ñivi can ta quii ni na savaha tiñu cha cuiti chi ñivi ñahni cuati, ta cua ndaca ñivi ñahni cuati can cha na cua savaha tiñu chi ñivi iyo cuati cuhva cha cati ley, cuhva cha cua cutuni ñi.

Iyo chi cha cua coo ñivi cha chito cuenda cha cuu cuati cuenda ta cha tiso ñivi chi ra cua cuu tiñu, iyo chi cha cua coo ñivi chito vaha can chi ñivi cha cuu Fiscalía General de la República. Cha cua tiso tiñu a cua sama tiñu chi ñivi cha cuu Fiscal can cha ni cahan iti chata cua cuu cahan ñivi cha iyo cuenda Senado de la República cuenda ñi cha cuenda uvi uni voto cha ni chaha ñivi cha iyo cuenda can a cha ni tiso chi ñi, soco cua cuu chi cuhva cha cati ley, soco tu cha ñahni cha cua cahan ñi, cuni cati chi ti ñahni tundoho iyo.

Ley cua cati cuhva cha cua cuu chi ta cuhva cha nduchaa ñivi cha cua satiñu cuenda Fiscalía, ta cuhva cha cua sacuaha vaha ñivi can, ta iyo chi cha cua cuu iin cha ndicha, chi iin cha vaha chi iin cha vii cuhva cha sacuaha ñi, ña cua suhu ñi ta cua tayahvi ñi ndihi cha cuiti cha iyo chi ñivi.

Ra cuu Xini cuenda Fiscal ndehe tiñu ñivi iyo cuati ta savaha ra cha cuiti chihin ñi ñuhun Ñucohyo ta ndihi ra cutahan chi ra (agente), cuati maa ra ta cuu cha cua cumani, nda cha ña cua savaha ra a cua yaha ndaa ra ley cha tahan chi cua savaha tiñu.

Ra Fiscal ndehe tiñu tichi ñuhun Ñucohyo chi ndihi ra cuu agente satiñu chi ra, siqui maan ra ta ra ndoo chi tu cha ña cua sacuinu ra ta ra a cua cuiso cava ra ta ra ley cha ndiso tiñu ra ta ra.

B. Vehe nu nducuiti ta nduvi nuun ta tiso ra sacuaha ley ta tiempu cha cua cuiso tiñu ra Ñuhun Ñucohyo, nda tiñu cha savaha ra ta ra, cua coo inuun cua cha cua cumi ra ta ra ndatucha iyo chi ñivi cuhva cha sanahan ndihi ley chi ñivi Ñucohyo, ndihi ñivi chi nda cha ñavaha a cha cuamani tiñu cuenda tiñu cha savaha ra a ndehe ra ta ndaa cha vachi cha cua ndehe ra cumi tiñu a ra satiñu cuenda ñuun, cuhva cha ndacañahan ra Cumi tiñu tachi tuni cuenda Ñuhun Ñucohyo, tu cua yaha ndaa ra ta ra ndihi cha cuiti ya.

Ra ndiso tiñu cuhva cha cahan parrafo iti chata, cua cati tuhun ra ta ra cuhva cha cua coto ñivi tiñu cuahan a cuati chacoso iti nuun ndihi ca ra cumitiñu cha ndehe tiñu can. Ndihi ca ra cumitiñu ñuun nda ica cha ndehe ra ta ra tiñu cuhva cha cati tuhun racan ta ra. Ta tacha ña sacuinu ra cumitiñu can ta ra cha cahan ra cuu xini can, nda ica cha cua cuhva ra ta ra cuenda ñacu ña cuni ra savaha ra cuhva cha quee tiñu chihin ra ta ra; ta inca ndico ti ra cuu Senador ta ra cua cana ra ta ra chi ra, a cha cuu Comision Permanente hora cha nuna ra ta ra Vehe nu satiñu ra, a ra cuu Diputado cha iyo tichi iin iin ñuhun Ñucohyo cuhva cha tahan chi, cua cana ra ta ra chi ra ndiso tiñu can cha na cua cuhva ra ta ra cuenda iti nuun ra cuu Senador can a ra cuu Diputado can ñacu ña cuni ra ta ra sacuinu ra ley can.

Ra ndiso tiñu ya ña tahan chi cha cua ndehe ra ta ra tiñu ta cha cua coso ra cumitiñu chaa ta cuenda cuhva cha ndaca ñahan ra ta ra.

Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo; cua cuhva ñi cha nuna cha cua sacuenda maan ñi xuhun cha tahan chi, ndihi cuhva cha iyo ñivi sacuaha ley ta cuenda ndatiñu cha iyo chi ñi.

Constitucion cha iyo tichi iin iin Ñuhun Ñucohyo, tacan ni cha iyo tichi ñuun Ñucohyo cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua satiñu maan iin iin cuhva cha ndaca ñahan ra satiñu cuenda cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun.

Ra Cumi tiñu cha cuenda Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo cua coo iin ra cua cahan tiñu a cua ndehe chi, ta uchi taha ra ta ra canihin tiñu chi voto cha cuu uvi tahan cha cuu uni cuhva ra satiñu cuenda Camara Senador, a quivi cha ña satiñu ra ta ra, cha cuenda Tiñu cha iyo ican cuenda vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tisovaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo, iin cuhva cua cahvi tiñu cha cua savaha ra ta ra votar, Ley cua cati cuhva cua ndoo tiñu cha cua cundicu nda cha cua savaha Camara can. Cuiya ta cua sama tiñu chi uvi tahan ra cahan tiñu ta ndehe cuahva iyo chi, tu cha caha tiempu cha ndiso tiñu ra, tu cha cua tiso tiñu inca ra cua tiahvi tiñu cha cuu uvi cuiya.

Ra Cumi tiñu cha cuenda Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo; ta cuu tahan chi chi ra cahan tiñu cuenda ta tasoho ndihi cha cahan ra Cumi tiñu, iin ni cuhva cua nacachi tiñu chi ra cuhva cha cahan parrafo cha yaha. Uhun cuiya ni cuan ndunahan chi, ta ituhun chaha ni cua nduchaa chi ta cuu cua sama tiñu cha ndiso ra cuhva cahan un quechaha un Cumi cha indi tichi Constitucioon ya.

Ta cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu xini cuenda cha cua Cuiso tiñu ra Niniin Cahnu Tichi Ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo cha Cuiti chi Ñivi Ñuun, (Comisión Nacional de los Derechos Humanos) tacan ni ra cua cuiso tiñu cuenda Consejo Consultivo, tacan ni chi ndihi ra cua cuiso tiñu cha cua cumi ra ta ra cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun tichi iin iin nu ndaca ñahan iin iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo, nda ica chi cha cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua nducu tuhun tiñu chi ñivi ñuun, ta cua coo chi iin cha cachi ndihi tiñu cuhva cha cati ley.

Ra Cumi tiñu cha cuenda Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha Cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo iin iin cuiya taha chi cua cuhuva ra cuenda cuhva cha satiñu ra nuu ra cuu Xini cuenda nduvi nuun ta tiso ta sacuaha ley. Iin ni cuhva cua cuhun chi nuun ra iyo cuenda Camara un nduvii nuu ñivi ta tiso ley.

Vehe cha Tindee chi ñivi cha cua Cuinu Ndihi cha cuiti cha iyo chi ñi tichi Ñuhun Ñucohyo cua coto ñi nda cha cha nduvi nuun tiñu un cua ndatuhun tahan ñi , cua nduvi nuun ñi nda cha cumani cha cuenda un nduvi nuun ñivi can ta cuhva cha iyo chi tichi Ñuhun Ñucohyo.

Cha cuu Comision Nacional de los Derechos Humanos cua cuu ndehe ra ta ra tiñu ta cha yaha cava tiñu cha cuiti iyo chi ñivi ñuun, a ta cha cua ndehe ra cuhva cha iyo tiñu can a cua ndaca ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo, a cua ndaca ra cuu Senador a Diputado Ñuhun Ñucohyo (Cámaras del Congreso de la Unión) a ra Gobernador tichi iin ñuhun a ra cuu Xini chi Ñuun Ñucohyo (Jefe del Gobierno del Distrito Federal) a cha cuu Legislatura iyo tichi iin iin Ñuhun nu ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo.

Artiiculo 103. Vehe un Cutuni ñivi cha iyo Ñuhun Ñucohyo cua tiso vaha ndihi cha cacaha yuhu ta cua ndoo vii chi:

I. Cuenda ndihi ley a cha cua savaha ra Cumi tiñu cha cua yaha cava cha cuiti cha iyo chi iin ñivi;

II. Cuenda ndihi ley a cha cua savaha ra Cumi tiñu Ñucohyo cha cua sayaha ra tundoho a cua cua tava ndaa ra cuhva cha iyo tiñu iin iin Ñuhun a ndihi un ndaca ñahan ra cha satiñu ra Ñuhun Ñucohyo,

III. Cuhva cha iyo tiñu ñuun a cha cua savaha ra cumitiñu iyo tichi iin Ñuhun a tichi ñuun Ñucohyo cha cua quihin ra ta ra tiñu cha tahan chi savaha ra cumitiñu Ñuhun Ñucohyo.

Artiiculo 104. Chi ra Cumi tiñu Tachi tuni cha iyo cuenda Ñuhun cua coto ndihi chehe:

I. Ndihi cha nduinuun chi cuati cha cuu tichi iin ñuhun;

II. Ndihi cha cahan yuhun ñivi cua coso vaha tiñu ñuun a cuenda cuati cha iyo cuena cha ña sacuinu tiñu cha cati ley Ñucohyo cha cua savaha tiñu a dihi cha ndoo tiso vaha ra ta ra chi inca ñuhun cha cuenda ndih Ñuhun cha iyo Ñucohyo. Tu cha ndaa cha cahan yuhu ta chaha chi tundoho cha siqui xuhun ñivi, iyo chi cha cua nacoto tahan ñi cuenda chi, cuhva cha cua savaha maa ra taa chi, ra tachi tuni ta ra cumi tiñu cha iyo cuenda Ñuhun cha indi tchi ñuhun Ñucohyo.

Xihna cua maa ra Cumi tiñu tachi tuni cua tiso vaha chi tacan tacan ta sa cua cuu yaha ra ta ra nuun ra cuu Xini cuenda ra tachi tuni ta cua nacoto tahan ra ndaa cha cuu cha xihna cui cha cua ndehe ra;

III. Ta cha cua ndehe tiñu tutu cha tiso ra cahan cuenda ñivi iti nuun ra cumitiñu tachituni cuhva cha cua cutuni ñivi ndiso tiñu cuenda ñuun cha cahan fracción XXIX-H tichi Artiiculo 73 BASE XIHNA CUII, fracción V, inciso n) BASE UHUN tichi Artiiculo 122 cuhva cha cahan Constitución ya, ndicha cuii cuhva cha cahan ley ya. Cua ndehe tiñu tutu can, ta cua coto cha cuu Tribunal Colegiado tichi iin Circuito, cua sacuinu ra ta ra cuhva cha chinu tiñu cuhva cha cahan ley reglamentaria tichi Artiiculo 103 chi 107 tichi Constitucion ya cua cati chi cha cua ndehe tiñu tutu cha cahan chaha ñivi, ta ña cua cuu chi cuhva cha ni tisovaha ra cumitiñu nu cuu chi Tribunal Colegiado tichi iin Circuito ña cua cuu cutuni ñivi can a ñaan inca cha cua savaha tiñu chi ñi;

IV. Ndihi cha cahan yuhu ñivi, cua ndatuhun ñi cuenda cha cuiti cha iyo cuenda tañuhun

V. Ta ndihi cha iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo;

VI. Ndihi cha cahan yuhu a ndacu ñivi cuhva cha cahan artiiculo 105, chacan cua sanahan chi ra cuu Xini cuenda un Cutuni ñivi cha cuenda iin Ñuhun;

VII. Nda cha tahan iin Ñuhun ta inca Ñuhun cha iyo yatin chi inca chi,

VIII. Ta tiñu cahan cuenda ra Satiñu cha cuahan ra ta ra nuun Cumitiñu inca Ñuhun, ta cha ndehe ra ta ra tiñu ñivi ñuun ra inca Ñuhun.

Artiiculo 105. Vetiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni tichi ñuhun Ñucohyo cua coto ra, ndihi cha sanahan ley ta cuhva satiñu chi, tichi ndihi tiñu cha cua ndehe ra:

I. Ta cha iyo cha ña nduinuun cuhva cha cahan tiñu cuhva cha iyo constitucion, ta ñavi cuenda cha nacachi tiñu chi ra cumitiñu cuu chi, ta que cha tañu ican:

a) Cuenda Ñuhun Ñucohyo, ta tichi iin ñuhun ta tichi ñuun Ñucohyo;

b) Cuenda Ñuhun Ñucohyo ta iin Municipiu;

c) Ra Cumiti Ñucohyo ta vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ley ta nduvi nuun ra ta ra cuenda ñuhun Ñucohyo, racan ta ra, ta ndaa ra cuu ni cha iyo cuenda Camara cua coo, ta tu cha, Tiñu cha iyo ican cua cuu chi iin nuu cuenda Ñuhun Ñucohyo ta Ñuun cha iyo tichi chi;

d) Iin Ñuhun ta inca chi;

e) Iin Ñuhun ta Ñuun cha iyo Ñuhun Ñucohyo;

f) Ñuun Ñucohyo ta iin Municipiu;

g) Uvi tahan Municipiu cha iyo ndihi nuun ni Ñuhun;

h) Uvi tahan ra ndacañahan tichi iin Ñuhun, cuhva cha cahan ley constitucional cha cua savaha ra ta ra, ta cuhva cha cua cahan ra ta ra tiñu.

i) Iin Ñuhun ta iin Municipiu chi, cuhva cha cahan ley consticional cha cua savaha chi ta tiñu cha cua cahan chi;

j) Iin Ñuhun a iin Municipiu tichi inca Ñuhun, ta iyo cha ña nduinuun cha savaha chi cuhva cha cahan constitución chi cuhva cha ndacu ra ndacañahan ican a ñaan inca cha cuu chi;

k) Uvi tahan cuenda cuhva cha ndaca ñahan ra cumitiñu iyo tichi Ñuun Ñucohyo, cuhva cha ndacu ra ta ra cuhva cha cahan constitución a ñaan inca cuhva cha iyo tiñu,

l) Uvi cuhva cha ndacañahan tiñu ta iyo siin chi cuhva cha cahan constitución, iin chi Ndaca ñahan ra cuu Xini Ñuhun Ñucohyo a ra Satiñu Congreso de la Union cuhva cha cahan constitución cuhva cha ndacu ra ta ra a ñaan inca cuhva cha iyo tiñu. Ta cuhva cha cahan inciso ya cua cuu chi iin cha satiñu cuhva cha cahan Artiiculo 6o. tichi Constitucion ya.

Ndihi chaha cha cua ndatuhun tiñu cua cahan ñi cuenda ndihi tiñu cha iyo niniin cahnu tichi iin Ñuhun a Municipiu cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ndihi Municipiu cha ndacañahan iin Ñuhun, a cuhva cha cahan inciso c), h), chi k), tiñu cha cua ndehe Vetiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi tuni racan cua cati tu ña vaha chi, ndihi tiñu cha cuu coo icahnu ni cua ndehe tiñu un cua coso vaha chi chi una taha ni voto cha cua savaha tiñu.

Tichi ndihi ca tiñu, maa ra iyo Vetiñu nu iyo ra cuu xini chi ndihi ra tachi iyo chi cha cua tayahvi ra ta ra nda cha ndatuhun tiñu ta cua quihin tahan ra ta ra masi uxu chi.

II. Ndihi tiñu cha cua savaha ra ta ra ta ña cua savaha ra cuhva cha cati constitucioon, ta sama ra ta ra cuhva cha iyo tiñu cha cahan ley cha ndacaha ñahan niniin cahnu tichi constitucioon ya.

Ndihi cha ñavaha cha cua svaha tiñu cha ñavi cuhva cati constitucioon cuu chi ta cua savaha ra ta cuhva cha chito maan ra, tichi oco uchi quivi cha satiñu tiñu ta fecha cha vachi can cha cua quee ley can:

a) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha tahan chi ndihi ra satiñu cuenda Camara Diputado chi cuenda Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ra ley, tu cha ña nduvi nuun ra ta ra cuhva cha iyo ley cuenda Ñucohyo a ñuun cha iyo Ñuhun Ñucohyo maa ra iyo Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ra ley cua sandihi tiñu can;

b) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha tahan chi ndihi ra satiñu cuenda Senado, ta ndoo ra ta ra vaha cuhva cha iyo ndihi ley Ñucohyo a Ñuun cha iyo tichi Ñuhun Ñucohyo maa ra iyo Vehe nu nducuiti ra sacuaha ta tiso vaha ra ley cua tiso vaha tiñu ta ndihi ca cha ndatuhun taha ra ta ra chi inca ñuhun cha cuenda maa Ñivi Ñuhun Ñucohyo;

c) Ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico Cuhva cha ndaca ñahan ra, racan cua ndehe cuhva cha ñavaha cahan tiñu iyo nu ndaca ñahan ra tacan ni tichi iin iin Ñuhun iyo tichi Ñuhun Ñucohyo;

d) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha tahan chi ndihi ra satiñu ta nduvi nuun ra ta ra chi ra ndacu ley cuenda ndihi ñuhun, ta maa ra ta ra cua tiso vaha ndihi ley can;

e) Tahan chi oco uchi uni cuhva cha cuenda ndihi ra satiñu cuenda un Nducuiti tiñu cha cua tiso tiñu chi ra cua cuu iti nuun cuenda ñuun ch iyo tichi Ñuhun Ñucohyo, ta suvi ni maa ra ta ra cua tiso vaha ndihi ley;

f) Ndihi partido poliitico cua coo sivi un tutu cha iyo Vehe cha iyo cuenda cha ndehe cuhva cha canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu, ra ndehe tiñu cuenda ndihi ra cuu xini Ñuhun Ñucohyo, ta iyo nduvi nuun ra ta ra cuhva cha iyo ley Vehe nu ndehe cha cua canihin tiñu chi ra cua cuu tiñu Ñuhun Ñucohyo a iin ñuun; iyo sivi ndihi partido poliitico iin Ñuhun, cha cuenda maa ra ndehe tiñu can, tu cha ña nduvi nuun ra ta ra cuhva cha iyo ley Vehe un ndehe tiñu ndaa ra cua cuiso tiñu, ndihi ra tiso ley cuenda Ñuhun ta cumi ra ta ra sivi ican racan ta ra cua tiso vaha tiñu. Ndihi cha cuu partido politico ta iyo sivi chi nuun cuu chi Instituto Nacional Electoral, ra cuu xini chi iin iin chi niniin cahnu tichi Ñuhun Ñucohyo racan cua ndehe cuhva cha ñavaha chacoo tiñu cuenda chi niniin cahnu ñuhun Ñucohyo a tichi iin ñuhun ni; ta ndihi partido cha quihvi sivi chi tichi iin Ñuhun ni, ra cuu xini chihin chi cua ndehe tiñu cuenda chi cha ñavaha chacoso ley savaha ra cuu Diputado tichi iin Ñuhun cha chaha tiñu quihvi sivi ndihi partido can.

g) Cha cuu Comision Niniin Cahnu Ñucohyo cha ndehe cuhva iyo cha Cuiti chi Ñivi Ñuun, (Comision Nacional de los Derechos Humanos) ña cua ndu inuun chi chi ndihi ley cha iyo tichi ñuhun Ñucohyo a cha iyo tichi iin ñuhun a cha iyo Ñuun Ñucohyo, tacan ni ndihi tiñu inca ñuhun tisovaha ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo ta ndu inuun tiñu savaha ra Senador cuenda Ñuhun Ñucohyo, tu cha cua cuiso cava tiñu cha cuiti iyo chi ñivi cuhva cha cahan Constitucion chi ndihi ca tiñu tisovaha tiñu chi ra ndacañahan inca ñuhun ta ndu inuun Ñuhun Ñucohyo. Tacan ni ndihi ca cha cahan cuenda cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun tichi nu ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, ña cua ndu inuun chi chi ley cha savaha cha cuu legislatura tichi iin ñuhun chi cha cuu Comision cha ndehe cuhva cha iyo cha Cuiti chi Ñivi ñuun tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni chi ndihi ley cha savaha ra Diputado iyo nu cuu chi Asamblea tichi Ñuun Ñucohyo.

h) Ta tiñu cha ndehe ta cahan cuhva cha iyo Artiiculo 6o. tichi Constitucion ya ta ña iyo inuun chi cuhva cha cahan ley cuenda niniin cahnu Ñucohyo, a cuenda iin ñuhun iyo tichi chi, a tichi ñuun Ñucohyo, tacan ni ndihi tiñu tisovaha ra cuu xini Ñuhun Ñucohyo chi cumitiñu inca ñuhun ta ndu inuun ra cuu Senador cuenda Ñuhun Ñucohyo, ta ña ñavaha cahan chi cuenda cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi cha cua coto ñi cuhva iyo tiñu ñuun chi cuhva cha cumi tiñu cuenda sivi iin iin ñivi ñuun. Tacan ni cha ndehe tiñu cha iyo tichi iin iin ñuhun iyo tichi nu ndaca ñahan Ñucohyo, ña cua ndu inuun chi chi ley cha ñavaha savaha ra cuu Diputado tichi iin ñuhun, tacan ni cha iyo ta ndehe tiñu tichi ñuun Ñucohyo tu cha ñavaha savaha ra cuu Diputado nu cuu chi Asamblea tichi Ñuun Ñucohyo.

i) Ra cuu Fiscal ndehe Tiñu Niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo cuenda ley cha iyo niniin cahnu Ñu-cohyo chi cha iyo tichi iin iin Ñuhun nu ndacañahan Ñucohyo, cuenda cha cutuni ñivi chi cha cahan cuhva cha chinu tiñu can, tacan ni ndihi cha cahan cuenda cha satiñu chi;

Ituhun cha cuu savaha tiñu tu cha ña ndoo yo vaha cuhva cha iyo ley cha ndaa nuun Constitución ya cha cuenda articulo ya cha cuenda cha tiso tiñu chi ra cua cuu tiñu.

Ley cha cahan cuenda cha tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu iyo chi cha cua quee chi cumi xico uchi quivi cha ni cumani quivi cha cua quechaha cahan tiñu cuenda chi nu cua cuatiñu tiñu chi, ta tichi tiempo cha cua cuu chacan ña cua cuu sama tiñu chi.

Cua cuu cati tiñu ti ña ndaa yahvi tiñu ni tiso vaha cha cuu Suprema Corte de Justicia tu cha cua queta una tahan ñivi cha savaha votar cha cati ch aña vaha chi.

III. Cuhva cha chinu tiñu a cuhva cha cua ndaca cha iyo cuenda Tribunal Unitario de Circuito a ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico ra Ndacañahan, tacan ni ra cuu Fiscal cha ndehe tiñu niniin cahnu Ñucohyo cuenda tiñu ndehe ra cuu Ministerio Publico, cua cuu coto ra ndihi tiñu cuhva cha tihi ndico tucu tiñu nuun ra cumitiñu tachituni ta cha ñavaha ni chacoo sentencia savaha ra Juee nu cuu chi Xini Ñuun (Distrito) tiñu cha ni ndehe ra ta iyo chi cuenda cha ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, tahan chi cha cua ndehe ra chi, ti tiñu ica ta cahnu cuu chi.

Tu cha ña chacoso vaha tiñu cuhva cha cahan fraccioon I ta II tichi artiiculo ña cua cuu ndehe ra ta ra cha cha yaha, ña cua quihvi chi inu cua cutuni ñivi, cuhva cha quechaha cahan ndihi itiñu ta cati ley cha cua savaha tiñu cuhva cha iyo chi.

Tu cha ña cua sacuinu tiñu ta ña chacoso vaha chi cuhva cha caha fraccioon I ta II tichi artiiculo ya cua savaha tiñu chi, ta cua cunu tiñu ta cua savaha tiñu chicuhva cha cahan uvi cha quechaha tichi parrafo fraccioon XVI artiiculo 107 tichi Constitucioon.

Artiiculo 106. Chi ra Cumi tiñu Tachi tuni cuenda Ñuhun Ñucohyo tahan chi ihya, cuhva cha cahan ley cuenda chi, cua tiso vaha ra ta ra cha cani tahan ñivi a nda cha cahan yuhun ñi, vati iyo cha cua ndehe ra tiñu savaha ra, ta cua satuñu ra tiñu can un ra nu Cutuni ñivi cha iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo, tichi ndihi chehe ta ndihi Ñuhun ta Ñuun Ñuhun Ñucohyo, tichi iin iin Ñuhun ta inca Ñuhun ta inca ca Ñuhun, cuenda maa Ñuhun can a Ñuun Ñuhun Ñucohyo.

Artiiculo 107. Cha ña vaha vaha cahan Artiiculo 103 tichi Constitucion ya, ta ñavi cuenda cha nacachi tiñu chi ra cua cuiso tiñu cuu chi, cua tasoho tiñu cuhva cha chinu tiñu cuhva cha cahan ley reglamentaria cuhva cha iyo tiñu ya:

I. Cua cuhva tiñu tutu cha cuu chi amparo chi ñivi cha ticuati tiñu tu cha ña ndicha cha maan ñi iyo cuati, cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi can, cua cuu cuhva tiñu chi chi ñivi can tu cha ni cumani tiñu iin cha cuiti cha iyo chi ñivi can a ña sacuinu tiñu chi cuhva cha ndaa chi nuun Constitución, ta chacan cuu cha ndoo ña vaha ñi iti nuun ñivi tachi tuni, cuu chic ha ndo iti chi maan ñi a ñavi ndo iti chi maan ñi.

Ta cha savaha tiñu a tiñu cha ni tiso vaha ra cumitiñu tachituni a cha cuenda nu satiñu ñivi, ra ni ti-so cuati can nda ica cha maan ra cua cati cuhva cha iyo cha cuiti chihin ra, ta ni cumani tiñu chi ra.

II. Ta cha cua cahan tiñu cuhva cha tahan chi cha cutuni ñivi can, ndicha cuii cuenda ñivi iyo iin tuhun maan cua cahan tiñu cuenda ñi ta cua cumi tiñu cuenda ñi cuhva cha chacoso cuati ñi, ta ña ni cahan tiñu cuhva cha cati ley a ñaan ca cuenda cuu chi cha cahan tiñu cuenda chi;

Tu cha ña vaha cua savaha tiñu ta cua cuhva ndico tucu tiñu tutu cuenda amparo chi iin ñivi cha cha cuu chi uvi chaha cha ndaa ta ndaa ni chaha tiñu chi, ñivi cha iyo cuenda Suprema Corte de Justi-cia de la Nación cua sacoto chi ra cumi tiñu cha ndehe tiñu can.

Tu cha cua ndaca ndico ñivi cha iyo cuenda Poder Judicial de la Federación cha iyo cha cuiti chi ñi cha cua ndehe ndico tucu tiñu iin cha ña vaha quee, ñivi cha satiñu nu cuu chi cuenda Suprema Corte de Justicia de la Nación cua cati tiñu can chi ñivi cha ndehe chi maan tiñu can.

Nduvi tahan párrafo cha cahan iti chata can ña cuu savaha tiñu cuhva can tu cha iin norma cha cuu tiñu cha cuenda xuhun cuu chi.

Nu cua cutuni ñivi iyo chic ha cua cuhva cuenda tiñu ndaa cha cuu cha ni cumani ñivi a ndaa cha cuu cha ni yaha ndaa ñi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

Tu cha cua cani tahan tiñu a cha cua quenda tiñu chachi iin ñivi ta cua ñuhun ñi, a nduta ñi, a cuhu ñi, a yutun cha inda chiqui ñi cuhva cha cuu ñi ñivi xuu ñuun, a chi iin ñuun luhu, ta cha ñuun cuu ñi iyo cha cuiti chihin ñi, iyo chi cha nanducu tiñu ndihi cha cuu sanaha cha chi maan ñivi can chi maan ñuun can cuu chi, ta chacan cua tindee chi ñi, ta quii ni cua ndehe tiñu ndaa cha cuu cha cuiti cha iyo ñi cha cuu ñuhun ñi chi, ta cua ndehe tahan tiñu ndaa cha cuu cha cahan ñi a cha ndaca ñi.

Ta cha nu cutuni ñivi cuhva cha cahan parrafo cha ni yaha ña cua cuu cunu tiñu chi, ta cha ñavi cha vaha cuu chi chi ñuun nu iyo ñivi nu cuu chi ejido a iyo chi cuenda ñuun, a chi ra iyo ñuhun ejido can a chi ra iyo ñuhun cuenda ñuun, ta tu ña sandihi chi cuhva cha chinu tiñu, vati ña ni satuñu tiñu chi, ta ndoo ihni tiñu can, soco iin chi ta inca chi cua cuu tisovaha ra juee tiñu can. Ta cha cahan tiñu ta ña vaha cahan chi cuenda cha cuiti iyo chi ñivi ñuun ña cua cuu saña tiñu ta ni ña cua ndoo tiñu vaha cuhva cha cahan tiñu ya, tu cha xihna cuii ndu inuun tiñu nu nducuiti ñivi ñuun (Asamblea Ge-neral) a cha uvi quee tiñu can ican;

III. Ta cha cua cahan tiñu cha ndacu vehe nu tachituni tiñu chi ñivi, a cuenda nu ndiso tiñu ñi a satiñu ñi, cua cuu cahan ñi cuenda ñi cuhva cha iyo tiñu nu cua cahan chi ihya:

a) Ta cha ni sandihi cha cutuni ñivi can, ta ñavaha ni chacoo tiñu ta ni sandihi chi cha ni cutuni ñi, ta ñahni ca cha cuu savaha ñivi can ta cua sama tiñu can a cua cosovaha vaha ca chi, a cha ñavaha ni chacoo tiñu nu ni cutuni a tichi nu ni chinu tiñu can, chaha chi tundoho chi ra ni tiso tiñu can, vati ñavaha chacoso vaha chi; ta chacan ndihi chaha ta cha ñavaha chinu tiñu can, nda ica cha cua cahan nihin tiñu tichi nu chinu tiñu, cuhva cha iyo tahan maan cha chinu chi, cuhva cha cahan ley cuenda cha ñavaha savaha tiñu chi ñivi ta cua cuhun chi cha uvi chaha, cuenda cha ñavaha savaha tiñu cha xihna cuii chihin ñi. Ndihi cuhva cha cahan tiñu ihya, ña nini cha cua cuhva tiñu chi nu cua cahan ñivi cuenda cha cutuni ñi savaha ra ndacañahan ñuun ta cua sandoyo ñuhun tiñu chi ñivi can nu iyo ñi chi ñivi ñi.

Iin ñivi cua quee vaha cha ñahni cuati ñi, ta ñivi cha ni cuni ñi cha na cua quee cha ndaca ñi iti nuun, cua cuu cuhva cuenda ñi cha cuu amparo can chi iin ñivi cha ni ndehe tahan tiñu cha ni cutuni ñi. Ley cua cati cuhva cha cua cuu chi ta cuhva cha cua ndoo chi.

Cuhva cha cua cuu tachi tuni tiñu chi iin ñivi iyo chi cha cua coo cha cati ley cuenda chi, cua cati tiñu ti ña nihin tiñu cuhva yoso tiempo cua cutuni iin ñivi, a ndaa cha cuu cha cua cuu sama a cha cua cuu tani, soco cua cuu cati ley ndaa cha cuu cha cua saña tiñu.

Hora cha cua cati tiñu yoso tiempo cua cutuni iin ñivi, ican ni cua cundihi tiñu can, ta iyo chi cha cua ndehe tiñu cha na cua cahan tiñu cuenda ndihi cha ni cumani tiñu chi tichi cha chinu tiñu can, soco cua cuu cahan tiñu cuenda chi tu cha maan ñivi can cua cahan. Ña cua ndaca ni tiñu cuenda chi tu cha ndacu chi cha ña vaha chi cha cuiti cha iyo chi ve cuati a chi ñivi pehe, a chi cha vii cuhva cha iyo ñivi chi vehe ñi, ni ndaa inca cha cha cahan ñivi cha cua cutuni can;

b) Cua cahan ñivi cuenda ñi ta cha ña cua cuu ca cosovaha tiñu iin cha vaha cha mani maan ñi a cha nda cha yaha chi, ta ndihi cha ni ndehe cuhva cha ni chinu tiñu ñi,

c) Cuenda cha chaha chi tundoho chi ñivi cha ña indi tichi nu cutuni cuati can.

IV. Ta cuenda cha ndiso tiñu ñivi, cuu cua cahan tiñu cuenda ñi, ta cha ñavaha tisovaha tiñu cuenda ñi ta ña cuu ca nduvaha chi masi cutuni tiñu can ta cahan ñi cuenda ñi cuhva cha iyo tiñu. Ña nini cha cua sanini xaan ñi, ta cha maan ley cahan cuenda can sanini xaan chi cha cua sacuinu ñi cuaha ca tiñu, ta ñavi cuhva cha cahan maan ley chaqui cuhva tiñu iyo cuenda cha Cutuni ta cahan tiñu cuenda ñivi, chica chi ta cua cucuiñi tiñu can a cuati can;

Ña nda ica cha ndehe tiñu cuenda iin cuati a ñaan inca cha cua cahan tiñu chaha ñivi cuenda ñaan savaha ñi, tu cha ñahni cha cuu cha cuiti iyo, ta ndicha cuii cha yaha ndaa tiñu Constitucion ya;

V. Tutu cha cahan chaha ñivi cuenda cha ni cutuni ñi ta ndoo ñi vecaa, a ndu inuun ra tachituni ta tisovaha ra ta ra tiñu ta sandihi chi cuhva cha cutuni ñivi can, cua cuhun tiñu can nuun cha cuu Tribunal Colegiado de Circuito cha chito vaha cuhva cha iyo ley chi cuhva cha iyo tiñu cuahan cahan chi ihya:

a) Ta cuenda cha savaha ñivi cuati, ta cha cha ni cahan tiñu cuhva cha ni cutuni ñivi iti nuun ra cumi tiñu tachituni chi ñivi, a cuenda maan cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuu chi, a cuenda ñivi tichi ñuun a cuenda ñivi satiñu cuenda sandadu.

b) Ta cuenda cha ndiso tiñu ñivi, ta cha cahan ñivi tichi ñuun cuenda cha tachituni tiñu a cahan tiñu cuenda cha na cutuni ñivi can ta ni sandihi chi cuhva cha ni tachituni tiñu chihin ñi cuenda cha ndiso tiñu ñi, a cuenda cha savaha ñi cuati ta cutuni ñi, ta ni chi iin ca cha ña cuu cosovaha tiñu, a cua cutuni ñivi can ta cua cahan ñi uxu ni cuenda ñi cuhva cha iyo tiñu.

c) Ta cha cuenda tiñu tichi ñuun, ta cha cua cahan tiñu cuenda cha cutuni ta cha ni sandihi chi cuhva cha ni cahan tiñu can nu cutuni ñivi can, cuenda cuati cumani ñi chi ñuhun Ñucohyo, a cuenda cha xico a cha sata ñi, ta cuu chi cuati cha cua ndehe ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo a cha cua ndehe ra nadacañahan tichi ñuun ni ta cua cati ra cuhva cha cua ndoo chi, a cha cua cutuni ñivi cuenda cuati savaha ñi tichi ñuun ni.

Ta ta cha chacoo cha cutuni ñivi cuenda cha cumani ñi chi ñuhun Ñucohyo, cuu cua cahan nduvi ni cuenda, ñivi cha ni cutuni ta tacan ni ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo, vati cua cuenda ndihi cha cuu chachi ñivi,

d) Ta cha cuu cuenda cha satiñu ñivi, cua cahan tiñu tu cha ñavaha ni cahan ñivi ndiso tiñu nu cuu chi Junta iyo tichi Ñuhun can, a cha iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo ta sandumani nu cahan yuhu ñivi, a cha iyo cuenda Nu Cutuni ta sandumani tiñu chi ñivi Satiñu ta cha cahan yuhu ñi, cuenda cha satiñu ñi chi ra ndacañahan. Ñivi ndiso tiñu nu cuu chi Vehe Cahnu cha ndehe tiñu ñivi iin cha cuiti, cuhva cha satiñu tahan maan ñi a cha cua ndaca ñivi satiñu nu cuu chi Nu Tachituni ndihi ra cuu juee nu cuu chi circuito, a ra cuu xini ndehe ndihi tiñu ñivi iyo cuati tichi ñuhun Ñucohyo, vati cua ndehe ñi tiñu can, ta cua nacoto ñi iin ndocuiti ni cuhva cha cahan ñivi cuenda tiñu ñi, vati nda ica xaan cha cua ndehe ñi tiñu can;

Cha cuu Suprema Corte de Justicia, cha ndehe tiñu a cha ndaca maan cha cuu Tribunal Colegiado de Circuito a ra Fiscal cha ndehe tiñu niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo chi ndihi tiñu cha ndehe cha cuu Ministerio Publico Ñuhun Ñucohyo, a maan ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico ra ndaca ñahan cua cuu coto ra cuhva cha iyo tutu cha cahan chaha ñivi tu cha chiniñuhun ra coto ra cuhva cha cuahan tiñu can tu cha nini xaan cuu chi ta tahan chi cha cua ndehe ra chi.

VI. Ta cuenda cha cahan fraccion cha ni yaha, cha cuu ley reglamentaria cua cati yoso cua cunu tiñu chi ndihi cuhva cha cua savaha ndihi cha cuu Tribunal Colegiado de Circuito, tacan ni cha cuu Suprema Corte de Justicia iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo cha cua tisovaha ra ta ra tiñu;

VII. Tutu cha chinu cuenda cha cahan tiñu chaha ñivi ta cha ñavaha ni chacoo tiñu nu cutuni ñivi a cha cha yaha cutuni ñi a cha cha sandihi chi, ta chaha chi tundoho chi inca ñivi cha ña indi tichi cuati can, a yaha ndaa chi chi ley ndacañahan ñuun a cha savaha a ña savaha tiñu cuhva cha iyo cha ndacañahan, cua tihi tiñu can nuun ra Juee cuu xini chi Distrito nu quechaha cahan tiñu can a cua savaha tiñu chi, ta cua cunu tiñu can cuhva cha cua cati ra cumitiñu, a cha nducuiti ra ta ra cha cua cana tiñu nu cutuni can, ta cua sacuaha tiñu cuhva cha iyo tiñu cuati can chi ndihi cha cuu cha cuiti cua sanahan ñivi cha cutuni ican ta cua tasoho tiñu cha cua cahan ñi, ta ican cua cunisoho ñi cuhva cha cua ndoo ñi vecaa a cua ndoo nuna ñi;

VIII. Ta cua cahan tiñu cuenda ñi, ndihi cuhva cha ni cahan ra tachituni ta tiso tahan ra cha cua cahan tiñu cuenda ra, nu cuu chi Xini ñuun a nu iyo Iin tuhun ni nu Cutuni ñivi nu cuu chi circuito cua ndehe tiñu can. Ta cua coto tahan ndihi ra cuu xini Vehe Cahnu cha ndehe tiñu ñivi iin cha cuiti:

a) Ta cha ni tihi tiñu tutu cha cahan chaha ñivi cuhva cha cahan ndihi ca tiñu cuenda cha ni chiso cava tiñu Constitución ya, cuu chi tiñu cuhva cha ña iyo vaha cuhva cahan constitución ya.

b) Ta cha tahan chi cuenda tiñu cha cahan ndihi fraccioon II ta III tichi artiiculo 103 nu Ley Cahnu ya.

Cha cuu Suprema Corte de Justicia, cha ndehe tiñu a cha cua ndaca maan ra satiñu Tribunal Cole-giado de Circuito a ra Fiscal cha ndehe tiñu niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo chi ndihi tiñu cha ndehe cuenda Ministerio Publico Ñuhun Ñucohyo, a maan ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico ra ndacañahan cua cuu coto ra cuhva cha iyo tutu cha cahan chaha ñivi tu cha chiniñuhun ra coto ra cuhva cha ndehe tiñu tutu can cha uvi chaha chi cuhva cha cuahan chinu tiñu can tu cha cuni ra.

Ta ndihi ca tiñu cha ña cahan tiñu cuenda chi tichi paarrafo iti chata ihya, cua coto tahan ndihi ca Nu nducuiti ndihi ra cuu juee nu cuu chi circuito, ta cuhva cha cua cati racan ta ra ñahni ca cha cua cuu savaha tiñu;

IX. Cha cuenda tutu cahan chaha ñivi iin cha cuiti ni cuu cua ndehe tiñu tutu can cha uvi chaha cuenda cha ni ndoo tiñu cuhva cha cahan ley iin cahnu ni, ta cua ndehe a cua cutuni ini tiñu cuhva cha cahan Constitucion can a yoni tasoho cuhva tahan chi cha cua cutuni ini tiñu cha cahan chi, ndihi chaha iin cha nini xaan ta cahnu ndicha, cuhva cha cua cati cha cuu Suprema Corte Ñuhun Ñucohyo, ta sacuinu tiñu cuhva cha ndu inuun ra ta ra nu Nducuiti ra. Ta cha cua ndehe tiñu chacan cua ndoo chi vaha cuhva cha cati constitución, ta ña cua cuu quihin tiñu inca cuhva cha ña cutuni ini tiñu;

X. Ta cha cahan tiñu ihya cuu cua cucuiñi chi cuhva cha cua cati ley reglamentaria, ta ra ndiso tiñu tichi órgano jurisdiccional ndehe tiñu cuenda cha cahan chaha ñivi, ta cha cua cuu ndehe tiñu chi, nda ica cha cua sacuaha vaha tiñu cuhva cha iyo cha cuiti ta cuhva cha tahan chi cha cuni ñivi ñuun.

Ta cua cuhva tiñu cha cua cucuiñi tiñu cuhva cha ni cati ra juee cha cua cuhun ñivi vecaa cuhva cha cahan ley penal, ta cha cha chito tiñu cha nihin ñivi tutu cahan chaha ñi, ta cha cuenda ley civil a cuenda cha xico ta sata tiñu a cuenda nu satiñu ñivi, ta cua cuhva ra ni tihi cuati can cha tahan chi cuenda cha tu cua cuu chi iin cha ñavaha chi inca ñivi. Cua cucuiñi tiñu can tu cha ñivi can ni tihi tahan ñi tutu cha cua ndehe ñi cuhva ñi cha tahan chi tu cha cua cuhva tiñu tutu cahan chaha ñivi ta cua tiahvi ñi cuenda ndihi cha ni ndoyo ñuhun;

XI. Cha cua tihi tiñu tutu cahan chaha ñivi iin ndo iti ni cua cuhun chi nuun ra cumitiñu ndehe tiñu can, ta racan cua cati yoso cua ndoo tiñu cha cua cucuiñi can. Ta ndihi ca tiñu cua cuhun chi iti nuun Juzgado Distrito a nuun Tribunales Unitarios Circuito ta racan ta ra cua cati yoso cua cucuiñi tiñu can, a iti nuun tribunal iyo iin iin ñuhun tichi ñuhun Ñucohyo, cuhva cha chaha ley ndatu;

XII. Cha cua cuiso cava tiñu cha cuiti iyo chihin yo cuhva cha cahan artiiculo 16, cha cahan cuenda a cha tachituni tiñu, 19 chi 20 cua cahan tiñu iti nuu ra cuu xini nu tachi tuni tiñu cha ñavaha savaha ra, a iti nuu ra Juee cha iyo nu cuu chi xini ñuun a nu cuu chin nu tachi tuni tiñu nu iyo ituhun Circuito nu tahan chi cha cua cuhun tiñu, cua cuhun ñivi ican iin chaha ta inca chaha, ta cua coso vaha tiñu cuhva cha cahan fracción VIII.

Ta tu ra Juee iyo nu cuu chi xini ñuun a ra tachi tuni nu cuu chi ituhun circuito yoni ra iyo nu tahan chi cha iyo ra cumi tiñu cha cua ndehe tiñu can, cati ley ti ra Juee a ra iyo nu tachi tuni tiñu cua cuu quihin cuenda ra tutu cha chasi ndaa cuati ñivi nuu ra, ta cua cuu sacuiñi nuu ra cuati queta nuu ra, tu cha iyo chi cuhva cha cati maan ley ya;

XIII. Ta cha ndihi Tribunal Colegiado cha iin ni Circuito ña ndu inuun tiñu cahan chi cuenda nu tihi tiñu ta ndehe tutu cahan chaha ñivi cha ndehe ra ta ra, ra Fiscal cha ndehe tiñu can niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo, cua ndehe tiñu cuhva cha cahan ley penal chi cuhva cha chinu tiñu chi, chi ndihi tiñu cha iyo cuenda cuhva cha satiñu chi, ndihi tribunal chi ndihi ñivi satiñu ican, ndihi ra cuu Juee Distrito chi ndihi ñivi ni tihi tiñu can a maan ra cuu Xini chi ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico cha iyo cuenda ra ndaca ñahan cua tiso ra cuati cuenda cha ña ndu inuun ra ndehe tiñu can ta ra iti nuun cha cuu Pleno Circuito nu tahan chi cha ndehe tiñu can, ta ra satiñu ican cua cati ndaa tiñu tahan chi cha cua sacuaha vaha tiñu ta cua ndoo chi.

Ta cha ndihi sala nu cuu cuenda ra Cumi tiñu iyo Vehe Cahnu cha tachituni iin cha Cuiti cuenda Ñuhun Ñucohyo, Suprema Corte de Justicia ña nduinuun tuhun cahan ra ta ra cha cuenda cha chasi ndaa cuati ñivi nu cutuni ñi nuu ra ta ra nu satiñu ra, ra Cahan cuenda ndihi ñivi iyo cuati tichi ñuhun Ñucohyo Procuraduria General de la Republica a ndihi ra ni ndehe tiñu nu cutuni ñivi can, ta ñavaha vaha chacoo chi, cuu cua sayaha ra ta ra tiñu can nuu ra Cumi tiñu iyo Vehe Cahnu cha tachituni iin cha Cuiti, (Suprema Corte de Justicia) ta cua nducuiti ra ta ra ta cua ndehe ra ndaa tiñu cuu cha vaha ta cua ndoo chi.

Ta cha vehe nu satiñu Suprema Corte de Justicia Ñuhun Ñucohyo ña inuun iyo tiñu quihvi nuun ra ta cuenda tutu cha cahan chaha ñivi ta nda ica cha cua ndehe ra ta ra chi, ra ministru, tribunal colegiado circuito chi ndihi ra satiñu ican, ndihi ra cuu Juee Distrito, ra Fiscal ndehe tiñu niniin cahnu Ñucohyo cuhva cha iyo ley penal chi cuhva cha chinu tiñu chi, tacan ni ndihi tiñu cha iyo cuenda cha satiñu chi, a maan ra cuu Xini chi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Consejero Juridico cha iyo cuenda ra ndaca ñahan a ra ni tihi tiñu can, cua tiso ra cuati cuenda cha ña ndu inuun ra ndehe tiñu can ta ra iti nuun nu nducuiti cha cuu Suprema Corte, cuhva cha cahan ley reglamentaria cha cosovaha tiñu cha ña ndu inuun cuhva cha cahan chi.

Tiñu cha cua cahan ta cua tisovaha cha cuu Pleno a vehe nu iyo Suprema Corte de Justicia tacan ni vehe Pleno de Circuito cuhva cha cahan parrafo quichi iti chata, ndicha cuii cua ndoo tiñu cha cua sacuaha cuhva cha cahan ley ta ña cua tani cuhva cha cuahan chinu tiñu cuhva cha cahan ley ta cuhva cha ni cati tiñu cha cua cutuni ñivi nu ni ndehe tiñu ta ndu inuun cuhva cha cahan chi.

XIV. Tani chi a ña ndito ca chi;

XV. Ra Fiscal ndehe tiñu niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo a ra Agente Ministerio Publico ndehe tiñu cuenda ra Ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo cha ni tiso tiñu chi ra, ndihi chaha cua ndehe ra tiñu cuenda cha tihi tiñu tutu cahan chaha ñivi ta cha cuenda cuati ñivi cuu chi ta cua cuu chi cuhva cha cahan ley;

XVI. Tu cha ra cumitiñu ña cua sacuinu ra cuhva ndoo tiñu savaha cha ni quihvi tutu cahan chaha ñivi, soco iyo cuenda cha ña ni sacuinu tiñu chi, cha cuu Suprema Corte de Justicia Ñuhun Ñucohyo cuhva cha cahan ley reglamentaria cua cuhva tiñu iin tiempu cha cua sacuinu tiñu chi, ta cuu nacaa tiempu can tu cha tacan cua cati ra cumitiñu. Ta ta cha ñahni cha cha chaha cuenda ñacu ña sacuinu tiñu chi a yaha tiempu ta ña ni sacuinu tiñu chi, nda ica cha cua quenda tiñu chi ra cumitiñu ña sacuinu can ta cua cutuni ra iti nuun ra Juee Distrito. Tacan ni cua savaha tiñu chi ra cuu tiñu ndasiqui ca ra cumitiñu cha ña ni sacuinu tiñu can. Tacan ni ra cha ni cuu tiñu ta cha nuna ra ta ña ni sacuinu ra tiñu can.

Ta tu cha ni chaha tiñu tutu cha cahan chaha ñivi, ta vachi ndico tucu cha chica tiñu cuenda chi, cha cuu Suprema Corte Ñuhun Ñucohyo ta cuhva cha chinu tiñu cahan ley reglamentaria, cua quenda tiñu chi ra cuu Xini cuenda chi, ta cua ndehe tiñu cuhva cha savaha Ministerio Publico Ñuhun Ñucohyo, tu cha ña ni savaha maan ra cuhva cha cuni maan ra, cua saña tiñu chi cha cahan cha uvi chaha can xihna ca cha cua cati cha cuu Suprema Corte Ñuhun Ñucohyo cuhva cha cua ndoo tiñu can.

Cha cua ndu nuun cuhva cha cua cuinu chaa tutu cha cahan chaha ñivi cua cuu ndaca ra ni tihi cuati can nu cuu chi órgano jurisdiccional a cha quee tiñu can nu cuu chi Suprema Corte de Justicia Ñuhun Ñucohyo, ta tiñu ni quee can chaha chi tundoho chi ñivi ñuun ta ñavi ca cha vaha cua nihin ñivi ni tihi cuati can, a ta cha ña cua cuu ca coso vaha tiñu can, vati cahnu xaan ni cumani tiñu cha ni chiso cava ley. Ta tiñu can cua cuinu chi cha cua tiahvi tiñu cuenda ndihi cha ni ndoyo ñuhun ra ni tihi cuati can. Ta ndihi cuenda cha ni cutuni tiñu ican cuu cua ndu inuun tiñu ta cua sacuinu tiñu cuhva cha ni ndu nuun cha chinu chaa tutu cahan chaha ñivi, ta cua ndoo inuun ñivi can iti nuun organo jurisdiccional can.

Ña cua cuu cuindi vaha tutu cuhva cha ni chinu tiñu tutu cahan chaha ñivi tu cha ña ta sacuinu tiñu cuhva ni ndoo tiñu cha tindee ley constitucional;

XVII. Cumitiñu cha ña cua tasoho cuhva cha chacuiñi tiñu a cha cuenda chacan ta cua quihin ra xuhun a cha ña cua quihin ra xuhun ta ña cua queta chi cua cutuni ra cuhva cha cahan ley penal;

XVIII. Tani chi.

Tiitulo Cumi

Cuhva cha tahan chi savaha ra Satiñu cuenda ñivi ñuun a Ñivi satiñu cuenda maan ñi, ta cumani cahvi ñi a savaha ñi cha ña vaha cuenda cha satiñu chi Ndatiñu cha iyo cuenda cha ndaca ñahan Ñuun

Artiiculo 108. Ta cuenda ndihi cha tahan chi cha cua savaha tiñu cuhva cha cahan tiitulo ya cahan chi cuenda ndihi cha cua savaha ndihi ra satiñu cuenda ñuun, ndihi ra cuu cuenda cha tiso ñivi ñuun, ndihi ra satiñu ta iyo ra cuenda cha cuu ra Cumi tiñu Cahnu cha tachituni chi ñivi tichi ñuhun Ñucohyo, (Poder Jud. Fed.) ta ra Cumi tiñu tachi tuni chi ñivi tichi ñuun Ñucohyo, (Poder Jud. D.F.) ndihi ra satiñu cha cuu ra musu nuu ra cumi tiñu can, ta ndihi ra ndiso tiñu nu cuu chi Vehe Cahnu nu nducuiti ra ndiso tiñu cuenda ñivi ñuun tichi ñuhun Ñucohyo, (Congreso de la Unión) ta ndihi ra satiñu ta cuu ra musu nuu ra ndiso tiñu can a ñaan inca tiñu savaha ra ta ra ican, nu iyo Vehe nu nducuiti ra Sacuaha ta tiso vaha ra ta ra ley cuenda ñuun Ñucohyo, (Asamblea del D.F.) ta ndihi ra ndiso tiñu cha cutahan ra ta ra chi ra cumi tiñu cahnu, a ndiso tiñu ra ta tichi ñuun Ñucohyo, ta ndihi ra quihin tiñu chaha Ley cahnu (Constitución) ta ndaca ñahan maan ra ta ra chi tiñu savaha ra, (Autónomo) ndihi racan ta ra cua ndehe vaha ra ta ra tiñu ndiso ra, ta cua savaha ra chi a ña cua savaha ra cuhva cha tahan chi cha ndiso tiñu ra.

Ta maan ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, (Presidente Rep. Mex.) tiempu cha cuu ra tiñu cua cuu tiso tiñu cuati ra cha ña ndehe vaha ra tiñu ta savaha xehe ra ñaan cha cua sandoyo ñuhun tiñu cuenda Ñuhun Ñucohyo a ñaan inca cuati cahvi xaan savaha ra cuenda ñivi ñuun.

Ra Ndacañahan iin iin Ñuhun tichi Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Diputado cha iyo tichi iin iin Ñuhun, ndihi cha cuu Magistrado Tribunal Superior de Justicia iyo tichi iin iin Ñuhun, a inca ra satiñu cuenda Consejo de la Judicatura cha iyo tichi iin iin Ñuhun, ra satiñu tichi vetiñu cha cuu ayuntamiento, tacan ni chi ndihi ra satiñu maan cuhva cha chaha Constitucion iyo tichi iin iin Ñuhun a cha cuu ley iyo cuenda cha Ndaca ñahan ñuun Ñucohyo chaha chi ndatu cha cua satiñu maan ra ta ra, ta cuenda maan ra ta ra cua cuu chi tu cha cua cuiso cava ra ta ra Constitucion chi ndihi ley ndaca ñahan tichi ñuhun Ñucohyo, tacan ni tu cha ñavaha cua cuatiñu ra ta ra xuhun cha iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo.

Ndihi Constitucion iyo tichi iin iin Ñuhun iyo tichi Ñuhun Ñucohyo cua cahan chi iin ni cuhva cha cahan párrafo xihna cuii tichi Artiiculo ya ta ndihi cuhva cha tahan chi cua savaha tiñu, cuhva cha cua satiñu ñivi cha satiñu cuenda ñuun ta iyo ñi satiñu ñi tichi iin Ñuhun a tichi Municipiu. Cuenda maan ñivi satiñu can cua cuu chi tu cha ñavaha cua cuatiñu ñi xuhun cuenda ñuun a cha cua ndoo cha ndiseca siqui ñuun.

Ndihi ra satiñu cuenda ñuun cuhva cha cahan Artiiculo ihya nda ica cha cua cuhun ra ta ra ta cua cuhva ra ta ra tuhun yuhu ra cha cahan ra cha ndicha cuhva cha iyo ndatiñu ra chi inca chachi ra iti nuun ra cumitiñu cha ndehe tiñu can cuhva cha cahan ley.

Artiiculo 109. Ndihi ra satiñu cuenda ñuun chi ndihi ra satiñu cuenda maan ra, ta cua savaha ra ta ra cha ñavaha iti nuun ra Ndacañahan chi ñuun, cua cutuni ra ta ra cuhva cha cahan chi ihya:

I. Cua cutuni ñivi satiñu cuenda ñuun cua savaha suvi ni cuenda cha ndacañahan ñuun tu cha cua cumani ñivi can cuhva cha cahan Artiiculo 110 cuenda ñivi satiñu cuenda ñuun cuhva cha cati ley ya, ta cha ndiso tiñu ñi ta cua cumani ñi chi cha satiñu ñi a ña cua satiñu ñi, ta cua sananuun chi tiñu iyo cuenda ñuun a cha ña ndehe vaha tiñu chi.

Ña cua cutuni ñivi can cuenda ñuun tu cha cahan ñi cuhva saxini ñi.

II. Tu cha ra satiñu cuenda ñuun cua savaha ra cuati a ra satiñu cuenda maan ra cua savaha cha ndavaha ni, cua cutuni ra cuhva cha cahan ley penal cuhva cha tahan chi.

Cha cuu ley cua cati ta cha iyo cha cua cutuni ñivi satiñu cuenda ñuun tu cha cua nducuca ñi chi xuhun ñuun ta cha ndiso tiñu ñi ta cha cuenda chacan cua savaha ñi cuati can, a chi sivi inca ñivi cua tava ñi xuhun a ndatiñu ta cua nducuca ñi, ta cua savaha ñi cha chi maan ñi cuu chi, ta ña cua cuu cati ñi yoso cuhva ni nihin ñi chi. Ley penal cua tachituni chi ñi ta cua canihin ndico tiñu ndaa cha ni quihin ñi, ta ña cua nihin ndico ñi ndatiñu can, ta cua cutuni ñi cuenda ndihi ca cuati cha ni savaha ñi;

III. Cua tachituni ra cuu xini nu satiñu ñivi cuenda ñuun, tu cha ñivi satiñu ican cua savaha a ña cua sacuinu ñi cuhva cha cahan ley, ta cua cumani ñi cha ña cua savaha ñi cha vaha, a ña cua ndehe vaha ñi tiñu, a ña inuun cua ndehe ñi chi ñivi, ta cua satiñu vaha ñi nu iyo tiñu can, cuhva cha ndiso tiñu ñi a quihin ñi tiñu. Ta cha cua cutuni ñi cuu cha cua cuxaan tiñu chi ñi, a cua quenda nuun tiñu chi ñi, a cua quee ñi nu satiñu ñi ta ña cua cuu ca quihvi ñi ican, a cua tiahvi ñi xuhun cuenda ndatiñu can a cha ni ndoyo ñuhun ndatiñu can savaha ñivi can a ña ni savaha ñi cuhva cha tahan chi. Ley cua cati cuhva cha cua coo tiñu cha cua nanducu tiñu, ta cua cutuni ñivi can cuenda cuati cha ni savaha ñi a ña ni savaha ñi.

Cha ni savaha ñivi cuati cahvi cua nanducu tiñu ñaan cuenda cuu chi cua savaha Auditoria Superior iyo cuenda Ñucohyo chi cha ndehe tiñu tichi nu satiñu ñivi, tacan ni cha iyo tichi iin iin Ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo, cuhva cha tahan chi, ta tiñu can cua ndehe Tribunal de Justicia Administrativa cha tahan chi ndehe tiñu can. Ta ndihi ca cha cumani ñivi a cha cua tiahvi ñi cuenda cha cumani ñi nu satiñu ñi, ra ndiso tiñu tichi ican cua ndehe cua tisovaha tiñu can.

Cha cuenda cha cua nanducu tiñu chi cuhva cha tiso tiñu cuati, ta cuhva cha cua tiahvi tiñu cuenda cha cumani tiñu savaha ñivi cha ndiso tiñu nu cuu chi Poder Judicial Ñuhun Ñucohyo, cua ndehe tiñu cuhva cha cahan Artiiculo 94 tichi Constitucion ya, ta ña cua cuhva chi tundoho cuhva cha cua ndehe tiñu can cua savaha Auditoria Superior Ñuhun Ñucohyo cha cua tiso cuenda cuhva satiñu ra ndiso tiñu ican, ta cuhva cha cumi vaha ra ta ra cuhva cha chatiñu tiñu xuhun ñivi ñuun.

Maan ley cua cati cuhva cha cua coo tiñu ta cua cunu chi cha cua tihi tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cumani ñivi nu satiñu ñi, ta ña cahvi xaan ni cumani ñi, cua savaha ñivi satiñu tichi can.

Ndihi cha cuu tiñu ñuun cuenda cha ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, cua coo inca cha cua ndehe tiñu tichi chi, cuhva cha cati ley cha ña cua cumani tiñu, nda ica cha cua sandu cuiti tiñu ta cua nanducu tiñu cha ndacu ñivi a cha ña ndacu ñi ta cua quichi quee chi cha cumani ñi nu satiñu ñi, ta cua savaha tiñu cha cua tiahvi ñivi can, ta ñavi tiñu ndehe Tribunal Federal de Justicia Administrativa cuu chi, ta cua ndehe tiñu cuhva cha quihvi ta quee xuhun chi cuhva cha satiñu ican, ta cuhva cha cumi ta chatiñu xuhun ñuun iyo cuenda nu ndaca ñahan Ñucohyo cha chaha ra cumitiñu Ñucohyo, tacan ni cha cua tiso tiñu cuati cha ndacu a cha ña ndacu tiñu ta cuu chi cuati iti nuun Fiscalia Especializada en Combate a la Corrupción cuhva cha cahan Constitucion.

Ndihi cha cuu tiñu ñuun cha iyo tichi iin iin ñuhun chi municipiu, tacan ni cha iyo tichi Ñuun Ñucohyo chi ndihi cuhva cha ndaca ñahan chi, cua coo tahan cha satiñu tichi nu iyo chi, ta cuhva cha cua ndehe chi tiñu cuhva cha tahan chi tichi nu iyo chi, cuhva cha cahan párrafo iti chata,

IV. Ndihi cha cuu Tribunal de Justicia Administrativa cua ndehe chi tiñu cha cua satiahvi chi xuhun chi ñivi satiñu tiñu maan ñi ta cua cumani cahvi ñi nu satiñu ñi, ta ña ndiso tiñu ñi inca tiñu, ña cua coo ca ndatu chi ñi cha cua sata ñi, cha cua satiahvi ñi cuenda vehe ñi, a cha cuu tiñu cuenda ñuun, tacan ni cua tiahvi ñi cuenda cha sandoyo ñuhun ñi cha cuu chi Hacienda Publica a ñaan chi inca cha satiñu cuenda cha ndaca ñahan Ñuhun Ñucohyo, a cuenda municipiu. Cha satiñu chi sivi ni chi cua satiahvi tiñu chi cuhva cha cahan fraccion ya ta cha ñavaha savaha ñivi cha chica tiñu cuenda cha satiñu chi sivi ni, ta chica ñi tiñu ñi cuenda chi. Cuu cua casi tiñu cuhva cha satiñu chacan, a cua tani cuii cuhva cha satiñu chi a cua quihvi ñivi cuenda ñuun cua ndehe ñi tiñu can, ta cha cahvi xaan cumani tiñu chi ndatiñu cuenda Hacienda Publica a chi cuenda tahan chi cha iyo cuenda Ñuhun Ñu-cohyo a tichi municipiu, ta cua nihin cha cuu cuenda ñuun xuhun cha tahan chi cuenda chacan, ta cua coto tiñu cuhva cha satiñu chi ican, a cha sacuenda tiñu a cuenda ñivi cha cuu socio a cua nanihin tiñu cha cuenda ñivi ñuun savaha ñi cha cumani cahvi tiñu ican, ta cha cuenda chacan cua tiahvi tiñu nda cha cua sandihi chi cuhva chinu tiñu can. Ley cua cati yoso cuhva cua coo tiñu cha cua sacuaha tiñu can a cuhva cha cua tiahvi tiñu cuhva cha ñavaha chacoo chi a ña ni savaha tiñu chi.

Ta cuhva cha cua cunu tiñu cha cua tiahvi tiñu cuhva cha cahan fracción iti chata cua satñu maan chi. Ña cua cuu satiahvi tiñu chi ñivi cha uvi chaha cuenda ituhun cha cumani ñi.

Ndaa ñivi ñuun cuu ni cuenda maan ñi cua cuu sanahan ñi cha cuu cha cuiti nanihin ñi, ta cua cuu tiso ñi cuati can iti nuun Camara de Diputado del Congreso de la Unión ndaa cha ñavaha savaha cha-can cuhva cha cahan Artiiculo ya.

Cha cua sacuinu chi cuhva cha tahan chi ndehe chi tiñu, ndihi cha cuu cuenda cha sacuaha tiñu ta cua satiahvi tiñu ta ndaa chi siqui ñivi satiñu ican ta savaha ñi cha ñavaha, cua cuu casi tiñu ndiso ñi cha cua cumi tiñu ndihi tutu cha ña cua cuu coto ñivi cuu ni cuhva cha iyo tiñu fiscal can a cha ndehe tiñu cuhva cha tihi tiñu xuhun, ta ndehe tiñu cuhva cha satiñu chi, a cha tivaha ñivi xuhun ñi a cha cua satiñu chi cha cuu chi xuhun. Ley cua cati cuhva cha iyo tiñu tu cha cuni ñivi coto ñi cuhva cha satiñu chacan.

Cha cuu Auditoria Superior Ñuhun Ñucohyo chi cha cuu Secretaria del Ejecutivo Federal cha ndehe tiñu iyo tichi ican, cua cuu ndehe tiñu cuhva cha cua cati cha cuu Fiscalia Especializada en Combate a la Corrupcion chi Tribunal Federal de Justicia Administrativa, cuhva cha inuun cahan Ar-tiiculo 20 Apartado C, fracción VII, chi 104, fracción III cuhva cha cahan Constitucion cuenda chi ih-ya.

Cha ndaa ica cha cua savaha cha ndaca ñahan cuenda Ñuhun ta cha ni sandoyo ñuhun tiñu cha cuu cuenda ñivi satiñu maan cuenda ñi savaha tiñu cuenda ra ndaca ñahan ñuun ta ñavaha chacoo chi, yatin ni ta iin ndaha ni cua ndehe tiñu cuenda chi. Ñivi cha satiñu maan cuenda ñi cua coo cha cuiti chi ñi cha cua tiahvi ra cumitiñu can chi ñi cuhva cha iyo tiñu chi cuhva cha chinu tiñu cuhva cha caha ley.

Artiiculo 110. Cua cuu cutuni ra ndiso tiñu cua savaha cuenda nu satiñu ra ta ra cha cuu ra Senador a Diputado tichi Congreso de la Union, ra cuu ministru cuenda Suprema Corte de Justicia de la Nacion, ra cuu Consejero de la Judicatura Federal, ra cuu Secretariu cha ndehe nu iyo nu satiñu ra ta ra, ra cuu Diputado cuenda Asamblea Ñuun Ñucohyo, ra cuu Xini cuenda cha ndaca ñahan Ñuun Ñucohyo, ra cuu Fiscal General Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Procurador General de Justicia tichi Ñuun Ñucohyo, ra cuu magistrado de Circuito, ndihi ra cuu Juee chi Distrito, ra cuu magistrado chi juee cha tachituni chi Ñivi Ñuun iyo tichi Ñuun Ñucohyo, ndihi ra cuu Consejero de la Judicatura tichi Ñuun Ñucohyo, ra cuu Consejero Presidente chi ndihi ra cuu consejero nu nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, ra cuu secretariu cha tahvi tiñu cuenda Instituto Nacional Electoral, ndihi ra cuu magistrado chi Tribunal Electoral, ndihi ra ndiso tiñu cuhva cha cahan constitución cha satiñu siin maan ra ta ra, ndihi ra cuu xini chi tiñu cha iyo cuenda ra cumitiñu cha iyo siin maan chi, ndihi cha satiñu ta iyo chi cuenda tuvi ñivi ñuun chi ndihi cha iyo cuenda ñuun cha inuun ni satiñu chi, chi fideicomiso cha iyo cuenda ñivi ñuun.

Ndihi ra cuu Gobernador iin iin Ñuhun, ra cuu Diputado tichi iin iin Ñuhun, ra cuu Magistrado de los Tribunales Superiores de Justicia tichi iin iin Ñuhun, tacan ni ndihi ra cuu Consejo de la Judicatura tichi iin iin Ñuhun, tacan ni chi ra iyo ndihi nu satiñu cha cuu cuenda ra ndaca ñahan, cha cuu Constitucion tichi iin iin Ñuhun chi ndihi ley cha iyo tichi Ñuun Ñucohyo chaha chi ndatu chi cha satiñu maan can, ta cua cuu cutuni ra ndiso tiñu can cuenda nu satiñu ra cuhva cha cahan tichi Titulo ihya tu cha cua cuiso cava cahvi ra Constitucion ya, ta chi ndihi ca ley ndaca ñahan chi Ñuhun Ñucohyo iyo tichi chi, tacan ni tu cha ñavaha cua cuatiñu tiñu xuhun cha iyo cuenda Ñucohyo, soco cha cuenda chehe ndicha cuii cua cuhva cachi ra cuenda ta cua quihvi tiñu can nuun ra cuu Diputado tichi iin Ñuhun, vati cua ndehe ra ta ra tiñu yoso cua ndoo chi cuhva cha iyo tiñu.

Ta cha tahan chi cha cua savaha tiñu chi ra ni cumani chi ley can, cua quenda tiñu chihin ra ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ra, ta ni ña cua cuu ca satiñu ra ni iin tiñu cha iyo cuenda ñivi ñuun.

Ta cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley ya, ra iyo Vehe nu cuu chi cuenda ra Sacuaha ta tisovaha ley can ta ra (Cámara de Diputado) cua tiso ra ta ra cuati can Vehe nu iyo ra cuu Senadoor ta ra,(Cámara de Senadores) ta ndihi racan ta ra cua cahan cha iyo ra ta ra quivi can ta ndehe ra ta ra tiñu Vehe can, soco nda cua yaha cha sacuaha ra ta ra cuhva cha ni quihvi tiñu can nuu ra ta ra, ta cua coo tahan maan ra savaha cuati can quivi can.

Ta tu cha chito ndihi ra cuu Senadoor iyo Vehe nu nducuiti ra ta ra, maan ra ta ra cua tachituni, ta maan ra ta ra cua cati yoso cuu cha tahan chi cha cua cutuni ra savaha cuati can, uni cuenda cuu ra ta ra cha cua nduinuun ra ta ra, ta cua ndehe ra tiñu can, yaha cha cua ndehe ra ndihi tutu cuati ra chacoso cuati can, ta cua coo tahan ra quivi can.

Ndihi cuhva cha cati ra Sacuaha ta tisovaha ley ta ra, (Diputados) ta ndihi tiñu tiso vaha ra cuu Senadoor can ta ra, yoni cua cuu cahan cuati cuhva cha tisovaha ra ta ra tiñun can.

Artiiculo 111. Cua cuu tiso tiñu cuati ra cuu Diputado chi ra cuu Senador ra satiñu nu cuu chi Congreso de la Union, tacan ni chi ra cuu ministro de la Suprema Corte de Justicia Ñuhun Ñucohyo, chi ra cuu magistrado de la Sala Superior del Tribunal Electoral, ra cuu Consejero de la Judicatura Federal, ra cuu Secretariu cha iyo nu satiñu ra ndiso tiñu, ra cuu Diputado iyo cuenda Asamblea Ñuun Ñucohyo, ra cuu xini chi Ñuun Ñucohyo, ra cuu Fiscal General Ñuhun Ñucohyo, ra cuu Procurador General de Justicia Ñuun Ñucohyo, tacan ni ra cuu Consejero cuu Presidente chi ndihi ca ra cuu consejero cha satiñu cuenda cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu nuu chi Consejo General del Instituto nacional Electoral, tu cha cua savaha ra ta ra cuati tichi tiempu cha ndiso tiñu ra ta ra, cha cuu Camara de Diputado ndihi ra ta ra cua coo nu nducuiti ra ta ra, ta cua ndu inuun ra ta ra tu cha cua coo a ña cua coo cuati ra ni chacoso cuati iti nuun ra ta ra.

Tu cha cua cati ra Sacuaha ta tisovaha ley can ta ra ti (Diputados) ña cua cunu tiñu cuenda cuati ñivi can, cua cucuiñi nuun tiñu cuenda cuati can, soco ña cua cuu cundasi tiñu cuhva cha cua cutuni ñivi can tu cha iyo cuati ñi, ña cuu tachituni xihna tiñu chi ñi cuhva cha chacoso cuati ñi, soco nda cua nuna ñi cha ndiso tiñu ñi.

Tu cha ra Sacuaha ta tisovaha ley can ta ra (Diputados) cua cati ra ta ra ti iyo cha cua cunu tiñu cuenda cuati ñivi can, cua cuhva cuenda tiñu chi ra iyo cuati can tichi ndaha ra cumi tiñu cha tahan chi cha cua tachituni chihin ra cuhva cha cati ley.

Ta chi maan ra Presidente Ñuhun Ñucohyo, cua tiso tiñu cuati ra nuun ra cuu Senadoor ta ra nu iyo ra Vehe nu nducuiti ra ta ra, cuhva cha cati artiiculo 110. Ta ra Senadoor can ta ra cua ndehe ra ta ra cuhva cha chacoso cuati can nuun ra ta ra, ta cua savaha ra ta ra cuhva cha cati ley cahan cuenda cuati can.

Cua cuu cunu tiñu cha cua ndehe cuhva cha cua cutuni ra savaha cuati chi Ñuhun Ñucohyo cha cuu ra ta ra Gobernador iin iin Ñuhun, ra cuu Diputado tichi iin iin Ñuhun, ra cuu Magistrado de los Tribunales Superiores de Justicia tichi iin iin Ñuhun, tacan ni ra cuu tiñu nu cuu ndihi Consejo de la Judicatura tichi iin iin Ñuhun, chi ñivi cuu tiñu chi iin iin cuenda cha satiñu cuenda ñuun ta chaha ndihi Constitucion cha iyo tichi iin iin Ñuhun, ta ndihi ley cha iyo cuenda ra cuu xini chi ñuun Ñucohyo cha chaha tiñu ndatu cha cua satiñu maan chi, iin ni cuhva cua cutuni ñivi can cuhva cha cahan Artiiculo ya, soco cha cuenda chehe, cua cuhva tiñu cuenda ndaa iti quichi tiñu can, vati chacan cua cuhva cuenta chi nu satiñu ra Diputado iyo tichi iin iin Ñuhun, vati racan ta ra cua ndehe cuhva cha cua coo tiñu can.

Ndihi cuhva cha cati ra Sacuaha ta tisovaha ley (Diputados) (sic DOF 20-12-1982) ta ndihi tiñu tisovaha ra cuu (sic DOF 20-12-1982) Senadoor can ta ra, yoni cua cuu cahan cuati cuhva cha tisovaha ra ta ra tiñu.

Ta cha cua nducachi tiñu ya cuenda cuati ñivi can ta cua cundicu tiñu cuenda cuati savaha ñi, cua quenda tiñu ndiso ñi ndihi tiempu cha cua cunu tiñu cuenda cuati savaha ñi. Tu cha quichi quee chi cha ñahni cuati ñi, ta cua cati tiñu ti iyo nuna ndico ñi, cua cuu quihin ndico ñi tiñu ndiso ñi. Ta tu cha cua quichi quee chi cha iyo cuati ñi ti savaha ñi chi tichi quivi cha ndiso tiñu ñi, ña cua cuu savaha tiñu tumanini chihin ñi, ta ni ña cua cuu ndoo nuna ñi.

Cha quihvi tutu cuati nu cutuni ñivi ñuun, ta ican cua coso cuati ra satiñu cuenda tiñu a cuenda ñuun, ña cua ndaca tiñu tutu cuhva cha vachi cahan chi cuenda cuati can. (Declaración de Procedencia).

Cha cua cutuni ñivi can cuhva cha iyo cuati ñi, cua cuu chi cuhva cha cati ley cahan cuenda cuati savaha ñivi, (Legisl. Penal) ta tu cuati can cuu chi cha savaha ñivi can, ta sacanaan ñi cuaha xuhun a sandoyo ñuhun ñi ndatiñu cuenda ñivi ñuun, cua quee xuhun chi ñi cuhva cha tahan chi cha xico ñi ndatiñu can a sandoyo ñuhun ñi chi cuenda cha ñavaha savaha ñi.

Ña cua cuu yaha uni cuhva siqui cuhva cha cua tiahvi ñi, cuenda xuhun nihin ñi a ndatiñu cha sandoyo ñuhun ñi.

Artiiculo 112. Ña cua ndaca tiñu tutu cuhva cha vachi cahan tiñu cuenda cuati can, chi ra Sacuaha ta tisovaha ley iyo Vehe Cahnu nu nducuiti ra ta ra, ta cha ra satiñu cuenda ñivi ñuun can cua savaha ra cuati tiempu cha ña satiñu ra cuenda tiñu ndiso ra, cuhva cha cahan paarrafo xihna cuii tichi artiiculo 111.

Ta cha ra satiñu cuenda ñivi ñuun can quihin ndico ra tiñu ndiso ra a nacachi ndico tiñu chi ra cha cua ndehe ra inca tucu tiñu, soco ndihi cuhva cha cahan artiiculo 111, cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley can.

Artiiculo 113. Cha cuu Sistema Nacional Anticorrupcion cuu chi iin cha satiñu chi ra cuu cumitiñu chi ndihi cuhva cha satiñu cuenda cha ndaca ñahan ra cumitiñu cuhva cha ña cua coo cha ñavaha, cua nanducu ra ta ra a cua tachituni ra ndaa cha cua cumani ra satiñu cuenda ra ndaca ñahan can a savaha ra cha ñavaha, tacan ni cha cua tiso ra ta ra cuenda cuhva cha satiñu chi chi cha cuu ndatiñu cuenda ñuun. Ta cha cua cuinu tiñu ya cua savaha tiñu cuhva iyo base ihya:

I. Sistema ya cua coo iin cha cuu Comité Coordinador cha cua ndehe tiñu, ra cuu xini chi Audi-toria Superior de la Federacion, ra ndiso tiñu chi cha cuu Fiscalia Especializada en Combate a la Co-rrupcion, cha cuu secretaria del Ejecutivo Federal cha ndehe tiñu tichi cha satiñu can, ra cuu presi-dente cha cuu Tribunal Federal de Justicia Administrativa, ra cuu presidente cha cuenda cha ndehe tiñu can cuhva cha cahan Artiiculo 6o. tichi Constitucion ya, tacan ni iin ra cuu cuenda cha cuu Con-sejo de la Judicatura Federal ta inca ra cha cuu Comité de Participacion Ciudadana;

II. Cha cuu Comité de Participacion Ciudadana del Sistema nda ica cha cua ndoo uhun tahan ra tichi ñuun cha nacoto vaha tiñu chi ra cha vaha ndehe ra tiñu cuenda cha satiñu ra, ta vaha ni chaha ra cuenda cuhva cha satiñu ra, a nducu ndee ra cuenda cha na ña savaha tiñu cha ndavaha ni, racan ta ra cua tiso tiñu cuhva cha cahan ley,

III. Cha cuu Comité Coordinador del Sistema, ta cuhva cha cahan ley cua savaha:

a) Cha cua coo cha iin ni cuhva cua satiñu cha cuu sistema iin iin ñuhun;

b) Cha cua coo cuhva cha cua coto tiñu cuhva iyo cha cua satiñu tichi chi, cha cua tiso cuenda cuhva cha iyo xuhun cuenda ñuun, chi cha cua ndehe cha na ña cua coo cha ñavaha, chi cha cua ndehe cha na ña cua cumani tiñu a cua savaha ñivi cha ñavaha nu satiñu ñi, ta cha cua ndehe nihin ca tiñu cuu cha na ña cua coo cha savaha cha cua cuina ca cha ñavaha can;

c) Cha cua coo cuhva cha cua quichi ndatiñu, cua nasama tiñu cuhva cha cua satiñu chi, ta quivi ta quivi cua cuhva tiñu cuenda yoso cuahan satiñu chi cha cuu chi cha satiñu cuenda cha iyo cha nda-ca ñahan;

d) Cha cua coo cuhva cua quechaha satiñu chi cuhva cha iyo tiñu, vati tacan cua ndu inuun ra cumitiñu ta ra cuhva cha iyo cha ndaca ñahan ta tiso cuenda chi cuhva cha satiñu xuhun ñivi ñuun;

e) Cha cua cuhva tiñu cuenda cuiya ta cuiya cuhva cha cuahan satiñu ta cuhva cha cuahan saca-naan cuhva cha satiñu tiñu can, ta cuhva cha iyo cha satiñu chi cuhva iyo programa.

Ta cuhva cha cahan informe can, cua cuu cuhva tiñu cuenda cuhva cha ña cua tihi ra cumitiñu chi ra, vati tacan cua cuu cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua ndunihin cuhva cha satiñu chacan ti tacan ña cua quichi quee ñavaha tiñu cuhva cha satiñu ta ña cua coo cha ñavaha, tacan ni cha cua nduvaha ca cuhva cha cua satiñu chi ta cuhva cha sacuenda tiñu tichi chi. Ra ndiso tiñu ta chaha tiñu chi ra cuhva cha cua satiñu tiñu ra, nda ica cha cua cuhva ra cuenda chi cha cuu Comité cuhva cha ndehe ra chi nu satiñu can.

Ndihi Ñuhun cha iyo tichi Ñuhun Ñucohyo cua tiso tahan chi sistema tichi iin iin chi cha cua ndehe cha na ña cua savaha ñivi cha ñavaha, vati tacan cua ndu iin ra cumitiñu tichi iin iin Ñuhun cha cua ndehe ra tiñu cuhva cha na ña cua nducuaha cha ñavaha, ta cua tiin tiñu ta cua satiahvi tiñu cuenda cha ñavaha savaha ra satiñu ican cuhva cha quihin ra tiñu.

Artiiculo 114. Ta cuhva cha cua cutuni ñivi can, cua savaha ra ndiso tiñu ñi cuhva cha ndacañahan tiñu nu satiñu ñi, (juicio político) cua cuu quechaha tiñu can tichi tiempu cha satiñu ñi ta nda cua yaha tichi iin cuiya. Ta cuhva cha tahan chi cha cua tiahvi ñi, cua cuu savaha tiñu chi chihin ñi tichi iin cuiya, soco ña cua yaha quivi cuhva cha quechaha tiñu can.

Ta cha tahan chi cha cua savaha tiñu chi ñivi savaha cuati tichi tiempu cha ndiso tiñu ñi, cha satiñu ñi cuenda ñuun, nda ica chi cha cua savaha ñi cuhva cha cati ley cha tachituni cuati ñivi tichi tiempu cha tahan chi, ña cua yaha uni cuiya. Ta tiempu cha cahan tiñu ihya, (plazo de prescripción) cua cucuiñi chi tu cha ni ndiso tiñu ñivi can cuhva cha cahan artiiculo 111.

Ley cua cati cuhva cha tahan chi cha cua savaha tiñu nu satiñu ñivi, cuhva cha iyo tiñu ta cua savaha a ña cua savaha tiñu cuhva cha cahan fracción III tichi Artiiculo 109. Ta ta cha cua savaha a cua cumani cahvi tiñu cua quenda ndatu chi ñivi cua cumani can ucha cuiya.

Tiitulo Uhun

Cahan chi cuenda iin iin ñuhun un ndaca ñahan ñuhun Ñucohyo ta cuenda ñuun Ñucohyo cha cuu chi xini ñuun nu iyo cumi tiñu cahnu

Artiiculo 115. Ndihi Ñuhun cua canihin chi cuhva cha cua cundaca ñahan tiñu chi, cha cua cundaca ñahan chi cha cua cuu chi republica, ta cua coo ra cua cuhun tiñu nuun chi, cha cua nacachi ñivi ñuun, ta ñahni ni iin veñuhun cua cundaca ñahan chi ta mani cha cuenda ñivi ñuun cua cuu chi, ta cua natahvi chi cuhva cha cua cundaca ñahan tiñu chi cha cua cuu chi municipiu cha cua cundaca ñahan maan chi, cuhva cha cahan tiñu ihya:

I. Iin iin Municipiu cua cundacañahan cha cuu Ayuntamiento cha cua nacachi ñivi ñuun ta cua tiso ñi cumi tiñu, ra cuu Presidente Municipal chi ndihi ra cuu regidoor chi ra cuu Siindico cuhva cha cati ley. Ta ndatu cha chaha Ley Cahnu ya (Constitución) chi ra cumi tiñu municipal cha cua cundacañahan ra cuenda Ayuntamiento, chi maan ra ta ra tahan chi cha cua ndehe ra ta ra tiñu ican, ta ñahni inca cumi tiñu cua cahan cuenda ra ta ra iti nuu ra Cumi tiñu ndacañahan Ñuhun nu iyo municipiu, nu cuu ra ta ra tiñu.

Ndihi ra cha cuu Presidente, regidoor ta Siindico cuenda Ayuntamiento, cha nacachi ñivi ñuun ta tiso tiñu chihin ra ta ra, ña cua cuu nacachi ndico tucu tiñu chi ra ta ra inca chaha cha sa yaha ni cuu ra ta ra tiñu. Ta ndihi ñivi cha chacoso siin ta cuu ñi tiñu, a quihin ñi tiñu savaha ra cumi tiñu cha cutahan ñi chi ra, a ñaan inca tucu tiñu ndiso ñi, ña cua cuu cuiso tiñu ñi cha sa yaha nuna ñi. Ndihi ra ni chiso tiñu cuhva cha cha cahan chi ihya, ta maan maan ra cuu iti nuun, ña cua cuu nacachi tiñu chihin ra ta ra, ta cua cuiso tiñu tucu ra cha cua cutahan ra, cha sa yaha ni nuna ra ta ra, soco ndihi ra ni cutahan chihin ra cha cuu ra tiñu, cua cuu nacachi tahan ñivi ñuun chihin ra cha cua cuu tahan ra tiñu, tu cha ña ndiso tiñu ca ra ta ra.

Ta ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley iyo nu ndacañahan Ñuhun can, (Legislaturas locales) cua cuu nduinuun uvi tahan cha cuu uni cuenda ra ta ra cuhva cha ndiso tiñu ra ta ra, ta cua quenda ra ta ra tiñu chi ra cuu tiñu iin Ayuntamiento, ta cua cuhva ra ta ra cuenda cha ñahni ca ra cuu cumi tiñu iyo, ta cua quenda tiñu chihin ra a ña cua coo ca ndatu chihin ra cha cutahan ra ican, ti cahvi xaan cumani ra ti ña sacahnu ra ley cuhva cha cahan chi, soco tahan chi ti cua sanducachi ra ñaan cuenda cuu chi cha cumani ra (sic DOF 03-02-1983) a cua cahan ra cuhva ñaan saxini ra cha savaha ra tacan.

Ta tu iin ra ndiso tiñu can cua nacoo ra tiñu ndiso ra, ra cutahan can cua quihin tiñu ndiso ra a cua savaha tiñu cuhva cha cati ley.

Ta tu cha nducachi tiñu ti ñahni ca ra cumi tiñu iyo cuenda Ayuntamiento can, a ni saña ra tiñu ndiso ra a ña ndihi ra cutahan chihin ra iyo, ta tu cuhva cha cati ley ti ña cuu cua quihin ra cutahan can ta ra tiñu, ta ni ña tahan ca chi cha cua coo ndico tucu cha cua tiso chaa tiñu chi ra cua cuu cumi tiñu, ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan iin iin Ñuhun can, (Legisl. De los Estados o Locales) cua tiso ra ta ra chi ñivi iyo ican cha cua cuu ñi Concejo Municipal cha cua ndehe ñi tiñu nda cua nda cha cua sandihi chi tiempu cha tahan chi cha ndacañahan cuenda cumi tiñu can, ñivi cua cuiso tiñu cuenda Concejo ya, maan ley cua cati yoso tahan ñi cua quihin tiñu, ta ñivi can tahan chi cha cua ndehe ñi yoso cua nacachi tiñu chi ndihi ñivi cha cua cuu regidoor.

II. Ndihi cha cuu Municipiu cua coo sivi chi ta cua iin ñivi iti nuu ley ta cua cuu satiñu maan chi chi ndihi ndatiñu cha iyo cuenda ñuun cuhva cha cahan ley can.

Ndihi cha cuu Ayuntamiento can, iyo ndatu chi cha cua ndehe chi ndaa cha vaha, cuhva cha cati ley cuenda cha cuu municipiu can, ta ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan iin iin Ñuhun tahan cha cua tisovaha ra ta ra ley, cuhva cha cua coo ra cuu policiia ta cuhva cha cua cundacañahan ra cuu cumi tiñu, ta ndihi cha cahan cuhva cha cua savaha ra ta ra, ta ndihi tutu ta ndihi cuhva cha cua ndehe ra ta ra tiñu tichi ñuhun nu tahan chi cha ndacañahan ra ta ra, cua ndehe ra ta ra tisovaha ra tiñu iyo tichi municipiu can, cua ndehe ra ta ra cuhva cua coo cha cua cunu tiñu ican, cuhva cha cua coo cha cua cuatiñu ñivi ñuun, cha tahan chi cha cua ndehe ra ta ra, ta ñivi ñuun iyo ican cua ndehe tahan ñi tiñu cua coo nu iyo ñi.

Cuenda cha cahan ndihi ley ya ta ndaa chi tichi paaraafo iti chata cua coo chi cuhva ya:

a)Ta cuhva cha cua coo cha cua satiñu cuenda ñivi ñuun tichi municipiu can, ta cuhva cha cua cunu tiñu iyo ican, ta ndihi cuhva cha cua quihin cuenda tiñu queta ican, ta yoso cua ndehe ra ta ra, ta cha iyo cha cahan yuhu ñivi ñuun chi ra ndiso tiñu can, cuhva cha iyo tuhun cha sanahan cuhva cha inuun cua ndehe tiñu chi ñivi, cuhva cha cua coto ndihi ñivi ñuun, ta cuhva cha cua nducuiti ñi ta cua ndehe ñi cuhva cha iyo tiñu ñuun cuhva cati ley;

b) Ta ta cha chiniñuhun chi cha cua coo inuun uvi cha cuu uni cuenda ndihi ra ndiso tiñu nu cuu chi Ayuntamiento can, ti cua cahan ra ta ra cuenda ñuhun a vehe cha iyo cuenda municipiu can, a cha cua sanduinuun ra ta ra tiñu ta cua ndoo chi siqui municipiu can, vati cua yaha ca tiempu cha tahan chi cha ndacañahan Ayuntamiento can;

c) Ta tiñu cha tahan chi cha cua savaha ndihi ñivi iyo ican ta cha cua tisovaha ñi tiñu cha cahan fraccioon III chi IV tichi artiiculo ihya, ta paarrafo uvi tichi fraccioon VII tichi artiiculo 116 tichi Ley Cahnu ihya;

d) Cuhva cha cua cunu tiñu can, ta cha tahan chi cua savaha ra cumi tiñu cuenda tichi Ñuhun can, ta cua quihin ra tiñu satiñu cuenda tichi municipiu can, ta ña ta ñahni tiñu cosovaha cuhva cha tahan chi, ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan Ñuhun can, (Legislatura Estatal) cua ndehe ra ta ra ti municipiu can ña cuu ndehe ra iyo ican tiñu, a cuiso tiñu ra ta ra cuhva cha tahan chi, tu cha tacan cuu chi ndaa ica cha cua ndaca ra satiñu cuenda Ayuntamiento can chi ra ndacañahan tichi Ñuhun can, chi cha cua nduinuun uvi cha cuu uni cuenda ra ta ra cha cuu ra ta ra tiñu ican;

e) Ta cha tahan chi cua savaha tiñu chi ndihi municipiu cha ñahni ra cua ndehe tiñu iyo a ñahni ley iyo cuhva cha tahan chi.

Ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan ndihi Ñuhun can, (Legislatura Estatales) cua savaha ra ta ra ley cuhva cha tahan chi cua savaha ra ta ra, ta cua cosovaha tiñu ndaa cha cahan yuhu ra cuu cuenda municipiu can chi ra ndacañahan cuenda tichi Ñuhun can, (Gobierno -Estado) a chi inca tucu ñivi, ñaan cha savaha tiñu chihin ñi cuhva cha cahan inciso (c chi d) iti chata.

III. Ndihi tiñu cha tahan chi cha cua savaha ndihi cha cuu Municipiu cuenda ñivi ñuun cuu ndihi chehe:

a) Cuenda nduta vaha, cuenda nu chinu nduta quini, cuenda cha cua cosovaha nuu chi, cuenda cha cuan du ndoo ta cua quee ndico nduta quini can;

b) Cuenda cha cua coo ñuhun ndichi tichi ñuun;

c) Cuenda cha cua ndu ndoo, ta cua canihin ta cua cusita tiñu mihin;

d) Cuenda Nuyahvi ta ndihi nu quiahvi ndihi cha chachi ñivi;

e) Cuenda Camasandu;

f) Cuenda nu chihi ndihi quiti cuhun chachi ñivi;

g) Cuenda ndihi Calle, parque ta ndihi nu iyo ita cha sandutaqui cua tisovaha tiñu chi;

h) Cuenda cha cua coo ra cua cumi, cuhva cha cati artiiculo 21 tichi Ley Cahnu ihya, ra cua cuu policiia cha cua sacuenda tichi municipiu can ta ra cua sacuenda cuhva cha chinu ñivi chi carru ñi;

i) Ta ndihi ca tiñu cha savaha ta cahan ra Sacuaha ta tisovaha ley cha ndacañahan tichi Ñuhun can, cuhva caa ndihi cha iyo nu ñuhun can, cuhva cha satiñu chi ta iyo xuhun ndihi nu cuu chi Municipiu can, ta cuhva cha cuu ndehe ra ta ra tiñu ta iyo xuhun cuhva cha nducu ndehe ra ta ra ican.

Ña cua cuhva chi tundoho chi ndatu cha iyo chi municipiu can cuhva cha cati ley, cha cua savaha ñivi ndiso tiñu ican cuhva cha tahan chi cha iyo tiñu chi ñivi ñuun can, ta chacan ndihi municipiu tahan chi cha cua savaha chi ndihi cuhva cha cahan ley ra Cumi tiñu Cahnu Ñucohyo, ta ley cha cahan ra Cumi tiñu ndacañahan tichi Ñuhun nu iyo chi.

Ndihi cha cuu Municipiu, cha cua nduinuun xihna chi chi ndihi Ayuntantamiento chi, cua cuu natahan chi ta cua satiñu vaha ca chi tiñu cuenda ñuun a vaha ca cua quee tiñu savaha chi cuhva cha tahan chi. Ta cuenda tiñu ya cha cuu cuenda cha cua natahan ndihi municipiu ta cua satiñu chi tichi uvi nu ndacañahan Ñuhun a cuaha ca, nda ica chi cha cua coo ndatu cua savaha ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan iin iin Ñuhun can. Tacan ni ta cha iin Ayuntamiento ndehe chi ti chiniñuhun chi, cuu cua ndatuhun tahan chi ta cua tisovaha chi tiñu chi ra ndacañahan tichi Ñuhun can, vati racan cua ndehe iin ndoo iti ni tiñu cha tahan chi a ra cutahan chihin ra cua ndehe chi, ta cua cuiso tiñu ra ta ra iin tiempu ni tichi iin municipiu can, a inca ti cua cundaca ñahan ra ta ra icaa ni, ra ndacañahan tichi Ñuhun can, ta ra ndacañahan chi maan municipiu can.

Ta ndihi ñuun nu iyo ñivi cahan ñuun, cha iyo tichi municipiu can, cuu cua nduinuun tahan chi ta cua natahan chi ta cua satiñu chi cuhva cha cahan ley.

IV. Ndihi cha cuu municipiu cua satiñu maan chi chi xuhun a ndatiñu iyo ican, a ñaan ca cha cuca iyo cha cuu chi maan munipiu can, tacan ni xuhun cha cua quihvi cha cua tiahvi ñivi Vetiñu can, a ñaan inca cha cua cati ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cha ndacañahan Ñuhun can, cha cua tiahvi tiñu cuenda Vetiñu can, ta inca ndico ti:

a) Cua quihin cuenda tiñu xuhun cha cua tiahvi ñivi vetiñu can, ndihi cha cuu siqui cha cua ndaa yahvi cua tiahvi ñivi, cua savaha ra ndacañan tichi ñuhun can cuenda tihyo, a nu cua coo ñivi, a cuhva cha cua natahvi chi, ta cua coo tutu chi, a cua yaha chi tichi ndaha ñivi inca chiyo nu vaha ca, ta cua cundayahvi ca tihyo can a vehe can.

Ndihi cha cuu municipiu cua cuu tisovaha chi tiñu chi ra ndacañahan tichi ñuhun can, vati racan cua ndehe yoso cua satiñu ra cuhv a cha cua quee xuhun ta cua sagtiñu chi cuenda municipiu can.

b) Ta xuhun cha chaha ra cumi tiñu Cahnu Ñucohyo, cua cuhva tiñu chi cuenda ra, chi ra cumi tiñu cuenda municipiu can, cuhva cha iyo tiñu nda xini, ta yoso cuu chi, ta ndaa tiempu cuu chi iin iin cuiya cha cua cuhva ra chi, cuhva cha tiso ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan ndihi Ñuhun can.

c) Ta ndihi xuhun cha tiahvi tiñu ndihi nu cuu chi cuenda ñuun cha iyo tichi nu ndacañahan ra cumi tiñu municipiu can.

Ndihi Ley cuenda ra cumi tiñu Cahnu Ñucohyo, ña cuu casi chi ndatu cha iyo chi ndihi nu ndacañahan ra cuu Cumi tiñu iin iin Ñuhun cha iyo tichi cuenda Ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cua tiso ra cha cua satiahvi tiñu chi ñivi Ñuhun nu ndacañahan ra, cuhva cha cahan inciso a) chi c), ta ña cua cuhva ra ndatu cha ña cua tiahvi ñivi xuhun cuenda tiñu, cuhva cha cahan tiñu ihya. Ndihi cha cuu ley iin iin Ñuhun ña cua cuhva chi ndatu cha ña cua tiahvi ñivi, a cua tihi tiñu xuhun cuenda ñuun chi iin ñivi, a cuenda iin nu satiñu ñivi can. Ndihi cha cuu cuenda ra Cumi tiñu Cahnu cha cuu cuenda ñuun ña cua tiahvi tiñu cuenda chi, ta ndihi cha cuu chi ra ndacañahan iin iin Ñuhun a cha cuu cuenda ndihi municipiu iyo tichi Ñuhun can, ña cua tiahvi tiñu cuenda chi. Ta tu cha ndatiñu can chatiñu ra iyo cuenda Ñuhun can chi a inca ñivi ñuun chatiñu chi, ta iyo sivi chi cuhva cha satiñu chi, a ñaan inca cuhva iyo chi, ta ñavi cuenda cuhva cha iyo ñuun cuu chi, cua tiahvi tiñu cuenda chi.

Ndihi nu cuu chi municipiu ta iyo ra ndacañahan, ta cuhva cha tahan chi cha cua satiñu ra ta ra , cua tihi ra ta ra tiñu nu iyo ra Sacuaha ta tisovaha ley tichi nu ndacañahan iin iin Ñuhun, cuhva cha saxini ra ta ra cha cua tiahvi tiñu xuhun tiñu, a cuenda cha cua coo cha cuiti chi ñivi, a xuhun cha cua coso vaha tichi ñuun, ta cua coo iin tabla cuhva cha cua ndehe ñivi ta cua tiahvi ñi xuhun cuenda iin iin tihyo nu cha cuinda vehe, ta cua cuhva chi cuenda yoso cua tiahvi ñivi cuenda ñuhun ñi a cuenda tihyo ñi.

Ra Sacuaha ta tisovaha ley tichi iin iin Ñuhun, cua tava vaha ra ta ra ley cha cahan cuhva cua tiahvi tiñu cuenda tichi ndihi municipiu, ta cua ndehe ra ta ra cuhva cuahan tiñu can ta cua ndaca ra ta ra cuenda cuhva cha iyo xuhun cuenda ñuun can. Ta ndihi xuhun cha cua cuatiñu cuenda tiñu cua savaha municipiu can, maan ra ndiso tiñu cuenda Ayuntamiento can cua ndehe yoso cuhva cha queta xuhun cha quihvi cuenda chi, ta iyo chi cuhva cha cua satiñu chi, ta suvi ni ican cua tihi tahan ra ta ra ndihi cuenda cuhva cha iyo cha tiahvi tiñu chi ñivi satiñu cuenda municipiu can, ta cua savaha ra ta ra cuhva chito ra ta ra cha cati artiiculo 127 tichi Ley Cahnu ya.

Ndihi xuhun iyo cuenda cuhva cha satiñu municipiu can, iin ndoo iti ni cua cuatiñu ndihi Ayuntamiento can chihin chi, a cua cuhva tiñu ndatu chi inca ra ta ra cha cua ndehe ra tiñu can cuhva cha cati ley;

V. Ndihi cha cuu Muncipiu, cati Ley cuhva cha ndacañahan ra Cumi tiñu Cahnu Ñuhun Ñucohyo, ta ndihi nu cuu chi iin iin Ñuhun iin ni cuhva cahan chi cuenda municipiu can, vati iyo ndatu cha cua savaha chi ndihi cuhva cahan ihya:

a) Cua savaha chi tutu ndihi cuhva cha cua satiñu chi, cua ndehe chi ndaa cha vaha cua savaha chi, ta cua satiñu chi nu cuu chi ñuhun nu cua cunu ñuun tichi nu ndacañahan chi cuenda municipiu;

b) Cua ndehe chi cua nducu chi ta cua satiñu chi ñuhun a cuhu nu ndacañahan chi;

c) Cua ndehe chi yoso cua cosovaha tutu cuhva cha cua cuahnu tiñu cuenda cha na cuhun ñuhun nu iyo chi iti nuun, ta iyo cha cua coo inuun chi chi ndihi tiñu cua coo ican. Ta tu cha ra Cumi tiñu Cahnu a ra Cumi tiñu iin iin Ñuhun cua tiso vaha ra ta ra ñaan iin tiñu cua coo cuenda ñuhun nu iyo chi, nda ica cha cua cahan ra ta ra cha na cua quihvi tahan municipiu can tichi tiñu can;

d) Cua cuhva municipiu can ndatu, ta cua ndehe chi ta cua cumi chi nu iyo ñuhun cuenda chi cuhva cha tahan chi cha ndacañahan chi ñuhun nu iyo chi;

e) Cua ndehe chi cua tisovaha chi tutu cuenda cha iyo tihyo ñivi tichi nu iyo cuenda ñuun can;

f) Cua cuhva chi tutu cha iyo ndatu cha cua savaha ñivi vehe ñi;

g) Cua ndehe chi cha cua coo ñuhun cuenda ñuun cha ña cua tahnda ca yutun (ecología) ta cua coo tiñu cha cua sacuenda vaha ñivi nu iyo ñuhun can;

h) Iyo cha cua ndehe chi yoso cua coo tiñu cha cua coo cuhva cha cua satiñu cha chica ñivi chi carru vati tacan ña cua quihvi inca ra satiñu inca ñuun tichi ñuhun can;

i) Cua tisovaha chi tiñu cuhva cha cua satiñu ta cua sacuenda tiñu nu cuu chi ñuhun cuenda ra Cumi tiñu Cahnu.

Cuhva cha sanahan tiñu ya cuhva cha cahan tichi paarrafo uni ya tichi artiiculo 27 nu Ley Cahnu ya, cua savaha municipiu can ndihi tuhun cuhva cha cua cundacañahan tiñu tichi ñuhun can cuhva cha chiniñuhun chi;

VI. Ta cha uvi ñuun iyo tichi ñuhun cuenda municipiu can ta indi chi tichi cuenda uvi a cuaha ca ndihi iin iin Ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo, ta cuni chi cha cua coco ca ñuun can, ta chi man cha cuu cuenda ra Cumi tiñu Cahnu, ta cuenda cha ndacañahan iin iin Ñuhun, ta ndihi maan municipiu can, cua nduinuun ra ta ra, ta cua ndehe ra yoso cua tisovaha ra ta ra tiñu cuhva cha cua coco ñuun can, ta cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley cuenda maan ra Cumi tiñu Cahnu cuhva cha iyo tiñu ihya;

VII. Ra cuu policiia sacuenda coto coo tundoho, tichi ndaha maan ra cuu Presidente cuenda Municipiu can cua coo ra ta ra, cuhva cha cati ley ndacañahan cuenda Ñuhun can. Ta maan ra Cumi tiñu ndacañahan tichi Ñuhun can cuu xini chihin ra ta ra, ta chi racan cua tasoho ra ta ra, ta cha cua quee tiñu chihin ra ta ra, ta cha iyo tundoho cahnu tichi ñuun.

Maan ra Presidente Ñuhun Ñucohyo cua cuu xini chi ndihi ra sacuenda tichi ñuun nu iyo tahan maan ra a cua coo nuun ni ra;

VIII. Ndihi ley cha iyo tichi iin iin Ñuhun, cua sanahan chi cuhva cha iyo tiñu cha cua cuiso tiñu tahan ñivi icahnu ni, cuenda ñivi ni chaha voto ta ña queta vaha chi cuhva cha chacoo chi tichi nu ndacañahan ndihi Ayuntamiento can, cuenda ndihi municipiu can.

Cuhva cha cua coo ra ndacañahan tichi municipiu can chi ñivi satiñu cuenda chi, cua savaha ra ta ra cuhva cha cati ley cha cua tisovaha ra Sacuaha ta tisovaha ley nu ndacañahan iin iin Ñuhun can, cuhva cha cahan chi tichi artiiculo 123 nu ley Cahnu ihya, ta ndihi ca tiñu cahan chi.

IX. Tani chi.

X. Tani chi.

Artiiculo 116. Cuhva cha cua natahvi cha cua coo cha ndacañahan iin iin Ñuhun, ta cua satiñu chi, cua coo ra cuu Xini cua tahvi tiñu, cua coo ra Sacuaha ta tisovaha ley, cua coo ra Tachituni chi ñivi, t a ña cua cuu cuiso tiñu uvi tiñu can iin tuhun ni ñivi a iin cuenda nu satiñu ñivi, ta ni ña cua cuu cuiso tiñu iin tuhun ni ñivi cuenda ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley.

Ta cuhva cha iyo cha ndacañahan iin iin Ñuhun can, cua coo chi cuhva cahan ley iyo cha ndacañahan iin iin Ñuhun can, cuhva cha cahan tuhun ihya:

I. Ndihi ra cuu Xini cha ndacañahan iin iin Ñuhun, (Gobernadores) iñu cuiya ni cua ndunahan ra cha ndiso tiñu ra.

Cha cua nacachi tiñu chi ndihi ra cua cundacañahan iin iin Ñuhun ta chi ndihi ra cua Sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley, iin ndoo iti ni cua coo chi cuhva cha cahan ley cuhva cha nacachi tiñu chihin ra ta ra cha cua cuu ra tiñu cuhva cha tahan chi.

Ndihi ra cuu Xini ta ndacañahan ra ta ra iin iin Ñuhun, ta ni tiso ñivi ñuun chihin ra ta ra, a chacoo siin cuhva cha chacoso ra ta ra, ña cua cuu ca ta ni ña tahan ca chi cha cua cuiso tiñu ra ta ra suvi ni tiñu can, a cha cua quihin nuun ra ta ra tiñu ndiso tahan ra ta ra, a cua ndoo nuun ra ta ra ndehe ra tiñu vehe nu satiñu tahan ra ta ra.

Ña cua cuu ca nacachi tiñu suvi ni chi maan ra ta ra, ta cua cuiso tiñu ndico tucu ra inca chaha:

a) Ra cua cuu Xini cha cua quihin tiñu ta cua saqueta ndihi ra tiñu (Gobernador Sust. Const.) ni chiso maa ra Cuu Xini cha ni cha cundacañahan cuhva cha cati ley, a iin ra ni tiso ni tiñu, ta quihin ra tiñu ndiso ra cuu xini can, vati ña ni savaha racan tiñu cuhva cha chiso tiñu ra, a ñaan ca sivi cuu cha ni cumani ra;

b) Ra cuu Xini ta cua saqueta ndihi ra tiñu, (Gobenador Interino) a ra quihin nuu ni tiñu can, a ndaa inca ñivi ñuun cua cuu tiñu can a ñaan cha cuu inca sivi chi, ta cua cuu nuu ra tiñu nuu ra cuu Xini can, ndihi tichi inca uvi cuiya ta cua sandihi chi cuhva cha ndacañahan Ñuhun can.

Ra cua cuu cuu Xini cuhva cha cati ley iin Ñuhun, iin ra cha cacu tichi Ñuhun Ñucohyo, a cha iyo cuii ra iin uhun cuiya niniin, xihna ca cha nacachi tiñu chihin ra cha cua cuu ra tiñu, ta cha queta vaha ra oco uchi cuiya ra quivi cha cua nacachi tiñu chihin ra cha cua cuu ra tiñu, a ña ta queta vaha ra tu cha tacan cati ley cha ndacañahan tichi Ñuhun can.

II. Cuhva cha tuvi ñivi iyo iin iin Ñuhun, tacan cua coo ra cua cuu tiñu cuenda cha cua Sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley cuhva iyo tichi Ñuhun can, ucha ra ta ra cua cuiso tiñu tu cha cumi cientu mil ñivi iyo tichi Ñuhun can ta ña cua cuu nanuun cuenda can, ta iin tahan ra ta ra tu cha ña yaha una cientu mil ñivi iyo, ta uchi iin tahan ra ta ra tu cha yaha ca cuenda ta tuvi ca ñivi cuhva cha cahan chi ihya.

Ndihi Constitucion tichi iin iin Ñuhun cua tiso chi tiñu cuhva cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Diputado cha cua coo tichi iin iin Legislatura tichi iin iin Ñuhun, nda cha cumi chaha. Ta maan partido ra cua tiso chi ra, a inca partido cha cua ndu inuun ta cua tiso chi ra ta ra, tu cha ña ta quee ra cuenda chi a ña ta naan sivi ra cha indi ra cuenda chi sava tiempu cha ña ta quee ra cha ndiso tiñu ra.

Cha cuu Legilatura cha iyo iin iin Ñuhun cua coo ra cua cuu Diputado chaa cha nacachi tiñu, cuhva cha iyo tiñu cha nacachi tuvi ca ñivi ñuun chi ra a cua cuu ra cuenda cha natahan voto ñivi ta cua ndoo ra cuu ra diputado, cuhva cha cahan ley. Ta ña cua cuu coo Diputado cha cuenda nduvi tahan cuhva can, cha cua yaha una por cientu cuhva cha chaha ñivi voto ñi. Cuhva cha cahan tiñu ya, ña cua savaha tiñu chi partido cha ni sacanaan vaha nu cuu chi distrito ituhun ni ta nihin ra ta ra cuaha ca curul nu iyo legislatura can, ta sucu ca porcentaje cuhva cha nihin tiñu voto can ta inca una por cientu cha icahnu ni. Tacan ni cha cua coo ra ta ra nu iyo legislatura can, cha cuu porcentaje voto ni nihin ra ta ra cua nanuun una por cientu chi. Tacan ni cuhva cha cua coo ñivi cha cua cuiso tiñu, ña vaha cha cua nanuun voto cha iyo chi iin ñivi cha cua cuu cuenda iin partido político, ña iyo chi cha cua nanuun una voto cha ni nihin ñi nda ni cha xihna cuii.

Chi maan ra Sacuaha ta tisovaha ley tichi iin iin Ñuhun, tahan chi cha cua ndehe yoso xuhun tahan chi cha cua cuatiñu tichi iin cuiya cuenda tiñu tichi Ñuhun nu ndacañahan ra ta ra. Ta cua ndehe ra ta ra yoso cuu xuhun yahvi ndihi ra satiñu cuenda tiñu ñuun, ta ndaa ica cha cua savaha ra ta ra cuhva cha cati ley tichi artiiculo cientu oco ucha (127) nu Tutu Ley Cahnu ya.

Ndihi cuhva cha ndacañahan tichi iin iin Ñuhun, cuenda ra Sacuaha ta tisovaha ley, cuenda ra cuu Xini chi Ñuhun can, ta ra Tachituni chi ñivi iyo cuati tichi nu ndacañahan Ñuhun can, a ndaa inca cumi tiñu cha iyo ta ndehe maan ra ta ra tiñu cha ndiso tiñu ra tichi iin iin Ñuhun, cuhva chaha ley ndatu chihin ra ta, nda ica cha cua tihi ra ta ra cuhva cha cua quee xuhun cha cua cuatiñu cuhva cha iyo ndihi cha tiahvi tiñu chi ndihi ra satiñu cuenda ñuun. Ndihi cuhva cha cua coso vaha tiñu ya ta ndihi tutu cha cahan cuenda chi, ta cua cuu quee vaha chi ta cua nihin tiñu xuhun cha tahan chi cua cuatiñu tichi nu ndacañahan Ñuhun can, cuhva cha cahan ndihi Ley Cahnu ta ndihi cuhva cha chacoso vaha tiñu can cuhva cha tahan chi cuhva cati ley can.

Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley iyo tichi iin iin Ñuhun cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua coo inca ndico tucu ra cumi tiñu cha cua ndehe cuhva cha cua satiñu ra satiñu cuenda ñuun, ta cua coo cuhva cha cua satiñu maan ra ta ra cuhva cha chito ra ta ra cuhva cha chinu tiñu, ta cuhva cha iyo ndatu chihin ra ta ra, cha cua ndehe ra yoso cua satiñu maan ra ta ra, ta cua ndehe ra cuhva cha cua cunu tiñu ta cua tisovaha ra ta ra chi, cuhva cha cati ley iyo tichi Ñuhun can. Ta cuhva cha cua satiñu ra ta ra cha cua ndehe ra cuhva cha satiñu ñivi cuenda ñuun, cua cunu tiñu can quivi quihin ra ta ra tiñu ta iti nuun, tichi iin iin cuiya, cuhva cha cati ley, ta inuun ni cua ndehe ra ta ra tiñu ñivi can, ta cua cuinu ini ñivi tiñu savaha ra ta ra.

Ta ra cua cuu Xini chi tiñu iyo tichi iin iin Ñuhun cha cua ndehe ra cuhva cha cua satiñu ñivi cuenda ñuun, maan ra ndiso tiñu cha Sacuaha ta tisovaha ley iyo Vehe nu nducuiti ra ta ra, cua nacachi chi ra cua ndehe tiñu can, ta uvi cha cuu uni cuenda ra ta ra cua nduinuun ta cua tiso ra ta ra chihin ra quivi cha iyo cuiti ra ta ra ican, ucha cuiya ni ta ña cua nanuun tiempu cua cuiso tiñu ra, ta iin ra cha chito tiñu cua cuu ra cha cha satiñu ra iin uhun cuiya cuenda cha ndehe ra tiñu cha sacuenda can, ta chito ra ndehe ra tutu cuenda xuhun ta ndaa inca ca tiñu cha chiso tiñu ra.

Cuenda cha cuu chi ñivi ñuun cuiya yaha iyo cha cua cuhun chi nu cuu chi Legislatura cuenda iin Ñuhun, quivi oco uchi ndaa abril. Ta cua cuu nducuee chi cha cua cuhun chi tu cha cua ndaca ra Gobernador cha tacan, ta cua ndoo ra satiñu Legislatura can vaha cuhva cha ndehe ra ta ra tiñu can.

Cha cuu Legislatura iin iin Ñuhun cua cumi chi cuhva cha cua cuu tihi ñivi ñuun tiñu cuhva cha cuni ñi cha coo ley iti nuun ra satiñu tichi Congreso can.

III. Tiñu cha ndehe cuhva cha tachituni tiñu chi ñivi iyo tichi iin iin Ñuhun, cua ndehe tiñu chi nu cuu chi Vehe nu cutuni ñivi, cuhva cha tiso tiñu chi cuhva cha cati ley iyo cuenda Ñuhun can.

Ra cuu Xini chi tiñu can ta ndihi ra cuu Juee tahan chi cha cua satiñu maan ra ta ra, ta ndihi ley Cahnu ta ndihi ley cahan cuhva cua satiñu ra ta ra cha iyo tichi Ñuhun can, cua cuhva chi ndatu cha cua ndehe maan ra ta ra tiñu, ta cuhva cha cati maan ley can, cua quihvi ra ta ra cua satiñu ra, cuhva cha cua sacuaha ra ta ra ta cua coto ra ta ra tiñu, ta ndihi tiempu cha cua satiñu ra ta ra, cuenda tiñu cha ndacañahan cuhva cha tachituni tiñu chi ñivi tichi iin iin Ñuhun can.

Ndihi ñivi cuu xini ta cuu ñi tiñu cha tachituni chi ñivi tichi iin iin Ñuhun, nda ica cha cua sacuinu ñi cuhva cha cahan fraccioon iin I ta nda uhun V tichi artiiculo 95 nu Tutu Ley Cahnu ihya. Ña cua cuu cuiso tiñu ñivi cha cha cuu Secretariu a ñaan inca tiñu, a chiso tiñu ñi cha cuu ñi ni cahan cuenda ñivi iyo cuati, a ñivi Sacuaha ta tisovaha ley tichi iin iin Ñuhun can, tichi cuiya cha ña ta tiso tiñu chihin ñi.

Ndihi ñivi cua cuu xini Vehe nu cutuni ñivi, ta ndihi ñivi cuu Juee cha cuu ñi tiñu cuenda cha tachituni tiñu chi ñivi tichi iin Ñuhun, cua cuiso tiñu ñi, vati cha ni chiso tiñu ñi iin cha vaha ta quee vaha ñi cuhva cha satiñu ñi ti savaha ñi cha cuiti cuenda cha cutuni ñivi iyo cuati, a cuu ñi iin ñivi ndayahvi xaan, ta cuu vaha ndehe ñi tiñu can, vati cha ni cuu ñi tiñu cuenda inca nu satiñu ñi, ta chito ñi cuhva cahan ley ta cahan ñi cuenda ñivi iyo cuati.

Ta ndihi ñivi cuu xini Vehe nu cutuni ñivi, cua cuiso tiñu ñi tiempu cuhva cha cati ley ndacañahan tichi iin iin Ñuhun can, cua cuu quihin chaa ndico tucu ñivi can tiñu, ta tu cha ni quihin chaa ndico tucu ñi tiñu, maan ley cua cati ndaa tiempu cuu chi cha cua quenda tiñu chihin ñi, cuhva cha cahan ndihi Tutu ley ta ndihi ley cha cahan cuhva cha ndiso tiñu ñivi satiñu cuenda ñivi ñuun tichi iin iin Ñuhun can.

Ndihi ñivi cuu xini Vehe nu cutuni ñivi, ta ndihi ra cuu Juee cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha tahan chi ta ña cua cati ñi ti ña cua satiñu ñi, ta ña cua cuu nanuun cuhva cha tiahvi tiñu chi ñi tichi tiempu cha ndiso tiñu ñi.

IV. Ta cuhva cha iyo inuun tiñu cuhva cha cahan Constitucion ya chi ndihi ca ley cha cahan cuen-da tiñu ya, ndihi Constitucion cha iyo tichi iin iin Ñuhun chi ndihi ca ley iyo ican, cha cahan cuenda cha nacachi tiñu chi ra cumitiñu, cua cuhva ndicha chi ndatu:

a) Cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Gobernador, a chi ra cua satiñu nu cuu chi legislatura iin iin Ñuhun chi ra cua cuiso tiñu nu cuu chi ayuntamiento cua coo chi cha ndihi ñivi ñuun cua cuhva ñi voto ñi, cuhva cha iyo cha nuna chi ñi, iin cha xehe ni ta iin cha cuiti ni, ta quivi cha cua coo voto can cua cuu chi domingu xihna cuii yoo junio cuiya cha tahan chi. Ta ndihi ca Ñuhun nu chacoo tahan cha nacachi tiñu chi ra cumitiñu tichi iin ni cuiya cha chacoo chi cuenda ra cumitiñu Ñuhun Ñucohyo, ta ña iin ni quivi cuu chi cuhva cha cua coo cuenda ra cumtiñu Ñuhun Ñucohyo can, ñahni cua cuu cuenda cuhva cha cahan tiñu ya;

b) Cha cua coo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, cuhva cha cua savaha ra ndiso tiñu cuenda chi, cha cua cuu tundee ini chi, cuu cha ndicha, chi cha inuun cua ndehe tiñu chi, ta cua satiñu maan chi, cuhva cha cahan ley, ta cua coto ndihi ñivi cuhva cha cua satiñu chi iin cha cachi;

c) Cha cua ndehe ra cumi tiñu ndiso tiñu cuenda cha cua tiso ra chi ndihi ñivi cha cua ndehe nu cua nacachi tiñu chi ñivi can, ta chi ndihi ra cua ndehe tiñu iin iin nu chacoo cuenda cha nacachi tiñu chi ñivi can, tu cha quee cha cahan yuhu ñivi can cuenda chi, ta maan ñivi ndiso tiñu cuenda chacan cua tahvi tiñu, ta yoni ñivi cua tihi chihin ñi cuhva cha cua cati ñivi ndiso tiñu can:

1o. Ndihi nu cuu cuenda ñivi ñuun cha cuu chi cuenda cha cua tiso tiñu chi iin ñivi cha cua cuu cumi tiñu, iyo chi cha cua coo iin ñivi cha cua cati tuhun vaha chi ra cuu xini ta iñu tahan ra cua ndehe cuenda cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu, ta cua cuu cahan ñi ndaa cha cuni ñi, ta cua cuu savaha ñi votar, ta cuu secretario chi ndihi ca representante iin iin ra nducu tiñu cha cuu iin iin partido cua nducuiti ra ta ra nu cua ndatuhun tiñu, soco ndicha cuii cua cuu cahan ni ra ta ra, iin iin partido ta iyo chi cha cua iin iin ñivi cha cua cuu representante ra ta ra nu cua nducuiti tiñu.

2o. Ñivi cha cua cati tuhun vaha chi ra cuu xini ch ira cua ndehe cuenda cha tiso tiñu chi ñivi cha cuu tiñu, ñivi cha iyo cuenda Consejo General del Instituto Nacional Electoral cua tiso chi ñi, ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley. Ta ñivi cha cua ndehe cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu tiñu iyo chi cha cua cuu ñi ñivi xuu ñuun nu cua cua sacuenda ñi, soco tu cha ñavi ñivi ñuun ican cuu ñi, masi tacan cua cuu ndoo ñi, soco tu cha queta masi uhun cuiya cha cha iyo ñi ñuun can, ta cua coo ndihi cha chica tiñu chi ñi ta cua cuu chi cuhva cha cati ley. Tu cha cua quee ndico ñi tichi cumi cuiya cha ndiso tiñu ñi, cua nacachi ndico tiñu chi inca ñivi cha cua sandihi cuiya can, soco tu cha ni cumani uni cuiya ta que era, cua nacachi chaa tiñu chi inca ñivi cha cua ndehe tiñu can ta cua cuiso tiñu ñi ndihi cuiya cha tahan chi.

3o. Ñivi cha cuu consejero cuenda cha ndehe ñi cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu, ucha cuiya cua cuu cuiso tiñu ñi, ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ndico tucu ñi inca chaha, ta cua tiahvi tiñu chi ñi cuenda tiñu cha ni savaha ñi, ta ñivi cha iyo cuenda Consejo General de Instituto Nacional Electoral cua cuu satuñu chi ñi tu cha iyo iin cha ña vaha ni savaha ñi cuhva cha cati ley.

4o. Ñivi cha cuu consejero cha ndehe cuhva cha tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu chi ñivi cha satiñu cuenda ñivi ñuun, ña cua cuu satiñu ñi inca tiñu, ta ni ña cua cuiso tiñu ñi inca chiyo, soco ñivi cha ña ni chaha tiñu xuhun cha cuu ñi ñivi sanahan, científico, a cuenda cultura, a cha sacuaha ñi a cha tindee ñi chi ñivi. Ta ña cua cuu cuiso tiñu ñi cha cuenda ñivi nu cuu chi nu satiñu ñi a nu tindee ñi, ta ni ña cua cuu tiso tiñu chi ñi, ta ni ña cua cuu cuiso tiñu ñi cuenda iin partido tichi uvi cuiya cha cha ni quee ñi cha cuu ñi consejero electoral.

5o. Tu cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuiso tiñu cuenda cha cua ndehe ñi cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu, uvi uni ñivi cha iyo cuenda Cámara de Senadores iyo chi cha cua tiso chi ñi, ta cua cuu chi cuhva cha cati ley.

6o. Iin iin vehe cha iyo cuenda ñivi ñuun nu iyo ñivi cha cua ndehe cuhva cha cua tiso tiñu chi ñivi cha cua cuu cumi tiñu, iyo chi cha cua coo tahan iin ñivi cha cua ndehe cuhva cha cuahan chi ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley.

7o. Cha cua tihi tiñu cuati ta cha ñavaha chacoo cha nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, cuhva cha cahan base V tichi Artiiculo 41 tichi Constitucion ya, cua savaha cha cuu Instituto Nacional Electoral ta cha cua cunu tiñu cha nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin ñuhun, ra iyo cuenda Tribunal Electoral del Poder Judicial Ñuhun Ñucohyo cua tiso vaha tiñu can cuhva cha cati ley.

d) Ra cumitiñu cha satiñu tichi cuenda cha nacachi chi ra cua cuu cumitiñu cua ndoo ra vaha cha cua ndehe cha cuu Instituto Nacional Electoral cuhva cha cua coo tiñu cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitñu tichi iin ñuhun;

e) Cha cuu partido cha satiñu cuenda ñuun mani ñivi ñuun cua cuiso tiñu ican, ta ñahni ndatu cha cua tihi ñivi satiñu inca cuenda tichi ican, a ndaa ñivi ñuun cuu ni ta ñahni sivi ñi indi cuenda chi. Ta cua nacoto vaha tiñu cuhva cha iyo cha cuiti chihin chi cha cua tiso chi sivi ñivi cua cuu candidato ta cua nacachi ñivi ñuun chihin ñi, ta ñavi cuhva cahan Artiiculo 2º. apartado A, fracciones III chi VII, tichi Constitucion ya;

f) Ra ndacañahan cuenda cha nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu ndicha cuii tiñu cha iyo cuenda cha nducu tiñu ni ñivi cua ndehe ra cuhva cha cahan tiñu ihya;

Cha cuu partido iyo tichi iin ñuhun cha ña cua nihin chi uni por cientu cuhva cha cua coo voto cha cua nacachi tiñu cha cua nduchaa ra cumitiñu cua cundaca ñahan a ra cua cuu Diputado tichi iin ñuhun, cua cundasi cuhva cha iyo cha satiñu chi chi cuhva cha iyo sivi chi. Ta cuhva cha cahan chi ihya ña cua savaha tiñu chi cha cuu partido cha iyo niniin cahnu Ñucohyo cha cua ndehe cha cua coo tiñu cha nacachi chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin ñuhun;

g) Ndihi cha iyo cuenda cha nducu tiñu cuenda ñuun cua cuhva tiñu chihin chi iin cha inuun, xuhun cha cuu cuenda ñivi ñuun ta cua satiñu chi tiñu cha iyo tahan maan ndihi ni tiempu, ta ndihi tiñu iyo ta cha nducu tiñu voto ñivi ta chinu tiñu cuhva cha nacachi ñivi chi ra cua cuiso tiñu. Tacan ni ta cua coo cuhva cha cua naan ndico cuenda cha iyo cha nducu tiñu ñivi, tu cha tani ndico sivi chi ta ndaa iti cua nandoo ndatiñu cha ni chacoo chihin chi;

h) Cha cua tiso tiñu ndaa ca cua queta cuhva cha cua sanaan partido can ta chi xuhun, ta cha cua savaha tiñu campaña xihna ca cha cua queta tiempu, tacan ni ta cha cua coo campaña can cha nacachi ñivi chi ra cua cuu tiñu, tacan ni ndaa ca cua queta cuhva cha cua cuhva ñivi ndanaan chi partido can xuhun cha tindee ñi chi ra ta cua cuu cumitiñu;

i) Ndihi cha iyo cuenda cha nducu tiñu cuenda ñuun cua cuu cahan ñi tichi radiu chi televisioon, cuhva cha iyo tiñu ta cahan chi tichi B nu ndaa chi tichi III tichi artiiculo 41 nu Ley Cahnu ya;

j) Cha cua tiso tiñu regla cuhva cha cua coo campaña xihna ca cha cua queta tiempu a cuhva cha cua coo maan campaña cahnu can cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu cua savaha maan partido nu quee ra candidato can ta ra, tacan ni cuhva cha cua satiahvi tiñu chi ñivi cua cuiso cava regla can. Ta tiempu cha cua ndunahan campaña can cua cuu chi uni xico a cumi xico uchi quivi, ta cua nacachi tiñu chi ra cua cuu xini chi iin Ñuhun, ta oco uchi a uni xico quivi ta cha cua nacachi tiñu chi chi ra cua cuu diputado a ra cua cuu xini chi ayuntamiento, ta ta cha cua savaha tiñu campaña xihna ca cha cua queta quivi maan campaña cahnu can cua ndunahan chi uvi terciu tiempu cuhva cha tahan chi cha cua coo campaña can cha ndihi chi;

k) Cha cua tiso tiñu cuenda cuhva cha cua coo cha cua nducu tiñu ra candidato cha ñavi cuenda ni iin partido iyo ra, ta cuhva cha cua quihvi sivi ra, ta cuhva cha iyo cha cuiti chi ra, ta cuhva cha tahan chi cha cua savaha ra masi candidato nducu siin maan tiñu cuu ra, ta cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cha cuiti chi ra cha cua tindee ñivi ñuun chi ra, ta cuhva cha cua coo cha nuna chi ra tichi radiu chi tichi televisión cuhva cha cahan tichi Constitucion ya chi ndihi ca ley cha iyo ta cahan chi tiñu ya;

l) ua coo tahan cuhva cha cua cahan nihin tiñu cha na cua coo vaha tiñu ta cuhva cha nacachi tiñu chi ñi cua cuu tiñu, cuhva cha cati ley. Tacan ni cua taa cuhva tiñu ndaa cha ñavaha ta ndihi regla cuhva cha cua sacuinu tiñu, nu ndehe ñivi satiñu tiñu can, cuhva cha tahan chi cha ndehe ñi tiñu can, ta cahvi ñi ndihi a suhva ni voto cha ni chaha ñivi;

m) Cua tiso tahan tiñu cha cua casi ta cha chacoo cha nacachi tiñu chi ra cua cuu xini tichi iin Ñuhun, a cuenda ra sacuaha ley tichi iin Ñuhun a cuenda municipiu, ta tiempu cha cua cahan tahan tiñu cuenda chi ta cua cosovaha tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cha cua sandihi chi cuhva cha chinu tiñu cha nacachi tiñu chi ñivi cuu tiñu,

n) Cha cua ndehe vaha tiñu, masi iin cha cua nacachi ñivi chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin ñuhun tu cha iin ni tiempu cua coo chi chi cha cuu cha cua nacachi ñivi chi ra cumitñu tichi Ñuhun Ñucohyo;

o) Cha cua ndehe tiñu ñaan cuati cua savaha chi a ñaan cua cumani chi cha cuenda tiñu cha nacachi ñivi chi ra cua cuu cumitiñu, ta cuhva cha cua satiahvi tiñu chi cuhva cha tahan cha cumani ñivi can.

p) Cha cua tiso tiñu cuhva cha quechaha tiñu chi cha cua ndaca tiñu cha cua savaha ñivi, vati ta cha cua coo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu cumitiñu, ñivi cha cua nducu tiñu can cua tihi ñi sivi ñi cha cua cuu ñi candidato, vati tacan cua cuu cuhva ñivi ñuun voto ñi chi ñican cha nducu siin maan ñi tiñu cha cua nacachi ñivi ñuun chi ñi, cuhva cha cahan tichi Artiiculo 35 tichi Constitucion ya.

V. Ndihi ley iyo cuenda iin iin Ñuhun cuu cua tiso chi iin Vehe nu cua cutuni tiñu ta cha cahan yuhu tiñu nu satiñu ñivi, ta cua ndehe maan chi cuhva cha cua cutuni ñivi can, ta cua ndehe tiñu cha cua cosovaha cuhva cha cahan yuhu ñivi ñuun chi satiñu ra cuu tiñu cha ndacañahan, ta cua coso cuhva cha cua coo chi ta cua satiñu chi, ta cua cunu tiñu ta ndihi cuhva ta cha ña cuu cosovaha chi.

Cha cua sacuaha, ta cua ndehe vaha tiñu cuhva cha iyo cuati, ta cuhva cha cua satiahvi tiñu chi ñi-vi satiñu nu cuu chi Poder Judicial cha iyo tichi iin iin Ñuhun, cua savaha tiñu cuhva cha cahan ndihi Constitucion iyo tichi iin iin chi, ta ña cua cuhva chi tundoho cuhva cha tiso cuenda tiñu tichi iin iin ñuhun can cuhva cha satiñu chi, ta cuhva cha cumi chi ta chatiñu chi xuhun ñivi ñuun;

VI. Ta cuhva cha cua coo ñivi satiñu cuenda iin iin Ñuhun, maan ley tiso ra Sacuaha ta tisovaha ley, cua cati yoso cuhva cua coo ñivi can chi cuenda ra ndacañahan iin iin Ñuhun cuhva cha cahan artiiculo 123 nu Tutu Ley Cahnu cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo chi ndihi cuhva cha cahan chi.

VII. Cha ndacañahan Nuhun Ñucohyo ta chi ndihi Ñuhun iyo tichi chi, cuhva cha cati ley, cua cuu tisovaha tiñu cuhva cha ndaa tiñu cua savaha ñivi ndiso tiñu ican, ta yoso cua cahan ñi tiñu ta cua savaha ñi cuhva cha iyo chi, ta cuhva cha cua coo ndihi cha cua cuatiñu ñivi ñuun, ta cha cua nducahnu ñuun can cuhva cha satiñu chi ta iyo ñivi tichi chi.

Iin iin Ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo cua cuu tisovaha chi tiñu chi ndihi cha cuu Municipiu, vati tacan cua ndehe maan municipiu can yoso cua savaha chi ndihi nu cua cuatiñu ñivi ñuun ta ndihi cuhva cha tahan chi cha cua savaha chi cuhva cha cahan paarrafo iti chata.

VIII. Ndihi cha cuu Constitucion iyo tichi iin iin Ñuhun cua tiso chi cha cuu cua ndehe tiñu cha cua satiñu maan chi, ta ñivi tuhva vaha cua ndehe tiñu can chi cha inuun, ta cua nducuiti tiñu, ta cua sacuaha vaha tiñu chi, ta cua ndehe ñivi can cuhva cha iyo cha cuiti cha cua coto tiñu, ta cua cumi vaha tiñu cuhva cha iyo sivi ñivi cha iyo tichi ican, cuhva cha cahan tiñu ta iyo chi tichi Artiiculo 6o tichi Constitucion ya chi tichi ndihi ley cha cua tava Congreso de la Union cuhva cha cua coo tiñu, chi ndihi ca tiñu cha iyo ta cuhva cha cua coo cha cuiti cuenda chehe.

IX. Ndihi cha cuu Constitucion tichi iin iin Ñuhun cua savaha chi cha cua coo cuhva cha cua satiñu cha cuu cuenda cha cutuni ñivi ta savaha tiñu cha cuiti chi ñivi, cua coo chi cuhva cha cahan tiñu cuhva cha cua satiñu maan chi, iin cha vaha, iin cha inuun, iin cuhva cha cahan ley chi cha cachi chi cha chito vaha chi tiñu ndacu chi, ta tiñu quihin chi ta tayahvi chi cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun.

Artiiculo 117. Ndihi Ñuhun iyo tichi Ñuhun Ñucohyo ña cuu savaha chi ni iin tiñu ya:

I. Ña cua cuu tisovaha chi tiñu a cua natahan chi chi inca Ñuhun, a chi inca ra ndacañahan inca Ñuhun.

II. Tani chi.

III. Ña cuu savaha maan chi xuhun caa, ni tutu xuhun, ni tutu estampilla ta ni tutu ndaa sellu.

IV. Ña cuu satiahvi chi chi ñivi a ñaan cha chicacuu tichi ñuhun chi.

V. Ña cuu casi chi a satiahvi chi cuenda cha quihvi a quee ndatiñu quiahvi cha iyo tichi ñuhun can, a vachi chi inca ñuhun.

VI. Ña cuu satiahvi chi cuenda cha chica ta quiahvi cha iyo tichi ñuhun can, a cha vachi inca ñuhun, ta cua tiahvi tiñu a cha cuiti cha ña cua tiahvi tiñu nu cuu chi aduana iyo nuu ñuhun can, a cha cua ndehe tiñu ñaa cha cuu chi a cha cua tiin sivi chi cha cuu chi ndihi bulto a cha cua ndaca tiñu tutu cuenda maan ndatiñu can.

VII. Ña cuu cua tava chi ley ta cua coo chi a cuenda cha satiahvi tiñu cha ña queta vaha tiahvi ñivi (sic DOF 05-02-1917) a ñaan inca cuenda ndatiñu quichi suvi ni tichi ñuhun Ñucohyo a inca Ñuhun nu ndacañahan inca cumi tiñu, ta cua saqueta tiñu cha cua tiahvi ñivi cuenda ndatiñu iyo tichi ñuhun can, a ñaan inca cha savaha tiñu ta vachi chi inca tucu chiyo.

VIII. Cha cua tiin chi tiñu iin cuahan ni a chi cuenda inca tucu cuhva, ta cua tiin chi tiñu cha cua quihin nuun chi xuhun ra ndacañahan inca ñuhun, a chi inca cuenda ñivi cha iyo inca ñuhun, a ta cha cua tiahvi tiñu chi xuhun inca ñuhun ta ñavi tichi ñuhun Ñucohyo cuu chi.

Ndihi Ñuhun chi ndihi Municipiu ña cua cuu tihi chi cuenda cha cua ndaca nuun chi xuhun tu cha ñavi cuenda cha cua tihi tiñu xuhun cuenda tiñu cha cuu chi ñivi ñuun cha cua satiñu chi a cha cua quihvi chaa xuhun cha sama cuhva cha satiñu chi, ta cua cuu chi iin cha cua ndehe vaha ca tiñu cuhva cha satiñu cha xico ta sata ñivi, tacan ni cha satiñu cuenda ra ndaca ñahan cha cuu empresa cuenda ñivi ñuun a cha cuu fideicomiso, ta cuenda cha cuu nu ndaca ñahan iin Ñuhun, cua quihin chi cuenda cuhva cha cua cahan cuenda cha cuu Municipiu tu cha ndaca nuun chacan xuhun. Cuhva cha cahan chi iti chata ihya, cuhva cha cahan tiñu cha tiso cha cuu legislatura ta cuu chi ley cahan tiñu ya chi cuhva cha cati Constitucion ya, chi ndihi cuhva cha saxini tiñu, ta nda cua nda yoso xuhun cuu chi cha ni chaha ra ta ra ndatu cha cua ndaca tiñu. Ta ndihi ra cuu xini cha ndehe tiñu ican, cua cuhva ra ta ra cuenda cuhva cha satiñu nu ndehe ra ta ra tiñu cuenda ñivi ñuun. Soco ña cua cuu cuatiñu tiñu xuhun chica nuun can cha cua cuatiñu tiñu chi cha cua sanaan ra ta ra cuhva cha satiñu vetiñu.

Ndihi ra satiñu tichi cha cuu legislatura iin iin Ñuhun, uvi terciu ra ta ra cua cuhva ra ta ra voto ra cha iyo ra ta ra quivi can, ta cua cuhva ra ta ra ndatu cha cua ndaca nuun suhva a cha suhva xuhun cuhva cha iyo vaha cuhva cha sata ta xico ñivi, ta cua ndaca nuun tiñu xuhun chi cuhva cha cua tiahvi tiñu chi, ta cha chito vaha tiñu ndaa cua cuatiñu tiñu chi, ta cuhva cha iyo yoso cua cuu tiahvi tiñu a cha cua cati vaha tiñu ndaa iti cua quee xuhun ta cua tiahvi tiñu xuhun ndaca nuun can.

Ta cha ña cua saxini tiñu cuenda cha cahan chi iti chata ihya, cha cuu iin Ñuhun a Municipiu cua cuu cua tihi chi cuenda cha cua ndaca nuun chi cha cua cuatiñu chi cuhva cha chini ñuhun nu ndaca ñahan chi iin tiempu cha ña cani ni, soco ña cua yaha tiñu siqui cuhva cha iyo tiñu, ta cuhva cha cua cuu quee vaha chi cuhva cha cahan ley tichi ñuhun Ñucohyo cha cua tava cha cuu Congreso de la Union. Cha tihi tiñu cuenda cha ña cani ni tiempu, nda ica cha cua tiahvi tiñu chi uni yoo xihna ca cha cua queta tiempu cha cua sandihi chi cha ndaca ñahan ra cumitiñu ndiso tiñu tiempu can, ta ña cua cuu ca cua ndaca nuun ndico tucu ra tichi uni yoo can cha cha cua sandihi chi cha ndiso tiñu ra.

IX. Ña cua satiahvi ra cuenda cha satiñu ñivi, cha cumi vaha ñi a xico ñi ndaha inu, tucu tucu cuhva a cha cua tiahvi yahvi xaan ñivi, ta ñavi ndatu chaha Vehe nu nducuiti ta nduinuun ra sacuaha ta tisovaha ley cuu chi

Vehe nu nducuiti ta nduinuun ra sacuaha ta tisovaha ley ta ndihi ra nducuiti ta tisovaha ra ta ra ley tichi iin iin Ñuhun cua tiso ra ta ra ley cha cua casi cha chihi xaan ñivi ndixi.

Artiiculo 118. Ta ni cuhva ña cua cuu savaha chi tiñu, tu cha ñahni ndatu cua cuhva ra satiñu Vehe nu nducuiti ra ta nduinuun ra ta ra ta sacuaha ra ta tisovaha ra ta ra ley:

I. Ña cuu tiso chi cha cuiti cuenda cha ticuhva tiñu cha nduvee, ni iin nu queta tundoo, ta ni ña cuu cua tiso chi cha cua tiahvi tiñu a cha cua coo cha cuiti cuenda cha sata ñivi ndatiñu cha vachi inca Ñuhun, a cha xico ñi ndatiñu ñi inca Ñuhun.

II. Ta ni ña cuu coo tundoo cha chica cuati ta ni sandadu cuenda chi ni iin tiempu.

III. Ña cuu cua canitahan chi chi ni iin cumi tiñu inca ñuhun, ndicha cuii ta cha cua quihvi ni maan ñivi inca ñuhun ta iyo cha cuni sandoyo ñuhun ñuun ña cua cuu nducuee tiñu can. Ta cha iyo tundoho can ndaa ica cha cua sacoto tiñu chi ra cuu Xini Ñuhun Ñucohyo suvi ni hora can.

Artiiculo 119. Ndihi uni cuenda cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo iyo chi cha cua cumi chi cuenda iin iin Ñuhun iyo tichi chi, ta cha vachi ñivi inca ñuhun cuni canitahan chihin chi inca ñuhun. Ta cuenda cha cuni cuinda cuati suvi ni maan ñivi ñuun ta sandusaca ñi tichi nu ndacañahan chi, ta ni cuhva cua cumi ra ndacañahan iti xini chihin chi, ta maan ra sacuaha ta tisovaha ley a maan ra cuu xini cuenda Ñuhun can chica ra, tu cha yoni ra sacuaha ley iyo cuiti vehe nu nducuiti ra ta ra.

Ndihi cha cuu iin iin Ñuhun chanini cuu cha ña cua nducuee chi ta cua cuhva cuenda chi chi ñivi cha iyo cuati a cha ni cati tiñu cha cua ndoo ñi vecaa, tacan ni cha cua canihin vaha tiñu chachi ñivi can, a ndatiñu a ñaan inca cha chatiñu ñivi can ta savaha ñi cuati cua cuhva cuenda tiñu chi, chi ra cumitiñu cha cua ndaca chi. Cuhva ya cua savaha tiñu, cha cua ndehe tahan ndihi cha ndehe tiñu cha cutuni ñivi ta savaha tiñu cha cuiti chi ñi, ta iyo chi tichi iin iin ñuhun ta ndu inuun tiñu savaha chi chi tahan chi. Tacan ni cua savaha tiñu cha cua ndu inuun ra cumitiñu tichi iin iin Ñuhun chi ra Fiscalia General cha ndehe tiñu niniin cahnu ñuhun Ñucohyo.

Ta cuenda cha chica ra cumi tiñu inca ñuhun chi ñivi iyo cuati, maan ra cuu Xini Ñuhun Ñucohyo cua ndehe cuhva cha cua cunu tiñu can, ta cua ndehe tahan ra cumi tiñu tachituni chi ñivi cuhva cha cahan Ley Cahnu ya, ta ndihi cuhva cha tisovaha ndihi ra cumi tiñu iyo niniin cahnu ñuñivi tiñu ta ndaa chi cuu chi ley ticuhva chi ñivi. Ta ndihi cuhva cha iyo tiñu can, ra cuu juee cua savaha cha cua cuinu tiñu can, ta cua ndoo ñivi can vehecaa nda cua nda uni xico quivi.

Artiiculo 120. Ndihi ra cuu Xini chi iin iin Ñuhun nda ica xaan chi cha cua sacoto ra chi ndihi ñivi ñuun ta cua savaha ra cha cua sacuinu ñi ndihi ley cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo.

Artiiculo 121. Tichi iin iin Ñuhun ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua ndundichin ndihi tiñu ta cua cuinu ini ñivi ndihi cha savaha ra cumi tiñu iti nuun ñivi ñuun, ndihi cuhva cha tiin sivi ñivi, ta ndihi cuhva cha tachituni ra cumi tiñu chi ñivi iyo cuati, ta ndihi ca cuhva cha savaha inca cuenda ra ta ra. Ndihi ra satiñu Vehe nu nducuiti ra ta nduinuun ra ta ra ta sacuaha ra ta tisovaha ra ta ra ndihi ley chi chacan cua savaha ra ta ra cha cua quee vaha ndihi tiñu cua savaha ra ta ra, ta ndihi cuhva cha cua tiin sivi ñivi, ta ndihi cuhva cha cua cunu tiñu can, ta cuhva cha cua savaha chi, ta cua cundicu tiñu cuhva cha cati chi ihya:

I. Ndihi ley iyo tichi iin Ñuhun ndacañahan chi tichi cuenda Ñuhun nu iyo ni chi, ta chacan ña cua cuu sacuinu ñivi inca ñuhun chi.

II. Ndihi cha cuu ndatiñu ta ndihi cha cuu vehe a tihyo ñivi, ley cha iyo nu iyo chi cua cati yoso cuhva cua coo chi.

III. Ra tachituni iyo tichi iin Ñuhun ndihi tiñu cua cahan ra cuhva iyo cha cuiti ndicha chi ñivi a cuenda ndatiñu cha iyo chihin ñi ta iyo chi tichi inca Ñuhun, cua cuinu tiñu cuhva cha cahan tiñu cuenda chi, tu cha cuhva can cati ley ndacañahan nu iyo chi.

Ta ndihi tiñu cha cahan cuenda cha iyo cha cuiti chi ñivi cua cuinu cuhva cha cahan chi tichi inca Ñuhun, ta cha maan ñivi ni cutuni tihi ñi chi ñi tichi ñuhun can a iyo ñi nu chi, ta tiin tiñu cahan chi cha cua cutuni ñi cuhva cha tahan chi, ta cana tiñu chihin ñi cha cua cutuni.

IV. Ndihi cuhva cha iyo ñivi ñuun cuhva cha cati ley ñuhun nu iyo ñi, iin ni cuhva ndaa yahvi chi inca tichi ñuhun.

V. Ndihi tutu cha sacuaha vaha ñivi cha chaha ra cumi tiñu tichi iin Ñuhun, cuhva cha cahan ley iyo ican (sic DOF 05-02-1917), cua tayahvi tiñu chihin chi inca tucu Ñuhun.

Artiiculo 122. Cha ndoo vaha tiñu cuhva cha cati artiiculo 44 cuhva cha iyo ndatu chi Ñuun Ñucohyo cha cuu chi Xini chi ndihi Ñuhun, ta nu ndacañahan chi iyo nduni tahan cuhva cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta ndihi cuhva iyo cha satiñu ra cuu xini cahan tiñu, ta chi ra sacuaha ta tisovaha ley ta ra, ta chi ñivi ndiso tiñu cuenda cha tachituni tiñu chi ñivi iyo cuati tichi Ñuun Ñucohyo ni, ndihi cuhva cha cahan tichi artiiculo ya.

Cumi tiñu ndehe ndicha cuii tichi Ñuun Ñucohyo ni, cuu ra sacuaha ta tisovaha ley ta nducuiti ra ta ra nu iyo Vehe tiñu cuenda ra, ta maan ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun can, ta ra tachituni chi ñivi iyo cuati iyo Vehe tiñu cahnu nu cutuni ñivi iin cha cuiti.

Ra cua satiñu Vehe nu nducuiti ra ta ra ta tisovaha ra ley tichi Ñuun Ñucohyo, cua coo ndihi ra cua cuu ra sacuaha ta tisovaha ley, cha nacachi ñivi ñuun chihin ra ta ra ta sacanaan ra ti tuvi ñivi nacachi chihin ra ta ra, ta ndihi ra cha ña ni sacanaan ra cua cuu ra tiñu soco cuenda cha cua natahan ndihi voto cha chaha ñivi cuenda nu iyo ra ta ra, cuhva cha iyo lista cha ni chaha ñivi voto ñi, ta iyo sivi ra ta ra cha cua cuu ra tiñu cuenda ndihi ñivi cha chaha ñi voto ñi chi inca tucu cuenda ta cua natahan chi ta cua cuiso tiñu ra ta ra, cuhva cha sanahan Ley Cahnu ya ta cuhva cha cahan chi cuhva cha ndacañahan ra cuu tiñu.

Ra cuu xini cha ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo cua cahan ra tiñu ta cua ndehe ra ndihi tiñu tichi Ñuun, ta iin tuhun ni maan ra cua nacachi ñivi cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu ñuhun, cuhva iyo cha nuna, ta iin cha xehe ni ta iin ndoo cuiti ni.

Ta ra cumi tiñu satiñu Vehe cahnu nu cutuni ñivi, ta cuenda cha cuu Conseju cuenda Judicatura, ta ndihi ca cuhva iyo cha satiñu chi cuhva cha cahan tiñu cuenda cha ndacañahan, cuandehe ra ta ra cuhva cha cua cutuni ñivi ndacu cuati tichi Ñuun Ñucohyo.

Cha cua natahvi cuhva cha tahan chi cha cua ndehe ndihi nduni cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta ra ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo, cua cundicu ra ta ra cuhva cha cahan tiñu ihya:

A. Cha tahan chi cua savaha ra satiñu Vehe nu nducuiti ta nduinuun ra sacuaha ta tisovaha ley:

I. Cua tiso ra ta ra ley cahan cuenda Ñuun Ñucohyo, ta siin cuu cha cua ndehe maan ra satiñu cuenda cha nducuiti ra ta ra Vehe nu sacuaha ra ta tisovaha ra ta ra ley cha tahan chi cha cua ndehe ra ta ra;

II. Cua savaha ra ta ra tutu cahan cuhva cua cundacañahan tiñu Ñuun Ñucohyo;

III. Cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan cuhva cha cua cuiseca tiñu cuenda Ñuun Ñucohyo;

IV. Cua cuhva ra ta ra cuenda cuhva iyo ndihi tiñu cha cua savaha cha cua satiñu vaha ndihi nduni cuhva cha satiñu ra cumi tiñu Ñuhun Ñucohyo;

V. Ta ndihi ca ndatu sanahan Ley Cahnu ya.

B. Cha tahan chi cua savaha ra cuu Xini ta ndacañahan Ñuhun Ñucohyo:

I. Maan ra cua quechaha cua tihi ley iti nuun ndihi ra iyo Vehe ta sacuaha ra ta tisovaha ra ta ra ley cuenda Ñuun Ñucohyo;

II. Maan ra cua cati iti nuun ndihi ra cuu Senadoor yoo cua cuu quihin tiñu, tu cha cua sama tiñu chi ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo;

III. Iin iin cuiya cua tachi ra iti nuun ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley iyo Vehe cahnu nu nducuiti ra ta ra, tiñu cha cahan yoso xuhun cua cuu cuiseca tiñu cuhva cha chini ñuhun chi cha cua cua tiñu cuenda Ñuun ÑUcohyo. Ta cha cuenda chacan maan ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo cua ndatuhun tahan ra chi ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuhva cha iyo tiñu can, ta cuhva cha cati ley;

IV. Ta cua cuhva ra cuhva cha cua satiñu ñivi cuenda ra ta cua sacuinu ñi ndihi ley cha cua savaha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta nduinuun ra ta ra, ta cahan ra tiñu cuenda Ñuun Ñucohyo;

V. Ta ndihi ca ndatu chaha Ley cahnu ihya, ta tutu cahan cuhva cua cundacañahan ra ta ndihi ca ley.

C. Tutu cahan cuenda cha ndacañahan ra cuu xini Ñuun Ñucohyo cua cahan chi cuhva cha iyo tiñu ihya:

CHA CUU CHA XIHNA CUII.- Cuenda ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley ta nducuiti ra ta ra Vehe nu satiñu ra ta ra:

I. Ndihi ra cua sacuaha ta cua tisovaha ra ta ra ley cua nacachi tiñu chihin ra iin iin tichi uni cuiya, cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu ñuhun, cuhva iyo chan una, iin cha xehe ta iin ndoo iti ni, ndihi cuhva cha cahan ley cua savaha tiñu, cha cua tisovaha cuhva cha cua coo cha cua nacachi ñivi ch ira cua cuu tiñu, ta ndihi cuhva cha cua cuinu tutu cuhva cha chacoo chi, ta yoso cuhva cua cahan yuhu tiñu tu cha ñavaha chacoo chi, cuhva cha cahan ndihi artiiculo 41, 60, ta 99 nu Ley Cahnu ya;

II. Cuhva can cua coo chi chi ra cua cuu tiñu cha cua sacuaha ra ta cua tisovaha ra ley nu nducuiti ra Vehe nu satiñu ra ta ra, ta ndihi ra cua cuu tiñu icaa ni chi ra ta ra, cuhva cha cahan ndihi tiñu indi tichi artiiculo 51, 59, 61, 62, 64 ta 77, fraccioon IV tichi Ley Cahnu ya;

III. Cha cua coo ra cua satiñu nu cuu chi Asamblea Legislativa tichi Ñuun Ñucohyo iin ni cuhva cua ndehe tiñu cuhva cha chahan Artiiculo 116, fracción II, párrafo uni, tichi Constitucion ya;

IV. Cua tiso tiñu quivi cha cua coocha cua nducuiti ra ta ra uvi chaha tichi iin cuiya, ta cua coso inca cuenda ra ta ra cha cua coo ndatu cha cua ndehe ra tiñu iyo tichi nu nducuiti ra ta ra, ta cua cundacañahan chi cuhva cha cua satiñu ra ta ra, ta cha cua cunda tatun ra satiñu can ta ra. Ta ta cha chiniñuhun chi ti cua nducuiti numi xaan ra ta ra, ndihi ra ndiso tiñu tichi ican iyo ndatu chihin ra ta ra cha cua cana ra chi ndihi ra ta ra cuhva cha cua ndaca ndihi ra ndiso tiñu ican chihin ra ta ra, a maan ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo cua ndaca chihin ra ta ra;

V. Ndihi ra sacuaha ta tisovaha ra ley ta nducuiti ra Vehe nu satiñu ra ta ra, ndihi cuhva cha cahan tutu cuhva cha ndacañahan tiñu, iyo ndatu chihin ra ta ra:

a) Cha cua tava ra ta ra ley cha cahan cuhva cua coo cha cua satiñu ra, ta cua cuhun chi nuun ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo, vati ndicha cuii cua quihin cuenda ra chi ta cua cuhva ra tiñu cha cua coto ndihi ñivi tiñu cahan chi;

b) Cha cua ndehe vaha ra, ta cua ndatuhun vaha ra ta cua cosovaha tiñu iin iin cuiya yoso cuu xuhun cua cuatiñu ñuun, chi ley cha cahan cuenda cha quihvi xuhun tichi ñuun Ñucohyo, ta cua cuhva ra ta ra tiñu cuhva cha cua tiahvi ñivi cuhva cha chiniñuhun chi ta cua queta cuhva cua cuatiñu xuhun. Ta ta cha cua cuhva ra ta ra tiñu yoso xuhun cua sacanaan ñivi satiñu tiñu ñuun, ndaa ica cha cua cundicu ra ta ra cuhva cha cahan tichi artiiculo 127 nu Ley cahnu ya.

Ndihi cuhva cha satiñu Ñuun Ñucohyo, cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley, ta ra cuu Xini cahan tiñu, ta ra tachituni chi ñivi, ta ndihi cuhva cha satiñu ñivi ta ndehe maan ñi cuhva cha satiñu ñi ta iyo vaha chi cuhva cha cahan tutu cuhva cha ndacañahan tiñu, ta ndaa ica cha cua tihi tiñu nu cua cosovaha tutu cuhva cha cua coto tiñu yoso xuhun cua cuatiñu tiñu, ta cua coo tutu cha cua cuhva cuenda yoso tahan chi cha cua sacanaan ñivi satiñu cuenda ñuun. Ndihi tiñu cahan cuenda ihya iyo chi cha cua cundicu chi cuhva cha cahan tiñu ta cua quee vaha chi, cuhva cha cua sanaan tiñu xuhun iyo cuenda Ñuun Ñucohyo, vati ndicu chi cuhva cha cati tutu cahan cuenda cha ndacañahan ta ndihi ca ley cha iyo.

Tichi ley cahan cuhva cha quihvi xuhun, ña cua cuu quihvi ndihi cuhva cha cua cuiseca tiñu cha cuaha xaan, ta ña ni chaha xihna ra sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Ñucohyo ndatu cuhva cha cua nihin tiñu xuhun ta cua cuatiñu tiñu chi tichi Ñuun Ñucohyo.

Maan ra cuu xini ndacañahan Nuun Ñucohyo iyo ndatu chi ra cha cua cahan ra cuenda ley cha cahan cuhva cua quihvi xuhun ta cuhva cua cuinu tutu cuhva cha cua quee a cua cuatiñu xuhun can. Ta tiempu cha tahan chi cha cua coto tiñu cuenda tutu can cua sandihi chi nda oco uchi Noviembre, soco tichi cuiya cha tahan gchi cha cua nacachi tiñu cuhva cha iyo tahan maan tiñu cuenda ra cuu xini ndacañahan ñuun Ñucohyo, ta chacan cuu cua sandihi chi nda oco Diciembre.

Ra sacuaha ta tisovaha ley nu nducuiti ra ta ra cuenda Ñuun Ñucohyo cuiya cuiya cua savaha ra ta ra tutu tiñu yoso xuhun cua cuatiñu cuenda ñuun, ta numi ni cua tachi ra ta ra chi, chi ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo, vati tacan cua tihi ra chi tichi tutu nu cua savaha ra cuenda ñuun.

Cua cuu savaha tiñu chi hacienda cuenda Ñuun Ñucohyo, ndaa cha ña tahan chi cuhva cha iyo chi, ta cuhva iyo cha satiñu chi cuenda cha ndacañahan chi, ndihi cuhva cha cahan tichi paarrafo uvi tichi inciso c) tichi fraccioon IV tichi artiiculo 115 nu tutu Ley cahnu ya;

c) Nda ica cha cua ndehe ra ta ra cuhva cha satiñu xuhun cuiya ndihi, ta ra ndiso tiñu cuenda cha sacuenda ra yoso satiñu xuhun ñuun Ñucohyo ta cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley nu nducuiti ra ta ra, ndihi cuhva cati cha indi tichi fraccioon VI tichi artiiculo 74, ndihi cuhva cha cua savaha tiñu.

Cuhva cha satiñu cuenda ñuun cuiya ni yaha nda ica chi cha cua tachi tiñu chi nu cuu chi Asamblea Legislativa quivi oco uchi ndaa abril, ta ña cua nducuee chi. Plazu ihya, tacan ni cha cua sanahan tiñu cuhva cha cua quechaha tiñu cahan ley cuenda cha quihvi xuhun chi tiñu cha cua ndehe ra ta ra yoso xuhun cua cuatiñu chi cha cuenda ñuun, ta cua cuu nducahnu chi tu cha cua tihi ra cuu Xini cha ndaca ñahan Ñuun Ñucohyo cuhva cha tahan cha chini ñuhun chi, ta cuhva cha cua cati ra satiñu nu cuu chi Asamblea.

Cha cuu informe cha chaha cuenda cuhva cha satiñu ra iyo tiso cuenda cuhva cha satiñu ra cumitiñu Ñuun Ñucohyo ndihi ñivi ñuun cua coto cuhva cha iyo chi.

Ra cuu xini cha sacuenda nu satiñu ñivi tichi Ñuun Ñucohyo, cua nacachi ra sacuaha ley chihin ra, uvi tahan cha cuu uni cuhva cuenda ra ta ra cua tiso chihin ra ta cua cuu ra tiñu ucha cuiya, soco iyo chi ti chito vaha ra tiñu cha cha ni satiñu ra uhun cuiya cuenda cha ndehe ra tiñu cha sacuenda ra, cha tava ra cuenda cuhva cha satiñu xuhun ñivi vehe nu cha tihi ñi chi, ta ndehe vaha ra chi maan tiñu can.

d) Cua tiso ra ta ra chi ra cua cuu tiñu cha cuu ra xini chi Ñuun Ñucohyo tu cha cumani cahvi xaan ra;

e) Cua tava tiñu ley cuhva cha cua coo iin iin tiñu cha cuu cuenda hacienda publica, cha cua coto tiñu yoso xuhun cua cuatiñu, ta cuhva cha cua cuiso tiñu cuenda yoso naan maan xuhun can, cha ni chatiñu tiñu chi tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni cha ndehe ta tiso cuenda cua cuhva tiñu chihin chi cuhva cha cua satiñu maan chi cuhva cha chito chi tiñu ndacu chi ta cuhva cha sacunu chi tiñu cuhva cha tahan chi savaha chi, ta cuhva cha cua cati maan chi cuhva cha iyo cha satiñu tichi nu ndaca ñahan chi, cuhva cha iyo chi ta cuhva cha cua tahvi maan chi tiñu. Ta cuhva cha coo cha satiñu cha ndehe ta tiso cuenda tiñu, cua cuu chi cuhva cha chaha ley tiñu, iin cha inuun chi cuhva cha cua cuinu ini tiñu cuhva cha satiñu chi;

f) Cua tava tiñu cuhva cha cua coo ndatu chi Ñuun Ñucohyo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuiso tiñu, ta cua coo chi iin cha nuna iin cha ndicha, ta cua cuhva ñivi voto ñi cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu ñuñivi, iin cha nuna, iin cha xehe ta iin cha ndo iti ni; ta cua cuu chi cuhva cha cahan tiñu cuhva cha iyo Estatuto cuhva cha Ndaca ñahan tiñu cuenda chi, ta cua sacuinu tiñu cuhva cha iyo regla cahan tichi ndihi inciso b) ta nda o) tichi fracción IV Artiiculo 116 tichi Constitucion ya, ta cuhva cha cahan tichi inciso j) ta nda m) cuenda ra cua cuu gobernador, chi ra cua cuu diputado tichi iin iin ñuhun chi ra cua cuu cumitiñu tichi iin iin ayuntamiento cua sacuinu ra chi, ra cua cuu Xini chi cha cua cundaca ñahan tichi Ñuun Ñucohyo, ra cua cuu diputado nu cuu chi Asamblea Legislativa, tacan ni ra cua cuu Xini chi iin iin Delegacion;

g) Cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan yoso cua satiñu tiñu cuenda ñuun tichi Ñuun can, ta cuhva cha cua cundacañahan chi ta cua cunu tiñu ican;

h) Cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan yoso cua coo ñivi ñuun, ta yoso cua cutuni ñi, cua cuhva ra ta ra tiñu yoso cua coo cha cua cahan cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi ñuun, ta cua cahan ñi cuenda ñuun ñi, ta cua coo ra cua cahan chaha ñi, cua coo ra cua taa sivi ndihi cha cuu tihyo ñi a nu xico ñi ndatiñu ñi;

i) Cua tiso ra ta ra tiñu cha cua tindee chi ñivi ñuun, ta cua coo cha cua savaha cha vaha chi ñivi ñuun ta cha cumani ra cumi tichi ñuun a ra ndacañahan iin cha vaha, ndihi cuenda inca nu satiñu ñivi cha cumi ñi ta tiahvi ñivi nu satiñu ñi chi ñi, ta cua ndehe tiñu cha na ña coo xaan cha sandoyo ñuhun chi ñivi a cua cuhun ñi nu cua cosovaha ñi, ta cua coo nu cua nduvaha ñi ta cua tindee tiñu chihin ñi, ta cua ndehe tiñu cha ña cua coo xaan cha ñavaha tichi ñuun;

j) Cua tiso ra ta ra ley cha cahan cuhva cha cua cosovaha tiñu ñuun, ta cua cosovaha tichi ñuun, ta cha nini xaan cha cuenda cuhva cha chatiñu ñivi ñuhun nu iyo ñi, ta cha cua cumi ñi cha na ña ndu quini nu iyo ñi, ta cua cumi ñi ndihi cuhu tandihi cha iyo tichi chi, ta cuenda cha satiñu ra sandaa ndihi nuun vehe, cuenda ndihi iti chica ñivi ñuun, ta cuenda ndihi nu yaha carru ta cuenda ndihi nu chacuindi vaha ri ta ri, ta cuenda ndihi cha sata tiñu ta cuu chi cuenda ñivi ñuun, ta cuenda ndihi cuhva cha satiñu cuenda cha cuu ndatiñu Ñuun Ñucohyo;

k) Cua ndehe ra ta ra cuhva cha cua coo ndatu ta cua satiñu cha cuu cuenda cha satiñu tichi ñuun, cuenda ndihi carru cha satiñu cuenda ñuun, ta cuenda cha sandundoo tichi ñuun, cuenda cha vachi ñivi inca ñuun ta chicacuu ñi ndehe ñi tichi ñuun ta cuenda ndihi nu chacoo nuun ñi, cuenda nu yahvi, ta cuenda nu chihi ndihi ri quiti cuhu cha chachi ñivi ta cuenda ndihi nuun cha sata ñivi, ta cuenda camasandu;

l) Cua savaha ra ta ra tutu cha cua cahan tiñu cuenda ndihi cuhva cha nducu ndee ñivi chi tiñu satiñu ñi, ta cuenda cha na ña quenda tiñu chi ñivi satiñu, ta cuhva cha na cua cuina ca tiñu satiñu ñivi tichi cuhu ta sacuina ñi ndihi nuun sana ñi, ta cuenda ndihi nuun cha iyo cuenda cha quiahvi, ta cha cua cumi tiñu cuenda ndihi ri quiti cuhu, ta cuenda ndihi nu iyo cha taqui nu chandehe ñivi ñuun, ta cuenda ndihi cha sanahan chi ñivi cuhva iyo cha cuu cuenda ñuun, ta cuenda cha siqui ñivi ndihi nuun cha iyo, ta cuenda ndihi cha iyo cuenda ñuun ta cuenda nu sacuaha ñivi cuhva cha cati fraccioon VIII, tichi artiiculo 3º. Tichi Ley Cahnu ya;

m) Cua tava tiñu Ley Organica cha Tachituni ta savaha cha Cuiti chi ñivi ñuun ta cha cutuni ñi tichi ñuun Ñucohyo;

n) Cua tava tiñu cha cuu Ley Organica cha cuu Tribunal de Justicia cha tachituni chi ñivi ta cha cumani ñi nu satiñu ñi;

ñ) Cua cuhva tiñu ley cha cua cahan cuhva iyo cha cuiti chi ñivi cha cua coto ñi a cha cucumi vaha tiñu cuhva cha iyo sivi ñi tichi nu satiñu ñi tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni cuhva cha iyo cuhva cha satiñu ñi chi cuhva cha ndehe ñi tutu, cuhva cha cahan ndihi ca ley cha tava ra satiñu nu cuu chi Congreso de la Union, cha tiso ra ta ra cuhva cha cua coo tiñu can, ta cuhva cha cahan ndihi ca tiñu cuhva cha ndacu tiñu cha cua coo cha cuiti ya. Cha cuu Ñuun Ñucohyo cua coo iin cha cua satiñu maan, cha inuun cua ndehe chi tiñu, ta cua ndu inuun ra ta ra, ta cua savaha ra cha cua coo cha cuiti cha cua coto tiñu, ta cua cucumi vaha tiñu sivi iin iin ñivi satiñu tichi cuenda ican, cua coo maan sivi chi cuhva cha cahan ley chi ndatiñu chi cuhva cha cua satiñu chi, ta cua ndehe maan chi cuhva cha cua satiñu chi, ta cuhva cha cua sacunu chi tiñu, ta maan chi cua cati yoso xuhun cua cuatiñu chi, ta cuhva cha cua coo ñivi satiñu tichi chi;

o) Cua cundaca tiñu ndihi ley a cha cuu tiñu cuenda tichi Ñuun Ñucohyo iti nuun cha cuu Cogreso de la Union;

p) Cha cua savaha tiñu cha cua cuu chi ley cuhva cha cua coo tiñu, ta cua cuu coo cha cuiti chi ñivi tichi ñuun Ñucohyo cha cua cati tahan ñi ñaan cuhva saxini ñi iti nuun cha cuu Asamblea;

q) Chi ndihi ca cha chaha tiñu cuhva cha cahan tichi Constitucion ya.

CHA CUU CHA UVI.- Cahan chi cuenda ra cuu xini cha ndacañahan tichi ñuun Ñucohyo.

I. Cua cuu ra tiñu tichi iñu cuiya, ta cua quechaha chi uhun diciembre tichi cuiya cha cua nacachi tiñu chi ra ndihi cuhva cha cahan ley cha iyo cuenda cha nacachi ñivi chi ra cua cuiso tiñu.

Ta cha cua cuu ra xini cha cua cundañahan ra tichi Ñuun Ñucohyo, nda ica cha cua sacuinu ra ndihi cuhva cha cahan tiñu nu tutu cha cha cahan cuhva cha cua cundañahan tiñu, ta cati chi cuhva ya: cha cuu ra ra xuñuun vaha vati cacu ra tichi ñuhun Ñucohyo ta iyo vaha cha cuiti chi ra ta iyo vaha ra uni cuiya tichi Ñuun ra xihna ca cha cua coo cha nacachi ñivi chi ra tu cha ra ni cacu tichi Ñuun Ñucohyo cuu ra, ta uhun cuiya cua cuu chi tu cha tichi Ñuhun Ñucohyo cacu ra, ta cha queta vaha ra oco uchi cuiya ra quivi ta ni nacachi tiñu chi ra ta ñata cuu ra tiñu tichi Ñuun Ñucohyo. Ta cha cuu ñivi xuñuun vaha Ñuun Ñucohyo ña tani sivi ñi masi cua ndotiñu ñi cuenda ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo ta cuahan ñi inca chiyo.

Ta tu cha sachiyo tiñu chi ra cuu xini ndacañahan Ñuun Ñucohyo, ra cuu Senadoor ta ra cua tiso inca ra cuhva cha cua cati ra cuu xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, vati cua saqueta ra cuu ra tiñu cuhva cha tahan chi. Ta tu cha cua saña nuun ni racan tiñu, cuu cua ndoo nuun ra cutahan chi ra cuhva cha cahan tutu cuenda cha ndacañahan. Ta tu cha saña cuii ra tiñu a chaha cuenda vaha ra chi a ñaan inca cuenda cuu chi, ra sacuaha ley ta nducuiti ra Vehe nu satiñu ra ta ra cua tiso chi iin ra cua satiñu ta cua saqueta vaha ra tiñu. Ta cha cua saña ra tiñu ta cua cuhva cuenda ra chi cha cuu ra xini tichi Ñuun Ñucohyo, ña cua cuu saña ra chi tu cha ñahni cha cumani cahvi ra. Ta cha cua ndaca ra ndatu suhva quivi ni cuu cua coo chi cuhva cha cati tutu cahan cuenda cha ndacañahan.

II. Ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo iyo ndatu chi ra ta cua savaha ra ndihi cha ndaa ihya:

a) Cha cua sacuinu ra ta cua savaha ra ndihi cuhva cha cahan ley cuenda tichi Ñuun Ñucohyo ni tiso ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta nduinuun ra t ara, cuenda cuhva cha tahan chi cha ndacañahan ra chi tiñu ndiso ra a cuenda nu ndacañahan ra;

b) Cua cuhva ra tiñu ta cua cuita cuati chi, ta cua savaha ra ndihi cuhva cha cahan ley chaha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, tichi nu ndacañahan ra vati cua sacuinu ñivi chi, cua tachi ra tiñu ta cua cuhva ra cuenda ndihi cuhva cha ni ndoo vaha tiñu savaha ra ta ra. Tacan ni cua ndehe ra a vaha chinu ndihi ley savaha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, vati cua cosovaha chi ta cua quee, tichi uchi quivi. Tu ndihi tiñu cahan ley can quee vaha chi savaha ndihi uvi cha uni cuenda ra sacuaha ley can cha iyo ra ta ra quivi can, cua cuinu chi ta cua quee chi iti nuun ñuun cua savaha ra cuu xini tichi Ñuun Ñucohyo;

c) Cua tihi ra tiñu cha cua cosovaha ley a inca tiñu iti nuu ndihi ra sacuaha ley Vehe nu nducuiti;

d) Cua cuhva ra tiñu a cua sama ra chi ndihi ra satiñu cha ndehe ra ta ra tiñu tichi ñuun can, ta masi ña cahan Ley Cahnu cuhva cha cua quihin ñivi can tiñu a cua quenda tiñu chi ñi.

e) Cua cuu ra iti nuun chi cuenda cha sacuenda cha cumi tichi ñuun cuhva cahan tutu cuenda cha ndacañahan;

f) Ta ndihi ca tiñu chaha Ley Cahnu ya, ta tutu cahan cuenda ra ndacañahan, ta ndihi ca ley cha iyo cha cua sacuinu ra

CHA CUU CHA UNI.- Cha cahan cuenda cuhva cha iyo cha satiñu cuenda ñuun tichi Ñuun Ñucohyo:

I. Cua ndehe ra cuhva cha cua coso cuhva ndihi cuhva cha cua cuita cuati cuhva cha cua satiñu ñivi nu cuu chi xini, ta cua natahvi chi ta cua satiñu maan chi;

II. Cua tiso ra cuhva cha cua coo ñivi satiñu iin iin cuhva iyo tichi ñuun can ta cuhva cha natahvi chic ha cuu chi Ñuun Ñucohyo.

Tacan ni cua ndehe ra cuhva cha natahvi tichi Ñuun can, ta cuhva cha tahan chi cha cua satiñu ñivi ndiso tiñu, ta cuhva cha cua coo inuun ñi, ta cua satiñu ñi, tacan ni cuenda cha cua coo inuun ñi chihin ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo.

Ndihi ra cuu xini iin iin cuenda cuhva cha ndacañahan tichi ñuun can, cua nacachi tahan tiñu chihin ra, cuhva cha iyo tiñu niniin cahnu nu ñuhun, cuhva cha iyo chan una, iin cha xehe ni ta iin ndoocuiti ni, cuhva cha cati ley.

CHA CUU CUMI.- Cha cahan cuenda ra Tachituni iin cha cahnu ta iin cha cuiti ta cuenda ndihi ñivi satiñu cuenda cha cutuni ñivi ñuun chi cuati savaha ñi:

I. Cha cua cuu ñivi iin ñi cua tachituni ta cua satiñu ñi cuenda nu cutuni ñivi iin cha cahnu, nda ica cha cua sacuinu ñi cuhva cha chica Ley Cahnu ya tiñu cha cua savaha ñi, ta cua cuu ñi ñivi cua tachituni chi ñivi, nu cuu chi Vehe tiñu Cahnu cha cuu Xini chi ndihi ñivi tachituni tichi Ñuhun Ñucohyo; ta inca cha chica tiñu ti tu cha ndehe vaha ñi tiñu nu chiso tiñu ñi cuenda cha sacuaha ñi ley, ta vaha ca tu cha tichi Ñuun Ñucohyo satiñu ñi. Vehe nu cutuni ñivi iin cha cahnu ta iin cha cuiti, maan ley cua cati yoso tahan ra cua satiñu ican cha cua tachituni ra ta ra.

Ta cha cua cumani iin ñivi ndiso tiñu Vehe nu cutuni ñivi, maan ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo cua tihi ra tiñu ya nuun ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu satiñu ra t ara. Ndihi ra cua tachituni can cua cuiso tiñu ra t ara iñu cuiya, ta cua quihin vaha ca ra tiñu cua savaha ra sacuaha ley, ta tu cha cha cuu ra ta tiñu yoni cua quenda tiñu chihin ra t ara, tu cha ñavi cuhva cati Tiitulo Cumi tichi Ley Cahnu ya.

II. Cuhva cha satiñu chi cuhva cha sacuenda tiñu ta iyo cuhva cha satiñu Tribunal Superior cha ndacu cha Cuiti chi ñivi, ndihi nu cutuni ñivi chi ndihi ca nu ndehe tiñu cuati ñivi, maan cha cuu Con-sejo de la Judicatura iyo tichi Ñuun Ñucohyo cua ndehe tiñu can. Ta cha cuu Consejo de la Judicatura cua coo ucha tahan ra cua cuiso tiñu, ta iin ra cua cuu presidente del Tribunal Superior cha ndacu cha Cuiti chi ñivi, ta cua cuu tahan ra presidente chi cha cuu Consejo. Nidhi ca ra cua cuu ra ta ra: iin Ma-gistrado chi uvi juee cha cua nacachi tiñu cha cuaha ca voto ta cuu chi uvi terciu ndihi ra Nducuiti cha cuu ra ta ra Magistrado, iin ra chacoso savaha ra cuu Xini tichi Ñuun Ñucohyo, ta inca uvi ra ta ra cua tiso cha cuu Asamblea Legislativa. Ndihi ra cuu Consejero nda ica cha cua sacuinu ra ndihi cuhva cha ndaca tiñu ta cua cuu cuu ra ta ra Magistrado cha cuu ra iin rai chito vaha ley chi tiñu cha ndehe ra, cuiti rai cuu ra, ta ndayahvi ra cuenda nu satiñu ra, ta ndihi ra cua tiso ndihi ra cuu Magistrado, nda ica cha cua cuu ra ta ra iin rai cha ndayahvi cuhva cha ndehe ra ta ra tiñu cuenda cha cutuni ñivi. Uhun cuiya ni cua cuiso tiñu ra ta ra, ta cua ndunuun iin iin ni ra, ta ña cua cuu ca cuiso tiñu ra ta ra cha uvi chaha.

Cha cuu Consejo cua tiso chi ra cua cuu Juee tichi Ñuun Ñucohyo, cuhva cha iyo tiñu ta cuhva cha ndehe tiñu cuenda cha cutuni ñivi. Tacan ni cua ndehe chi yoso tahan cuhva cha iyo tiñu, chi cuhva cha cua coo vehe nu cua cutuni ñivi, chi ndihi ca vehe nu cua ndehe ra ta ra tiñu cha cuu Poder Judicial Ñuun Ñucohyo, cuhva cha cua ndu inuun tiñu cua cati cha cuu Consejo can.

III. Cua ndehe tiñu yoso cuhva iyo ndatu ta cuhva cha cua satiñu tiñu Vehe nu cahan tiñu cuenda ñivi cua cutuni (Consejo Jud.), cuhva cha cahan artiiculo 100 nu tutu Ley Cahnu ya;

IV. Cua ndehe tiñu yoso cuhva cha cati ley cha cahan yoso cua sanahan tiñu chi ñivi ta cua coto ñi cuhva nduchaa tiñu cha cuu ñi ñivi satiñu cuenda can, tacan ni cuhva cha nandaa ca cha tuhva ñi cuenda tiñu sacuaha ñi cha cutuni ñivi;

V. Cua savaha tiñu chi ndhi ñivi satiñu Vehe nu cahan ñi tiñu cuenda cha Cutuni ñivi, ta chi ndihi ra cuu xini chi ndihi ra tachituni satiñu cuenda can, vati cua casi tiñu a cua a cua cutuni tahan ra t ara cuhva cha cahan artiiculo 101 tichi Ley cahnu ya;

VI. Ñivi cuu xini Vehe nu cahan ñi tiñu cuenda ñivi cutuni cua savaha tutu yoso xuhun cuu chi cha chiniñuhun chi ta cua satiñu ndihi vehe nu cutuni ñivi tichi ñuun ta cuhun chi nuu ra cuu Xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo, vati cua tihi ra chi tichi tutu tiñu yoso cua sanaan tiñu xuhun cha cua cuhun nuu ra sacuaha ta tisovaha ley vehe nu nducuiti ra ta ra.

CHA CUU UHUN.- Cua coo iin Tribunal de Justicia Administrativa, cha cua ndehe maan chi tiñu, ta cua cati maan chi cuhva cha ndehe chi tiñu, ta cuhva cha iyo nu satiñu chi, ta chinu tiñu ndacu chi, a tu cha ñavaha chacoo tiñu cua ndehe chi yoso cua coso vaha tiñu can. Tribunal can cua ndehe chi tiso vaha chi tiñu ta cha iyo cha ndusaca nu ndaca ñahan ra cumitiñu Ñuun Ñucohyo a chi iin ñivi cha satiñu maan, ta cuhva cha cati ley cua satiahvi tiñu chi ra satiñu cuenda ñuun tu cha cahvi xaan cumani ra, a chi ñivi cha satiñu maan ñi ta cahvi xaan cumani ñi, tacan ni cua tiso chi cuhva cha cua tiahvi tiñu cuenda ñaan cha ni ndoyo ñuhun a cha cua satiahvi tiñu xuhun cuhva cha ni ndoyo ñuhun chachi ñivi a chi cha cuu cuenda Hacienda Publica Ñuun Ñucohyo a ñaan inca ndatiñu inca nu iyo cha satiñu cuenda Ñuun Ñucohyo.

Cha cua sacuaha tiñu, ta cua ndehe tiñu cuhva cha iyo cuati, ta cua satiahvi tiñu chi ñivi cha ni cumani nu satiñu ñi nu cuu chi Tribunal Superior de Justicia, cua ndehe tiñu cuhva cha cahan tichi fracción II cha cuu BASE CUMI tichi Artiiculo ya, ta ña satañu chi chi cuhva cha satiñu ndihi ca cha ndehe ta tiso cuenda cuhva cha chatiñu chi, ta cuhva cha cumi ta ndehe chi cuenda xuhun cha cuu chi ñivi ñuun.

D. Ra cua ndehe tiñu ndihi ñivi ta cua savaha ra cha cuiti chihin ñi cua cuu ra xini chi ra cahan cuenda ñivi iyo cuati tichi Ñuun Ñucohyo, cua tiso tiñu chi ra cuhva cha cati tutu cahan cuenda cha ndacañahan; ta tiñu ya ta ley cha cahan cuhva satiñu ra ta ra, ta cuhva cha tahan chi cha cua coo tiñu.

E. Ta tichi ñuun Ñucohyo cua cuu tahan chi cuenda ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cati tichi fraccioon VII tichi artiiculo 115 tichi Ley Cahnu ya. Cha cua cuhva ra a cua quenda ra tiñu chi ra ndiso tiñu cuenda cha satiñu cha sacuenda tichi ñuun, ta cua coo cuhva cha cahan tutu cuenda cha ndacañahan.

F. Ra cuu Senadoor nducuiti ra ta nduinuun ra ta ra vehe nu satiñu ra, ta ta cha ña satiñu ra ta ra, ra ndiso tiñu ta iyo ra ta ra ndihi ni quivi, cuu cua sachiyo ra ta ra chi ra cuu xini ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo tu cha savaha iin cuati cahnuu xaan ta ña cua cuu ca cahan tahan ra chi ra satiñu cuenda inca cha ndacañahan ta iyo inuun Ñuhun Ñucohyo, a cuenda cha satiñu tichi ñuun Ñucohyo. Ta tutu cha ndaca tiñu ndatu cua savaha sava cuenda ra ta ra cha cuu ra Senadoor a cha ndiso tiñu ra ta iyo ra ta ra ndihi ni quivi nu satiñu ra, tu cha tahan chi cha tacan cuu chi.

G. Ta cua coo vaha cuhva cha cua cahan tahan tiñu chi ndihi cuhva cha ndacañahan tichi ñuun ta tichi ndihi municipiu ta cua cahan tahan ndico chi chi cha ndacañahan cuenda ñuhun Ñucohyo, ta chi cuenda cha ndacañahan tichi ñuun Ñucohyo cuhva cha cua coo tiñu ta cua savaha tiñu ndihi nu ndacañahan iin iin cuenda tichi inca ñuun ta nu tiin tahan chi Ñuun Ñucohyo, cuhva cha cahan tichi artiiculo 115, fraccioon VI tichi tutu Ley Cahnu ya, cuenda nu ñuhun cha cua coo ñivi, cha cua savaha tiñu cuenda cha na ña ndu quini xaan nu iyo ñivi, ta ndihi cuhva cha cua cumi tiñu chan a cosovaha ndico ñuhun nu iyo yo, cuenda cha sacunu ñivi carru ñi, cuenda nduta vaha chihi ñivi ta cuenda nu chinu nduta quini, cuenda cha ndundoo tichi ñuun ta canihin tiñu mihin ta cuenda cha iyo ñivi satiñu cuenda cha cumi ñi tichi ñuun, iin iin cuenda ra ndacañahan cuu cua tisovaha ra ta ra tiñu cha cua coo ñivi cua ndehe tiñu nduvi ni cuenda tichi ñuun ta cua savaha ñi cuhva cha cati ley cuenda cha satiñu ñi iin iin chiyo.

Ndihi cuhva cha cua cuiso tiñu ñivi cua coo chi cuhva cha cua nduinuun ñivi cua savaha tiñu can. Ta cuhva cha cua quechaha satiñu chi cua ndehe tiñu cuhva cha cua coo ñivi cuenda chi, ta cuhva cha cua satiñu chi.

Ta cuenda ñivi cua cuiso tiñu cua cuu chi cuhva ya:

a) Cha cua savaha tiñu, ta cua tiso vaha ñivi tiñu nu indi ñi ndiso tiñu ñi, cua coo chi cuhva cha cua nduinuun tiñu ndaa ca cua queta xahñu cuhva cha cua ndehe ñi tiñu, ta cuhva cha cua quechaha savaha ñi tiñu can, ta cha cua coo cha cua cuatiñu cuenda ñivi ñuun, a ñaan inca tiñu cuhva cha cahan paarrafo xihna cuii tichi nu cahan chi ihya;

b) Cha cua savaha tiñu, ta cua cuu ndoo cuhva cha iyo ñivi ndiso tiñu ta cua savaha ñi cuhva cha iyo tiñu cahan chi ihya, tacan ni cha cua cuhva ñi ndihi ndatiñu cha cua chiniñuhun chi, ta ñivi cua satiñu ta xuhun cha cua cuniñuhun chi ta cua satiñu chi;

c) Ta ndihi ca cuhva cha cua savaha cha cua nduinuun cuhva cha cua satiñu ndihi chiyo tichi ñuun, ta cuhva cha tiin tahan iin ñuun ta inca ñuun cuhva cha iyo inuun chi, ta cua tiso tiñu ndihi cha cua cuatiñu cuenda ñivi ñuun cha cua savaha ñivi ndiso tiñu cuenda chi.

H. Ndihi cha ña cua cuu savaha tiñu ta cuhva cha tahan ni chi cuhva cha chaha Ley Cahnu ya tiñu chi ndihi Ñuhun iyo tichi Ñuhun Ñucohyo, tacan ni cuu tahan chi chi ndihi ñivi ndacañahan tichi Ñuun Ñucohyo.

Tiitulo Iñu

Cha cahan cuenda ñivi satiñu ta cuhva cha cua coo vaha ñi

Artiiculo 123. Ndihi ñivi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua satiñu ñi iin tiñu vaha ta cuu chi iin cha vaha chi ñuun, tac hacan nda ica chic ha cua savaha chic ha cua nducuaha tiñu, ta cua coo cha cua tisovaha ñivi chi ñi ta cua satiñu ñi, cuhva cha cati ley.

Ra sacuaha ta tisovaha ley ta nduinuun ra t ara Vehe nu nducuiti ra cuenda Ñuhun Ñucohyo, ña cua cuu sanaan ra t ara cuhva cha cha iyo ley, soco nda ica cha cua savaha siin ra t ara ley cha cua cahan cuhva cha cua coo cuenda cha satiñu ñivi, ta cua cundacañahan chi:

A. Cuenda ndihi ñivi satiñu nu chinu ndihi nuun ndatiñu, ta ndihi ñivi cuu musu, ta ndihi ñivi satiñu vehe, ta ndihi ñi savaha cuatisuhva cha taqui, ta chi ndihi ñivi satiñu ñaan inca tiñu, cua tutu cuenda cha cua satiñu ñi:

I. Una tahan ni hora nda ica cha cua satiñu ñi;

II. Ta ucha tahan ni hora cua satiñu ñi tu cha chacuaa cuu chi; Ta ñahni ndatu: Cha cua satiñu ñi tiñu quini a tiñu ica, a cha cua satiñu ñi nu chinu cuatisuhva cha chacuaa, a ñaan inca tiñu ta ni cuati xaan ñi ta ña ta queta ñi chahun iin cuiya ñi;

III. Ñahni ndatu cha cua satiñu ñivi cuati ña ta queta chahun cuiya ñi. Ta ñivi cuati cha cha yaha chahun cuiya a ña ta queta ñi chahun iin cuiya ñi cua cuu satiñu ñi iñu hora ni, ta ña cua yaha hora.

IV. Iin iin iñu quivi cha satiñu ñivi cua cunda tatun ñi masi iin quivi.

V. Ndihi ñivi ñahan cha ñuhun sehe ñi ña cua satiñu ñi tiñu vee xaan, vati coto cua tahan ñi tundoho cuenda cha ñuhun sehe ñi, cua saña ñi cha satiñu ñi iñu vita ta cha cha yati cua cacu sehe ñi, ta tacha cha yaha cacu sehe ñi cua cunda tatun ndico tucu ñi inca iñu vita, ta cua tiahvi tiñu ndihi xuhun yahvi ñi ta ña cua quenda tiñu chihin ñi ta ndihi cha cuiti iyo chi ñi cha satiñu ñi. Ta tichi tiempu cha sacaxi ñi sehe ñi uvi chaha iin quivi iin iin sava hora cua cunda tatun nuun ñi cha cua sacachi ñi sehe ñi;

VI. Yahvi luhu ni ñivi cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cuenda ndihi ni tiñu a cuenda tiñu sacuaha vaha ñi. Cuenda cha xihna cuii ya cua coo iin iin tichi ñuhun cuhva cha cua tahan chi, ta cuenda chau vi ya cua tahan chi cuhva cha sacuaha vah ñivi can, a iin tiñu a inca tiñu vaha ca cuenda cha sacuaha.

Ta yahvi luhu cha cua sacanaan ndihi ñivi can cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha cua queta vaha chi cuatiñu ñi cha cuu xini chi vehe ñi, chi ndatiñu ñi, chi ñuun ñi ta cuhva cha iyo ñi, ta cuenda cha nini xaan cua sacuaha sehe ñi. Ta yahvi luhu cha cua sacanaan ñivi sacuaha vaha cua coo chi cuhva cha tahan chi ñaan cuhva iyo tiñu nu satiñu ñi.

Cua coo ñivi cua satiñu cuenda Ñuhun Ñucohyo cha cua ndehe cua tiso cuhva cha cua sacanaan ñivi yahvi luhu ñi, cua coo ra cua cahan cuenda maan ñivi satiñu, cua ra cua cahan cuenda maan ra cuu chitoho tiñu, ta cua coo ra cua cahan cuenda ra ndacañahan, ta cua tindee ñivi ndiso tiñu cuenda cha ndehe ñi mani maan tiñu can, vati tacan cua quee vaha ca tiñu cuhva cha satiñu chi ican.

VII. Cuhva cha satiñu ñivi cuhva can cua sacanaan ñi, ta ña cua quihin tiñu cuenda a rai a ñahan cuu ñi a ndaa ñuun ñi.

VIII. Yahvi luhu cha sacanaan ñivi yoni cua casi chihin chi, ta ña cua cuu sananuun ca tiñu chi a cua samani ñivi can chi.

IX. Ndihi ñivi satiñu iin nu satiñu ñi iyo cha cuiti chihin ñi cha cua nihin tahan ñi siqui cha sacanaan nu satiñu ñi cuhva cha cahan tiñu ihya:

a) Cua coso ñivi cua satiñu nu ndacañahan Ñucohyo cha cua ndehe ñi tiñu cha iyo ñi cuenda ñivi satiñu, ta ñivi iyo cuenda ra cuu chitoho tiñu can, ta ñivi iyo cuenda ra ndacañahan, vati cua tiso ñi cuhva cha cua tiahvi tiñu xuhun sacanaan nu satiñu ñivi can cuhva cha tahan chi;

b) Ñivi ndiso tiñu nu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuenda chi, cua ndehe ñi cua sacuaha ñi cuhva cha iyo tiñu ican, ta cuhva cha satiñu xuhun tichi Ñuhun Ñucohyo. Ta cua ndehe ñi cua savaha ñi cuhva cha na cua coo ca tiñu nu cua satiñu ñivi tichi Ñuhun Ñucohyo, ta cuhva cha cua coo siqui xuhun satiñu, ta yoso cua ndoo ndico tucu xuhun can cua satiñu chi.

c) Ta suvi ni ñivi satiñu cuenda chi, cua ndehe ndico tucu ñi sacuaha ñi inca chaha cuhva cha ni xuhun can siqui chi, vati tacan cua quee vaha cuenda cuhva cha satiñu chi.

d) Maan ley cua cati cha ndihi nu satiñu ñivi ta saquechaha chi, ña cua tiahvi tiñu xuhun sacanaan chi iin tiempu cha ña nani xaan a ña cuaha ni cuiya, chi ndihi tiñu cha sa cuahan ni ndehe tiñu chi a ñaan inca tiñu iyo ican ta tahan chi ti cua cuu chi tacan;

e) Cha cua ndehe ta cua coto tiñu yoso xuhun sacanaan nu satiñu ñivi, cua ndehe tiñu cuhva cha iyo renta cha tiahvi xuhun tiñu, cuhva cha cahan ley cuenda cha tiahvi ñivi xuhun tiñu. Ndihi ñivi satiñu tucha saxini ñi ti ña iyo vaha cuhva cha tiahvi tiñu, cuu cua tiso ñi tiñu can nu Secretariia cuenda Hacienda cha chaha nuun xuhun chi ñivi ñuun, cuhva cha cati ley;

f) Cha cuiti iyo chi ndihi ñivi satiñu cha cua nihin ñi xuhun cha sacanaan nu satiñu ñi, ña cha chi ndatu chi ñi cha cua ndehe ñi tiñu cha sacuenda ñi nu satiñu ñi a cua cuu ñi iti nuun ican.

X. Cha cuu yahvi cua tiahvi tiñu chi ñivi satiñu cuu chi xuhun cha chica tahan maan cuenda cumi tiñu, ta ñahni ndatu cha cua cuhva tiñu ndatiñu xico ñivi cuenda xuhun, ta ni tutu cuati a ficha cha savaha maan ñi a ñaan inca cha ndaa itaniñu ta ñavi xuhun vaha cuu chi.

XI. Ta cha tahan chi cha nda ica xaan cha cua sandaa ca tiñu hora cha cua satiñu ñivi, cua cuhva tiñu xuhun cha cuu yahvi cha satiñu ñi cha cuu iin siendu siqui iin siendu chasuhva ca ta ñavi ca cuhva cha iyo yahvi maan ñi. Ta ña cua yaha uni hora cua satiñu ñivi can cha iin quivi, ta ni ña cua cuu chi uni chaha cha tito tito ni. Ñivi cuati ña ta queta chahun iin cuiya ña cua cuu satiñu ñi tiñu ya.

XII. Ndihi tiñu tichi cuhu, ta ndihi tiñu cha chinu ndihi cuatisuhva, ta tiñu satiñu ñivi tichi ñuhun a ñaan inca tiñu satiñu maan ñi, cha nini xaan cuu chi cuhva cha cahan ley tiñu ya, vati cua cuhva tiñu vehe chi ñivi satiñu cha cua coo ñi ta vaha chi ta ndoo caa nu iyo chi. Ta cha cua cuinu tiñu cuhva cha cahan chi ihya, ndihi nu satiñu ñivi can cua cuhva chi xuhun ndihi nu iyo chi tichi Ñuhun Ñucohyo, vati cua coo xuhun can cuenda ñivi satiñu ta cua coo chi cuenda ñi ta cua tindee chi cha cua sata ñi cha ña yahvi xaan vehe cha cua coo ñi.

Cha vaha cuu cha cua savaha tiñu iin ley cha cahan cha cua coo iin nu cua satiñu ñivi iyo cuenda ra ndacañahan, ta cuenda ñivi satiñu, ta cuenda ñivi cuu chitoho nu satiñu ñi, vati cua ndehe ñi tiñu cuhva cha satiñu xuhun cuenda vehe ñivi tichi Ñuhun Ñucohyo. Ta ley can cua cahan chi cuhva cha cua coo ta cua cunu tiñu chi ta cua nihin ñivi satiñu can vehe nu cua coo ñi cuhva cha cahan chi iti chata ihya.

Ta ndihi cuhva cha cahan tiñu cuhva cha cati paarrafo xihna cuii tichi fraccioon ya, ti ndihi vehe cha iyo iti chata ñuun, nda ica cha cua tiso tiñu sicuela, ta nu cua nduvaha ñivi cuhvi, ta ndihi ca cuhva cha cua cuniñuhun ñivi can nu cua coo ñi.

Inca ndico ti, ndihi nu iyo nu satiñu ñivi can, ta cha cua yaha uvi siendu(sic DOF 09-01-1978) ñivi iyo ican, nda ica chi cha cua nacoo tiñu iin tihyo cha cuu uhun miil metru cuadradu, vati cua coo nu yahvi cha cua sata ñivi can, a ñaan inca vehe cha cua satiñu cuenda municipiu, a nu cua siqui ñivi.

Ta ñahni ndatu cha cua coo ndihi nu satiñu ñivi can, nu cua quiahvi ndixi ta ni vehe nu siqui ñivi xuhun.

XIII. Ndihi nu satiñu ñivi, ta ñaan ni tiñu savaha maan chi, cha nini xaan cha cuu cha cua sanahan tiñu chi ñivi satiñu cuhva cha cua savaha vaha ca tiñu ndacu ñi. Maan ley cua cati yoso cuhva cua sanahan tiñu chi ñivi can, ta ñaan cuhva cua coo chi, cuhva cha nini xaan cua sacuinu ñivi cuu chitoho nu satiñu ñivi can.

XIV. Ñivi cuu chitoho nu satiñu ñivi iyo cha cua ndehe ñi chi ñivi tahan tundoho nu satiñu ñi ta ñaan ndihi cuehe tahan ñi cuenda tiñu savaha ñi, ta chacan ñivi cuu chitoho tiñu can iyo chi cha cua tiahvi ñi yahvi cuhva cha tahan chi, cuhva cha ni tahan ñivi can ta chihi ñi, a ndoo cuehe ñi iin tiempu ni, a ndihi ni tiempu ndoo cuehe ñi, cuhva cha cati ley. Ta masi inca ñivi nducu chi ñivi satiñu can, ra cuu chitoho tiñu can cua ndehe tahan maan ra chi ñivi tahan tundoho can.

XV. Ñivi cuu chitoho tiñu can, nda ica cha cua ndehe ñi ndihi cuhva cha cahan tiñu ni tisovaha ñi cuhva cahan ley cuenda cha cua ndundoo ta cua coo vaha cuhva cha cua satiñu ñivi nu iyo cha satiñu ñi, ta cua ndehe tiñu cha na cua coo vaha nu iyo chi ta ña cua tahan ñivi tunndoho chi maaquina, ta ñaan ndihi ndatiñu cha chatiñu nu satiñu ñi, ta cua coo vaha cuhva cha satiñu ñivi ican, vati tacan ña cua tahan ñivi tundoho ta cuvi ñi, tacan ni cuenda ñivi ñuhun sehe. Ndihi ley cua cahan cuhva cha iyo tiñu ya, ta cua tachituni chi ndihi tiñu cha ña iyo vaha;

XVI. Ndihi ñivi satiñu, ta ndihi ñivi cuu chitoho nu satiñu can, iyo cha cuiti chihin ñi cha cua natahan ñi ta cua cahan ñi cuenda cha iyo chihin ñi, cua tiso ñi cha cuu sindicatu, cua coo cha cua nduinuun ñi cuhva cha sacuaha vaha ñi, ta ndihi ca chi.

XVII. Maan ley cua tayahvi chi cuhva cha iyo cha cuiti chi ñivi satiñu, ta ñivi cuu chitoho tiñu can, cha cua casi ñi a cua saña ñi cha satiñu ñi.

XVIII. Cua cuu casi ñivi nu satiñu ñi tu cha cuenda cha na nduinuun cuhva cha satiñu ndihi cuhva cha chinu ndatiñu ican, ta na nduinuun cha cuiti iyo chi ñivi satiñu ta chi ñivi tihi xuhun nu iyo tiñu can. Ta nu satiñu tiñu cuenda ñuun cha nini xaan cha cuhva ñivi satiñu can cuenda chi ñivi ndehe tiñu iyo nu cuu chi Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu, uchi quivi cha cua quechaha cha cua cundasi tiñu ican. Cha cua casi ñivi nu satiñu ñi ñavaha iyo chi tu cha ñivi tuvi cuu ñi ta cacanitahan ñi chi ñivi ta chi ndihi cha cuu chiin ñivi can, a tu cha tiempu iyo cuati cuu chi ta cacanitahan ñi chi ndihi nu cuu chi cuenda ra ndacañahan.

XIX. Cha cua cucuiñi ñivi cha satiñu ñi, vaha chi tu cha cuaha xaan ndatiñu cha iyo ta ñahni ca yahvi chi iyo cha cuaha chi, ta ñivi ndehe tiñu nu iyo Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu chaha ñi ta ñi ndatu.

XX. Ta cha ña nduinuun ta cahan yuhu ñivi tihi xuhun nu tiñu can chi ñivi satiñu can, cua ndehe tiñu ti cua ndoo ñivi can vaha cuhva cha cua cati ñivi ndehe tiñu iyo Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu, cha ndiso tiñu ñi cuenda ñivi satiñu ta cuenda ñivi cuu chitoho tiñu can, ta iin ñi cuu cuenda ra ndacañahan.

XXI. Ta tu ñivi cuu chitoho tiñu can ña cuni ñi tasoho ñi a ña cuni ñi savaha ñi cuhva cha cahan ñivi ndiso tiñu Junta can, cua tani tiñu cuhva cha cahan tutu cha ni chinu cuenda tiñu can, ta cua ndoo chi ti cua tiahvi ñivi can (sic DOF 21-11-1962) chi ñivi satiñu can cha cuu uni yoo, ta ndihi ca ñaan cha chacoo. Ndihi cuhva cha cahan chi ihya ña cua cuu coo chi cuhva cha cahan fraccioon nu cuahan ihya. Ta tu cha ñivi satiñu ña cuni ñi tasoho ñi cuhva cha cahan tiñu, cua tani cuhva cha cahan tutu chinu cuenda tiñu can.

XXII. Tu cha ñivi cuu chitoho tiñu can ni sacunu ñi chi ra satiñu can, vati ni quihvi ra iin sindicatu a nu nducuiti ñivi, vati chahan ra iin nu chacundasi nu satiñu ñivi, cha nini xaan cuu chi ta maan ra satiñu can cua cuati a cha cua quihin ndico ra tiñu a cha cua tiahvi tiñu chi ra uni yoo cuenda yahvi ra ta cua saña ra tiñu can. Maan ley cua cati tucha ñivi cuu chitoho tiñu can ña cua sacuinu ñi cuhva cha cati tutu chinu cuenda cha satiñu ñivi can, cua tiahvi ñi xuhun cha tahan chi chi ñivi can. Tacan ni cha nini xaan cuu chi cha cua tiahvi tiñu chi ñivi satiñu cha cuu yahvi ñi cha uni yoo ta cua saña ñi cha satiñu ñi ta cha ña vaha savaha ra cuu chitoho can, ta sandehe ra tundoho chi ñivi can, a chi ñasihi ñi a chi sutu ñi a chi sehe ñi a chi yani ñi. Ña cua cuu ndoo nuna ñivi cuu chitoho tu cha ñivi ndehe (sic DOF 21-11-1962) tiñu ñi a ñivi vaha ñi savaha cha ñavaha ta ña cahan ni ñi vati iyo inuun ñi chi ñivi can.

XXIII. Cha cuhva nuun tiñu xuhun chi ñivi satiñu cuenda yahvi cha sacanaan ñi tichi iin cuiya a cha tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha tahan chi, cha nini cuu chi masi iyo inca cha cua savaha tiñu a cha cua coo chaa tiñu a cha cua sandihi chi tiñu can;

XXIV. Ndihi cha ndiseca ñivi satiñu chi ñivi cuu chitoho tiñu can, a chi ñivi cutahan chihin ñi, a chi ñivi vaha ñi, a chi ñivi satiñu chi ñi cuu chitoho tiñu can, iin tuhun ni maan ra satiñu ican cua tiahvi xuhun can, ta ña cua cuu satiahvi tiñu chi ñivi ra ndiseca can, ta ni ña cua cuu quihin tiñu xuhun cha nandoo siqui cha sacanaan racan cha cuu iin yoo.

XXV. Ta ñivi satiñu cha chaha tiñu chi ra nducu tiñu ta ra, ña cua satihvi ñivi can, a cuenda municipiu cuu chi, a cha iyo cha chaha tiñu chi ñivi, a ndaa inca cha iyo cuenda ra ndacañahan a chi ñivi cuu chi.

Ñivi satiñu cuenda chi cua ndehe ñi yoso cuhva cha iyo cha ndaca ñivi nu cua satiñu ñi, ta iin cha inuun cua cuhva ñi tiñu chi ñivi, ta cua ndehe ñi ti cua cuhva ñi tiñu chi ñivi cuu xini chi vehe ñi ta yoni inca ñi satiñu.

XXVI. Ndihi tutu chinu cuenda cha cua satiñu ñivi ñuhun Ñucohyo chi ra cuu chitoho tiñu iyo inca Ñuhun, nda ica cha cua cuinu tutu cua savaha ra cumi tiñu iyo cuenda municipiu cha chito ra tiñu can, tacan ni ra cuu Coonsul inca Ñuhun nu cua cuhun ra cua satiñu can nda ica cha cua cuhva ra tutu ndatu cha cua cuhun racan, ta inca ndico ti ndihi cuhva cha cahan tutu can cuhva cha iyo tiñu can, nda ica cha cua cati tahan nuun chi ti maan ra cuu chitoho tiñu can cua tiahvi yahvi cha cua quichi ndico ra ñuhun ñuun ra.

XXVII. Ndihi cha cati tutu can cha cua savaha ra cua satiñu can, ña ndayahvi chi a ña cua cuu sanini tiñu chi ra cha cua savaha ra chi, masi cahan chi nu tutu can:

a) Tu cha cahan chi cha na cua satiñu yaha cuhva ra vati cuaha xaan tiñu can, ta cuhva cha iyo chi.

b) Ta cua tiahvi ñivi can yahvi cha ña tahan chi cuhva cha iyo tiñu cahan cha cuu Junta cha sandumani chi ñivi cahan yuhu.

c) Ta cahan chi cha na cua yaha iin vita ta cua nihin ñivi can yahvi ñi.

d) Ta cahan chi ti cua tiahvi tiñu chihin ñi iin nu siqui ñivi, a iin nu quiahvi cha chachi ñivi a nu quiahvi cafee, a vehe nu quiahvi ndixi, a iin nu cuu chi tienda cua tiahvi tiñu chi ta ñavi ican satiñu ñi.

e) A cahan chi ti cua quihin ñi ndatiñu quiahvi tienda cuenda yahvi ñi, iin nu cua cati maan ñivi can.

f) A cha cuu yahvi ñi cua cuu multa cua tiahvi ñi.

g) A cha cahan cha cua saña ni ñi cha cuiti iyo chihin ñi cha cua nihin ñi yahvi cha tahan chi chihin ñi tu cha tahan ñi tundoho nu satiñu ñi, a cuhvi ñi cuenda tiñu ndacu ñi, a ñaan inca cha savaha tiñu chihin ñi cha ña sacuinu tiñu cuhva cha cahan tutu chinu cuenda tiñu can a sacunu ñivi can chihin ñi nu satiñu ñi.

h) Ta ndihi ca ñaan cha cahan tutu can cha cua saña ñivi cha cuiti iyo chihin ñi cuhva cha cahan tiñu cuenda ñi ta cuu chi ley cha tindee chihin ñi cha cuu ñi ñivi satiñu.

XXVIII. Maan ley cua cati ndaa cha cuu chachi ñivi chi sehe ñi, yoni cua cuu ticuhva chi ta yoni cua satiahvi a cua quenda tiñu chi, ta cua cuu coo tutu chi ta cua ndoo chi chi sehe ñivi cuu xuchiin chi, ta ñahni cha cuaha xaan cua cahan tiñu ta cua ndoo chi cuhva cha tahan chi chi ñivi cuu sehe can.

XXIX. Vaha cha cua coo Ley cuenda Seguro ñivi ñuun, vati cua coo cha cuenda ta cha ndoo cuehe ñivi, a cua nduchahnu ñi, cuenda cha ndito ñi, cuenda cha cua saña ñi cha satiñu ñi soco ñavi cha cuni maan ñi cuu chi, a ta cha cua cuhvi ñi a tahan ñi tundoho, a cha cuenda cha cua cumi ñivi sehe ñi, a ñaan inca cha vaha cua savaha tiñu chihin ñi cha cuu ñi ñivi satiñu, ta ñivi satiñu tichi cuhu, a ñivi ñahni yahvi ñi iyo, a ndaa cuenda inca ñivi ñuun chi ñivi ñi vehe ñi;

XXX. Tacan ni cuu chi cha vaha chi ñivi ñuun, ndihi cuenda cha iyo ta satiñu chi cuenda cha ndaa vehe nu cua coo ñivi, ta ña yahvi xaan chi, ta ndoo caa nu iyo chi, ta cua cuu sata ñivi satiñu chihin chi iin tiempu cha cua cati tiñu;

XXXI. Ta cha cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley cuenda ñivi satiñu, maan ra ndacañahan tichi iin iin Ñuhun cuhva cha iyo nu ndacañahan ra, soco cuenda maan ra cumi tiñu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuu cuenda ndihi cuhva cahan chi ihya:

a) Cuenda ndihi nu chinu cuatisuhva ta ndihi ca tiñu iyo:

1. Nu chinu sahma;

2. Nu cacu ñuhun ndichin;

3. Nu chinu cine;

4. Nu chinu ndihi suchan;

5. Nu chinu azuuca;

6. Nu satiñu ñivi tichi ñuhun;

7. Nu chinu ndihi nuun caa, ta cuenda nu quee ndihi nuun caa ta yuu cha chatiñu ñivi, ta ndihi cuhva cha chinu chi ta cuu chi cha vaha chi ñivi, ta cuenda ndihi nuun caa ndava ta ndihi cuhva cha iyo chi cha cuu chi laamina;

8. Nu quee nduta cayu quee tichi ñuhun;

9. Nu chacoso vaha petroliu ta ndihi nuun cha chinu chi;

10. Nu chinu cementu;

11. Nu chinu caca;

12. Nu chinu carru ta ndihi nuun ndatiñu chi ta cuenda ñuhun chi;

13. Nu chinu ndihi nuun yuti xaan, ta ndihi nuun rimedi;

14. Nu chinu ndihi nuun tutu;

15. Nu chinu ndihi nuun aceite ta xahan chachi ñivi;

16. Nu chinu ndihi nuun cha chachi ñivi, ta quihvi chi tichi lata, ta cha cuindi vaha chi;

17. Nu chinu ndihi nuun cha chihi ñivi ta chacuindi vaha chi tichi lata.

18. Nu chinu ferrocarril;

19. Nu tahnda yutun ta quiahvi chi, ta chinu vitu vaha a ñaan ndihi ca ndatiñu chi;

20. Nu chinu ndihi nuun inu nahnu a ndu taqui chi, a yuti inu;

21. Nu chacoso vaha inu chahmi ñivi, ta ndihi nuun cha chinu chi;

22. Nu satiñu xuhun ta chaha nuun tiñu chi;

b) Cuenda nu satiñu ñivi:

1. Ndihi nu satiñu cuenda ra ndacañahanan a nu ndehe ñivi cutahan chi ra;

2. Ndihi nu satiñu ñivi cha nihin ñi ndatu cuenda ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo cha cua savaha ñi ndihi nuun ndatiñu cha chito ñi savaha ñi;

3. Ndihi nu satiñu tiñu ta cuu chi cuenda ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, nuu nduta tañuhun ta cuu chi cuenda ñuhun Ñucohyo a indi chi tichi cuenda nu satiñu cuenda Ñuun.

Ta cuenda maan ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuu chi cha cua ndehe ra ta cha cahan yuhu iin Ñuhun chi inca Ñuhun tichi nu ndacañahan ra; a cuenda tutu cha chinu cuenda tuvi ñivi ta sanini tiñu chihin ñi tichi uvi uni Ñuhun; a cha cuenda cha nini xaan cha ñivi cuu chitoho tiñu can, cua ndoo ñi vaha cha cua sanahan tiñu chi ñivi cha sacuaha ñi, cuhva cha cati ley, tacan ni cha cua sanahan tiñu chi ñivi yoso cua cuatiñu ñi ndatiñu ta cha satiñu ñi, tacan ni cuenda cha ña cua coo tundoho chihin ñi nu satiñu ñi, ta ndoo caa nu iyo tiñu can, ta ican chihiñuhun ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo cha ra ndacañahan tichi iin Ñuhun cua tindee ra cuhva cha tahan chi cha iyo tiñu can tichi nu ndacañahan ra, ta cua coo chi cuhva cha cati ley cuenda chi.

B. Cuenda cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta cuenda cha ndacañahan tichi ñuun Ñucohyo, chi ndihi ñivi satiñu cuenda chi:

I. Ndihi hora cha cua satiñu ñivi cha chinucahni ta chacuaa una hora ni cua cuu chi. Ta hora cha yaha ca cua tiahvi siin tiñu cuenda chi siendu siqui iin siendu cua cuu yahvi cha cua satiñu tiñu tacha cha yaha ca hora cha satiñu tahan maan ñivi. Ta ñahni ndatu cha cua yaha uni hora cha cua satiñu ñivi, ta ni uni chaha cha tito tito ni;

II. Ta iin iin iñu quivi cha satiñu ra satiñu, cua cunda tatu ra iin quivi ta cua tiahvi tiñu chihin ra;

III. Ñivi satiñu cua cunda tatu ñi oco quivi cha iin cuiya;

IV. Ndihi cuhva cha cua sacanaan ñivi yahvi ñi cua quihvi chi tichi tutu chinu yoso xuhun cua cuatiñu tiñu cuenda chi, ta ña cua cuu nanuun chi tichi tiempu cuhva cha cahan chi cuhva cha ni ndoo tiñu, ta cua savaha chi cuhva cha cati tichi artiiculo 127 nu tutu Ley Cahnu ya.

Ta ña cua cuu nanuun ca yahvi luhu ñivi cha satiñu tichi Ñuun Ñucohyo, ta ndihi ca tichi ñuhun nu ndacañahan chi.

V. Tiñu savaha ñivi cha inuun, inuun yahvi ñi cua coo, ta ña cua ndehe tiñu a rai a ñahan cuu ñi;

VI. Ndicha cuii cua savaha tiñu cuhva cha cahan ley, cha cua ndoo xuhun cuenda tiñu a cha cua quee xuhun tiñu a cua casi tiñu cuhva cha tiahvi xuhun yahvi ñivi can;

VII. Cua cuhva tiñu chi ñivi can cuhva cha cua ndehe tiñu cha chito ñi ta cuu savaha ñi iin tiñu. Ta maan ra ndacañahan cua tiso sicuela cha Sanahan cuhva cha Satiñu ñivi cuenda ñuun;

VIII. Ndihi ñivi satiñu cua coo cha cuiti cha cua ndaa tiñu chihin ñi, cuhva cha chito ñi ta cuu savaha ñi tiñu ta cha cuaha tiempu satiñu ñi. Ta iin cha inuun cua ndehe tiñu chi ñivi ta cuenda ñivi cuu xini vehe ñi cua ndehe tiñu cha xihna cuii ñi cua nihin tiñu;

XI (sic 05-12-1960). Ndihi ñivi satiñu cua cuu sacuiñi tiñu chihin ñi a cua quenda cuii tiñu chi ñi tu cha ñavaha savaha ñi, soco cua cuu chi cuhva cha cahan ley.

Ta tu cha quenda tiñu chi ñi ta ñahni cha savaha ñi, iyo cha cuiti chihin ñi cha cua quihin ndico ñi tiñu, a cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha tahan chi, ta cha ni yaha chinu tiñu cuhva cha cahan ley. Ta tacha ni quenda tiñu tiñu cha iyo vaha chihin ñi, tahan chi cha cua cuhva ndico inca tiñu cuhva cha satiñu tahan maan ñi, a cha cua tiahvi tiñu chihin ñi cuhva cha cahan ley;

X. Ndihi ñivi satiñu iyo cha cuiti chihin ñi cha cua natahan ñi ta cua cahan ñi cuenda tiñu satiñu ñi. Cua cuu casi ñivi nu satiñu ñi tu cha sacuinu ñi ndihi cha cahan ley, cuenda ndihi nu satiñu tiñu cuenda ñuun, ta cha ña sacuinu tiñu ndihi cuhva cha cahan chi, cha iyo cha cuiti chi ñivi satiñu cuhva cha cahan artiiculo ihya;

XI. Ta cuenda Seguro ñivi ñuun cua coo chi cuhva cha cahan chi ihya:

a) Cua ndehe chi cuenda cha tahan ñivi tundoho a cuhvi ñi cuenda tiñu satiñu ñi, a ñaan inca cuehe cha ñavi cuenda cha satiñu cuu chi, cuenda chaa cua cacu sehe ñivi; ta cuenda cha cua queta tiempu cha satiñu ñi, ta cuenda tu cha ndoo cuehe ñi, a cha chahnu xaan ñi ta cua cuvi.

b) Ta tacha cuhvi ñi a tahan ñi tundoho, iyo cha cuiti chihin ñi cha ña cua quenda tiñu chihin ñi ndihi tiempu cuhva cha cati ley.

c) Ta ñivi ñahan ñuhun sehe ña cua savaha ñi tiñu vee vati coto tahan ñi tundoho ta nuun sehe ñi, ta ndaa ica cha cua cunda tatu ñi iin yoo xihna ca cha cua cacu sehe ñi, ta inca uvi yoo ta yaha cacu sehe ñi, ta cua nihin niniin ñi xuhun yahvi cha satiñu ñi, ta ña cua quenda tiñu chihin ñi, ta ndihi cha cuiti iyo chihin ñi cuenda cha satiñu ñi. Ta tichi tiempu cha sacaxi ñi sehe ñi uvi chaha cua coo cha cua cunda tatu ñi iin quivi sava hora iin iin chaha cha cua sacachi ñi sehe ñi. Ta inca ndico ti cua ndehe ra doctoor chihin ñi cuenda cha cacu sehe ñi, ta cua nihin ñi rimedi, ta cua tindee tiñu chihin ñi cuenda cha chaxi sehe ñi, ta cua coo nu cua cumi tiñu sehe cuati ñi.

d) Ñivi vaha ndihi ñivi satiñu iyo cha cuiti chihin ñi cha cua ndehe ra doctoor chihin ñi ta cua nihin ñi rimedi ta cha tahan chi cuhva cha cati ley.

e) Cua coo vehe nu cua cunda tatu ñivi satiñu vati na quihin ñi tundee ini, ta cua coo tienda nu cua sata ñi cha ña yahvi xaan tacan ni ndihi ñivi ñi.

f) Ta cua cuhva tiñu chi ñivi satiñu, vehe cha ña yahvi xaan cua tiahvi ñi ta cua coo ñi a cha cua sata cuii ñi chi cuhva cha iyo tiñu cha cha ni ndoo vaha. Maan ra ndacañahan cua tiso niniin cahnu ñuhun Ñucohyo, cuhva cha cua coo xuhun cua satiñu cuenda ñivi satiñu, vati cua cuhva nuun tiñu xuhun can chihin ñi cha cua sata ñi vehe vaha ta ndoo caa nu iyo chi nu cua coo ñi, a cha cua savaha chaa ñi chi, a cua tisovaha ñi chi, a cha cua tiahvi ñi cha sata ñi ndatiñu cuenda chi.

Ta ndihi xuhun cha cua cuhva tiñu cuenda chi, cua sacoto tiñu chi ñivi ndiso tiñu cuenda Seguro ñivi ñuun, vati cua ndehe tiñu cuhva cha cati ley cuhva cha cua coo tiñu cuenda chi, ta cuhva cha cua cunu tiñu cha cua satiñu cuenda xuhun can, ta cua cuhva nuun tiñu chi cuhva cha iyo tiñu.

XII. Ta cha ndusaca ñivi cha iin tuhun maan ñi, a cha cuu ñi ñivi tuvi, a cuenda cha indi ñi tichi sindicatu cuenda maan ñi, cua cuhun tiñu ya nu iyo ñivi ndiso tiñu cuenda cha Tachituni tichi ñuhun Ñucohyo ta sandumani chi chi ñivi cahan yuhu, cua ndehe ñi tiñu can cuhva cha cahan ley iyo cuenda chi.

Ta tacha ndusaca cuenda cha Ndacañahan ta cahan cuenda cuati ñivi ñuhun Ñucohyo chi ñivi satiñu cuenda chi, ra ndiso tiñu nu cuu chi Judicatura cuenda Ñuhun Ñucohyo cua ndehe tiñu can; ta tacha ndusaca cuenda Vehe Cahnu nu cutuni ñivi iin cha cuiti, chi ndihi ñivi satiñu cuenda chi, cua cosovaha tiñu cua savaha suvi ni maan chi.

XIII. Ndihi ñivi cuu sandadu, a ñivi satiñu nu tañuhun, ta ndihi ñivi satiñu cuenda ra cahan tahan chi cumi tiñu inca Ñuhun, ñivi cahan cuenda ñivi ñuun tacha savaha ñi cuati, ndihi ra sacuaha vaha ta ndehe ra tiñu cuenda ñivi cumi tichi ñuun, cua coo maan ley cha cua cahan cuenda cuhva cua satiñu ñivi can ta ñi.

Ndihi ñivi satiñu cha cahan cuenda ñivi ñuun tacha savaha ñi cuati, ndihi ñivi sacuaha vaha ta satiñu cuenda cha cumi ñivi tichi ñuun ñuhun Ñucohyo, tichi ñuun Ñucohyo, ta tichi iin iin Ñuhun, ta tichi iin iin municipiu, cua cuu quenda tiñu chihin ñi tu cha ña sacuinu ñi cuhva cha cahan ndihi ley cha ndacañahan quivi cha ndiso tiñu ñi ta cua ndoo ñi satiñu ñi nu iyo tiñu can, a cua quenda tiñu chihin ñi ti ñavaha savaha ñi nu ndiso tiñu ñi. Ta tucha ra cumi tiñu ndehe tiñu nu ni satiñu ñi, cua cati ti cua quee ndaa ñi chi tiñu can, a cua cuhun ñi inca chiyo, a cua quenda cuii tiñu chihin ñi cha ña cua satiñu ca ñi, ta quichi quee chi ti ñahni cha ñavaha savaha ñi, ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cha nini xaan cha cua tiahvi tiñu cuhva cha tahan chi, ta ndihi ca cha cua cuhva tiñu chihin ñi cuhva cha iyo cha cuiti chihin ñi, soco ña cua cuu ca quihin ndico ñi tiñu chiso tiñu ñi, masi ni nducu ñi yoo ni cahan cuenda ñi ta ni quichi quee chi cha tacan ni chito tiñu.

Ndihi ñivi cuu cumi tiñu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta tichi iin iin Ñuhun, tichi ñuun Ñucohyo, ta nu cuu chi municipiu, cua ndehe ñi yoso cuhva cua ndunihin satiñu cuenda cha cua coo seguro ñivi ñuun chi ñivi satiñu ta cahan cuenda ñivi ñuun tacha savaha ñi cuati, ta ndihi ñivi satiñu ndihi cuenda cha cumi tichi ñuun, ta ndihi ñivi satiñu cuenda cha sacuaha vaha ñi ta ndehe ñi cuati ñivi, ta chi ndihi ñivi ñi ta ñivi cutahan chihin ñi, cua ndehe ñi cuhva cha cua coo vaha seguro ñivi ñuun chi ñivi can.

Maan cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cua cuhva chi ndihi ra satiñu cuenda sandadu, chi ra satiñu cuenda cha satati ra avioon chi ra satiñu nu tañuhun, ndihi cha tahan chi cha cahan inciso f) fraccioon XI nu cuahan chi ihya, iin ni cuhva cua coo tiñu ti cua coo ñivi cua cuiso tiñu cuenda cha cua coo seguro ñivi ñuun chi ndihi ñivi satiñu iin iin cuenda nu iyo ñivi can.

XIII bis. Ndihi cuenda cha Satiñu ta ndacañahan chi tiñu cuenda ñuhun Ñucohyo, cha iyo chi cuenda bancu Ñucohyo, cua ndehe maan chi cuhva cha cua coo cha satiñu ñivi cuenda chi cuhva cha cahan tiñu ihya.

XIV. Maan ley cua cati ndaa tiñu cuu cha ica ta ndaa ñivi cua satiñu cuenda chi. Ta ndihi ñivi cua savaha tiñu can, cua coo cha cua cumi cuenda yahvi ñi ta cua coo vaha seguro ñivi ñuun chihin ñi.

Tiitulo Ucha

Cha cahan na cua tiso tiñu cuenda ndihi chi

Artiiculo 124. Ndihi tiñu ta ndatu cha ña cahan Tutu Ley Cahnu ya cuenda ndihi ñivi satiñu cuenda ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, cuni cati chi ti ndihi iin iin Ñuhun iyo tichi ñuhun Ñucohyo cua ndehe tiñu can.

Artiiculo 125. Ni iin ñivi ña cua cuu cuiso tiñu ñi uvi tiñu iyo cuenda ñuhun Ñucohyo cha cua nacachi ñivi chihin ñi, ta ni iin cha cuenda cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo, ta iin cha iyo cuenda iin Ñuhun cha cua nacachi ñivi chihin ñi; soco ñivi cha cua tiso ni tiñu cuu cua nacachi maan ñi ndaa tiñu cua ndehe ñi.

Artiiculo 126. Ña cua cuu tiahvi tiñu chi ñivi tucha ña indi cuenda xuhun can tichi tutu chinu cuhva cha cua cuatiñu xuhun cuenda ñuun, tu cha iti nuun ña cahan ley cuenda chi.

Artiiculo 127. Ndihi ra satiñu cuenda cha ndaca ñahan tichi Ñuhun Ñucohyo, tichi ndihi Ñuhun, tichi Ñuun Ñucohyo, tacan ni tichi ndihi Municipiu, chi tichi cuhva cha satiñu chi. Tacan ni tichi ndihi cha iyo cuenda cha satiñu cuenda Ñuhun chi cuenda municipiu chi cuenda fideicomiso cha satiñu cuenda ñuun, tacan ni ndihi cha satiñu maan cuenda chi, chi ndihi ca cha satiñu cuenda ñuun, cua tiahvi tiñu yahvi ñivi ta ña cua nducuee cua nihin ñi yahvi ñi cha satiñu ñi ican, a ndiso tiñu ñi, a ndehe ñi tiñu ican, cua tiahvi tiñu chi ñi cuhva cha tahan chi cuenda tiñu savaha ñi.

Ta cha cuenda cha quihin yahvi ñivi satiñu, iin iin cuiya cua cuitacuati chi iin cha inuun nu tutu cahan yoso xuhun chatiñu cuenda chi, cua coo chi cuhva cha cahan tiñu ihya:

I. Cha cuu yahvi ñivi a cha tiahvi tiñu chihin ñi chi xuhun a ñaan ndatiñu iyo, a cuenda cha chachi ñi, a xuhun cha chaha tiñu chihin ñi cha xini cuiya, a cha samani tiñu chihin ñi, a ñaan iin cha sacanaan ñi, a tutu cuenda cha cua sata ñi, a cuenda iin tiñu savaha ñi a ñaan inca cha cuu chi, ta ihya ña quihvi cuenda cha sanaan ñivi xuhun ta iyo tutu cuenda chi cha satiñu tiñu can, ta ndihi cuhva cha cua cuahnu tiñu can, ta sanaan ñivi xuhun cuenda cha satiñu ñi cuenda cha ndacañahan can.

II. Ni iin ñivi satiñu cuenda ñuun ña cua cuu quihin yahvi ñi, cuhva cha cahan fraccioon iti chata ihya, cuenda cha satiñu ñi, a ndehe ñi nu cuu tiñu, a cuenda cha savaha ñi inca tiñu, ta siqui ca cua coo yahvi ñi ta ñavi ca maan ra cuu Xini ndacañahan ñuhun Ñucohyo ta iyo chi nu tutu cuenda cha chatiñu xuhun cuhva cha tahan chi.

III. Ni iin ñivi satiñu cuenda ñuun ña cua cuu quihi yahvi ñi cha sucu ca ta ñavi ñivi cuu xini chihin ñi nu satiñu ñi, ndicha cuii ti tu cha cuaha tiñu ndiso ñi cuenda ñuun, a cuaha yahvi ñi ti cuhva cha tahan chi cha ndehe ñi tiñu cuu chi, vati savaha ñi iin tiñu cha ica xaan cuhva cha sacuaha vaha ñi, ta ndihi cuhva cha cua sacanaan ñi ña cua yaha iin sava cua cuu chi, cuhva cha iyo tiñu cha sacanaan maan ra cuu Xini ndacañahan ñuhun Ñucohyo, ta iyo chi nu tutu cuenda cha chatiñu xuhun cuhva cha tahan chi.

IV. Ña cua tiahvi tiñu chi ñivi cha cha queta tiempu satiñu ñi, a cha cua sacanaan ñi xuhun cha quee ñi cha satiñu ñi, a cua tiahvi tiñu chihin ñi cha ni savaha ñi iin tiñu, a cua cuhva nuun tiñu xuhun chihin ñi, tu cha ña cahan ley cuenda chi, a tiñu chaha ra sacuaha ta tisovaha ley, a nu tutu chinu cuenda cha satiñu ñivi iin cahnu ni, a ñaan inca cha cahan chi cuenda ndihi ni tiñu. Ña cua cahan tiñu cuenda chacan nu cua tiahvi tiñu chi ñivi. Ta ña cua quihvi cuenda cha cua cumi tiñu chi ñivi satiñu cuenda ñuun, cha ndiso tiñu ñi.

V. Cuhva cha cua tiahvi tiñu chi ñivi, cua coo tutu cha cua cuhva cuenda chi ñivi ñuun, ta cua sanducachi chi ndihi cuhva iyo cha ña tiin tiñu, ta cuhva cha nandaa ta nanuun xuhun cha iyo a ndatiñu cuu chi.

VI. Ra sacuaha ta tisovaha ley ta nduinuun ra ta ra Vehe nu satiñu ra, ta ra ndiso tiñu iin ni cuhva tichi iin iin Ñuhun, a ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra tichi ñuun Ñucohyo, cuhva cha iyo ndatu chi iin iin cuenda ra ta ra, cua savaha ra ta ley cha cua savaha cha cua cuinu tiñu cuhva cha cahan artiiculo ihya, ta ndihi cuhva cha cahan ley cahnu ya cuenda chacan, vati cua tachituni chi chi ñivi cha ña cua sacuinu, a sacatu ni ñi cha savaha ñi cuhva cha cati ley ya ta ña ndicha.

Artiiculo 128. Ndihi ñivi satiñu cuenda ñuun, ni iin ñi ña cua ndoo cha ña cua cahan ñi cha cua sacuinu ñi Ley Cahnu ta ndihi ley cha quee nuun chi, ta cha cua quihin ñi tiñu cua cuiso ñi.

Artiiculo 129. Tiempu cha ñahni cuati iyo, ni iin ñivi cuu cumi tiñu cuenda ñi cuu sandadu, ña cua savaha ñi inca tiñu cha ña tahan chi, ndicha cuii tiñu cha iyo tahan maan cuenda sandadu can cua savaha ñi. Ta cua cuinu nu cua coo ra cuu xini chi sandadu can ndihi ni tiempu nu cuu chi vehe chinu vaha chi yuu, ndihi nu cuu chi vehe nihin, ta ndihi nu cha cuindi vaha ndatiñu ta iyo chi cuenda cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo; a nu iyo ñivi cuu sandadu can tichi cuhu, a nu cuu chi cuarteel a nu cha cuindi vaha ndatiñu cuenda sandadu can, ta iyo chi iti chata ndihi ñuun nu cua coo ñivi cuu sandadu can.

Artiiculo 130. Cuhva cha iyo tiñu ndatuhun ñivi chahnu, ti cha cuu cuenda Cumi tiñu chi cha cuu cuenda Veñuhun sacahnu ñivi cua coo siin iin chi ta inca chi, cuhva cha chaha chi cuenda tichi artiiculo ihya. Cha cuu cuenda Veñuhun ta ndihi ca nu nducuiti ñivi cua tayahvi chi cuhva cha cati ley.

Ta cuenda maan ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, cuu chi cha cua savaha ra ta ra ley cha cua cahan cuenda cha sacahnu ñivi cuenda veñuhun ñi, ta cuenda ndihi nu nducuiti ñi ta sacahnu ñi. Maan ley cua cahan tiñu cuenda chi, ta ndihi ñivi ñuun cua coto yoso cuhva cua coo tiñu can, ta cuhva cua cahan chi ta cua ndoo vaha tiñu cha cahan chi iti nuun ihya:

a) Ndihi veñuhun ta ndihi nu nducuiti ñivi cha sacahnu ñi, cua coo sivi chi cuenda ley cha cuu chi nu nducuiti ñivi ta sacahnu ñi, ta tacha ni yaha quihvi sivi chi cuhva cha tahan chi. Maan ley cua cati yoso cua coo ndihi nu nducuiti ñivi cha sacahnu ñi, ta cua cuhva chi tiñu ndihi cuhva cha cua ndaca chi ta cua quihvi sivi ndihi veñuhun can, nuu cumi tiñu.

b) Ñivi cuu cumi tiñu ña cua cuu tihi ñi chihin ñi cuenda nu iyo ndihi veñuhun;

c) Ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo cua cuu satiñu ñi cuenda nu sacahnu ñi. Ndihi ñivi ñuhun Ñucohyo ta ñivi quichi inca ñuhun nda ica cha cua savaha ñi ndihi cuhva cha cati ley;

d) Ndihi cuhva cha iyo tiñu cahan ley ya, ti ndihi ñivi satiñu cuenda veñuhun ña cua cuu cuiso tiñu ñi cuenda ñuun. Ta cha cuu ñi ñivi xuñuun iyo cha cuiti chihin ñi cha cua cuhva ñi voto ñi, soco ña cua cuu cuhva ñivi ñuun voto ñi cuenda ñivi can. Ta ndihi ñivi cha saña ñi cha satiñu ñi cuenda veñuhun cuhva cha cahan ley cua cuu cuhva ñivi ñuun voto ñi cuenda ñi.

e) Ñivi satiñu cuenda veñuhun ña cua cuu natahan ñi ta cua ndatuhun ñi tiñu ñuun, ta ni ña cuu cua cahan ñi cuenda iin ra nducu tiñu ni cha vaha ta ni cha ñavaha, a cuenda nu iyo ra nducu tiñu can. Ta ni ña cua cuu cahan siqui ra cuenda ndihi ley cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo, a ndihi cuhva iyo cha ndacañahan cuenda chi, ta ni ña cuu cua cuiso cava ñivi can ndihi itaniñu iyo ta cahan cuenda chi, nu nducuiti ñivi ñuun, a nu sacahnu a cahan ñivi cuenda veñuhun, ta ni nuu tutu sacuaha ñivi cuenda veñuhun ñi.

Ñahni ni suhva ndatu cha cua nducuiti ñivi cuenda tiñu ñuun, ta cua cahan ñi iin tuhun a ñaan inca cua savaha ñi ta nduinuun chi cuenda iin veñuhun sacahnu ñi. Ña cua cuu nducuiti ñivi tichi iin veñuhun ta cua cahan ñi tiñu cuenda ñuun ican.

Cha cua cahan ni ñivi cha cua cati ñi iin cha ndicha ta cua sacuinu ñi ndihi tiñu cha chini ñi ican, ta cha ndoo vaha ni tiñu cha cua cutuni ñi cua savaha ley, tucha cua cumani ñi chi tuhun cahan ñi.

Ndihi ra satiñu cuenda veñuhun, ñivi chahnu ra, ta ndihi sehe ra ta yani ra ta ñivi tandaha chihin ra, tacan ni ndihi veñuhun nu sacahnu ñivi ra, ña cua cuu nihin ñi tutu cha cahan cha cua cuu chiin ñi ndatiñu ñivi ni tindee ra satiñu cuenda veñuhun can, tu ñavi ñivi vaha ra cuu ñi.

Ndihi ñaan cha cua savaha ñivi cha cuu ñi ñivi ñuun, maan ra cumi tiñu ndacañahan ñuun cua ndehe tiñu can cuhva cha cahan ley, ta iyo tundee ini chi ra ta ndaa yahvi tiñu cua cahan ra cuhva cha iyo ndatu chi ra.

Ndihi ra cumi tiñu ndacañahan ñuhun Ñucohyo, ta iin iin Ñuhun ta tichi ndihi municipiu cua coo ndatu chihin ra ta ra cuenda tiñu ya cha cua ndehe ra chi cuhva cha cati ley.

Artiiculo 131. Cuenda maan ra ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cuu chi cha cua tiso ra cuhva cha cua tiahvi tiñu cuenda ndihi ndatiñu cha sata a xico tiñu inca ñuhun, a cha yaha chi tichi ñuhun Ñucohyo, ta chacan ndihi ni tiempu cua tiso ra cuhva cha cua coo tiñu a cha cua casi tiñu cuenda chi, cuenda cha sacuenda tiñu ñuhun a cha cuenda ñivi cumi tichi ñuun, ti ña cua caca ndihi ndatiñu can tichi ñuhun Ñucohyo, ta ñahni tuhun ndaa iti quichi chi; soco maan ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo, ña cua cuu tiso ra tiñu tichi ñuun Ñucohyo cha cua tiahvi ñivi xuhun tiñu , ta ndihi ley cha cahan tichi fraccioon VI ta VII tichi artiiculo 117.

Maan ñivi sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ñi, cua cuhva ndatu chi maan ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, vati cua sandaa ra yahvi, a cua sanuun ra chi, a cua casi cuii ra ndihi cuhva cha tiahvi tiñu tarifa cha xico ta sata ndatiñu, cha cua savaha ra satiñu ta tisovaha ley, ta cua tiso raa ta ra inca chi; tacan ni cha ña cua cuhva vaha ndatu, a cua casi tiñu cha sata a cha xico ndatiñu inca ñuhun, a cha yaha ndihi nuun chi, ta nini xaan cha cua savaha tiñu tacan, vati cuhva can cua cua nduinuun cuhva cha sata tiñu chi inca ñuhun, ta cuenda cha satiñu xuhun tichi ñuhun Ñucohyo, ta cuhva can ña cua cuhva chi tundoho cuenda ndihi ndatiñu chinu tichi ñuhun Ñucohyo, a cua savaha tiñu inca cuhva cha cua cuu chi iin cha vaha chi ñuhun ñuun Ñucohyo. Ta maan ra cuu Xini ndacañahan tacha cua tachi ra tutu cuenda cha cua cuatiñu xuhun cuenda tiñu iin iin cuiya, chi ra sacuaha ta tisovaha ley vehe nu nducuiti ra ta ra, vati cua ndehe ra ta ra a vaha chinu chi cuhva cha ni chaha ra ta ra ndatu chi ra.

Artiiculo 132. Ndihi nu cuu vehe yuu, ta ndihi nu cuu chi cuarteel, ta ndihi nu chacuindi vaha ndatiñu, ta ndihi ndatiñu ta ndihi vehe cha iyo cuenda maan cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo ta cua cuatiñu ñivi ñuun chihin chi, cua coo chi tichi cuenda ndihi cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo cuhva iyo cha cahan ley cha cua tiso ra sacuaha ta tisovaha ley vehe nu nducuiti ra ta ra; ta cha cua nduinuun cuhva cha iyo tiñu ya cha cua coo ndatiñu tichi iin nu ndacañahan iin Ñuhun, nda ica cha cua cuhva tahan ra sacuaha ta tisovaha ley tichi Ñuhun can, ndatu cuenda chi.

Artiiculo 133. Tutu Ley Cahnu ya, ta ndihi ley cha quee nu iyo ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, ta ndihi Tiñu iyo inuun chihin chi, cha cha ni chacoso a ni cua cosovaha chi savaha ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta cua cati ndihi ra cuu Senadoor ta ra ti quee vaha chi, chacan cuaa cuu Ley Cahnu cua coo niniin cahnu nu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo. Ta ndihi ra cuu juee tichi iin iin Ñuhun, cua tiso vaha ra ta ra tiñu cuhva cha cahan Ley Cahnu can, ndihi ca ley ta tiñu, masi ña nduinuun cahan ndihi ca ley iyo tichi iin iin Ñuhun.

Artiiculo 134. Ndihi xuhun iyo cuenda cha ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta iin iin Ñuhun, ta tichi ndihi municipiu, ta tichi ñuun Ñucohyo ta ndihi cuhva iyo cha ndacañahan tichi ñuun can, cua satiñu tiñu cuenda chi iin cha vaha ndicha, ta chi cuenda ni cua ndehe tiñu cuenda xuhun, ta iin cha cachi cachi ta ña cua suhu tiñu xuhun can, vati tacan cua queta tiñu cuhva cha ni quee xuhun can cuhva cua satiñu chi.

Ta ndihi cuhva cha cua quichi quee vaha tiñu cuenda xuhun can, ñivi chito vaha ta satiñu ñi ican cue ndehe cuhva cha cuahan satiñu chi, cua savaha maan ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo, ta iin iin Ñuhun, ta tichi ñuun Ñucohyo, vati tacan cua savaha tiñu cuenda xuhun can cha cua quihvi chi nuu tutu chinu cuenda cha cua cuatiñu ñuun chihin chi, cuhva cha cahan paarrafo iti chata ihya. Ta ña cua saña tiñu cha ña cua savaha cuhva cahan artiiculo 74, fraccioon VI ta 79.

Ndihi cha cua nducu tiñu, a cua tiahvi tiñu cuenda chi, a ñaan ndihi ndatiñu chaha ñivi, a ñaan ndihi tiñu cha savaha ñivi ta cua cahan tiñu chihin ñi cha cua satiñu ñi, cua quee tiñu can nuu ñivi ñuun, vati ñi cuu savaha tiñu can cua cuhun ñi ta cua cundaca ñi tichi iin sobre tutu cha cahan cuhva cha chito ñi tiñu can, ta cua nuna tiñu chi iti nuun ndihi ñivi, vati cua ndehe ra ndacañahan ndaa cha vaha ca, ta yoso yahvi chi, ta cuhva cha vaha cua cuinu chi, ta cuhva cha cua tihi tiñu xuhun cuenda chi, ta ndihi ca cha nda ica cua ndehe tiñu.

Ta cuenda ndatu a tiñu cahan paarrafo iti chata ihya ñavaha iyo chi tu ña cua quee vaha chi cuhva cha chica tiñu, maan ley cua cati yoso cua coo tiñu cha cua quechaha chi, ta cuhva cha cua cunu tiñu can, ta ndihi regla a ñaan ndihi cha chica tiñu cha cua savaha tiñu, ta chi cuenda cua coo cuhva cha cua satiñu xuhun cuenda chi, iin cha vaha ndicha, iin cha inuun ta iin cha ndicha vati tacan cua quee vaha tiñu cuhva cha ndaca ra ndacañahan can.

Cuhva cha cua satiñu tiñu chi xuhun iyo cuenda cha ndacañahan ñuhun Ñucohyo iin iin Ñuhun iyo tichi chi, ta ndihi cha cuu municipiu, ta tichi Ñuun Ñucohyo ta ndihi cuhva cha ndacañahan tichi ñuun can, cua savaha tiñu cuhva cha cahan chi tichi artiiculo ihya. Ta cha cua ndehe tiñu a quee vaha tiñu cuhva cha satiñu xuhun can, maan ra chito vaha cuhva cha iyo tiñu can cua ndehe chi cua savaha ra ndacañahan iin iin Ñuhun, cuhva cha cahan paarrafo uvi tichi artiiculo ya.

Ndihi ñivi satiñu cuenda ñuun cua ndehe ñi cha cua cuinu cuhva cha tiñu ihya ticho Tiitulo Cumi nu tutu Ley Cahnu ihya.

Nihi ñivi satiñu cuenda ñuhun Ñucohyo, ta cuenda iin iin Ñuhun, ta cuenda ndihi municipiu, ta cuenda ñuun Ñucohyo ta ndihi cuhva cha ndacañahan tichi chi, ndihi ni tiempu nda ica cha cua ndehe ñi cuhva cha inuun cua satiñu tiñu cuenda xuhun ñivi ñuun iyo tichi ndaha ñi, ta ña cua cuni ñi nduinuun ñi chi ndihi cuenda nu iyo ñivi nducu tiñu ñuun.

Cha cua coo cha cua coto ndihi ñivi tiñu ñaan cha cuu cuenda ñuun, cha cua sacoto ra ndacañahan cuenda ñuun, ta ndihi cha iyo cha satiñu maan chi, ta ndihi nu iyo ra satiñu cuenda ñuun ta ndaa inca cha satiñu cuenda ndihi nduni catu cuhva cha nadacañahan ñuun, cua coo chi cuhva cha iyo cha satiñu tahan maan chi, cha cua sacoto chi chi ñivi, a cha cua sacuaha chi chi ñivi, a cua sanahan chi cuhva cha cua coo ñi. Ta ñahni cha cua cahan chi sivi a cua cunda itaniñu, a ndusu a ñaan inca seña cha cua cahan cuenda ñivi satiñu cuenda ñuun can.

Ndihi ley, ta ndihi nu tahan chi cha cua savaha tiñu chi, cua savaha ndicha tiñu cha cua sacuinu ti-ñu cuhva cha tichi nduvi tahan paarrafo iti chata ihya, ta cua ndehe tiñu cuhva cha cua cutuni ñivi ña cua sacuinu chi.

Tiitulo Una

Cha cahan yoso cua cosovaha ca Ley Cahnu

Artiiculo 135. Tutu Ley Cahnu ya cua cuu nducuaha ca ley nuun chi a cua cosovaha ca chi. Ta ndihi ca ley a cha chacoso vaha ca cuni tiñu ti cua quihvi chi ta cua nduiin chi chi Ley Cahnu ya, nda ica cha ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, cua ndehe ra chi ta cua cuhva ra voto ra cha cuu uvi cuenda nduni cuenda ra ta ra cha iyo ra quivi can, ta cua ndoo vaha ndihi chi, ta ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley iin iin Ñuhun cua ndehe tahan ra ta ra cha cua ndoo vaha chi.

Ndihi maan ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra a ra ndiso tiñu ndihi ni tiempu tu cha yoni racan ta ra, cua cahvi ndihi voto chaha ra sacuaha ta tisovaha ley iyo tichi iin iin Ñuhun ta cua sanducachin ra ta ra tiñu, vati quee vaha ndihi ley ta ndihi ley chacoso vaha vaha.

Tiitulo Iin

Ña cua tani tiñu cahan Ley Cahnu

Artiiculo 136. Ley Cahnu ya ña cua naan tundee ini cuhva cha iyo chi, masi cua queta ñivi cua casi cha na ña savaha ca ñivi cuhva cati chi. Ta tu cha cacanitahan ñivi ñuun, ta chacoso inca cumi tiñu cha ña tayahvi ca cuhva cahan chi, soco ta ni ndoo nuna ndico ñi cua coo ndico cuhva cha cahan chi, ta cuhva cha iyo tiñu cahan chi ta ndihi ca ley cha cua savaha tiñu, cua cutuni ñivi can, ta ndihi ñivi ni chacoo cuenda cumi tiñu cha cuinda cuati chi ley ta chi ñivi ni cutahan chi ra ta chacuinda cuati ñi, cua cutuni ñi.

Ley cha iyo nuun ni

Artiiculo Xihna cuii. Tutu Ley Cahnu ya cua savaha tiñu cha cua coto ndihi ñivi chihin chi, ta cua cahan tiñu iin cha cahnu xaan cha na cua cahan ñivi cha cua sacuinu ñi chi ta cua savaha ñi cha na cua sacuinu tahan ñivi chihin chi niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo; soco cuenda ndihi tiñu cha cahan cuenda cha cua nacachi tiñu chi ndihi cha cua cundacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta tichi iin iin Ñuhun cha cua quechaha ni chi, ta maan ley cahnu can nda quivi xihna cuii ndaa yoo mayu cuiya 1917, vati quivi can ra Sacuaha ta tisovaha ley cua nducuiti ra ta raVehe nu cua tisovaha ra ta ra tiñu nu cua cahan ra nacachi ñivi ñuun cha cua cuu ra Xini cha cua cundacañahan ra Ñuhun Ñucohyo.

Ta cuenda cha cua cahan tiñu chi ñivi ñuun cha cua nacachi tiñu chi ndihi ra cua cuu tiñu, cuhva cha cahan artiiculo vachi iti nuun ihya, ña cua cundicu tiñu cha cahan fraccioon V tichi artiiculo 82; ñahni cha cua casi cha cua ñivi ra sacuaha ta cua tisovaha ley a cha cua cuu ra senadoor, a satiñu ra cuenda sandadu, tu cha ña ndiso tiñu ra nu cuu chi xini cuenda cha nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu, tacan ni ñahni cha cua casi chi ñi cha cua cuiso tiñu ñi nu nducuiti ra sacuaha ta tisovaha ley, a cha cua cuu ra Secretariu ra ndacañahan, a ra cua cutahan ra chi racan, soco cua saña cuii ra tiñu ndiso ra nda ni quivi cha cua coto tiñu cha cua nducu ra tiñu.

Artiiculo Uvi. Maan ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, ta cha yaha cuii ni cha ni chito ñivi cuhva iyo Ley Cahnu ya, cua cuhva ra tiñu cha cua coo cha cua nacachi tiñu chi ndihi ra cua cuu tiñu tichi ñuhun Ñucohyo, ta cua ndehe ra cha yati ni cua coo ra sacuaha ta cua tisovaha ley cha cua nducuiti Vehe nu nduinuun ra ta ra, vati tacan cha iyo vaha ra ta ra nu iyo ra, ta cua queta quivi cha cua cahvi voto chaha ñivi cuenda ra cua cundacañahan, vati tacan cua cuu nducachin ndaa ra tahan chi cha cua cuu Xini cha cua cundacañahan Ñuhun Ñucohyo, vati tacan cua cuinu chi cuhva cha cahan artiiculo iti chata ihya.

Artiiculo Uni. Ta tiempu cha cua quechaha cua cahvi chi cha cua coo tiñu cuhva cha cahan ley cahnu, cuenda ra sacuaha ta tisovaha ley ta cuenda ra cuu senadoor, cua quechaha chi quivi xihna cuii septiembre cha sa yaha ni, ta cuenda maan ra cuuXini ndacañahan ñuhun Ñucohyo cua quechaha chi quivi xihna cuii Diciembre cuiya 1916.

Artiiculo Cumi. Ndihi ra cuu senadoor cha cua cuu ra nuumero uvi inca cua coo cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu tiñu, ndicha cuii uvi tahan ni cuiya cua cuiso tiñu ra, vati tacan Vehe nu satiñu ra ta ra cua nduchaa cuhva cha cua coo cha satiñu sava cuenda ra ta ra, iin iin uvi cuiya.

Artiiculo Uhun. Maan ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, cua nacachi ra chi ndihi ra cua cuu xini cha cua cuiso tiñu ra ta ra Vehe Cahnu nu cutuni cuati ñivi iin cha cuiti ñuhun Ñucohyo, tichi yoo mayu vachi iti nuun, vati tacan cha iyo vaha ra ta ra cha ndiso tiñu ra quivi xihna cuii Juniu.

Ta cuenda cha cua nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu, ña cua cundicu tiñu cuhva cha cahan artiiculo 96, cuenda cha cua cati tiñu ndaa ra cua nducu tiñu cha cua tiso ñivi sacuaha ta tisovaha ley tichi iin iin ñuhun; soco ra tiso ni tiñu cha cua cuiso tiñu ra ndicha cuii uvi cuiya ni cua cuu ra tiñu cuhva cha cahan artiiculo 94.

Artiiculo Iñu. Ndihi ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra, cua coo iin tiempu nini xaan cha cua nducuiti ra ta ra, cha cua quechaaha chi quivi 15 abriil cuiya 1917, vati cua sacuaha ra ta ra cuhva cha cua nacachi tiñu, ta cua cahvi ra ta ra voto chaha ñivi, ta cua ndehe ra yoso cua coo tiñu cuenda cha cua nacachi tiñu chi ra cua cuu Xini cua cundacañahan ñuhun Ñucohyo, ta cua sanducachin ra ta ra tiñu cuhva cha tahan chi; ta cua savaha tahan ra ta ra ley cua cahan cuhva cha cua satiñu ra cua Tachituni nu cuu chi Circuito ta ndihi nu cuu chi xini ñuun, ta ley cha cua cahan cuhva cua satiñu ra cua Tachituni tichi ñuun Ñucohyo ta ndihi ca tichi iin iin Ñuhun, vati tacan ñivi cuu xini Vehe Cahnu nu cutuni cuati ñivi iin cha cuiti, numi ni cua tiso ñi chi ndihi ra cua cuu xini chi Circuito ta chi ndihi ra cua cuu juee nu cuu chi xini ñuun, ta suvi ni maan ra sacuaha ta tisovaha ley Vehe nu nducuiti ra ta ra cua nacachi chi ndihi ra cua cuu xini chi ra cuu juee, ta chi ndihi ra cua cuu juee vehe xihna cuii nu cahan ra ta ra tiñu tichi ñuun Ñucohyo ta tichi iin iin Ñuhun; ta cua savaha tahan ra ta ra ndihi ley cha cua ndehe ra ndacañahan ñuhun Ñucohyo. Ndihi ra cuu xini nu cuu chi Circuito ta ndihi ra cuu juee nu cuu chi xini ñuun, ta ndihi ra cuu xini ta cuu juee tichi ñuun Ñucohyo ta tichi iin iin Ñuhun, nda ica cha cua quihin ra ta ra tiñu quivi xihna cuii ndaa yoo Juliu 1917, ta cua saña ñivi ni tiso ra cuu Xini ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cha satiñu ñi.

Artiiculo Ucha. Ndicha cuii vitin ni, cha cuenda ñivi cua cuu senadoor cua coo iin Junta cha cua Cahvi voto chaha ñivi cuenda ra ta ra nu cuu chi xihna cuii xini ñuun cuenda cha nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu, tichi iin iin Ñuhun a tichi ñuun Ñucohyo, ta cua coo ñivi cha cua cahvi ñi voto ndihi ra cua cuu ra sacuaha ta cua tisovaha ley, ta cua savaha ñivi ndiso tiñu ican credenciaal ra cua cuu senadoor cha nacachi tiñu.

Artiiculo Una. Maan ñivi satiñu Vehe Cahnu nu cutuni cuati ñivi iin cha cuiti Ñuhun Ñucohyo, cua ndehe cua tisovaha tiñu tihi ñivi cha chasi ndaa chihin ñi chi cuati ñi, ta ni iyo ica chi vehe can ta cua cosovaha tiñu cuhva cha cahan ndihi ley iyo vitin.

Artiiculo IIn. Ra cuu Xihna cuii Xini chi ndihi ra sandadu cha nducu ndee cuenda Ley Cahnu, ta cuu ra Xini ndacañahan ra Ñuhun Ñucohyo, iyo ndatu chihin ra cha cua tiso ra ley cha cahan yoso cua nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu cuenda ñuun, ta cuhva can cua coo tiñu vitin ya, cha cua nacachi tiñu chi ñivi cua cuiso tiñu cuenda ndihi cuhva cha ndacañahan chi Ñuhun Ñucohyo.

Artiiculo Uchi. Ndihi ñivi cha quichi quee ñi cha cuu ñi cumi tiñu chacuinda cuati chi ra cumi tiñu iyo vaha ndatu ta ndacañahan Ñuhun Ñucohyo, a ni tindee ñi chi racan, cha cacanitahan ñi chi tuchii, a chiso tiñu ñi ta satiñu ñi cuenda racan, ta chacuinda cuati ñi chi ra cumi tiñu nducu ndee cuenda Ley Cahnu, cua cutuni ñivi can cuhva cha cahan ley iyo vitin, tu cha ña cucahnu ini tiñu chihin ñi cuhva cha cahan maan ley ya.

Artiiculo Uchi iin. Ta tichi cha savaha tiñu chacan, ra sacuaha ta tisovaha ley satiñu Vehe nu nduciti ra ta ra, ta ndihi ra iyo tichi iin iin Ñuhun cua tiso ra ta ra ley cha cua cahan cuenda tundoho iyo cha cuenda ñuhun ta cuenda ra satiñu nu chinu cuatisuhva, ta cuhva cha cha iyo tiñu savaha maan Ley Cahnu cua cuinu ndihi ca ley, ta cua cahan chi tiñu niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo.

Artiiculo Uchi uvi. Ndihi ñivi Ñuhun Ñucohyo cha ni cuu ñi sandadu cha nducu ndee ñi cuenda Ley Cahnu, sehe ñi a ñasihi ñi cha ni ndoo ndahvi, ta ndihi ca ñivi cha ni chaha ñi tiñu nuun ñi cuenda cha ni nducu ndee tiñu cuenda Revolucioon a cuenda cha Sacuaha chi ñivi Ñuun, cua nihin ñi suhva cha vaha cuhva cha cahan artiiculo 27 ta cua coo cha cuiti chihin ñi cha ña cua sata yahvi xaan ñi cuhva cha cua cati maan ley.

Artiiculo Uchi uni. Iyo cha cuiti chi ñivi cha cua tani ndihi cha ndiseca ñi cha cua satiñu ñi chi ñivi cuu chitoho tiñu, a chi ñivi ñican, a chi ñivi nducu tiñu chihin ñi, ndacua nda quivi vitin cha chacoso Ley Cahnu ya.

Artiiculo Uchi cumi. Cua cundasi vehe cuenda Secretariia ndehe Tiñu Savaha cha cuiti

Artiiculo Chahun. Iyo ndatu chi ra cuu Xini ndacañahan ñuhun Ñucohyo, vati cua savaha ra ley cha cua cahan cha cua cutuni ñivi ñuun, chi ñivi cuu iti nuun chi cha ñavaha, a cutahan ñi a tixehe ñi cuati cha savaha ñivi cuenda cha ña tasoho ñi cuhva cahan ley cahnu tichi yoo febrero cuiya 1913 ta cha cuinda cuati ñi chi ra Cumi tiñu nducu ndee cuenda Ley Cahnu.

Artiiculo iChahunin. Maan ra sacuaha ta tisovaha ley chacoso cuhva cha cahan Ley Cahnu, ta tichi tiempu cha tahan chi cha satiñu tahan maan ra ta ra, ta cua quechaha chi quivi xihna cuii yoo septiembre tichi cuiya ya, cua savaha ra ta ra ndihi ley cha cua cahan yoso cua coo cha cua satiñu Ley Cahnu cha ña ni chinu chi tichi tiempu cha ni satiñu nihin xaan tiñu cuhva cha cahan artiiculo 6º. Cha iyo nuun ni, ta cua cahan xihna chi cuenda ley cha cahan cuhva cha ndayahvi iin iin ñivi tichi ndihi artiiculo 30, 32, 33, 35, 36, 38, 107 ta nu sandihi artiiculo 111 tichi Ley Cahnu ya.

Artiiculo Chahun uvi. Ndihi veñuhun ta ndihi ca ndatiñu cha iyo, cuhva cha cahan fraccioon II artiiculo 27 tichi Ley Cahnu ndacañahan Ñuhun Ñucohyo cha chacoso vaha chi cuhva cha cahan Tiñu ihya, cuenda ñuun cuu chi, ta cua ndoo chi cuhva cha iyo tahan maan tiñu chi.

Artiiculo Chahun uni. (Sama chi)

Artiiculo Chahun cumi. (Sama chi)

Chaha tiñu chi tichi Saloon nu satiñu ra Sacuaha ta tisovaha ley nducuiti Vehe nu nduinuun ra ta ra ta, ta tiso ra ta ra Ley Cahnu ya ñuun Quereetaro, quivi oco uchi iin eneru cuiya miil íín siendu chahun uvi.- Ra cuu Xini: Luis Manueel Rojas, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Jalisco.- Ra Xihna cuii cutahan chi ra cuu xini: Gral. Divisioon Caandido Aguilar, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Veracruuz.- Ra cuu Uvi cha cutahan chi ra cuu xini: Gral. Brigadieer Salvador Gonzaalez Torres ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Ñuunduva.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Aguascalientes: Danieel Cervantes.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Baja California: Ignacio Roeel.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Coahuila: M. Aguirre Berlanga, Josee Ma. Rodriiguez, Jorge E. Von Versen, Manueel Cepeda Medrano, Josee Rdriiguez Gonzaalez (ra ndoo tiñu nuu).- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Colima: Francisco Ramiirez Villarreal.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Chiapas: Enrique Suaarez, Lisandro Loopez, Danieel A. Cepeda, Cristoobal LI. y Castillo, J. Almiicar Vidaal.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Chihuahua: Manueel M. Prieto.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuun Ñucohyo: Gral. Ignacio L. Pesqueira, Lauro Loopez Guerra, Gerzayn Ugarte, Amadoor Lozano, Feelix F. Palavacini, Carlos Duplaan, Rafaeel de los Riios, Arnulfo Silva, Antonio Norzagaray, Ciro B. Cebaloos, Alfonso Herrera, Romaan Rosas y Reyes, (ra ndoo tiñu nuu) Lic. Francisco Espinosa (ra ndoo tiñu nuu).- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley Cuenda Ñuhun Durango: Silvestre Doradoor, Lic. Rafaeel Espeleta, Antonio Gutieerrez, Dr. Fernando Goomez Palacio, Alberto Terrones B., Jesuus de la Torre.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Guanajuato: Gral. Lic. Ramoon Frausto, Ing. Vicente M. Valtierra, Josee N. Maciias, Daviid Peñafloor, Josee Villaseñor, Santiago Manrique, Lic. Hilario Medina, Manueel G. Aranda, Enrique Colunga, Ing. Ignacio Loopez, Dr. Francisco Diiaz Barriga, Nicolaas Cano, Tte. Cornl. Gilberto N. Navarro, Luis Fernaandez Martiinez, Luis M. Alcocer (ra ndoo tiñu nuu) Ing. Carlos Ramiirez Llaca.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Guerrero: Fideel Jimeenez, Fideel Guilleen Francisco Figueroa.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Hidalgo: Antonio Guerrero, Leopoldo Ruiiz, Lic. Alberto M. Gonzaalez, Rafaeel Vega Saanchez, Alfonso Cravioto, Matiias Rodriiguez, Ismaeel Pintado Saanchez, Lic. Refugio M. Mercado, Alfonso Mayorga.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Jalisco: Marcelino Daavalos, Federico E. Ibarra, Manueel Daavalos Ornelas, Francisco Martiin del Campo, Bruno Moreno, Gaspaar Bolaños B., Juan de Dios Robledo, Ramoon Castañeda y Castañeda, Jorge Villaseñor, Gral. Amado Aguirre, Josee I. Soloorzano, Francisco Labastida Izquierdo, Ignacio Ramos Praslow, Josee Manzano, Joaquiin Aguirre Berlanga, Gral. Brigadieer Esteban B. Calderoon, Paulino Machorro y Narvaaez, Crnl. Sebastiaan Allende Jr.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Ñucohyo: Aldegundo Villaseñor, Fernando Moreno, Enrique O’Faarril, Guillermo Ordoorica, Josee J. Reynoso, Antonio Aguilar, Juan Manueel Giffard, Manueel A. Hernaandez, Enrique A. Enriiquez, Donato Bravo Izquierdo, Rubeen Martii.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Mechoacaan: Josee P. Ruiz, Alberto Peralta, Cayetano Andrade, Urieel Avilees, Gabrieel R. Cervera, Oneesimo Loopez Couto, Salvadoor Alcaraaz Romero, Manueel Martiinez Soloorzano, Martiin Castrejoon, Lic. Alberto Alvarado, Josee Aalvarez, Rafaeel Maarquez, Josee Silva Herrera, Amadeo Betancourt, Francisco J. Muujica, Jesuus Romero Flores.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Morelos: Antonio Garza Zambrano, Aalvaro L. Alcaazar, Josee Luis Goomez.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Nuevo Leoon: Manueel Amaya, Niceeforo Zambrano, Luis IIzalturri, Crnl. Ramoon Gaamez, Reynaldo Garza, Plutarco Gonzaalez, Lorenzo Sepuulveda, (ra cuu tiñu nuu).- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Ñuunduva: Juan Saanchez, Leopoldo Payaan, Lic. Manueel Herrera, Lic. Porfirio Sosa, Lic. Celestino Peerez Jr., Crisooforo Cabrera, Crnl. Josee F. Gaamez, Mayor Luis Espinosa.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Puebla: Dr. Salvadoor R. Guzmaan, Lic.Rafaeel B. Cañete, Migueel Rosales, Gabrieel Rojana, Lic. David Pastrana Jaimes, Froylaan C. Manjarreez, Tte. Crnl. Antonio de la Barrera, Mayor Josee Rivera, Crnl Epigmenio A. Martiinez, Pastor Rouaix, Crnl. De Ings. Luis T. Navarro, Tte. Crnl Federico Dinoriin, Gral. Gabino Mata, Crnl. Porfirio del Castillo, Crnl. Dr. Gilberto de la Fuente, Alfonso Cabrera, Josee Veraastegui.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Quereetaro: Juan N. Friias, Ernesto Perrusquiia.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda San Luis Potosii: Samueel M. Santos, Dr. Arturo Meendez, Rafaeel Martiinez Mendoza, Rafaeel Nieto, Dionisio Zavala, Gregorio A.Tello, Rafaeel Curieel, Cosme Daavila (ra cuu tiñu nuu).- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Sinaloa: Pedro R. Zavala, Andrees Magalloon, Carlos M. Esquerro, Caandido Avilees, Emiliano C. Garciia.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Sonora: Luis G. Monzoon, Ramoon Roos.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Tabasco: Lic. Rafaeel Martiinez de Escobaar, Santiago Ocampo, Carmen Saanchez Magallanes.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Tamaulipas: Crnl. Pedro A. Chapa, Ceferino Fagardo, Fortunato de la Hiijar, Emiliano Proospero Nafarrete,.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Tepiic: Tte. Crnl. Cristoobal Limoon, Mayor Marcelino Sedano, Juan Espinosa Baavara.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Tlaxcala: Antonio Hidalgo, Ascensioon Teepal. Modesto Gonzaalez y Galindo.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Veracruuz: Sauul Rodiles, Enrique Meza, Benito Ramiirez G., Eliseo L. Ceespedes, Adolfo G. Garciia, Josafat F. Maarquez, Alfredo Solares, Alberto Romaan, Silvestre Aguilar, Aangel S. Juaarico, Heriberto Jara, Victorio N. Goongora, Carlos L. Gracidas (ra cuu tiñu nuu), Marcelo Torres, Juan de Dios Palma, Galindo H. Casados, Fernando A. Pereyra.- Ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Yucataan: Enrique Recio, Miguel Alonso Romero, Heector Victoria A.- Ndihi ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Zacatecas: Adolfo Villaseñor, Juliaan Adame, Jairo R. Dyer, Samueel Castañoon, Andrees L. Arteaga, Antonio Cervantes, Crnl. Juan Aguirre Escobar.- Secretario: Fernando Lizardi, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Guanajuato: Secretario: Ernesto Meade Fierro, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Coahuila.- Secretariu: Josee M. Trunchuelo, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Quereetaro.- Antonio Ancona Albertos, ra sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Yucataan.- Ra cutahan chi ra Secretariu: Dr. Jesuus Loopez Lira, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Guanajuato.- Ra cutahan chi ra Secretariu: Fernando Castaños, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Durango.- Ra cutahan ch ira Secretariu: Juan de Dios Bohoorquez, ra Sacuaha ta tisovaha ley cuenda Ñuhun Sonora.

Ta chacan, tachi yu taa tiñu ley ya, vati cua cuhun chi ta cua canachaa tiñu na cua coto ndihi ñivi cuhva cha cahan chi, niniin cahnu Ñuhun Ñucohyo, vati cua sacuinu ñi cuhva cha cahan chi.

Chaha tiñu Ley ya tichi Vehe Cahnu iyo cuenda Ñuhun Ñucohyo, tichi ñuun Quereetaro, quivi 5 ndaa yoo Febreru cuiya 1917.- V. CARRANZA.- Tihi ra Sivi ra.

Chi ra Lic. Manueel Aguirre Berlanga, Ra cutahan chi ra Secretariu ta ndiso tiñu ra Vehe cuenda Gobernacioon.- Ñuun Ñucohyo.

Tayahvi xaan yu ta tachi yu tiñu ya chihin cun, vati cua sacoto cun ndihi tiñu cahan chi.

Ley Cahnu ya ta ndihi cuhva cha chacosovaha chi.- Ñuun Ñucohyo, uhun ndaa yoo febrero cuiya miil íín siendu chahun uvi.- Aguirre Berlanga.

Chi Ñivi Ñuun……